Инфляцияның экономикалық мәні
Жоспар
КІРІСПЕ
Қаржы және инфляция: өзара байланысы және іс-әрекеті
1.1. Инфляцияның экономикалық мәні
1.2. Инфляцияның пайда болу себептері
1.3. Инфляцияны өлшеу
1.4. Инфляцияның түрлері
Инфляцияның қаржы әлеуметтік-экономикалық салдары, тежеу шаралары мен әдістері,
2.1. Инфляцияның қаржы экономикалық және әлеуметтік зардаптары
2.2. Инфляцияны тежеу шаралары мен қаржылық әдістері бет
2.3. Инфляцияға қарсы саясат
Қазақстан Республикасындағы инфляциялық процестің дамуы және ерекшеліктері
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін АҚШ-та және басқа өнеркәсібі
Біз тұрақты инфляцияның пайда болу себебін, оның шығысын
Біздің елімізде ресми ғылымдар мен насихаттаумен социализм кезеңінде
Қазір инфляция үйреншікті болып, оның масштабы өсуде. Бірақ
Инфляция, оның пайда болу себептері,
өлшемі және түрлері
1.1. Инфляцияның экономикалық мәні
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция ұзақ уақыт өмір сүруде.
Инфляция сұраныс пен ұсыныс баланссыздығын, бағаның өсуінде көрінетін
Инфляцияның мазмұнын әр автор әр түрлі жазып жүр.
Бұл анықтаманың басты кемшілігі, айналымдағы ақша белгілерінің
1999 жылы, Алматыда шыққан “Толық экономикалық орысша-қазақша сөздікте”
Мұндай анықтамадан байқайтынымыз, ең басты мәселе табыстың өсуінде
Осының бәрін еске алып, инфляция дегенді былай анықтаған
1.2. Инфляцияның пайда болу себептері
Бағаның өсуі және ақшаның шамадан көп шығуы бұл
- қағаз ақша эмиссиясына мемлекеттік монополия, сыртқы сауда
- жалақының деңгейіне және мөлшеріне кәсіподақ-тардың монополиясы;
- жеке шығындар мен белгілі бір бағаларға ірі
Осы үш себептер бір-бірімен байланысты және әрқайсысы баланстарды
Нарықтық экономикаға тән көптеген басқа көріністер сияқты инфляция
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде жылжымалы инфляция экономикалық өсудің
XX ғасыр ортасындағы өнеркәсібі дамыған елдерге инфляциялық тенденция
Кәсіпкердің бағаны көтеру арқылы табыстың артынан қууы
Экономикалық дамудың жаңа кезеңге өтуі баға қозғалысының бағытын
Екінші дүниежүзілік соғыс жылдарында барлық нарықтық экономика елдерінде
1970 жылдары инфляцияның өсуінің негізгі факторы өнеркәсіптің өсу
Ақша тауарларды сатып алу қабілеті күшті валютамен
Конъюктураның циклдық толқуынан болатын бағаның өсуін, инфляцияға
Сонымен, баға өсуінің инфляциялық себепте-ріне нені жатқызамыз?
Біріншіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе-теңдігінің
Екіншіден, осындай жолмен, әдіспен инвестицияны қаржыландыру жүргізілген
Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі рыноктық
Төртіншіден, елдің экономикасының ашық болуы оның
Бесіншіден, инфляция өзіне-өзі дем беретін сипат алады,
1.3. Инфляцияны өлшеу
Инфляцияның бар болуы немесе болмауының ең көрнекті көрсеткіштерінің
Индекстер – бағалардың уақыт ішіндегі арақатынастарын анықтайтын өзгермелі
Ең маңызды деген 25 азық-түлік тауарлардың баға көрсеткіші
Тұтыну бағаларының индексін есептеуде келесі формула қолданылады:
ТБИ = Ағымдағы жылдағы тұтыну қоржынының бағасы/ Базалық
Тұтыну бағаларының индексінің үш сандық мәні болуы мүмкін:
Баға индексі 100% -қа тең болады, яғни баға
Баға индексі 100%-тен жоғары, мысалы 140% -ке тең.
Баға индексі 100 %- тен төмен, айталық 80%-
Қазақстанда ТБИ 1991 ж. белгіленді. Тұтыну қоржынына біздің
Тәжірибеде көбінесе жалпы ұлттық өнім индексі, тұтыну бағалар
1.4. Инфляцияның түрлері
Дүниежүзілік тәжірибе инфляцияны мына шартты түрлерге бөледі:
экономикадағы қамтитын аумағына байланысты-жергілікті және әлемдік инфляция;
жүру қарқынына байланысты – біркелкі ( баға үнемі
даму қарқынына байланысты – жылжымалы инфляция – онда
әсер ететін факторлар бойынша – сұраныс инфляциясы және
Сұраныс инфляциясы ақшалы факторларға байланысты туындайды, яғни айналыстағы
Ақша массасының “көтерілуі” себептерінің ең негізгісі - әскери
Сөйтіп, сұраныс инфляциясы кезінде шектелуі ұсыныспен салыстырғанда айналыста
Шығын инфляциясы өндіріс шығынының көбеюіне байланысты әсіресе еңбек
Тауар бағасының өсуі халықтың табысын төмендетіп, жалақыны қайта
Шығын инфляциясы өнімнің әрбір өлшемінің шығыны
Шығын инфляциясы мен сұраныс инфляциясы бірімен-бірі
Өнеркәсібі дамыған елдерде жылжымалы инфляция тән, яғни жылдан
Бірінші топтағы елдерге Латын Америкасының дамушы
Екінші топқа Колумбия, Эквадор, Венесуэла, Бирма, Иран,
Үшінші топқа жататын елдер – Сингапур, Малайзия, Оңтүстік
Төртінші топқа дамушы мемлекеттер әлеміне теңгерілген бұрынғы социалистік
Бұл мемлекеттер өндірістің өсуі мен ішкі нарықтың аз
Сонымен дамушы елдерге тән қарқынды және ұшқыр инфляциялардың
2. Инфляцияның қаржы әлеуметтік-экономикалық салдары, тежеу шаралары мен
2.1. Инфляцияның қаржы экономикалық және әлеуметтік зардаптары
Инфляцияның зардаптары күрделі және көп түрлі болып
Инфляцияның әлеуметтік зардаптары да бар, ол ұлттық табысты
Кейбір экономистер инфляцияның онша жоғары емес деңгейі экономикалық
Ақша табысының құнсыздануы
Инфляция барлық ақша табыстарының нақты төмендеуіне алып келеді.
Табыс пен байлықтың қайта бөлінуі
Инфляция табыс пен байлықты қайта бөледі. Осылай несие
Бағалар бір-біріне күтпеген уақытта, тез және баланссыз өсетін
Инфляция жылжымайтын мүлік құнын жоғарылатады. Сондықтан иеліктерінде жылжымайтын
Ақша қаражаттарының пайдаланылуы
Инфляция кезінде нарықта сұранысқа ие болған тауарлы заттық
Ұзақ мерзімді мақсаттарға мүдденің әлсіреуі
Инфляцияда ұзақ мерзімді инвестиция жасау ешкімге пайдалы емес,
Инвестиция мерзімі ұзақ болған сайын құнсыздану көп болады.
87+151,5+33,3=271,8 мың теңге. Байқағанымыздай бұл жоба инфляцияны есептесек
Жиналған ақшаның құнсыздануы
Инфляция сонымен қатар фирманың амортизациялық қорының құнсыздануына әкеледі,
Ақша қаражаттарын жасырын конфискациялау және нақты пайыздың төмендеуі
Инфляция салық арқылы халық пен кәсіпорындардың қаржыларын жасырын
Ұлттық шаруашылықты басқарудың нашарлауының бірі-инфляцияның тұрақсыздығы және өзгермелі-лігі.
Біз инфляцияның үй тұрмысына, фирмалар мен мемлекетке тигізетін
Осындай жағдайда қалыпты экономикалық қатынас бұзылады. Кәсіпкерлер тауарларына
2.2. Инфляцияны тежеу шаралары мен әдістері
Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық зардапта-ры төмендегі жағдайлардан: тауарлар бағасының өсуінен;
Инфляцияның зардаптарын жойып, ақша айналысын тұрақтандырудың негізгі әдістері-ақша
Тарихта ақша реформасын жүргізудің екі формасы бар:
бірінші, жаңа ақша жүйесін құру – ол алғашқыда
екінші, ақша жүйесінің кейбір элементтерін өзгерту, яғни жаңа
Соғыс және революциядан кейінгі жылдары көртеген мемлекеттер ақша
Нуллификация – ол құнсызданған ақшаны жойып, орнына жаңа
Реставрация – ол ақша өлшемінің бұрынғы алтын құрамын
Девальвация – ақша өлшемінің алтын құрамын төмендету. Ол
Деноминация – ол “нольдерді сызу” әдісі, яғни баға
Қорыта айтқанда, инфляциямен күрес әдістері-мемлекеттің экономиканы реттеудегі жүргізетін
2.3. Инфляцияға қарсы саясат
Инфляцияның әлеуметтік және экономикалық зардаптары оған
Инфляцияға қарсы саясатты талдауда оның екі бағытын
Экономиканың құлдырауы кезінде сұранысты ұлғайту үшін арнайы
Екінші бағыттың авторлары экономикада пайда болған кемшіліктерді
Бақылаудан шыққан инфляцияны ауыздықтау үшін біраз елдердің үкіметтері
АҚШ-тың тәжірибесі табыс саясатын жоққа шығарды. Мұнда 1971-1974
Инфляциямен күресудің “ымыралы” теориясы
Тәжірибеде инфляциямен белсенді күресудің стратегиясында инфляцияның ымыралы теориясы
Инфляция жұмыспен қамтуға айтарлықтай әсер етеді. 1958 жылы
А.Филлипс есебінің теориялық негізін экономист Р.Липси жасады. Бұдан
Абцисса өсінде жұмыссыздық деңгейі, ординат өсінде тауар бағаларының
Экономикалық реттеу тәжірибесі көрсеткендей, Филлипстің қисық сызығы
Бұлардың ішіндегі жиынтық сұранысты ынталандыру мәселесін
Мұндай өзара тәуелділікке 60-жылдары американ экономисі М.Фридмен ерекше
Филлипстің қисық сызығын экономикалық талдау үшін тек қарқыны
Мұның орнына жұмыссыздықтың табиғи деңгейі деген теория шықты.
Бұл теорияның мәні мынада: қарқыны баяу, орта, яғни
Қазақстан Республикасындағы инфляциялық
процестің дамуы
Қазақстанның 1993 жылдың Қазанына дейін Ресейдің рубльдік аймағында
Ресей үкіметі мен рубльдік аймақты қайта құру жөніндегі
Осындай жағдайда тұрлаулы бағамды ұлттық ақшаның шығуы инфляцияның
Бірақ кең өріс алып кеткен өндірістің құлдырауы ауыл
1994 жылдың 1 тоқсанында-ақ инфляцияның орташа өсу қарқыны
Кейінірек Үкімет пен Ұлттық банкінің қатал монетарлық саясат
Ақшаның айналымдағы саны азайса бір жағынан, оның бағамын
Инфляцияның Қазақстандағы ең төменгі шегі 1998 жыл болды,
Қазақстандағы инфляция барлық ТМД елдері сияқты ел экономикасының
Қазақстандағы қазіргі инфляцияның себептерін нарыққа өтуге дейінгі инфляцияны
ұлттық өнімді жинақтау қорына және тұтыну қорына бөліп,
құрал-жабдықтарды өндіру және тұтыну тауарларын өндіру салаларында;
мемлекеттік баға белгілеу жүйесінде;
мемлекеттік бюджеттің кірісі мен шығынында;
несиелік және қаржылық ресурстарды қалыптастыруда байқалды.
Қазіргі инфляцияның бір көрінісі – тауар тапшылығы біздің
біріншіден, бұрынғы КСРО-ның 20-жылдар аяғынан бастап бұрынғы нарықтық
екіншіден, бұрынғы КСРО-ның экономикасында көп жылдар бойы үйлесімсіздік
болды;
Үшіншіден, бұрынғы КСРО-ның ұлттық табысының жартысына жуығы жинақтау
Төртіншіден, бұрынғы КСРО-да ұлттық жиынтық өнімнің 25-30 проценті
Сөйтіп, біздің елде (бұрынғы КСРО-ның бір республикасы болғандықтан)
Сөйтіп тауардың көтерме, сатып алу бағасы
Өндірушілердің өнімнің сапасын жақсартып, оның өз құнын
Қазақстанда 1992 жылдан бастап нарықтық өзгерістер аясында жүргізілген
Жалпы экономикадағы инфляция деңгейін тұтыну бағасының индексі көрсетеді.
Тәуелсіз Қазақстанның тәжірибесі инфляцияға қарсы күресте энергоресурстарына, монополды
ТМД, Балтық және Шығыс Еуропа елдерінде инфляция
Мемлекет Тұтыну бағаларының (бөлшек) өсуі %
1991 1992 1993 1994 1995 1996
Азербайжан 126 1395 1294 1788 86 15
Албания 104 237 31 16 6 20
Армения 25 1341 10996 1885 32 19
Беларусь 93 1558 1994 1957 244 61
Болгария 339 79 64 122 33 165
Венгрия 32 22 21 21 28 22
Грузия 131 1176 7488 7144 65 23
Қазақстан 150 2567 2169 1160 61 26
Қырғызстан 170 1771 1366 87 32 27
Латвия 262 958 35 26 23 19
Литва 345 1161 189 45 36 26
Македония 115 1935 230 55 9 2
Молдова 151 2198 837 116 24 18
Польша 60 44 38 29 22 19
Ресей 114 2318 841 203 131 25
Румыния 223 199 296 62 28 60
Словения 58 9 25 12 7 6
Тәжікстан 204 1364 7344 5 15 200
Өзбекстан 169 910 885 1281 117 35
Украина 161 2000 10155 401 182 55
Хорватия 249 937 1150 -3 4 5
Чехия 52 13 18 10 8 9
Эстония 304 954 36 42 29 24
Түркменстан 155 644 9750 1330 1000 250
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорытындыға келсек, 2000 жылдың бірінші жартысында Алматы қаласы
Қала тұтыну рыногында ү.ж. бірінші жартысында, әсіресе екінші
Азық-түлік тауарлары бағасы 2000 жылдың екінші тоқсанында айрықша
Көбінесе, отандық өнімдер шығарушылардың тамақ өнімдерінің бағасы ү.ж.
Ұн - 45,8% (сонымен бірге маусым айында –27,9%),
Азық-түлік емес тауарлар бағасы жарты жылда, орташа алғанда
Тауарлардың негізгі топтарындажағдай бірдей емес: азық-түлік емес тауарлар
Халыққа көрсетілетін ақылы қызметтердің бағалары мен тарифтері жылдың
Білім беру саласындағы индекстің жоғарылауы мектепке дейінгі мекемелерде
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1. Мақыш С.Б. Ақша және ақша айналысы
2. Көшенова Б. Ақша, несие, бактер.
3. Әубәкіров Я.Ә. Экономикс.Оқу құралы. Алматы: Экономика, 1995.
4. Гордиевич Т.И. Инфляционные процессы в переходной экономике:
5. Макроэкономика: Учебное пособие/Под ред. И.
6. Жүнісов Б.Ж. Нарықтық экономика негіздері. Оқу құралы.
7. Саниев М.С. Ақша, Несие, Банктер. Оқу құралы-Алматы:
8. Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер Оқулық-Алматы: Экономика,
9. Селищев А. С. Макроэкономика. - Москва: Питер,
10. Сембиева Л.М. Социальные аспекты инфля-ции:/ КазГНУ им.
11. Стоянова Е.С. Финансовый менеджмент в условиях инфляции.-Москва:
12. Көшенова Б.А. Ақша.Несие.Банктер.Валюта қатынастары. Оқу құралы/-Алматы: Экономика,
13. Казахстанская правда-27.02.2001. 2000-жылдың көрсеткіші.
14. Экономикалық теория негіздері. Оқулық.-Алматы, “Санат”, 1998.
15. Экономикалық теория. Оқулық. Алматы. Қазақ Университеті.2000.
16. Усов В.В. Деньги. Денежное обращение. Инфляция: Учебное
26
ТБИ = Ағымдағы жылдағы тұтыну қоржынының бағасы/ Базалық
Инфляцияның әлеуметтік - экономикалық себептері және салдары
Инфляция туралы
Инфляция экономикалық құбылыс ретінде
Инфляцияның мәні, негізгі мазмұны
Инфляцияның мәні және мазмұны
Инфляцияның экономикалық салдарлары
Ақша қорларының жиынтығы
Инфляция және оның экономикалық мәні
Инфляцияның мәні, түрлерi
Инфляцияның мәні, туу себептері