Тауарды тұтыну
Мазмұны
Кіріспе
1. Тауартану туралы түсінікті айқындайтын күрделі мәселелер.
1.1 Тауартанудың пәні мен тәсілдері.
1.2 Тауарлардың негізгі категориялары.
2. Тауар саясатының теориялық негіздері.
2.1 Маркетингтегі тауар саясатының ролі.
2.2 Тауардың бәсекеге қабілеттілігі және оны бағалау.
3. Тауартанудың басқа ғылымдармен және пәндермен байланысы және
3.1 Тауартанудың басқа ғылымдармен және пәндермен байланысы.
3.2 Тауартанудың пайда болуы және дамуы.
Қорытынды
Пайдаланған әдебиеттер
Кіріспе
“Тауартану” деген терминнің түбірі “тауар” және “тану” деген
Еңбек жұмсау арқылы жасалатын тауар өндірісінің жағдайы қоғамдық
өндіріс жүйесі, мұнда ол еңбектің құралы ретінде көрініс
айналым жүйесі, мұнда ол айырбас (сату болмаса сатып
тұтыну жүйесі, мұнда ол тұтыну құралына айналады.
Тауар өндірісі жағдайындағы тауарлардың объектісіне еңбек жұмсау арқылы
Тауар тұтыну құнын өнімді шығаруға жұмсалатын қоғамдық абстракты
Тұтыну құнының жалпы құннан айырмашылығы бар. Ол еңбек
К. Маркс өзінің “Капитал” деген еңбегінде “Тауарлардың тұтыну
Өндіруші мен тұтынушы арасындағы дәнекер болып табылатын сауда
Осы айтылғандарды қорыта келіп, мынадай анықтама беруге болады:
1. Тауартану туралы түсінікті айқындайтын күрделі мәселелер.
1.1 Тауартанудың пәні мен тәсілдері.
Тауарды тұтыну. Адамдардың тауарларды тұтыну объективтік және өндірістік
Адамның тұтыну сұранымы үнемі өсу үстінде, ізденіс сипатында
Адамның жеке мұқтажын (тұтынуын), түрлі белгілер бойынша жіктеуге
Табиғи қалыптасуына байланысты адамның барлық мұқтажын дана, жеке
Тұтыну өзіне қойылатын талапқа, болмаса артықшылығына байланысты бірінші
Тұтынуды сандық айқындалу дәрежесі бойынша абсолютті, толық және
Абсолютті тұтыну тұтынудың ең кең тараған тұрі болып
Толық (іс жүзіндегі) тұтыну өндірістік күштер мен өндірістің
Ақша эквивалентімен қамтамасыз етілетін тұтыну көлемін өтей алатын
Айналым жүйесіндегі тауарларды қамтитын тауартану үшін тұтыну түрлерінің
Адамның сұранымын өтеуде қоғамдық өндірістің алатын орны ерекше.
Адамның жеке мұқтажының өсу дәрежесі оның жан –
Сұранымның өсу заңының мазмұнын мынаған келіп саяды. Мәселен,
Тауардың тұтыну құны. Тауардың мүмкіндігі адамның нақты мұқтажын
Біз күнделікті өмірде қолданатын әр заттың бойында көптеген
Тұтыну құны диалектикалық категорияға жатады. Заттың пайдалылығының материалдық
Қоғамдағы болып жатқан өзгерістерге сәйкес өнімдердің техникалық көрсеткіштері
Еңбек өнімдерінің тұтыну құны оны пайдалану кезінде пайда
Еңбектің өнімі ретінде ол өз мүмкіндігін тұтыну құны
Шынында да тек қана тұтынуға жарайтын өнімдер шын
Тауарлардың тұтыну құнының бүтіндегі қоғамдық тұтынуға негізделе отырып,
Еңбек өнімдерін тұтыныдың сипатына байланысты тұтыну құнының негізгі
Жеке тұтыну құны – деп - өнім шығарушылардың
Қоғамдық тұтыну құны үшін емес, баршаға арнап шығарылған
Қоғамдық тұтыну құнында өнімнің табиғи және қоғамдық қасиеті
Тұтынудың өтелу көлемін бірыңғай қоғамдық тұтыну құны (біріңғай
Біріңғай тұтыну құны адамдардың нақты бір сұранымын өтеуге
Тауартану ғылыми пән ретінде тұтыну құны пен тұтас
Тауардың сапасын анықтау. Философиялық және коммерциялық тауартану аспектілерінде
Тауартанудың негізінде сапа ұғымы тұтыну құнының өзіндік сапалық
Тұтыну құнының сапалық анықталуы абстракты емес, нақты ұғым.
Cапаны анықтау арқылы ғана нақты тұтыну бағасы қойылады.
Тауарлардың сапасы дегеніміз күрделі ұғым. Оған да тұтыну
Сапаның анықтағышы көп. Бір жағдайда техникалық жағы, келесісінде
Cапаның техникалық аспектісі тауартанудың объектісі болып табылады. Бұл
Тауартану үшін дамудың интенсивті кезеңіне көшкен кезде тауардың
Егер қоғамдық шығындарды ескермесек, онда өнімнің техникалық жағынан
Қоғам үшін экономикалық жағынан барынша тиімдірек болатын тауардың
Тауардың сапасы сан жағынан бағалануы, болмаса өлшенуі мүмкін.
Еңбек өнімдерінің сапасын жүйелі түрде жақсартып отыру қоғамдық
Тауарлардың тұтыну құны мен сапасының аспектілерін қарастыру тауартану
Тұтыну жағдайының бастапқы үлгісі. Кез–келген өнім адамның сұранымын
Болашақ өнімнің сұранымын (тұтыну) және оның ассортиментін орнықтыру
заттардың не нәрсеге бағытталатынын және олардың атқаратын қызметін
заттардың тұтыну қасиетін және оның топтастырылуын қамтамасыз ету;
заттардың тұтыну жағдайындағы өзіндік ерекшелігін анықтау;
тұтынуды нақты жағдайға байланысты жаңаша үлгілеу;
заттардың тұтыну тобын анықтау;
заттардың сапасы жайындағы сұраным көрсеткішінің номенклатурасын біріктіру;
көрсеткіштердің маңызын анықтау.
Қайда бағытталғаны мен талданып отырған бұйымның қызметін нақтылау
Өнімнің белгілі түрінің тұтыну мүмкіндігін білу үшін тұтынушылардың
Тұтынушылар топтарының сұранымын белгілі бір бұйымға деген зерттеу
Онда қоршаған орта, географиялық аймақ және маусымдық сұранымдар,
Белгілі бір бұйымның бүтіндей атқаратын қызметін тұтынушылардың өнімнің
Өнімді тұтынудың нақты жағдайындағы үлгісі әдетте тұтынушыларды топтастыру,
Заттарды зерттеу нәтижесінде оның тұтынудағы нақты үлгісі жасалады,
Заттарды тұтыну бөлімшелерін анықтау мына жайларды есепке ала
заттардың әлеуметтік бағыты, оны тұтынушылардың белгілі бір тобына
заттардың сапасын жақсарта түсуге деген тұтынушылардың комплексті талаптарын
тұтыну кезінде алынатын тиімділігін ескере отырып, бұйымның бағасын
Тауарлар ассортиментін құрастыру мен үйлестіру, қысқаша айтқанда ол
Тауарлардың тәсілдері. Тауартану диалектикалық танымның әдісіне негізделеді және
Жүйелік амал әдісіне негізінде объектілерді жүйе сияқты зерттеуге
Жүйелік амал әдісінің артықшылығы сол, ол сірескен ғылыми
Тауар тануда сонымен бірге тұтас методолгиялық құралдарды қамтитын
1.2 Тауарлардың негізгі категориялары.
Кез – келген ғылыми пәннің ұғымдық – терминологиялық
Тауартануда ұғымдық – терминологиялық ақпаратты бір ізге салу
Тауартанудың негізгі категорияларына тауар, тауардың сапасы, тауар туралы
Тауартанудың негізгі категорияларының әрқайсысының көптеген бағынышты ұғымдары бар.
“Тауар” деген сөздің синонимі ретінде “өнім” және “тұтынатын
“Өнім” атауының “тауар” атауына қарағанда мағынасы барынша кең
Тауарлардың тұтыну құны саласындағы атауларға жеке тұтыну құны,
Тауардың сапасы саласындағы атаулар – сапа, орнықты сапа,
Тауарлардың ассортименті саласындағы атаулар–тауарлардың ассортименті, ұтымды ассортимент, ассортиментті
Тауарлар туралы ақпарат саласындағы терминдерге–таңбалау–анықтама, шартты таңбалау, пайдалануға
2. Тауар саясатының теориялық негіздері.
2.1 Маркетингтегі тауар саясатының ролі.
Тауар саясаты дегеніміз – тауар ассортиментiн қалыптастыру бойынша
Тауар стратегиясы – тауар өндiрiсiнiң ресурстық мүмкiндiктерi мен
Фирма өндiретiн тауарлар түрiнiң ұйымдастыру саласына: оның сапасы,
Егер өнiм сапасы оны жасайтын материал құрамы, мөлшері,
Сапа–бұл тұтынушы сұранысы мен қажеттілігіне жауап беретін тауардың
Өнім сапасының мынадай негізгі көрсеткіштері бар:
- Функционалдық сәйкестік. Бұл тауардың өзiндiк базалық функциясын
- Нормативтік сәйкестiк, яғни, тауардың стандарттар мен нормаларға
- Тауардың сенімділігi. Оның берілген мерзімде ақаусыз және
- Тауардың ұзақ пайдалану мерзімі. Ол – тауар
- Сервис – тауардың сатуға дейінгі және сатылғаннан
- Өнiмнiң эстетикалық қасиеттерi: дизайны, түрi, түсi, дәмi
- Тауар имиджі.
Тауар сапасын көтеру бұрын өндірген өнімдердің ескіруіне әкеліп
Тауар сапасы, көбінесе «өнім өзегiне», яғни, оның физикалық
Өнiмнiң сыртқы түрі тұтынушының тауарды сатып алуына әсер
Тауар формасының түрі шексіз болуы мүмкін. Оларды пирамида,
Түс –өнімді түрлендіру үшін қолданылатын қарапайым құрал. Әлемде
Түстер адам психикасына, оның көңіл-күйіне әсер етеді. Кейде
Дизайн - нарықта тауарды саралауға қолданатын негізгі мықты
Ассортимент саясаты тұтынушы талабына сай тиімді ассортиментті тауар
Нарықта бір мезгілде болатын, бiрақ жаңашылдық деңгейi бойынша
Кейбір ғалымдар, нарықта бір мезгілде тауардың мынадай топтары
Негiзгi – кәсіпорынға негізгі пайда әкелетін және өсу
Фирманың барлық тауарларының 15–25%-ы – өсу кезеңінде, 50-60%-ы
50-60 %
кемелдену
5-10% шығару кезеңінде
30% құлдырау кезінде
Кәсіпорынның тауарлық саясаты мынадай бағытта құрылуы мүмкін:
- өндірісті мамандандыру;
- өндірісті дифференциациялау;
- өндірісті диверсификациялау;
- өндірісті интеграциялау.
Өндірісті мамандандыруды қолдануға мынадай факторлар әсер етеді. Ол
Дифференциация саясатын қолданған фирма өз тауарын бәсекелестердің тауарларына
Өсу мүмкіндігі аз болса немесе бәсекелестер позициясы өте
Диверсификацияның шоғырланған және жетілген түрін бөліп қарастыруға болады.
Шоғырланған диверсификацияда фирма өндірісте шығарылатын тауар тізбегіндегі тауарлардың
Жетілген диверсификация стратегиясын қолданған кезде фирма өзiнiң коммерциялық
Фирма өндіріс және өткізу тізбегінде әр түрлі маңызды
Интеграцияның көлденең және тік деген түрлерi болады.
Тік интеграция–тауар өндірісін бір технологиялық тізбекке шоғырландырады. Оған
Көлденең интеграцияның мақсаты – нақты бәсе-келестерді жұту немесе
Өнім элиминациясы – бұл өнімді қысқарту жоспары. Элиминация
- өндiрiстен алынатын өнімнiң өткізу көлемінің төмендеуі;
- осы өнiмнiң нарықтағы бөлігінің қысқаруы;
- осы өнім есебінен табылатын пайданың шығындарды жаппауы;
- сұраныс құрылымының, сән (мода) және адам құндылықтарының
Өнімді өндіріс бағдарламасына енгізбеу туралы шешімді экономикалық көрсеткіштерді
2.2 Тауардың бәсекеге қабілеттілігі және оны бағалау.
Тауардың бәсекеге қабілеттілігі – тауардың нарық талабына, яғни
Шетелдердегідей біздің елімізде де тауардың бәсекеге қабілеттілігін бағалайтын
Бәсекеге қабілеттілікті: тауар, компания, өнім сапасы және тауар
Елдер бойынша бәсекеге қабілеттілікті бүкіләлемдік экономикалық форум (Женева),
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігi ISO 9000 және 14000 серияларының
Бәсекеге қабілеттілік түсінігі тауар сапасы түсінігіне қарағанда динамикалық
Тауардың бәсекеге қабілеттілігін бағалау және болжау нақты кезеңдерден
Бірінші кезеңде – бәсекеге қабілеттілік мақсаты белгіленеді. Нақты
Алғашында тауар бәсекеге қабілеттілiгiнiң нормативтік параметрлері анықталады. Бәрінен
тазалығы бағаланады. Содан кейін стандарттар мен талаптарға тауар
Нормативтік параметр(Jнп) бойынша жалпы топтық көрсеткіш Jнп әр
Тауардың техникалық сипаттамасын санды түрде техникалық параметр бірлігі
tні – талданып жатқан (жаңа) тауардың і-ші параметр
tэі – ұқсас немесе эталон тауардың і-ші параметр
Техникалық параметр бойынша (Jтп) топтық көрсеткішті белгілеу үшін
n – бәсекеге қабілеттілік бағаланатын техникалық параметр саны.
Параметрлердің 3-ші тобына экономикалық көрсеткіштер жатады. Топтық экономикалық
Тауардың тұтыну бағасы сату нарық бағасы мен барлық
Нормативтік, техникалық және экономикалық, параметрлер бойынша топтық көрсеткіштер
Есептелген коэффицент негізінде талданып отырған тауардың бәсекеге қабілеттілігі
Бәсекеге қабілеттілікті анықтаудың бірден бір әдісі оның негізгі
Бәсекеге қабiлеттiлiктi бағалау 3 кезеңде жүргізіледі.
Бірінші кезеңде оның параметрлері белгіленедi және олардың маңызы
Бәсекеге қабілеттілік параметрлерін бағалау 5 балды жүйе арқылы
1-кесте. Бәсекеге қабілеттілік параметрлері маңыздылығының сарапталған бағасы
Параметрлер Орташа бал Маңыздылығын білдіретін коэффицент
Өнім қауіпсіздігі 4,6 0,218
Баға 3,9 0,187
Буып-түю, орау 3,7 0,176
Өндіруші имиджі 4,0 0,189
Дәмдік сапасы 4,8 0,229
Барлығы - 1,0
Зерттеудің екінші кезеңінде тұтынушылардан пікір сұрау жүргізіледі.
Үшінші кезеңде сұраныс нәтижесі талданып, өнім бәсекеге қабілеттілігі
Өнімнің бәсекеге қабілеттілігінің негізгі құрамы – оның сапасы.
Бұйымның бәсекеге қабілеттілігі мемлекет тарапынан қабылданатын іс-шараларды қажет
ҚР Үкiметiнің 2001 жылдың 2 мамырында қабылдаған 2001–2005
Бүгінгі таңда отандық өнім сапасын арттыруға және шетелдік
Соңғы жылдары Қазақстанда азық-түлік тауарлар импортының қысқаруы байқалып
Отандық өнімдердiң баға, сондай-ақ сапа, сервис,
буып-түю, орау және жылжыту факторлары бойынша да бәсекеге
ТӨЦ кезеңдерінен өте отырып, тауар әрқашан маркетингтің ықпалында
Фирма бәсекеге қабілеттілігін көтеруде «жоғары гуманитарлық технологиялар» маңызды
Бәсекелік артықшылықтарды табуға және олармен қамтамасыз етуге мүмкіндік
Жарнамаға кеткен шығындар және олардың тиімділігі де бәсекеге
Тиімді маркетингтік ақпарат жүйесiнің болуы да бәсекеге қабілеттілiктi
3. Тауартанудың басқа ғылымдармен және пәндермен байланысы және
3.1 Тауартанудың басқа ғылымдармен және пәндермен байланысы.
Тауартану жүйесі комплексті ғылыми пән ретінде практикада табиғаттану,
Өндірістік қатынастардың даму заңдылығын зерттейтін саяси экономика тұтыну
Тауарлардың субъективті қасиеттерін қалыптастыру мен басқарудың негізін ашып
Әртүрлі іргелі және қолданбалы ғылымдар саласы тауартануға объективті
Тауартану осы заманға өлшеу техникаларын тиімді пайдалануға тауартану
Әлеуметтік–экономикалық, ұйымдастыру және право мәселелерін зерттегенде тауартану ғылымы
3.2 Тауартанудың пайда болуы және дамуы.
Тауартанудың ғылыми білімінің арнайы саласы болып пайда болу
Қолөнердің орнына кәсіпорындық өндіріс келе бастады. Оның өзі
Бірінші кезең (XVI ғасырдың басынан XVIII ғасырдың басына
Екінші кезең (XVIII ғасырдың басынан XX ғасырдың ортасына
Үшінші кезең (XX ғасырдың ортасынан басталады) – тауартану
Тауар айналымы саласы маңызының артуына байланысты және оның
Мысал ретінде Ресейде 1575 жылы жарық көрген “Сауда
Тауартану–сипаттау кезеңінде тауартанудағы тауарлардың дамуы ешқандай жүйеге келтірмей
Тауартанудың тауартану – технология кезеңінде өнеркәсіп кәсіпорындары дамыды.
Осыған байланысты жекелеген тұтыну қасиетін, оларды нормалау мақсатымен
Бұл міндеттер өзіміз қарастырып отырған кезеңнің бастапқы тұсында
Мәселен, И.Г. Людовицы өзінің “Толық сауда жүйесінің негіздері”
1856 жылы басылып шыққан И. Вавиловтың анықтама коммерциялық
Осы зерттеулердің қорытындысы тауар өндірісінің технологиясын күрт жетілдіруге,
Ғылыми тауартану өзінің дамуының осы кезеңіне тауарлар өндірісінің
Тауартану мен технологияның мақсатты әртүрлі болғанымен олардың ғылыми
Тауартану – технология кезеңінде тауар айналымының дамуы өндіріс
Ресейдегі тауартанудың ғылыми негізін қалаған профессор М. Я.
Бұл оқулықта шикізат пен материалдардың қасиеттерін, оларды зерттеудің
Өткен ғасырдың 30 – жылдары тауартанудағы тауартану –
1933 жылы М.С. Броцкий мен Г.Р. Коректің “Тауартанудың
Соғыстан кейінгі жылдары тауартану – қалыптастыру одан әрі
Теориялық және практикалық тауартанудың дамуына ғылыми – теориялық
Тауартану – қалыптастырушы кезеңінің бірінші сатысында тауартанудың дамуына
Ғылыми пән ретінде тауартану әлемдік практикада кең тараған.
Маман маркетолог–коммерсанттардың тауартанудағы дайындық деңгейіне, сол сияқты, басқа
Қорытынды
Нарықтық экономиканың енуіне байланысты адамдардың тауарларды тұтынуға деген
Қазақстанда өкімет бағдарламаларына сәйкес халық тұтынатын тауарлар көлемін
Тауартану арнаулы ғылыми пән ретінде сапаны және қоғамдық
қоғамның қазіргі кезеңінде тауарларға деген сұранымды зерттеп анықтау;
әр түрлі топтағы тауарларды жіктеу мен кодтаудың, терминологиялық
тауар айналымындағы және қоғамдық өндірістің басқа да саласындағы
қоғамдық өндірістерге орай, нарықтық экономикаға көшуге байланысты өнім
оқыту – методикалық жұмыстарды одан әрі қарай жетілдіру;
ғылыми жаңалықтарды, жаңа техникаларды өмірге жедел енгізуге, әлемдік
бүгінгі уақыт талабына сай халықаралық, әлемдік деңгейде өзара
Тауартану мәселесі әлемнің дамыған елдерінде жоғары деңгейге көтерілген.
Пайдаланған әдебиеттер
1. Алтынбаев Б.А., Истаева А.А. Основы
2. Ассель Г. Маркетинг: принципы и стратегия: Учебник
3. Андреева О. Д. Технология бизнеса: маркетинг. Учебное
4. Багиев Г.Л. и др. Маркетинг: Учебник для
5. Голубков Е. П. Основы маркетинга. – М.:
6. Есимжанова С.Р. Маркетинг в Казахстане: теория, методология,
7. Завьялов П.П. Маркетинг в схемах, рисунках, таблицах:
8. Котлер Ф. Основы маркетинга. М.: Изд-ство “Прогресс”,
9. Котлер Ф. Маркетинг менеджмент – С-Пб: Питер
10. Котлер Ф. , Армстронг Г. и др.
3
Тауар саясатының бағыттары
Өнім түрі
Автомо-биль,
тоңа-
зытқыш
Өнім сапасы
өнім негізі, өнімнің функ
циясы
Сыртқы
түрі
Өлшемі
формасы,
дизайны,
қорабы, түсі
Өнімді
таңбалау
Тауар
дың
сұрып-талым саясаты. Тауар белгісі, сызық
шалы код
Жаңа тауар
Тауарды жетіл-
діру,
иннова-
циялық тауар
Тауар имиджі
Брендинг
Жарнама
Тауардың бәсекеге қабілеттілігі
Параметрлері: техникалық, нормативтік, экономикалық, маркетингтік
Сервис
Сатуға дейінгі және кейінгі сервис
1 сурет. Тауар саясатын ұйымдастыру салалары
2 сурет. Тауар ассортиментінің оңтайлы арақатынасы
Тауар саясатының негіздері
Тауар мәні
Лекция Маркетинг жүйесіндегі тауар
Тауардың қасиеттері
Тауар мәні, ассортименті, номенклатурасы
Өндіріске арналған тауар нарығын сегменттеу
Тауардың өмірлік цикл кезеңдері. Өндіріс. Өнімді сатып өткізу
Маркетинг тауар
Тауар арналары және тауар қозғалысы
Тауарды тестілеу