Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп
Мазмұны
Кіріспе...................4
1. Кәсіпорынның қаржысын басқаруда қаржы
экономикалық маңызы....................7
Кәсіпорынның қаржысын басқаруда қаржылық есеп берудің жалпы сипаттамасы мен
Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері..................14
1.3 Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп беру туралы
ғалымдар мен тәжірибешілердің ой-пікірлері........................22
2. «ТурбоПромНаладки» ЖШС-нің ұйымдық сипаттамасы мен кәсіпорынның
қаржысын басқарудағы қаржылық есеп беруін талдау......27
2.1 «ТурбоПромНаладки» ЖШС-нің ұйымдық экономикалық сипаттамасы.27
2.2«ТурбоПромНаладки» ЖШС – нің қаржылық көрсеткіштерін талдау......32
2.3 «ТурбоПромНаладки» ЖШС – нің қаржылық есеп беруі.....................41
3. Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп
3.1 Кәсіпорындағы қаржылық есеп берудің ХҚЕС –
ерекшеліктері.............................57
3.2 Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп берудегі
қателіктерді тұзету......................60
Қорытынды ...........................68
Қолданылған әдебиеттер тізімі................71
Қосымшалар
Кіріспе
Дипломдық жұмыстың мақсаты – нақты кәсіпорынның материалдары бойынша
кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау барысында бухгалтерлік баланстың мәнін анықтау;
Қаржылық есеп берудің экономикалық маңызын талдап, ғалымдар мен тәжірибешілердің
дипломдық жұмысымның объектісіне алынып отырған «ТурбоПромНаладки» ЖШС-ң экономикалық-ұйымдастырушылық жағдайына
қазіргі кездегі балансты есептеудегі ақпарат жүйелеріне сипаттама беру;
ХҚЕС – на көшудегі Қаржылық есеп беруді қайта
Дипломдық жұмысым кіріспе, үш бөлімнен, қорытынды мен ұсыныстан, қолданылған
Бұл жұмысымның нақтылығы - «ТурбоПромНаладки» ЖШС-ң 2009-2011 жылдар бойынша
1.Кәсіпорынның қаржысын басқаруда қаржы есептілігін қолданудың экономикалық маңызы
1.1 Кәспорынның қаржысын басқаруда қаржылық есеп берудің жалпы сипаттамасы
Нарықтық экономика жағдайында қаржылық есеп шаруашылық субъектілерінің қызметі жөнінде
Бухгалтерлік есеп – субъектілердің активтері, меншікті капиталы, міндеттемелері, табыстары
Қаржылық есеп беруді жасамас бұрын оның деректерінің шынайылығын қамтамасыз
Қаржылық есеп берудің элементтері:
Активтер субъектінің құнмен бағаланатын мүлкі, мүліктік және жеке мүліктік
Активтер пайдалану мерзіміне байланысты екі топқа бөлінеді: ұзақ мерзімді
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің активтері белгілі бір көздерден құралады.
Меншікті капитал - субъект қызметінің бүкіл кезеңіне арналып бекітіледі,
Міндеттемелер - бұл белгілі тұлғаның (борышкердің) басқа бір тұлғаның,
Табыстар- бұл активтердің көбеюі және міндеттемелердің азаюы.
Шығыстар- бұл активтердің азаюы және мндеттемелердің көбеюі.
Есептік кезеңдегі тугендеу санын, оның жүргізілетін күнін, оның әрбіреуін
жылдық бухгалтерлік есеп беруді жасау алдында, алайда есептік жылдың
субъект мүлікті жалға, сатуға, сатып алуға, сондай-ақ шаруашылық жүргізуші
материалды-жауапты тұлға ауысқанда (істі қабылдау-тапсыру күні);
талан-тараж және қаскүнемдік фактілерін белгілегенде, сондай-ақ құндылықтар бүлдірілгенде -
төтенше жағдайдан болатын өрт немесе стихиялық (дүлей) апат кезінде,
тарату (бөліністік) балансы жасалмастан бұрын субъектіні таратуда (қайтаұйымдастыруда);
негізгі құралды және тауарлы-материалдық қорларын қайта бағалауда -субъектінің
Ұйымның қаржы есептілігін қалыптастырудың концептуалдық негізінде қаржы есептілігін дайындау
ҚР Қаржы министрлігіне ҚР бухгалтерлік есеп пен каржы есептілігі
қаржы есептілігін дайындайтын адамдарға ХҚЕС-ты пайдалануға;
қаржы есептілігін пайдаланушыларға ХҚЕС негізінде жасалған қаржы есептілігіндегі ақпаратты
Концептуалдық негізде қаржы есептілігі ұғымына анықтама беріледі және келесі
а) қаржы есептілігінің мақсаты мен оны пайдаланушылар;
ә) қаржы есептілігін жасау қағидалары, қаржы есептілігіндегі ақпараттың пайдалылығын
б) қаржы есептілігінің қүрамдастары мен оның жүйе құрайтын элементтері;
в) қаржы есептілігін дайындау мен табыс етуге қойылатын талаптар.
Қаржы есептілігі үйымның қаржы ақпаратының негізгі көзі болып табылады.
Оқу-талдамалы әдебиетте «қаржы есептілігі» ұғымына әртүрлі анықтама беріледі. Қаржы
«Қаржы есептілігін табыс ету» ІАS 1 Халықаралық қаржы есептілігі
Біз «Бухгалтерлік есеп және қаржы есептілігі туралы» 2007 жылғы
Осы заңнама актісінде қаржы есептілігінің мақсаты ретінде «мүдделі тұлғаларды
Қаржы есептілігін пайдаланушыларға инвесторлар, қызметкерлер, қарыз берушілер, жеткізушілер, сатып
Сөйтіп, қаржы есептілігін пайдаланушыларды қысқаша талдау олардың мүдделерінің, мақсаттары
Қаржы есептілігі әр түрлі пайдаланушылар тобының барлық ақпараттық қажеттілігін
Ұйымның басшылығы қаржы есептілігін дайындап, оны табыс ету үшін
Сөйтіп, қаржы есептілігі пайдаланушылардың кең ауқымына экономикалық шешім қабылдау
Қаржы есептілігін пайдаланушылар қабылдайтын экономикалық шешімдер ұйымның ақша жасау
Концептуалдық негізде бухгалтерлік есепті жүргізу мен қаржы есептілігін жасаудың
Қаржы есептілігі әдетте үйым үздіксіз жұмыс істейді және келешекте
Үздіксіздік қағидасы қатысында ІАS 1 халықаралық стандартында мынадай талаптар
қаржы есептілігін жасағанда менеджерлер кәсіпорынның өзінің қызметін жұмыс істейтін
менеджердің кәсіпорынды тарату немесе сауда операцияларын тоқтату немесе осындай
менеджерлердің кәсіпорынның өзінің қызметін жалғастыру қабілетіне айтарлықтай күмәндануына әкеп
егер қаржы есептілігі жалғасатын қызмет қағидасының негізінде емес дайындалса,
қызметті жалғастыру мүмкіндігін бағалаған кезде менеджерлер есепті күннен кейінгі
Пайдаланушыларға пайдалы ақпарат алу үшін қаржы есептілігіне түсініктілік, лайықтылық,
Қаржы есептілігіндегі ақпарат пайдаланушыларға түсінікті болуы тиіс. Есептілік түсінікті
Ақпараттың пайдалылығын қамтамсыз етуде ол шешім қабылдайтын пайдаланушылар үшін
Ақпараттың лайықтылығына оның сипаты мен маңызы айтарлықтай ықпал етеді.
Мысалы, жаңа бөлімше туралы хабарлама жаңа бөлімшенің есепті кезеңде
Қаржы есептілігінің баптарындағы қателер мен оны бұрмалау, егер олар
Маңызды қателердің мысалы:
математикалық жаңсақтықтың нәтижелері;
есеп саясатын қолдану кезіндегі қателіктер;
ақпаратты бұрмалаудың, қателесудің нәтижесі, алаяқтық.
Қаржы есептілігінің негізгі сапа сипаттамасына сенімділік жатады.
Ақпарат пайдалы болу үшін сенімді болуы тиіс. Ақпаратта маңызды
Ақпарат өзінің сипаты немесе ұсынылуы бойынша лайықты, алайда сенімсіз
Мысалы, егер сотта қаралатын шығынды өтеу туралы талаптың негізділігі
Қаржы есептілігіндегі ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ету үшін ол бейтарап,
Ұйым қаржы есептілігін табыс еткенде Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің
уақытылылық;
пайда мен шыгынның арасындағы баланс;
сапа сипаттамалары арасындағы баланс.
Ақпарат уақыт өте лайықты болмауы мүмкін, сондықтан ұйымның басшылығы
Ақпараттың уақытылылығына қатысты талап оның релеванттығы (ақпараттық сауал мен
уақытылы, яғни пайдаланушыға қажет көлемде және қажет уақытта келіп
болжайтын құндылығы болса, яғни осы деректерді осы ұйым қатысында
басқару процесінде пайдалануға болатын бағалау түрінде берілсе релеванттық ретінде
Пайда мен шыгынның арасындағы баланс лайықтылық пен сенімділіктің арасындағы
Ақпараттан алынатын пайда оны алуға жүмсалған шығыннан асуға тиіс.
Сапа сипаттамалары арасындағы баланс лайықтылық пен сенімділіктің арасындағы үшінші
Іс жүзінде қаржы есептілігінің негізгі тағайындалуын орындауға арналған сапа
Қаржы есептілігіне қойылатын маңызды сапа сипаттамасына салыстырымдылық жатады.
Бухгалтерлік баланс пен қаржы есептілігінің басқа нысандарының мазмұны мен
Пайдаланушылардың сондай-ақ әр түрлі ұйымдардың қаржы есептілігін, олардың салыстырымды
Қаржы есептілігінде ұсынылатын ақпараттың сенімділігін қамтамасыз ететін қосымша сапа
Қаржы есептілігінің растығы деп осы есептілікті білікті пайдаланушы оның
Сонда «растық» деген үғым нені білдіреді?
Растық - қайсыбір тәсілмен, мысалы, тәжірибемен немесе бұлжымас қисынды
есеп қолданыстағы нормативтік актілерге қатаң сәйкестікте жүргізілді;
барлық операциялардың оның орынды екенін растайтын құжаттары бар;
есептілік бастапқы құжаттардың, есептік тізілімдердің және журналдардың деректері бойынша
Қаржы есептілігінің объективтілігі мен нақтылығы ретінде оның көрсеткіштері бағаларының
Объективтілік сияқты шынайылық та шаруашылық процестерге баламалылықтың дәрежесін білдіреді.
Есептілік бухгалтерлік шоттардың деректері бойынша жасалады, ал шоттардағы жазулар
Қаржы есептілігінің шынайылығы күжаттардың толықтығымен және сапасымен анықталады. Сенімділікті
Өндіріске материал босату кұжаттарын кешіктіріп немесе толық емес ресімдеу
Қаржы есептілігінде нақты емес сомаларды көрсетуге жол бермеу мақсатында
Сөйтіп, сенімділікті қамтамасыз ету үшін ақпарат операциялар мен өзге
Операциялар мен басқа да оқиғалар тек өздерінің занды түріне
¥йымдар қаржы есептілігін жасағанда күмәнді талаптар алу, негізгі құралдардың
Қаржы есептілігінің деректерін басқарушылық шешім қабылдауда пайдалану үшін олар
Түсініктілік (немесе ұғынымды) - қаржы есептілігінің деректеріне қойылатын ең
Жоғарыда айтылғанды қорытындылай отырып, негізгі және қосымша сипаттамаларды қолдану
1.2 Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп берудің алдындағы міндеттері
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы негізгі құралдардың орналасуы мен пайдалануы және
Меншік иелері мен менеджерлерді шаруашылық субъектінің мүліктік жағдайымен
Баланс бойынша кәсіпорын жақын арада үшінші тұлғаның алдында өзіне
Актив пен пассив баптырының мазмұны, ішкі саясаты, сыртқы пайдаланушыларға
Қаржылық есеп берудің басты формасы ретінде, есептік кезеңге кәсіпорын
Кәсіпорынның нақты аналитикалық мүмкіндіктерін бағалау үшін берілген баланстағы ақпараттарды
Негізгі Қаржылық есеп беру мазмұнының жалпы көрсеткіштері оны пайдаланушыларға
Қысқа мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі баланс құрылымының қанағаттанарлық
Ұзақ мерзімді перспективаға қаржылық жағдайдың анализі құралдардың пайда болу
Ұйымның іскерлік активтілігінің анализі;
Сондай –ақ, Қаржылық есеп беруді құрған кезде келесідей
Ағымдағы активтер мен ағымдағы міндеттемелер өзара есепке алынуына рұқсат
Сонымен Қаржылық есеп берудегі ағымдық активтер мен міндеттемелерді
Сондай – ақ, ұзақ және ағымдағы активтер, меншік капиталы,
Бухгалтерлік балансты құру кезінде алдына қойылған міндеттер келесідей принциптерге
Ақшалай өлшем – бухгалтерлік бақылауға алынған объектілер бір ақпаратты
Ерекшеленген кәсіпорын- бухгалтерлік баланс оған байланысты тұлғаларға (дебитор, кредитор,
Қызмет етуші кәсіпорын – кәсіпорын қызмет атқаратын мерзімі анықталмаған,
Өзіндік құны бойынша есеп – бухгалтерлік баланста актив ағымдағы
Екі жақты жазу – бұл концепция келесідей фактіден көрінеді:
Енді қаржы есептілігін табыс ету тәртібіне тоқталайық. «Бухгалтерлік есеп
а) құрылтай құжаттарына сәйкес меншік иелеріне;
ә) ҚР статистика органдарында тіркелген жері бойынша ҚР мемлекеттік
б) ҚР мемлекеттік бақылау мен қадағалау органдарына,
олардың құзыретіне сәйкес табыс етеді.
Ұйымның қаржы есептілігі ел валютасында (мың теңге) жасалады және
Ұйымның есепті кезеңі 01 қаңтарда басталып 31 желтоқсанда аяқталатын
Ұйымдар жылдық қаржы есептілігін есептіден кейінгі жылдың 30 сәуірінен
Көпшілік мүдделі ұйымдар (қаржы ұйымдарын қоспағанда) жылдық қаржы есептілігін
Сөйтіп, біз оның көмегімен инвестициялық-қаржы сипатындағы әр түрлі шешімдер
1.3 Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп беру туралы ғалымдар
Бухгалтерлік баланс - еліміздің тәжірибесінде шетелдік тәжірибеге қарағанда, қаржылық
Жоғары оқу орындарында экономикалық мамандық алатын студенттерге «Бизнес мектептер
Ағылшын ғалымдары шығарған «Қаржылық есеп беру» деген оқу құралында
Француз авторлары Э.Лоэте мен А.Гильбо бухгалтерлік балансты «жабылмаған шоттар
Әлемлік банк өңдеп шығарған «Қаржылық есеп, аудит, есеп беру
«Қаржылық есеп беру мақсаты- бухгалтерлік есепті» №2 «Бухгалтерлік
Қазақстандық сертификатталған бухгалтер - тәжірибеші А.Абдиманапов «Терминология және қаржылық
«АТФ Банк» бас маманы Р.Капасов: «Қаржылық есеп беру –
Қазақстан Республикасының аудиторы Т.Витулева « Бухгалтерлік баланс» деген мақаласында:
Cертификацияланған бухгалтер - тәжірибеші Ә.Нурсеитов өз мақаласында (13) :
2. «ТурбоПромНаладки» ЖШС-нің ұйымдық сипаттамасы мен кәсіпорынның қаржысын басқарудағы
2.1 «ТурбоПромНаладки» ЖШС-нің ұйымдық экономикалық сипаттамасы
“ТурбоПромНаладки” Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі заңды тұлға болады және Қазақстан
Серіктестік мемлекеттік тіркелуді өткен сәттен бастап заңды тұлғаның құқықтарын
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты табыс табу болып саналады. Серіктестік
Геологиялық – барлау жұмыстары;
Ақпараттық-есептеу қызметі;
Жарнама, ақпарат, кеңес беру, инжиниринг салаларында қызмет көрсету;
Дүкендерді және әртүрлі нысандағы сауда орындарын ашумен сауда саттық
Көтерме, бөлшек және комиссиялық сауда;
Жабдықтау-сатып өткізу қызметі;
Халық тұтынатын тауарларды өндіру және сату;
Делдалдық қызметі;
Кафелерді, асханаларды, барларды, мейрамханаларды және т.б. ашу құқығымен қоғамдық
Ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру, сатып алу, өңдеу және сату;
Тұрғын үйлерді және өнеркәсіп объектілерін, ішкі және сыртқы жүйелерді
Құрылыс – құрастыру жұмыстары;
Өңдеу, сантехникалық, электр-құрастыру, іске қосу – реттеу жұмыстары;
Жобалау-іздестіру,жобалау-конструкторлық және жобалау-сметалық қызмет;
Құрылыс материалдарын, бөлшектерді және құрылғыларды өндіру және сату бойынша
Тұрғын үйлерді және коммуналдық-тұрмыстық объектілерді газхификациялау бойынша өндіріс, жөндеу
Магистралдық мұнайгаз өнімдері құбырларын, газ құбырлары-бұрымдарын, таратушы және компрессорлық
Қалаларда, кенеттерде және ауылдық елді мекендерге тұрғын үй, өнеркәсіп
Жобалау құжаттарын дайындау және орындалуын қамтамасыз ету;
Құрылыс-құрастыру жұмыстарының жобалау ілеспе құжаттарын дайындау;
Қазаңдар мен жылулық жүйелеріне сервистік қызмет көрсету;
Шаруашылық және сыртқы экономикалық қызметтердің барлық түрлері, соның ішінде
Серіктестік Қазақстан Республикасының заңдарымен тыйым салынбаған қызметтің кез-келген түрін
Серкітестіктің жарғылық капиаталына салым ретінде ақша, құнды қағаздар, заттар,
Серіктестіктің ең жоғары органы ретінде Серіктестіктің жалғыз қатысушысының шешімі
Серіктестіктің жарғысын өзгерту, соның ішінде оның жарғылық капиталы мөлшщерін,
Серкітестіктің атқарушы органын құру, оның өкілеттіктерін мерзімінен бұрын тоқтату,
Байқаушы кеңестің өкілеттігін сайлау және мерзімінен бұрын тоқтату және
Жылдық қаржылық есеп беруді бекіту, таза түсім бөлу;
Ішкі ережелерді, оларды және Серіктестіктің ішкі қызметін реттейтін басқа
Серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктерде, сондай-ақ коммерциялық емес мекемелерде
Серіктестікті қайта құру немесе тарату туралы шешу;
Таратушы комиссияны тағаындау және тарату балансын бекіту;
Серіктестіктің қатысушысының үлесін еріксіз түрде сатып алуды шешу;
Серіктестіктің барлық мүлкін кепілге беруді;
Серіктестіктің мүлкі қатарына қосымша салым салу туралы шешу, «Жауапкершілігі
Серіктестіктің қатысушыларына және үлесті иелік етушілерге серіктестіктің қызметі жөнінде
Серіктестіктің ең жоғары органы Серіктестіктің қызметіне байланысты кез-келген мәселені
Атқарушы орган ретінде қатысушыға бағнатын және оның шешімдерінің орындалуын
Серіктестік директорының өкілеттіктері: іс әрекеттерін серіктестік атынан сенімхатсыз атқарады,
Серіктестік Қазақстан Республикасында өолданылатын ережелер бойынша өзінің қызметінің нәтижелерін
Директоры қызметкерлерді жеке еңбек шарттары бойынша жалдауға құқылы. Серіктестік
Әрбір қызметкердің еңбек табыстары максималды мөлшерлермен шектелмейді және
Серіктестіктің Қатысушысы сотта Серіктестіктің Бас директорының немесе оның туыстарының
Серіктестікте Байқаушы кеңесі құрылуы мүмкін. Серіктестіктің Байқаушы кеңесі 3
Байқаушы кеңестің айрықша құзыретіне:
- Серіктестіктің қызметінің басым бағыттарын айқындау;
- Серіктестік жасасатын мәмілелерді мақұлдау;
- Серіктестіктің коммерциялық құпиясын құрайтын сырлы сипаттағы ақпаратты айқындау;
- тексеру комиссиясының мүшелеріне сыйақылардың мөлшерін айқындау;
- Серіктестіктің лауазымды тұлғалары мен өзге жұмыскерлерін олардың кінәсынан
- Серіктестіктің жоғарғы органының айрықша құзыретіне жатқызылмаған өзге шешімдер.
Байқаушы кеңес шешімдерін минималды саны Байқаушы кеңестің Төрағасы міндетті
Байқаушы кеңестің барлық шешімдері хаттама түрінде ресімделеді және Кеңес
Байқаушы кеңес Серіктестіктің жоғарғы органының айрықша құзыретіне жатқызылмаған Серіктестіктің
Серіктестіктің Байқаушы кеңесін Төраға қажеттілікке орай, бірақ кем дегенде
Серіктестіктің Байқаушы кеңесінің мүшелері Серіктестіктің Қатысушысының талабы бойынша олар
2.2 «ТурбоПромНаладки» ЖШС – нің қаржылық көрсеткіштерін талдау
«ТурбоПромНаладки» ЖШС-сі темір өндіруге негізделген серіктестік.
Серіктестіктің шаруашылық қызметін жүргізуіндегі ең негізгі қызмет шикізатты
Темірты өңдеудегі көмекші өндіріс құралдарына машина- техникалық саймандар құрап
Жалпы серіктестіктің қызметін ұйымдастыру келесі кестеде көрсетілген.
2 кесте. 2011 жылғы серіктестік қызметін ұйымдастыру
Қызмет түрлері Қызмет түсімдері (тг) Үлесі
1 тоқсан 2 тоқсан 3 тоқсан барлығы
Темір шаруашылығы өнімдерін өндіру
Барлығы: 3660669 1434272 1091755 618696 100
Өңделмеген темір өнімдері 1496390 556089 639702 444223 62
Өңделген темір өнімдері 2164279 878183 452053 1742473 38
Серіктестіктің басқарудың жоғары органы – серіктістіктің қатысушыларының жалпы
«ТурбоПромНаладки» ЖШС – ында негізінен 37 адам
Әрбір кәсіпорын немесе ұйым өз
Серіктестік персонал мәселесінде ұйымдастырудың формасы
1-сызбанұсқа
«ТурбоПромНаладки» ЖШС-ның басқару құрылымы.
Жұмысшыларда әлеуметтік жағынан қорғау
Бұл шаралар еңбек өнімділігінің артуына, жұмысшылардың
Серіктестік жылдан жылға өзіндік құралдарының көлемін
Енді бұны графикте көрсетейік.
І - өзіндік капитал
1 диаграмма. Өзіндік құралдар мен таза
Қазіргі күнде «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің қаржылық
Негізгі көрсеткіштер кестеден көргеніміздей
Серіктестіктің таза табысы келесі қорларды
резевтік (сақтандыру)
өндірісті дамыту;
әлеуметтік дамытуға;
тұтынуға;
премиялар төлеуге.
Және басқа да қорлар құрылтайшылардың
4 кесте.
Жалпы капитал мен айналым құралының көлемі
Көрсеткіштер атауы Көрсеткіштер мәні (тг)
Жарғылық қор 10 000 000
Резервтік капитал 35 936
Қосымша капитал 331 610
Бөлінбеген таза пайда 636 552
Капиталдың жалпы саласы 10 436 198
Айналым құралдары өзіндік жеке көздерден
Серіктестіктің шығыс пен табыс көздері 2009 жылы
Жалпы бұл көрсеткіш келесі кестеде
5 кесте.
Серіктестіктің шығыс пен табыс көздері.
Көрсеткіштер атауы Көрсеткіштер мәні
Табыс, мың теңге 4802769
Жалпы пайда (мың теңге) 17011
Таза пайда(бөлінбеген пайда)(мың тг) 1746
Активтердің рентабельділігі% 0,01
Өзіндік капиталдық рентабель – гі % 0,08
Өнімнің рентабельділігі (сату) % 22,6
Өткізілім қоры % 1617
2010 жылы ауыл шаруашылығы өнімдерін өткізу
2010 жылы «ТурбоПромНаладки» серіктестігі үшін дамуында
2010 жыл бойынша шығын көлемі
Жалпы 2010 жылғы шығын құрылымына
6 кесте.
Шаруашылық қызметтер бойынша шығындар.
Көрсеткіштер атауы Шығындар Өнімді шығару Нәтиже
+ -
Шикі темір 16768000 18681000 1913000 -
Темір өнімдері 3503435 2105435 - 1398397
Басқа да 6240000 6384100 144000
Жалпы бұл кестеде серіктестіктің 2009 жылға
Серіктестік қызметінде қаржылық экономикалық ахуал
Серіктестіктің экономикалық шаруашылығы қызметін келесі
2 диаграмма. Серіктестіктің экономикалық шаруашылық
Осы диаграммадан көріп отырғанымыздай
Жалпы «ТурбоПромНаладки» ЖШС – сы одан жылына
«ТурбоПромНаладки»ЖШС – інің негізгі қызметінің жартысынан астамын
3 диаграмма. Темір шаруашылығынан түскен түсімдердің
Ал серіктестіктің өзге қызмет түрлерінен
4 диаграмма. Негізгі қызмет түрлерінен түсетін
Темір шаруашылығы саласындағы «ТурбоПромНаладки»
І – залал
5 диаграмма. Пайда мен залал динамикасы
Серіктестік қазіргі күнде табысты жұмыс
Бұны «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің 2010 жыл
Жалпы бұл 2010 жылмен салыстырғанда 2480000 теңгеге
Темір шаруашылығында сомасы 2703000 мың теңгені құраса,
«ТурбоПромНаладки» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің қазіргі
2.3 «ТурбоПромНаладки» ЖШС – нің қаржылық есеп беруі
«ТурбоПромНаладки» ЖШС темір шаруашылық саласындағы
Енді бұл шаруашылық субъектінің көрсеткіштерін
Бұл көрсеткіштерді келесі кестелерден көруге
8 кесте.
2008 – 2011жж «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің негізгі
Көрсеткіштер 2008 2009 2010 2011
Өткізу көлемі 10217,0 17300,0 20136,0 22000,0
Пайда 110,0 228,0 350,0 650,0
Бұл өткізу көлемдері бойынша және
9 кесте.
Өткізу көлемдері мен пайда динамикаларының өсуі мен
Көрсеткіштер 2009 2010 2011
өсу өсім Өсу өсім Өсу Өсім
Өткізу көлемі 169,33 69,33 116,39 16,39 109,26 9,26
Пайда 207,27 107,27 153,51 53,51 185,71 85,71
- өткізу көлемінің өсу қарқындары
6 диаграмма. Өткізу және пайда көлемдерінің
Бұл иллюстрациялардан көріп отырғанымыздай өткізу
Бұлай болудың басты себебі, темір шаруашылығындағы экономикалық
Келесі талдайтынымз бұл 2010 және 2011
10 кесте. 2010– 2011 жж. баланс.
Баланстың баптары Жылдың соңына (мың тг) өсімі% (трендер)
2010 2011
І бөлім. Ұзақ мерзімді активтер 7101 12722 79,16
ІІ бөлім. Тауарлық – материалдық запастар 11530 12047
ІІІ бөлім. Ақша қаражаттары 3099 174 -94,39
ІV бөлім. Дебиторлық берешектер 2286 21508 840,86
(активтер) барлығы (І+ІІ+ІІІ+ІV) 24016 46451 93,41
І бөлім. Меншікті капитал 21741 38249 75,93
ІІ бөлім. Ұзақ мерзіімді міндеттемелер - -
ІІІ бөлім. Ағымдық міндеттемелер - - -
ІV бөлім. Салықтық берешек 957 420 -56,11
V бөлім. Алынған аванстары бойынша есеп
VІ бөлім. Болашақтағы периадтар бойынша табыстар -
VІІ бөлім. Несиелік бюджет 1318 7782 490,44
Барлығы (пассевтер)(І+ІІ+ІІІ+ІV+V+VI+VII) 24016 46451 93,41
Осы баланстан көріп отырғанымыздай сыртқы
Бұл екі жылдық баланс бойынша
Ал активтер ішінен ең төмен
Пассивтерге келетін болсақ, ең жоғары
Ал ең төмен өсім қарқыны пассивтер
Енді бұл көрсеткіштерден коэффициенттік қаржылық
Коэффициенттік талдаудың бірінші қадамында біз
Серіктестіктің таза рентабельділік нормасының 2009
Меншікті капиталдың табыстылығы (ROE).
Активтердің табыстылығы.
Таза рентабельділік нормасы таза пайданың
, (1)
мұндағы, Нт.р.- таза (нетто) рентабельділіктің нормасы;
ТП- таза пайданың сомасы;
ӨК - өткізу көлемі.
Осы формуланы қолдану арқылы 9
2009 жылдың нәтижелері бойынша «»ТурбоПромНаладки
, яғни 1,08 %
2010 жылдың нәтижелері бойынша «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің таза
, яғни 1,32 %.
2011 жылдың қорытындыларына сәйкес осы
, яғни 2,70%
Ал 2011 жылғы мәліметтер бойынша «ТурбоПромНаладки»
, яғни 2,96 %
Ал өткен жылы Нт.р= 5.42% -
«ТурбоПромНаладки» серіктестігінің нетто рентабельділігі коэффициенттік
Бұл тенденцияны графикалық түрде көрсетуге
7 диаграмма. «ТурбоПромНаладки» ЖШС – тің нетто
Келесі талдайтын көрсеткішіміз – бұл «ТурбоПромНаладки» кәсіпорынының
, (2)
Жарғылық (нетто) капиталдың табыстылығы
Мұндағы, ТП – таза пайда;
ROE – меншікті капитал табыстылығы;
НК – нетто(немесе жарғылық) капитал;
2010 жылдың қорытындыларына сәйкес «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің меншікті
, яғни 2,99%
Жарғылық капиталдың рентабельділігі ,
2011 жылдың нәтижелері бойынша бұл шаруашылық
, яғни 4,97%
Жарғылық капиталдың табыстылығы , яғни
Бұл талдау нәтижелері көрсетіп отырғандай
Сонымен , «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің капиталды «соның ішінде брутто
8 диаграмма. «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің капиталды
Коэффициенттік талдаудың екінші қадамында біз іскерлік
, (4)
мұндағы, IAK –іскерлік ауыртпалықтың коэффициенті;
М – міндеттемелер;
А – активтер.
2010 жылдағы «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің мәліметтеріне сәйкес
__________________________
*ROE – таза пайда сомасының брутто
, яғни 9,5%
2011 жылдың мәліметтері арқылы шығарылған бұл
, яғни 17,66%
Осы коэффициенттік талдаудан көріп
Қаржылық – экономикалық талдаудың үшінші қадамында
ағымдық, төлемпаздық көрсеткіші;
тез төменпаздық көрсеткіші
Бірінші индекатор кәсіпорынның ағымдағы кезеңдегі
Екіншісі болса, шаруашылық субъектінің дәл
, (5)
мұндағы, АӨК
АҒМ – ағымдық міндеттемелер;
АА – ағымдық активтер .
2010 жылы «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің қысқа мерзімді
, яғни 744 %
Ал 2010 жылы «ТурбоПромНаладки» жауапкершілігі шектеулі
, яғни, 411%
Көріп отырғанымыздай «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің ағымдық
Жоғарыдағы себептерге байланысты «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің
Өткен 2011 жылға келетін болсақ, бұл
Жалпы ағымдық өтемпаздықты талдау бойынша келесі
«ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің қысқа мерзімді несиелік
Өтемпаздық бойынша келесі талдайтын көрсеткішіміз – бұл
2010 жылғы «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің тез
, яғни 136 %
Ал 2011 жылғы «ТурбоПромНаладки» серіктестігіне тез
, яғни 2,12%
2011 жылы «ТурбоПромНаладки» кәсіпорынының (ТӨК) тез өтемпаздығының жоғары
Көріп отырғанымыздай 2011 жыл «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің
Қаржылық – экономикалық сараптаманың 4 – ші
активтердің айналмалылық коэффициенті;
меншікті айналмалылық коэффициенті;
дебиторлық берешектің айналмалылық коэффициенті;
тауарлық материалдық запстрдың айналмалылық коэффициенті.
Активтердің айналмалылығы – сату көлемі сомасының активтер
, (7)
мұндағы, ААК – активтер айналмалылығының коэффициенті;
ӨК –(сату) өткізу көлемі;
А – активтер.
2010 жылғы «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің активтері жылына
рет
Ал өткен 2011 жылғы «ТурбоПромНаладки» ЖШС –
0,75 рет
Бұл жерде осы көрсеткіштің 2011 жылғы
Меншікті капиталдың айналмалылығы - өткізу көлемі
, (8)
мұндағы, МКАК – меншікті капиталдың айналмалылық
ӨК - өткізу көлемі;
МК – меншікті капитал.
2010 жылғы «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің меншікті (брутто) капиталдың
рет
Ал 2006жылғы «ТурбоПромНаладки» ЖШС – ігінің брутто
рет
Бұл жерде осы көрсеткіштің 2011
Дебиторлық берешектің айналмалылығы - өткізу көлемі сомасының
, (9)
Мұндағы, ДБАК – дебиторлық берешектің айналмалылық
ДБ – дебиторлық берешек сомасы.
2010 жылғы «ТурбоПромНаладки» серіктестігінің дебиторлық берешегінің
Көріп отырғандай 2011 жылы дебиторлық берешектің
Тауарлық – материалдық запастардың айналмалылық коэффициенті -
, (10)
Мұндағы, ТМЗАК – тауарлық - материалдық
ТМЗ – тауарлық – материалдық запастра.
2010 жылғы «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің тауарлық –
Ал 2011 жылғы «ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің ТМЗ –
Бұл жерде осы көрсеткіштің 2011 жылғы
Сөйтіп, капитал мен активтер бойынша айналмалылық «ТурбоПромНаладки»
Сонымен тауардағы қаржылық – экономикалық талдау «ТурбоПромНаладки»
«ТурбоПромНаладки» ЖШС – інің бітіру
3. Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп берудің жетілдіру жолдары
3.1 Кәсіпорындағы қаржылық есеп берудің ХҚЕС – ға
Мемлекеттік статистиканы дамыту Қазақстан Республикасының дамуының стратегиялық мақсаттарына қол
Басты проблемалардың бірі ресми статистика деректеріне сенімнің және пайдаланушылардың
2009 жылы статистикалық ақпаратты пайдаланушылар арасында жүргізген сұраулардың нәтижелері
СЕО-ның техникалық құралдармен жабдықталу дәрежесі 70 %-ды құрайды. Статистикалық
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарты (ХҚЕС) - бұл бүкіл әлемде
Қазіргі уақытта қалыптасқан әлемдік үрдіс барлық елдердің қаржы есептілігін
Біздің мемлекетіміз де осы процестен тысқары қалмады. Тәуелсіздік алған
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаевтың «Бухгалтерлік есеп туралы» 1995
Әзірленіп, 1997 жылғы 01 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілген Қазақстандық
ІАS 14 Сегменттік есептілік
ІАS 32 Қаржы қүралдары: ақпаратты табыс ету
ІАS 36 Активтердің құнсыздануы
ІАS 39 Қаржы қүралдары: тану және бағалау
ІАS 40 Инвестициялық мүлік
ІАS 41 Ауыл шаруашылығы
ІАS 1 Қаржы есептілігінің халықаралық стандарттарын бірінші рет қолдану
«Бухгалтерлік есеп мен қаржы есептілігі туралы» 2007 жылғы 28
Осы ұйымдар өзінің қаржы есептілігін мерзімді баспасөзде жариялауға міндетті.
«Қаржы есептілігінің стандарттары» деген ұғым нені білдіреді?
Қаржы есептілігінің стандарты - бүл «бухгалтерлік есеп жүргізу мен
Стандарттар ұлттық және халықаралық болады.
Қаржы есептілігінің ұлттық стандарттары - бул өкілетті орган, яғни
Халықаралық қаржы есептілігінің стандартын әзірлеп, жетілдірумен Австралия, Канада, Франция,
2001 жылғы сәуірде көрсетілген Комитет осы стандарттарды бекітетін Халықаралық
Халықаралық қаржы есептілігінің стандарттары (ХҚЕС) - бұл ХҚЕСК қабылдаған
ХҚЕСК әзірлеген халықаралық стандарттар жүйесі ұйымдардың қаржы есептілігін жасаумен
ІАS 1 - Қаржы есептілігін табыс ету;
ІАS 2 - Запастар;
ІАS 7 - Ақшалай қаражаттың қозғалысы туралы есеп;
ІАS 8 - Есеп саясаты, бухгалтерлік бағалардағы өзгерістер мен
ІАS 10 - Есепті күннен кейінгі оқиға;
ІАS 11 - Құрылысқа арналған шарт;
ІАS 12 - Пайдаға салынатын салық;
ІАS 14 - Сегменттер бойынша есептілік;
ІАS 16 - Негізгі қүралдар;
ІАS 17 - Жалгерлік;
ІАS 18-Түсім;
ІАS 19 - Қызметкерлерге төленетін сыйақы;
ІАS 20 - Мемлекеттік субсидиялардың есебін жүргізу және мемлекеттік
ІАS 21 - Валюталарды айырбастау бағамы өзгерістерінің ықпалы;
ІАS 23 - Қарызға жұмсалған шығын;
ІАS 24 - Байланысты тараптар туралы ақпаратты ашып көрсету;
ІАS 26 - Зейнетақы жоспарлары бойынша есеп және есептілік;
ІАS 27 - Біріктірілген және жеке қаржы есептілігі;
ІАS 28 - Қауымдастырылған кэсіпорындарға инвестиция жүмсау;
ІАS 29 - Инфляция шектен тыс жоғары экономикадағы қаржы
ІАS 31 - Бірлескен кәсіпкерлікке қатысу;
ІАS 32 - Қаржы құралдары: ақпаратты табыс ету;
ІАS 33 - Акцияға шаққандағы пайда;
ІАS 34 - Аралық қаржы есептілігі;
ІАS 36 - Активтердің құнсыздануы;
ІАS 37 - Бағалау активтері, шартты міндеттемелер мен шартты
ІАS 38 - Материалдық активтер;
ІАS 39 - Қаржы құралдары: тану және өлшеу;
ІАS 40 - Инвестициялық мүлік;
ІАS 41 - Ауыл шаруашылығы;
Сөйтіп ХҚЕСК 41 стандарт әзірледі, алайда нормативтік шаруашалық жүргізудің
ХҚЕС-қа көшудің артықшылығы неде? Халықаралық стандарттың артықшылығының бар екені
ұйымның стратегиясын белгілеуде және оның агымдагы қызметін реттейтін негізгі
қаржы есептілігін сәйкестендіру.
ХҚЕС бухгалтерлік есептің мына талаптарын сәйкестендіреді:
есептіліктің мазмұнын;
есептілікке оның әр түрлі элементтерін енгізу өлшемдерін;
есептіліктің элементтерін багалау ережелерін;
есептілікте берілген ақпараттың көлемін;
жалпы қабылданған ережелердің пайдалануына байланысты ашықтықты және пайдаланушылар үшін
қаржы есептілігінің салыстырымдылығы. ХҚЕС-тың талаптарына сәйкес жасалған қаржы есептілгін
Қазақстанның инвестициялық тартымдылығын жақсарту. Қаржы есептілігі ХҚЕС-қа сәйкес жасаған
жаңа ұлттық есептілік стандарттарын әзірлеу үшін қажет уақыт пен
ұйым филиалдарының қызметін талдауды және халықаралық рыноктарға қаржы тартуды
¥лттық стандарттармен салыстырғанда халықаралық қаржы есептілігінің стандаттарын түсіну оңай,
Сондықтан халықаралық стандарттың жоғарыда атап өтілген артықшылықтары жиынтығының арқасында
а) ХҚЕС-тың мемлекеттік және орыс тілдеріне ресми
мақүлданған аудармасының;
э) ХҚЕС-қа көшуді реттейтін нормативтік құжаттардың, яғни оған көшудің
б) ХҚЕС-ты зерттеу және қолдану жөніндегі оқу, практика-
лық құралдардың, ақпараттық-әдістемелік материалдардың;
в) ХҚЕС-ты қолдану тәжірибесін талдап қорыту және тарату
механизмінің;
г) бухгалтерлерді және есеп жүргізу мен есептілікті жасау
үшін жауапты басқа қызметкерлерді ХҚЕС-ты қолдану дағдысына
үйретуге даяр тиісті білім беретін мекемелердің;
ғ) ХҚЕС-ты білетін мамандардың болмауы қолбайлау болды. Атап өтілген
Бухгалтерлік есеп, қаржы есептілігі мен аудит саласындағы қызметті реттейтін
ҚР Қаржы министрлігі 2002 жылғы 18 қыркүйекте Бухгалтерлік есепшоттардың
Өкілетті органның 2007 жылғы 21 маусымдагы №215-216 бұйрығымен бухгалтерлік
ҚР Қаржы министрлігінің бастамасы бойынша Алматы қаласында Экопомикасы өтпелі
сол немесе басқа дамушы елде ХҚЕС пен МСА енгізудің
бухгалтерлік есеп пен аудитолық қызметті реттеудің әлемдік тәжірибесі;
бухгалтерлер мен аудиторларды оқыту мен оларға білім беру жөніндегі
экономикасы өтпелі елдерде капитал рыногының дамуы сияқты өзекті мәселелер
Құрылтайда бухгалтерлік есеп пен аудиторлық қызмет жүйесін дамыту саласында
Мемлекеттік орган мамандарының құзыреттілігі мен кәсібилігінің жоғары деңгейін қолдау
ХҚЕС-ты ойдағыдай енгізу үшін ХҚЕС-ты білетін және қолдану тәжірибесі
ҚР Қаржы министрлігінің жүргізіп отырған жұмысы еліміздің ұйымдарында ХҚЕС-ты
Кәсіби бухгалтерлер мен аудиторлар институты және құрамына 6 елдің
Қазақстан бухгалтерлік есеп пен аудит жүйесін дамыту ісінде көшбасшы
ЕССБА СІРА сертификаттауды ХҚЕС негізінде жүргізеді. СІРА сертификаттауға: САР
Елімізде ХҚЕС-қа көшуге қатысты семинар, курс өткізумен, қашықтықтан оқытумен
ХҚЕС-қа көшу процесін ойдағыдай жүзеге асыру үшін, біздің ойымызша,
оқу аудиторияларымен жарақтандырылған және ХҚЕС-ты оқыту мен қолдану жөніндегі
ХҚЕС-ты қолданумен байланысты бухгалтерлік есепте, қаржы есептілігі мен аудитте
ХҚЕС-ты қолдану тәжірибесін талдап қорыту және оны тарату механизмін
оқыту орталықтарын ХҚЕС-ты терең зерттеп, осы стандарттың негізін қалайтын
• халықаралық қаржы есептілігінің стандарттарын, ХҚЕС жөніндегі әдістемелік және
Аяқталмаған құрылысты түгендеу барысында оның бар-жоқтығын және заттай көлемі
Аяқталмаған күрделі жөндеулерді түгендеу нақты өндірістің заттай жұмысын, оның
Кассадағы ақша қаражатын кассадағы қолда бар ақшаны белгілеу жолымен
Кассалық операциялардың есебін кассир кассалық кітапта жүргізеді, ол беттері
Кассаны түгендеу шаруашылық жүргізуші субъектінің басшылығымен әзірленген және бекітілген
Түгендеу барысында мыналарды тексеру аса қажет: кассирмен толық материалдық
Мысалы. Кассаны түгендеу барысында 150 теңге артық шықты. Мұндай
727 «Негізгі емес қызметтен алынған басқадай табыс» шот кредиті
Егер кассаны түгендеу кезінде 5 000 теңге кем шыықса,
анықталған кем сомаға кассалық шығыс ордері жазылады:
334 «Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу» шот дебеті
451 «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар» шот кредиті
кассирдің мойнына ақша салу;
333 «Материалдық зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу» шот
334 «Бүлінген кұндылық шығыны, кем шығу» шот кредиті
кассирмен кем шығуды жабу (кассалық кіріс ордері жазылады):
451 «Кассадағы ұлттық валюта түріндегі қолма-қол ақшалар» шот дебеті
333 «Материалдык зиянның орнын толтыру бойынша есеп айырысу» шот
Банктегі шот, несие бойынша, салық бойынша банкпен есеп айырысу,
Баланстан берешектің есептеп шығаруын тексеріп, 3 жылдың ішінде өндіріп
Егер айырысуларды түгендеу дебиторлық және кредиторлық берешектер сомасын негіздсу
• есеп беруші тұлғалармен есеп айырысу -
• кредиттерді алу және өтеу бойынша банкпен есеп
Заемды белгілі орны бар банктер коммерциялық келісімшарт негізінде несиелік
Банк заемы – банк белгілі мерзімге сыйақысын төлеу
Банктік емес мекемелердің заемдары – бір жақ – «заем
Банк заемдарының түрлері:
қысқа мерзімді- 1 жылға дейінгі,бірақ 2 жылдан кем емес;
орта мерзімді- 1 жылдан 3жылға дейінгі;
ұзақ мерзімді-3 жылдан жоғары.
Орта және ұзақ мерзімді заемдар кәсіпорынның өндірістік және әлеуметтік
Несиелендіру түрлері:
аванстық - өнім дайындаушы кәсіпорындарға бөлінеді;
бланкілік(сенімхат) –қаржылық тұрақты субъектілерге,сенімді төлеушілерге сенімді түрде беріледі;
консорциалық несие- үлкен мақсатты жобаларды несиелеу үшін заем алушы
ипотекалық- мүлікті кепілдікке алып берілетін ұзақ мерзімді ссудалар;
овердрафт- банк клиенттерінің шоттарынан қорларды шығару арқылы жүзеге асырылатын
кредиттік сызық – минималды төлемдер шегінде несиелер немесе «заем
тұтынушы мақсаттарына арналған несие: несиеге алынған тауарларға; жеке құрылыстарға;
Стэнд – бай – халықаралық валюталық қор елдерінен берілген
Банк заемы есебі 60 «Заемдар» шотында қарастырады. Сатып алушылар
Еңбекақы бойынша субьектінің қызметкерге берешегі - комиссия істелінген және
күшіндегі заң актілерінің баптарында қаралған жалақы төлеудің есебінің жүргізу
бастапқы құжаттарының тұпнұсқасын ( нғыздылығын ) олардың жалақы есептеу
мерзімдік және кесімді тарифтік қойылымдар бойынша еңбек ақы есептеудің
шаруашылықтың қолданысындағы сыйақы есептеу жүйесі бойынша жұмыс көлеміне және
уақытша жұмысқа қабілетсіздігі бойынша жәрдем ақы және әр түрлі
жалақыдан ұстаған ұсталымдардың дұрыстығын тексеру;
депонеттегі жалақыны тексеру;
еңбек ақы төлеу және есептеу бойынша, жасалған шоттарының корреспонденцияларының
шарыашылықтың жұмыскерлерімен еңбек ақы төлеу бойынша есеп айырысудың есебін
Шаруашылық жүргізушінің шаруашылықтың еңбек ақы төлеу бойынша қарыздары туралы
Есептеудің дұрыстығы, мөлшерлеме көлемі және салық төлеу мерзімдері жинақтаушы
Алдагы кезең шығындары - құжат бойынша шотта көрініс табатын
Жабдықтаушылар және мердігерлермен есеп айырысу - жолдағы тауарлар сомасының
Кәсіпорын өз өндірісінің тиімді және ырғақты жұмысын қамтамасыз ету
Демек, кәсіпорын жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысу үшін 671«Жабдықтаушылар
Өнім жеткізушілермен есеп айырысулар есебі арнайы насандағы журналда, машинограммада
Бірінші кезеңде журналға акцептелген шот-фактура және басқа да есеп
Екінші кезеңде журналға қоймадан бухгалтерияға келіп түскен кіріс құжаттары,
Кіріс құжаттары мұқият тексерілуі және төлем тапсырмаларындағы материалдық құндылықтар
Сондай-ақ журналда жұмыстар мен қызметтер берушілермен есеп айырысулар есебі
Үшінші кезеңде журналда шот-фактурасының төленгені көрсетіледі. Төлем туралы белгілер
Айдың аяғында журналдың жиынтығы есептелінеді және төленбеген шоттар бойынша
Журналдың қорытындысы төрт қатар бойынша шығарылады; ай ішіндегі жиынтығы,айдың
Жабдықтаушылармен және мердігерлермен есеп айырысулар есебі бойынша шоттардың корреспонденциясын
- Тауарлық-материалдық құндылықтарды алғаны үшін акцептелген шот-фактураларына: 201-208,222-223 шоттары
-Жабдықтаушылардың төленген шот-фактурасына: 671-шот дебеттеліп,441,431,432 шоттар кредиттеледі.
- Төленген шот-фактура бойынша қосылған құнға салынған салықтың сомасы
- Жабдықтаушылардың орындалған жұмыстар мен қызметтері үшін акцептелген шот-фактурасына
126 «Аяқталмаған құрылыс» шоты өздерінің күрделі құрылыстары үшін жабдықтаушылар
301 «Алынуы тиісті қарыздар» шоты сатып алушы тікелей жеткізген
334 «Дебиторлық басқа да қарыздар» шоты жабдықтаушыларға және мердігерлерге
351 «Тауарлы-материалдық құндылықтармен жабдықтау үшін берілген аванстар» шоты, 352
811 « Тауарларды сату бойынша шығындары»; 821-«Жалпы және әкімшілік
Мына төмендегі шоттардың кредитінен 671-шоттың дебетіне жазылған жазулар 301
Жабдықтаушылармен есеп айырысулар есебі жөніндегі журналда ай аяғында 671-шоты
Инвестицияиы түгендеуде құнды қағаздарға жұмсалған шығынды растайтын құжаттар, олардың
Инвестициялар деп өнеркәсіптің,құрылыстың, ауыл шаруашылығының және экономиканың басқада салаларының
Инвестицияның көзі болып жаңадан қалыптасқан құн немесе таза табыстың
Қаржылық инвестиция өзінің пайдалану мерзіміне қарай, қысқа және ұзақ
Нақты инвестициялар – бұл кәсіпорынның негізгі капиталын және материялдық-өндірістік
Қаржылық инвестициялар-бұл субъектінің табыс алу мақсатында пайдаланатын активі, инвестицияланған
Ақшалай бағалы қағаздарды алған кезде ақшалай қарыздарды алғандағыдай
Бағалы қағаздар құқығы бойынша кімге жататындығы туралы белгілерін куәландыру
-бағалы қағазды ұсынушыға – құқықтарын орындау үшін, бірақ
-атаулы бағалы қағаздар – белгілі бір адамның атына жазылады.Бағалы
-ордерлік бағалы қағаз- ол ең алғашында иемденушінің атына немесе
Материалдық емес активтерді түгендеуде олардың есепте дұрыс әрі уақтылы
Материалдық емес активтерді қабылдау-тапсыру Актілерінің қолда бар болуы (бар-жоғы)
Қазіргі уақытта материалдық емес активтердің есебі жөнінде жаңадан қабылданған
Материалдық емес активтердің түсуі мен оның қозғалысының синтетикалық есебін
Материалдық емес активтердің негізгі түсу жолдар төмендегідей:
заңды немесе жеке тұлғалардан сатып алу арқылы
жарғылық қорға жарна ретінде түскенде
заңды немесе жеке тұлғалардан тегін түскенде
материалдық емес активтер өз күшімізбен немесе шартта отыру арқылы
Материалдық емес активтердің түсуіне төмендегідей проводкалар беріледі:
жарғылық қорға жарна ретінде:
Дт 101-106
сатып алғанда:
Дт 101-106
заңды және жеке тұлғалардан тегін алғанда:
Дт 101-106
өзіміз жасағанда:
Дт 101-106
Материалдық емес активтерді сатып алғанда кәсіпорын белглеген құн бойынша
Қосымша құн салығын төлеу материалдық емес активтердің әрі қарай
пайдалануға жарамсыз болуына байланысты
сатуға байланысты
басқа кәсіпорындарға тегін берілуі
жарғылық қорға жарна ретінде берілуі
Берілетін проводкалар:
Пайдалануына жарамсыз болуына байланысты:
Дт 111-116 Кт 101-106
Сатуға байланысты:
Дт 301
Сатылған материалдық емес активтердің қалдық құнына немесе шығуына байланысты
Дт 841
Алынған қорытынды табысқа:
Дт 701
Зиянға:
Дт 571Кт 841
Егер материалдық емес активтерді тегін басқа біреуге бергенде олардың
Фирманың құнына берілетін проводка:
Дт 105
Фирманың бағасына амортизацитя ай сайын есептелгенде:
Дт 934
Фирманың бағасы түгел жойылғаннан кейін:
Дт 115
Мысалы. Түгендеу нәтижесінде артық шыққан материалдык емес активтер табыс
727 «Негізгі емес қызметтен алынатын басқадай табыс» шот кредиті
Мысалы. Тугендеу қорытындысы бойынша кем шыкқан кұндылық анықталъып, ол
а) кем шыққан кұндылықтың баланстық құньша:
334 «Бүлінген құндылық шығыны, кем шығу» шот дебеті
101-106 «Материалдық емес активтер» шот кредиті
ә) кем шыққан құндылық материалдық-жауапты тұлғаның мойнына қойылды:
333 «Материалдык зиянды етеу бойынша есеп айырысу» шот дебеті
334 «Бүлінген құндылық шығыны, кем шығу» шот кредиті
Материалдық жауапты тұлға болмаған жағдайда кем шыққан құндылық кезең
821 «Жалпы және әкімшілік шығындар» шот дебеті
334 «Бүлінген кұндылық шығыннан жетіспеушілік» шот кредитІ.
Тауарлы - материалды қорларды пайдалану және сақтау аудитінің
Қорларды сатып алу заңға сәйкестілігін, олардың орынды пайдалануын
Өндірісітк процестерге қолданылатын өндіріс заттарының дұрыс сақталуын, орынды жұмсалуын
тауарлық-материалды қолардың дұрыс пайдаланылмауы, кем шығуы, ұрлық факторын анықтап,
Осы міндетті ойдағыдай шешу үшін аудит мына жүйеде жүргізіледі:
Алдымен кәсіпорынның қойма шаруашылығын ұйымдастырып, қорлардың сақталу жағдайын тексереді,
Өндірісітк запастарды тексергенде аудитор баланстағы ағымдағы активтер бөлімінің мәліметтері
Дайын өнім бухгалтерлік есебі бойынша операциялардың аудиті кезінде өндірістен
Әрбір шаруашылықта есеп қызметкері тарапынан өндірістік запастар мен дайын
Инвентаризация дегеніміз - әрбір сақталу орындағы материалдық заттардың тағы
жоспарлы инвентаризация
жоспарсыз кездейсоқ инвентаризация
Жоспарлы инвентаризация әдетте жылдық есеп-отчетты жасаудың алдында ағымдағы жылдың
Қамту көлемдеріне қарай инвентаризацияларды екі түрге бөледі:
толық инвентаризация
ішін-ара инвентаризация
Толық инвентаризациялар ағымдағы жылдың соңғы тоқсанындағы өткізілетін жоспарлы инвентаризациямен
Ішінара инвентаризация шаруашылық қаражаттарын белгілі бір жеке түрлерінің қалдықтарының
Мекеме басшысының арнайы бұйрығымен инвентаризация жасалынатын обьектілер, оны жасайтын
Инвентаризацияны бастаудың алдында материалдық жауапкершіліктегі адамдар материалдық заттардың сол
Материалдық жауапкершіліктегі адамдар соңғы есеп – отчетқа кірмей қалған
Комиссия мүшелерінің толық қатысуымен материалдық заттардың қалдықтары түгел саналады
Өлшеу, санау қорытындылары әр заттың атауымен бірге инвентаризациялық тізімдерге
Инвентаризация нәтижесінде артық шыққан қаражаттар тиісті топтарға кірістелуі тиіс.
Оған берілетін бухгалтерлік проводкілер:
Егер ТМҚ-ң жетіспеушілігі анықталса, оның баланстық құнына: Дт
Табиғи азаюдың шегінен аспайтын құнды заттардың жетіспеушілігін есетеп шығарғанда:
Табиғи әсерлерден болған жетіспеушілікті материалдық заттарды пайдаланған шоттарға және
Табиғи кемудің нормаларынан артық анықталған жетіспеушіліктер материалдық жауапкершіліктегі адамдардың
Материалдық жауапкершіліктегі адамдардан жетіспейтін материалдық заттардың құны нарықтық
Егер кінәлі адамнан жетіспеген материалдық құнды заттардың орнын толтырса,
Егер кінәлі адамнане жетіспеген материалдық құнын қосымша құнға салынатын
Табиғи кемудің нормаларынан артық анықталған жетіспеушіліктер белгілі айыпты адамдар
Стихиялық апаттардың зардабынан болған жетіспеушіліктерді қамсыздандыру мекемелерінің шарты бойынша:
Егер қамсыздандыру мекемелері қамсыздандыру шарты бойынша орнын толтырса:
Құнды заттардың ұрлануы, жетіспеуі және бұзылуынан болған зияндардың
Ведомостің жеке бағаналарында № 334 шоттың кредитіпен айыпты адамдардың
3.2 Кәсіпорынның қаржысын басқарудағы қаржылық есеп берудегі қателіктерді тұзету
Түгендеумен қатар қаржылық есеп беруді жасау үшін шындыққа жанасымды
Есептік кезең үшін қаржылық есеп беруді жасау өткен кезеңдегі
Қаржылық есеп беруді жасау кезіндегі барлық қателерді елеулі және
Егер қате пайдаланушының экономикалық шешіміне әсерін тигізсе, онда ол
31 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, елеулі қателер және
8 «Таза табыс немесе кезеңдегі залал, негізгі қателер және
■ математикалық есептеулерде;
■ есептік саясатты дұрыс қолданбаудан;
■ ақпараттарды, алдауды немесе ынта қоймауды
Бұл қателерді түзету таза табысты немесе есептік кезендегі залалды
3 «Қаржылык-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп беру» бухгалтерлік есеп
• бөлінбеген табыстың алғашқы сальдосын өзгерту
• таза
Мысалы. «ААА» ААҚ 2003 жылдың қаржылық есеп беруін әзірлеу
2003 жылы өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден тұскен табыс 193
«ААА» ААК 2002 жылы үшін қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы
Өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден тұскен табыс
Салынған өнімнің өзіндік кұны
Әдеттегі қызметтен түскен табыс
Табыс салығы
Тазаттабыс
1. Ағымдағы есептік кезендегі елеулі қателерге тузету жүргізейік:
2003 ж. 2002 ж.
Өнімді (жұмыс, қызмет) сатудан түскен табыс
Сатылған өнімнің өзіндік кұны
Әдеттегі қызметтсн түскен табыс
Корпоративтік табыс салығы
Таза табыс 193 000
160 000
33 000
9 900
23 100 140 000
112 000
28 000
8 400
19 600
2. Бөлінбеген табыстын алғашқы сальдосын өзгерту жолымен елеулі қателерге
2003 ж. 2002 ж.
Есептік кезең басына - бөлінбеген табыс
Елеулі қателерді түзсту (корпоративтік табыс салығын
шегеру үшін)
(27000x30% =8100)
(27000-8100)
Қайта саналған. бөлінбеген табыс
Таза табыс
Есептік кезеңнің соңына - бөлінбеген табыс 47 500
(18 900)
28 600
23 100
51700 29 000
29 000
19 600
48 600
Есеп саясатындағы фундаменталдық қателерді түзету (№8 ҚЕХС)
Бұл стандарттың мақсаты сыртқы қолданушыларға қызмет түры бойынша табыстар
Табыстар мен шығындар туралы есеп (кірістер мен шығыстар есебі)
Табыстар мен шығындар есебінде қарапайым қызметтен кірістер мен шығыстар,
Стандартта, сонымен қатар, Есеп саясатының өзгерісі кезінде қаржы есебіне
Қарапайым қызмет – бұл кәсіпорынның оның негізгі қызметінің құрамдас
Төтенше жағдайлар нәтижесі – бұл кәсіпорынның қарапайым қызметінен ерекшеленетін
Есеп саясаты – бұл қаржылық есепті даярлау мен жасау
Фундаменталды қателіктер – бұл ағымдық есептік кезеңде өткен кезең
Есептік кезеңде танылған табыстар мен шығындардың баптары таза тұсім
Кезең ішіндегі таза пайда мен шығыс кәсіпорынның қарапайым қызметі
Стандарт кәсіпорынның қызметінің нәтижелері туралы бөлек ақпарат беруді талап
Қарапайым қызметтен табыс (таза пайда) немесе шығын;
Төтенше жағдайлар нәтижесі.
Стандарт табыстар мен шығындар (пайда және шығыс) туралы ақпаратты
Егер қарапайым қызметтен табыстар мен шығыстардың кейбір баптары сыртқы
Бұдан шығатыны, табыстар мен шығыстар есебіндегі (пайда мен шығындар
Әрине, толықтылық және анықтылық принциптері орындылық пен мәнділік принциптеріне
Төтенше жағдайлар мен операциялардың мысалдары болып мыналар табылады: активтерді
Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер. Қаржылық есептің көптеген баптары барлық есепті
Сондықтан қаржылық есеп берудің халықаралық стандартында есепті кезеңде жасалған
Солай, сатып алушыларға тауар жіберген кезде дебиторлық бережақ шотының
Алдын-алушылық пен консерватизм принциптеріне сәйкес табыстар мен активтер жоғарыламау,
Алдын-алушылық пен консерватизм принциптерін жүзеге асыру мақсатында бұл жағдай
Күмәнді бережақтар бойынша резерв көлемін бағалау үшін берілген есепті
Кәсіби талдау негізіндегі бухгалтерлік бағалау жолымен. Қаржылық есепте ақпаратты
Негізгі құралдардың объектілері бойынша пайдалы қызмет ету мерзімі қайта
Бухгалтерлік бағалауды қайта қарау нәтижесінде өзгерген алдыңғы және ағымдық
Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер.
Бухгалтерлік бағалаудағы өзгерістер нәтижесі төмендегі екі альтернатива бойынша таза
өзгеріс болған есепті кезеңде, егер ол берілген есепті кезеңдегі
қаржылық нәтижеге әсерін тигізсе;
өзгеріс болған есепті кезеңде және болашақ кезеңде, егер ол
Ағымды есепті кезеңдегі қаржылық есепті әзірлеген кезде өткен кезеңдердің
негізгі әдіс, ол бойынша алдыңғы есептік кезеңге жататын
фундаменталды қателікті өзгерту сомасы бөлінбеген табыстың (жабылмаған шығынның) алғашқы
мүмкін альтернативтік әдіс, бұл бойынша фундаменталдық
қателікті түзету сомасы ағымды есептік кезеңдегі таза табыс немесе
Есеп саясатындағы өзгертулер.
Кезектілік принципінің талаптарына сәйкес қаржылық ақпаратты сәйкестендіру мақсатында кәсіпорын
Әрине, есеп саясасындағы өзгерістер сәйкесінше қаржылық есеп берудің көрсеткіштеріне
Стандарт жағдайларына байланысты есеп саясаты өзгерту енгізу тек заңнамаға,
Есеп саясатындағы өзгерістер
ретроспективті немесе
перспективті қолдану мүмкін.
Ретроспективті әдіс жағдайлар мен операцияларға, бұл үнемі қолдынылып жүргендей
Халықаралық стандарттарға көшу есеп саясатының ретроспективті немесе перспективті әдісінің
Кез келген стандартта ақпаратты ашу талаптары келтірілген, бұл сыртқы
Фундаменталды қателіктер.
Сонымен кәсіпорын мыналар бойынша түсініктемелер беру қажет: фундаменталды қателіктердің
Есеп саясатындағы өзгертулер.
Егер есеп саясаты ағымдық немесе бұрынғы есеп кезеңіндегі қаржылық
Қорытынды
Жоғарыда келтірілген барлық материалдар негізінде келесідей қорытындыға келуге болады,
Жұмысымның бірінші бөлімде кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауда негізгі ақпарат
Екінші бөлім дипломдық жұмысымның объектісі етіп алынған «ТурбоПромНаладки» ЖШС-
Үшінші бөлімде бухгалтерлік баланс түрлері, оның құрылу тәртібі ашылып
ХҚЕС –на сәйкес барлық активтер мен міндеттемелер мойындалады;
ХҚЕС – да рұқсат етілмейтін активтер мен міндеттемелерді
ХҚЕС – на сәйкес активтер мен міндеттемелер классификациясы;
ХҚЕС – на сәйкес активтер мен міндеттемелерді бағалау.
Сондай – ақ, ХҚЕС бойынша бухгалтерлік баланстың актив бөлімінде
Ал бухгалтерлік балансты компютеризациялау жетістіктеріне жаңа бағдарлама «1: Бухгалтерия
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе мынадай ұсыныстар жасалады:
кәсіпорынның жағдайын жақсарту үшін активтің мобильді құрылымын қалыптастыру қажет,
есептік жылы көбейген таза табыс үлесінен кәсіпорынның азайып
кәсіпорын өз міндеттемелерін, бережақтарын өтеу үшін құралдар мен резервтер
Кәсіпорын басшылары өндіріс және қаржы басқармасының дұрыс әдістері мен
Айтылғанды қорытындылай келе еліміздің ХҚЕС-қа көшу қара бастың қамы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының
«Бухгалтерлік есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының
Бухгалтерлік есеп стандарттары - Алматы : ЛЕМ, 2004
Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі – Алматы: LEM, 2005
Қазақстан Республикасының Салықтық Кодексі ( өзгертулер мен толықтырулар) –
Артеменко В.Г. Беллендир М.В. «Финансовый анализ». –М.,2007г.
Астахов В.П. «Теория бухгалтерского учета». –М., 2007г.
Баймұханова С.Б «Бухгалтерлік есеп», Алматы.Издательство/ Маркет,2005
Богатая И.Н,Хахонова Н.Н «Бухгалтерский учет», Ростов на Дону: Феникс,2003
Дүйсенбаев К.Ш. «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау» Оқу құралы, Алматы:
Жарылғасов Б.Т «Анализ бухгалтерской финансовой отчетности» Москва:Экономист,2004
Каморджанова Н.А,Картамов И.В «Бухгалтерский и финансовый учет» СПб:Питер,2003
Камышев П.И,Камышанов А.П «Бухгалтерская (финансовая) отчетность:составление и анализ» ,
Кеулімжаев К. «Бухгалтерлік есеп принциптері» Алматы:Экономист,2003
Казюбинский А.О,Грашев С.В «Ехсеl для бухгалтера в примерах Москва:Главбух,2003
Қасымтаева Ж «Қаржы есебі», Журнал “Бухгалтер”,Астана:Әлем,2.99, 60 бет/
Ларионов «Бухгалтерский учет». Москва, 2000г.
Миржакыпова С.Т «Бухгалтерский учет в РК» Алматы:Экономика,2002
Назарова В.В «Шаруашылық жүргізуші субъектілеріндегі бухгалтерлік есеп» Алматы:Экономика,2005
Сакмурзаев «Бухгалтерский учет на современном предприятии»
Төлегенов С.Т «Бухгалтерлік ақпарат жүйелері» Алматы: Экономика, 2001
Хахонова Н.Н «Основы бухгалтерского учета и аудита» Ростов на
Абдиманапов А. « Терминология и признание элементов финансовой отчетности»
Айрих Н. «Формирование бухгалтерского баланса на дату перехода МСФО»
Айрих Н. « О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»
Ахметова Б. « Бухгалтерский баланс» Бух.учет на практике, 2006,№2
Витулева Т. « Бухгалтерский баланс. Форма 100.38» Бух.учет на
Капасов Р. «Финансовая отчетность как база для проведения финансового
Нургазина Ж.К «Составление баланса», Бухгалтер, Астана: Әлем, №3, 2000,48
Нурсеитов Ә. « МСФО: принципы перехода и преминения», Бух.учет
ТарасоваЛ.И «Как организовать бухгалтерский учеттна компьютере?», Бухгалтер, Астана:Әлем,4.99,59 бет
Шеверницкая Т. « Приложение № 38 и № 38/1
Шеверницкая Т. « Приложение № 38 Бухгалтерский баланс», Бюллетень
Шербинина Е. « Переходим на 1С: Бухгалтерия 8. для
Құрылтайшылар кеңесі
Директор
Қаржы бөлімі
Бас агроном
Бас механик
67938
1107568
1435038
357480
1397025
355507
1395126
395275
7%
20%
17%
56%
1200000
1400000
2000000
1600000
1400000
1850000
59,09
9,26
16,39
69,33
85,71
53,51
107,27
5,92
2,96
2,70
1,32
1,08
- нетто капиталдың табыстылығы
- ROE
2,99
4,97
19
6,5
Кәсіпорынды ақша ресурстарымен басқарудағы қаржы менеджментінің рөлі
Қаржы менеджменті қаржылармен басқару механизмі мен жүйесі ретінде
Кәсіпорынның қаржысын басқаруда қаржы есептілігін қолданудың экономикалық маңызы
Қаржыны басқару және қаржы менеджменті
Кәсіпорынның қаржылық жұмысын ұйымдастыру
Мемлекеттін қаржысын басқару
Қысқа мерзімді қаржы саясаты кәсіпорын қаржысын жедел басқару негізі ретінде
Компанияның ақша қаражаттарын басқару туралы
Шағын және орта бизнестің қаржыларын басқару саясаты
Корпорация қаржысын ұйымдастыру мен басқару