Мемлекет саясатына либеральды көзқарастағы ақпарат құралдары
Жоспар
КІРІСПЕ ............................................................................................. 3-5бб
І. БҰҚАРАЛЫҚ АҚПАРАТ ҚҰРАЛДАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ
МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ ............................................. 6-11бб
1.1 Бұқаралық ақпарат құралдары құбылыс ретінде ...................... 12-17бб
1.2 БАҚ-ның құрылымы мен қызметі .................................
1.3 БАҚ – билік ресурсы ретінде...........................................
II. БАҚ-НЫҢ ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН САЯСИ ӨМІРІНДЕГІ
ОРНЫ МЕН РӨЛІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫ .................................. 36-37бб
2.1 а. Баспасөз ............................................................................ 38-42бб
б. Телевидение .................................................................... 42-44бб
в. Радио ............................................................................... 44-46бб
2.2 БАҚ-ның қазіргі Қазақстандағы өзекті
даму тенденциясы ................................................ 47-55бб
ҚОРЫТЫНДЫ .................................................................................. 56-57бб
СІЛТЕМЕЛЕР .................................................................................. 58-60бб
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ................................... 61-63бб
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Міне XXI ғасырға адамзат зор жетістіктермен, ілгерішіл
Негізінен, XVI-XVII ғасырдан бастау алатын бұқаралық ақпарат құралдарының нақты
Ақпараттық технология барған сайын өз мүмкіндіктерін тереңдей ашуда. Бұқаралық
Ал жаһандану кең құлашын жайған XXI - ғасырда бұқаралық
Негізінен баспасөзге, бүтіндей бұқаралық ақпарат құралдарына қатысты “қоғам өмірінің
Егер БАҚ-тың соңғы оншақты жыл көлеміндегі бүкіл табиғатына, атқарған
Тақырыптың зерттеу деңгейі. Қоғамдағы саяси-ақпараттық, экономикалық, мәдени-рухани процестердегі БАҚ-тың
Дипломдық жұмыстың мақсаты. Қазіргі Қазақстанның мәдени – ақпараттық негіздерін
Зерттеу жұмысының объектісі. Тәуелсіз Қазақстанның саяси өміріндегі БАҚ-тың алатын
Бүгінгі таңдағы көптеген саясатшылар мен саясаттанушылардың пікірі осы ыңғайлас
Осы тұста журналистиканың саяси сахынадағы рөліне баға беріп жүрген
Ал, саясаттанушы А.С.Сарсенбаев өтпелі кезең тұсындағы “төртінші биліктің” ақпараттық
Зерттелу жұмысының пәні. БАҚ-тың құрылымы, қызметі, Қазақстандағы БАҚ-ң қалыптасу
Осы айтылған жағдайлар түптеп келгенде, жаңа дәуір талабына сай
Өйткені ашық ақпараттық кеңістік саясатының үстемдігі оқырмандар мен көрермендердің
Сөйтіп БАҚ-ры әлеуметтің белгілі бір мәселелер төңірегіндегі көңіл-күйін ғана
Әдістемелік негізі. Бұл жұмыста демократиялық ақпарат кеңістігін қалыптастыруына байланысты
Деректемелік базасы. Қазақстан Республикасының Конституциясы 1998ж, “Бұқаралық ақпарат құралдары
Біздер бұқаралық ақпарат құралдарындағы еркіндікті шынайы демократияның ажырамас бір
Бұл ретте “Мемлекет пен бұқаралық ақпарат құралдары бір-бірін қолдай
Ал, Д.Назарбаева: “БАҚ-ның алдында тұрған міндет, ең алдымен жүктелер
Десек те, уақыт өткен сайын БАҚ-да қызмет ететін тұлғалардың
Өйткені бұқаралық ақпарат құралдары жер жүзі бойынша шекараны білмейтін
Дипломдық жұмыс: кіріспеден, екі тараудан, әр тарау үш парографтан
I. Бұқаралық ақпарат құралдардың теориялық–
метадологиялық негіздері.
Коммуникация әлеуметтік құбылыс ретінде XX-ғасырдың басында зерттеле бастады. Оның
Кейіннен БАҚ-ты зерттеу 3 аспекті де қарастырылды:
- теоретикалық,
- прагматикалық,
- экспериментальды-қолданбалы.
Бұқаралық ақпарат құралдарды зерттеудің негізгі теоретикалық бағыты оның негізгі
- саяси бақылау
- рухани бақылау
- мәдени бақылау.
Сонымен бірге БАҚ-тың рөлін зерттейтін Ақпараттық қоғам теориясы жеке
Теорияның бірінші тобында – БАҚ-ры саяси бақылаудың функциясы, саяси
1. материальды-экономикалық
2. идеологиялық
Бірінші материальды-экономикалық топқа: Бұқаралық қоғам теориясы жатады. Онда қоғамның
Бұл теория БАҚ-тың қоғамдық пікірді қалыптастырудағы рөлін ерекше атап
Саяси-экономикалық теория ( Г.Мердок, П. Голдинг) марксизмнің постулатін пайдаланады.
Сындық теория қоғамдағы әлеуметтік процестерді анализдеу де неомарксистік әдіске
Ал, екінші идеологиялық топқа: гегемония теориясы мен бұқаралық коммуникация
БАҚ-ның гегемония теориясы (үстемдік) немесе масс-медиалық үстемдік теориясы (Н.Пулантзас,
Кеңестік социологиялық мектеп.(Б.А.Грушин, Б.М.Фирсов) марксистік-лелиндік метадология негізінде әлеуметтік қарым-қатынас
Құрылымдық-функциональдық теория социологияда әлеуметтік-функциональды мектепті қалыптастырған американдық социолог Т.Парсоностың
Үшінші топтағы теория үшін бұқаралық коммуникация мен БАҚ-тың рөлін
Франкфурттік мектеп өз іс-әрекетінің екінші кезеңінде бұқаралық коммуникацияның мәдениеттанушылық
Бирмингемдік мектеп 1970-жылы қалыптаса бастады. Ол бұқаралық мәдениеттің қоғамдағы
Бұқаралық коммуникацияның мәдениеттанушылық теориясын Г.Маклюэн мен А.Моль ұсынды. Мәдениеттанушылық
Г.Маклюэн әртүрілі қарым-қатынас құралына негізделген мәдениет жүйесінің типологиясын жасады.
Ақпараттық қоғам теориясының негізінде Д.Белл жасап шығарған постиндустриальды қоғам
- ақпарат өндірістің басты
- БАҚ – ақпаратты қолдау мен оның бағасы
- Қоғамдағы өзгерістер ақпараттың мазмұнында емес, оның тасымалдануы мен
Қарастырылған теориялар БАҚ-ның рөліне бағытталған. Біреулері биліктің БАҚ-тың үстінен
Біздің отандық зерттеулерде БАҚ-ның тек қана рөлі ғана емес,
Жалпы, коммуникация теориясы мен ақпарат теориясы негізінде бұқаралық коммуникация
Психолингвистикада тілдің ықпал етуі мен мүмкіндіктері қаралады ( А.А.Монтьев,
Бұл біріншіден, ой тілмен рәсімделеді, коммуникативті бірліктер (сөйлеу, дискурс)
Екіншіден, бұл сөйлеумен байланысты. Үшіншіден, посткоммуникативті фазаның пайда болуы
Социопсихология үшін қоғамдық сананың өзгеруіне әсер ететін психологиялық жағдайларды
Социолингвистикалық аспектіде бұқаралық коммуникация тілдің әлеуметтік қарым-қатынас түрі ретінде
Классикалық (сызықтық) модель. 1948ж Г.Лассуэл коммуникативті процестің жай, қарапайым
кім? (ақпарат береді) – коммуникатор;
не? ( беріледі) – хабар;
қалай? ( жүзеге асады) – канал;
кімге? (бағытталған) – аудиторияға;
қандай эффектімен? (хабардың тиімділігі) – нәтижесі.
Бұл схеманың әрбір элементі – көптеген зерттеушілердің объектісі болып
Интернционистік (әлеуметтік-психологиялық)модель. Оны Т.Ньюкомбо жасап шығарды. Ол өзара сөйлесіп
Шулы модель, инженер К.Шеннон коммуникацияны телефонды байланыс құралы арқылы
Г.Лассуэл мен К.Шеннон, В.Виверлердің моделдері бір бағыттағы процестер. Әрине,
1954-жылы В.Шрамм мен К.Осгуд коммуникацияның циркулярлы моделін ұсынады. Онда
Осылайша, коммуникацияның негізгі элементтері тұтастай ғылыми айналымға енеді. Бұндай
Текстік модель (А.Пятигорский). Оның ойынша басқа адамдарға байланысиы белгілі-бір
Кофликтологиялық модель (У.Юри) конфликті шешудің 3 деңгейін ұсынады:
1.мүдделер. 2. құқық. 3. күш.
Мүдделер бұл – қажеттіліктер, тілек, қорқыныш, яғни бізді толғандыратын
Құқық деңгейінде – сотқа шағымдану, кімнің дұрыс екенін анықтау.
Күш деңгейінде – забастовка, соғыс, төбелес жатады. Бұл, яғни
БАҚ-н саясаттандыру – қалай масс-медиа біртіндеп саяси процеске еніп
БАҚ-ның жеке саяси күшке айналуы;
Партиялық БАҚ-ның пайда болуы;
Саяси БАҚ-ның санының көбеюі;
БАҚ-н саяси мақсатқа пайдалану;
БАҚ-н сайлау алды күресте пайдалану;
Саясаттанған БАҚ санының ұлғаюы.
“БАҚ саяси іс-әрекеттің құралы” атты концепциясы. Бұндай концепцияны марксизм
“БАҚ – қоғам айнасы”концепциясы. Бұл концепцияда БАҚ – қоғамдағы
“БАҚ- төртінші билік” концепциясы. Бұл концепция БАҚ-н жеке
“БАҚ - бизнес” концепциясы. Бұнда БАҚ – кіріс
Әрине, бұл концепциялардың бірде-біреуі де таза күйінде бірде-бір елде
1.1. Бұқаралық ақпарат құралдар - құбылыс ретінде.
Бұқаралық ақпарат құралдарының қай салада болмасын орны ерекше. Еліміздің
Ал, жалпы “БАҚ” деген атаудың өзі мына жайларды білдіреді:
Бұқараға бағыт немесе арнау. Яғни, бұқаралық ақпарат мәселелері қоғамға,
Бүкіл ақпарат көпшіліктің сұраныс-қажеттілігін, талап-талғамын, қанағаттандыру үшін берілмек;
Қоғамдық істерге байланысты әрі халық күткен мәселелерге белсенді позиция
Көпшіліктің пайдалануына ақпараттың тиімді, қолайлы әрі арзан болуын қалыптастыру.
Жұртшылықтың бәрі бірдей және тұрақты түрде ақпарат алып отыруға
Қажет еткен жағдайда әркімнің ақпарат орындарына қатысуына жол ашу,т.б.
Сонымен қатар әрбір БАҚ берген материалдарда хабарлардың толық әрі
Көптеген социологиялық және социальды-психологиялық зерттеулер нәтижелері көрсеткендей, БАҚ-ң қоғамдағы
Егер тиімді пайдалана білсе, БАҚ-ы қоғамдық пікірлерді өзгертуге орасан
1776-жылы саясатшы әрі публицт Э.Берк айқандай, БАҚ-рын “төртінші билік”
Ақпарат құралдарының маңызы шын мәнінде сөз, баспасөз бостандығы берілген,
Қоғамдық пікірді туғызатын да, жасайтын да халық, әлеуметтік-саяси топтар.
БАҚ мемлекет пен ірі корпарация жағынан бақылаудан тәуелсіз бола
Өздерінің репортаждарында, комментариясында БАҚ саясаттың жасырын белгісіз тұстарын жариялап
Қандай да бір қоғам, саяси жүйе болсын оның дамуында
Жалпы алғанда БАҚ-ның қоғамға қажеттілігі олардың тікелей атқарар функцияларынан
Бүгінде БАҚ-ның қоғамда атқаратын функциялары аз емес. Олардың ішіндегі
Бұқаралық ақпарат құралдарының функциясы адамдарға түрлі процестер және оқиғалар
Бұқаралық ақпарат құралдарының билік пен оның субъектілері арасындағы байланысты
Жалпы, Жапония ғалымдарының пайымдауынша, информация кімнің қолында болса, XXI-
Бұқаралық ақпарат құралдары коммуникативтік, ақпарат таратушылық, танымдық пікір туғызу
Саяси билік әлеуметтік институттар арқылы жұмыс істейді. Ол ұйымдар,
Биліктің қайнар көзі, бастауына бедел, күш, байлық, заң, адамның
Жалпы, қоғамның саяси институттары қатарында айырықша мәні бар, басқалармен
Бұқаралық ақпарат құралдарының пәрменді саяси- әлеуметтік ықпалы мен мүмкіндіктерін
КСРО кезіндегі тоталитарлық жүйе саясаты бұған айқын дәлел болады.
Сөз бостандығын шектеу журналистерге қоқан-лоқы көрсетіп, қысым жасау әлі
Кез келген ақпарат құралы бұқараның көңілін жаулап алу жолында
Медиа-рынокта БАҚ-ның өсуімен қатар қоғамның ақпараттық сұраныстарына сәйкес тақырыптық
Медиа-қауымдастықпен халықаралық ұйымдармен өзара сындарлы жұмыс барысында Қазақстан Республикасының
Өңірлік қауіпсіздік және сол процесстегі БАҚ-ның роліне байланысты тақырып
Біздің халық демократиялык, еркіндікке үйренуде, және де бұл бүгінгі
Демократия – біздің жолымыздың бастауы емес, түпкілікті мақсаты.
Яғни, бұл тұрғыда мемлекеттік бұқаралық ақпарат құралдары халықтың өмірін
1.2. Бұқаралық ақпарат құралдарының құрылымы мен
Қоғамдық сананың өзгеріп, өсуі – қоғам мүшелерінің мемлекет өмірінен
Өткен ғасырдың 60-шы жылдары шыққан “Баспасөздің төрт теориясы” деп
Баспасөздің авторитарлық теориясы.
Баспасөздің либертариандық теориясы.
Баспасөздің әлеуметтік-жауапкершілік теориясы.
Баспасөздің кеңестік коммунистік теориясы.
Осындай мәселелерге талдаулар жасалып, көзқарас-пікірлер арқылы жүйеленіп қорытындыланды [10.25-26бб
Өздігінен БАҚ әрқашан адам немесе топтардың саласындағы өзгерістердің субъектісі
БАҚ-дағы қазіргі демократиялық бағыт пен гуманистік позиция баршаға ортақ.
Демократияның бар құндылығы адам санасы мен саяси мәдениетіне тікелей
“Демократиялық қоғамда бұқаралық ақпарат құралдары қоғамдық пікірлермен қатар заңға
Мемлекет пен ақпарат құралдары арасындағы қарым-қатынастың тағы бір өзіндік
Бүгін де тәуелсіз Қазақстан мемлекеті дәл осындай өтпелі кезеңді
Жалпы БАҚ туралы сауалнама жүрізу барысында халықтың төмендегідей ой-пікірлерін
Республика ақпарат кеңістігінде сөз бостандығына құқық берілген. Ал, осы
Еркін бәскелестік принципін ұстанған ақпарат құралдары қазір меншік түрінде,
Негізінен, мемлекет өзінің қандай да бір саясатын жүргізу барысында
Оларды үш топқа бөледі:
1. Мемлекеттің ресми саясатын толығымен жақтаушы бұқаралық ақпарат құралдар.
2. Мемлекет саясатына либеральды көзқарастағы ақпарат құралдары. Олардың қатарына
3. Мемлекет саясатын толық немесе белгілі бір дәрежеде қостамайтын,
Кез-келген баспасөз немесе электронды ақпарат құралдар хабары бейтарап айтылмайды.
Негізінен, дамократиялық қоғамда кім – күнделікті жағдайдан үнемі хабардар
Жалпы, кейде мемлекеттік ақпарат құралдары қызметінің қоғам дамуындағы өзгерістерге
Қоғам дамуының демократиялық заңдылықтарына негізге ала отырып, өз
Ақпарат кеңістігінде ресми саясатқа қарсы оппазициялық немесе оның жекелеген
Оппазициялық көзқарастағы немесе ресми саясатпен келіспейтін тәуелсіз ақпарат құралдарының
- экономикалық жағынан толық тәуелсіздік;
- кез-келген оқиғаға өз пікірі мен көзқарасын білдіру
молдығы және әртүрлілігі;
- ресми биліктің саяси ықпалына мойын ұсынбауы;
- қоғамдық пікірді қалыптастыруға тікелей әсерінің жоғары болуы.
Ақпарат кеңістігіндегі мұндай келіспеушіліктер белгілі бір тақырыптар төңірегінде өрбиді.
Қазіргі АҚШ зор өндірістік потенциялына иек артып, бұл
АҚШ-та Америка туралы жағымды ақпарат тарататын басқарма құрылды. Оның
Демек БАҚ басқа елдердегі оқырман, көрермендерге ықпал етумен де
Негізінен билік органдары жүйесінде ақпаратты пайдалануы адамдар қатарына –
пресс-қызмет;
ақпарат және ақпаратты-аналитикалық басқару;
ақпаратты және қоғамдық байланыс қызтеті;
консультанттар аппараты ( эксперттер, көмекшілер);
ақпараттанну мен компьютерлендіру басқармасы.
Мемлекеттік басқаруда жіне қазіргі жағдайда оның ақпараттық қамтамасыз етілуіне
геосаяси процестер ең алдыман жаһандану;
ақпараттану;
демократиялану және азаматтық қоғамның дамуы;
ақпаратты іс-әрекеттің технологиясы мен басқару саласындағы процесс.
Демократиялық қоғамда мемлекеттік билік органдарын ақпаратпен қамтамасыз ету ең
Бұндай субъектілерге:
мемлекет;
мемлекеттік құрылымдар;
экономикалық субъектілер, ірі ресурстарға ие, жеке ақпаратты саясат жүргізуге
азаматтық қоғам субъектілері (саяси және қоғамдық партиялар, қозғалыс);
БАҚ-ры заңды тұлға ;
кәсіби медиатоптар – ортақ кәсіби іс-әрекеті немесе мүдделерге байланысты
медиаперсондар – (ең алдымен қарапайым адамдар), ақпаратты кеңістікті өздерінің
Мемлекеттік билік органдррын ақпаратпен қамтамасыз етуді ұйымдастыруда, ашық демократиялық
Тиімді ақпаратты-аналитикалық жұмыс үшін ақпаратты қызметті дұрыс ұйымдастыра білу
- қызметкерлер
жетекшілер (координаторлар)
аналитиктер, яғни анализ жасайды, арнайы міндеттер мол біледі, шешім
“технологтар” – ізденеді және ақпаратты алғашқы болып өңдейді, оны
“ақпараттанушылар” электронды жүйеден ақпаратты жинайды, жүйеге келтіреді [20.39-40бб].
Осылайша мемлекеттік билік органдары ақпаратты қызметтің жұмысын ұйымдастыру, айтылған
1.3. Бұқаралық ақпарат құралдары – билік ресурсы ретінде.
50-60-жылдардың басында телевидение саяси аренада ең қуатты жаңа БАҚ
Сонымен қатар журналистер жаңа идеялар мен мифтерді ойлап табады
Қазіргі саясаттануда БАҚ ұлы арбитр, биліктің төртінші тармағы ретінде
БАҚ біздің елде де соңғы рөл ойнамайды. Кеңестік кезеңде
60-жылдардың басында канадалық социолог М.Маклюэн, ақпараттың өзіне қарағанда
БАҚ-ның саясаттағы рөлін біржақты сипаттауға болмайды. Олар өте күрделі,
әлемді бақылау (ақпаратты жинау мен тарату);
ақпаратты іріктеу;
қоғамдық пікірді қалыптастыру;
мәдениетті тарату, және тағыда бір маңызды функциясы ол –
Көптеген индустриальды дамыған елдерде БАҚ жеке-кәсіпкерлік институты, экономиканың бір
Негізінен үкімет пен БАҚ арасындағы қарым-қатынастың сипаты -
Жекелеген газеттер мен журналдар нақты саяси партиялар немесе ұйымдардың
Индустриалды дамыған елдерде БАҚ мемлекеттен тәуелсіз болуды қалайды. Мысалы,
Францияда “Юманите” мен “Матэннен” басқа қандай да бір газеттің
Оңшылға – “Фигаро”, “Фигаро магазен”, “Франс-суар” жатады.
Ұлыбританияда да нақты саяси партиялар атынан сөйлейтін БАҚ аз.
Алайда БАҚ пен үкімет арасындағы қақтығыстар АҚШ-та аз емес.
Негізінен пресс-конференция президент үшін ең алдымен өз саяси бағытын
Пресс-конференция Еуропа елдерінде де саяси коммуникацияның жалпы мойындалған формасы
Англияда да үкіметтің қоғаммен және баспасөзбен байланысы жөніндегі арнайы
Жалпы, билік органдары мен бұқаралық ақпарат құралдары арасындағы өзара
Кейінгі жылдары бұқаралық ақпарат құралдары, әсіресе телевизия, қоғам мемлекет
Біріншіден, қазіргі кезде бұқаралық ақпарат құралдарынсыз еліміздегі қоғамдық
Екіншіден, олар қоғамның демократиялық жолмен дамуының аса маңызды құралы
Үшіншіден, демократия мен азаматтық қоғамның қүқықтық және әлеуметтік үрдісінде
Негізінен анығын айтар болсақ телевизия қазіргі саяси теке
“Билік тізгінін ұстаған адамдарға осы орайда әдейі ескертер мәселе
Саяси жүйенің барлық элементтері қызметіне әсер ете отырып,
Ал мұндай үрдістердің соңғы екі-үш жылда біздің елімізде де
Қазіргі заманғы саяси жүйедегі, өзінің саяси тағдырындағы ақпарат құралдарының
Әрине, бұл бағамда субъективизм элементтері бар, алайда, саяси тартыстардағы
Қазіргі жаһандану дәуіріндегі БАҚ-мен жұмыс істейтін мамандардың есінде болатын
“Мәдени-ақпараттық ресурстар – білім мен ақпарат, сондай-ақ, оларды алу
БАҚ-на осындай мәртебе беру туралы пікірді баспа сөзде американдық
“ Қазіргі таңда БАҚ-на ие болу және басқару бұқаралық
Кешегі Кеңестер Одағы өмірінің соңғы кезеңінде бұл түсінік оның
Дегенмен, БАҚ-ын “биліктің төртінші тармағы” - деп атау, конститутциялық
БАҚ-ы – адамдарды демократия мен өркениет құндылықтарын, өз құқықтары
Алайда, БАҚ-на “төртінші билік” деп мәртебе беру олардың өкілдеріне
Ал, ресми билік өкілдері тарапынан журналистерге “төртінші билік өкілдері”деп
Жалпы, БАҚ-мен тіл табысып, сауатты, шындыққа негізделген әрі дер
Негізінен бұл екеуі де қазіргі қоғамдық жағдайға сай келмейтін
“Мемлекеттік емес БАҚ-ры – деп атап көрсетті Н.Назарбаев журналистермен
Жалпы қай елде де мемлекеттік биліктің тармақтары – Парламент,
Дегенмен де қазіргі таңда елімізде ақпарат құралдары шектен тыс
Өйткені, олар аса маңызды, қоғамдық функцияны орындайды. Олардың қазіргі
Өкінішке орай, бізде көптеген мемлекеттік органдардың басшылары ақпарат құралдарымен
БАҚ-қа қатынасында, мемлекеттік саясат бұқаралық ақпараттың алғашқы құралдарының пайда
Бір жағынан, мемлекеттке бұл маңызды, жаңа әлеуметтік институттың дамуына
Екінші жағынан, мемлекеттік ақпараттық менеджмент, сөзсіз еліміздің ақпараттық кеңістігін
Еліміздегі билік тармақтары ішінен Парламент пен БАҚ-ның қызметіндегі, табиғатындағы
Әсіресе, атқарушы билік қызметіне бақылау жасауда ҚР Коституциясында және
Қазақстанның кәсіби Парламенті бұқаралық ақпарат құралдырын демократияның аса маңызды
Негізінен “төртінші билік”: шындық па әлде елес пе? Бұл
Дегенмен де, шынайы сөз еркіндігіне тұсау салынып отырған қоғамда
Яғни, “төртінші билік” журналистика әлемінде елес болып кезіп жүр.
Заң шығарушы билік өзінің кез келген деңгейінде – мейлі
Негізінен БАҚ-ы біріншіден - халық пен үкіметтің жоғары эшалоны
Екіншіден, баспасөз қоғамның әлеуметтік өміріндегі өзгерістерге жедел үн қосып
Ресей Федерациясында қоғамдық мүддені қорғау деген түсінік бар. Бұнда
Парламенттің бұқарамен байланысы, жұмысындағы жариялылық – оның бұқаралық
Мысалы, қос палаталы Парламент қызмет жасаған алғашқы кезеңде –
Парламент қызметіне БАҚ-ның шын ден қоюы, оның жұмысына қызығушылығы
Бұл да транзиттік қоғам жайындағы Парламент пен БАҚ арасындағы
Бұқаралық ақпарат құралдармен жұмыста қашан да шыдамдылық керек. Журналистердің
Заң шығарушы мен саясаткердің бұл жердегі басты бағдары –
“Бұқаралық ақпарат құралдары туралы” заңның 18-бабында: “1. Мемлекеттік органдардың
Парламенттің негізгі функциясы – заң шығару процессін ақпарат
Алайда, саяси лидерлердің, кейбір депутаттардың имидж жасаушылары, ал депутаттың
Кез келген мемлекеттік органда немесе ұйымда әртүрлі адамдар жұмыс
Бұқаралық ақпарат құралдарымен мемлекеттік биліктің, Парламенттің байланысын нығайтуда, жалпы
Бірінші, жалпымемлекеттік органдардың соның ішінде Парламенттің де қызметін ақпарат
Екінші, еліміздегі БАҚ-ының бойындағы сан-салалы демократиялық-саяси, әлеуметтік – рухани,
Үшінші, жоғарғы билік органдары бүгінгі ақпараттар революциясы мен экспанциясы
- ақпараттық жүйені қорғауға қажетті жаңа заңда тізбесін
- еліміздің ақпараттық кеңістігінде отандық, ұлттық ақпарат құралдарынның
- қоғамымызда ұлттық және жалпы азаматтық құндылықтарды,
- мемлекеттік органдардың өздерінің де ақпараттық мүмкіндіктерін
Нақты сөз бостандығына қол жеткізу және шынайы ақпараттар тарату
мемлекет құрылтайшысы болып қатысатын барлық БАҚ-ры жұртшылықтың бақылауында болуы
БАҚ-ның меншік иелері жөніндегі мәләметтің еліміздегі әрбір азамат үшін
Еліміздің түпір-түкпіріне ақпарат тарату құралдарына (телерадио жиіліктерге, телебайланыс жүйелеріне,
Телерадиохабар тарату құқығы үшін төленетін ақыны барынша төмендету;
Жиілікті бөлу жөніндегі тендерлік комиссияның құрамын жұртшылықтың ұсынуы, оны
БАҚ үшін салық салудың қарапайым жүйесін енгізу;
Электронды БАҚ ақпарат тарату үшін пайдаланатын телекоммуникациялық желілерді Парламенттің
Мемлекеттік билік жүйесі мен бұқаралық ақпарат құралдары арасындағы өзара
II. Бұқаралық ақпарат құралдардың тәуелсіз Қазақстан саяси
өміріндегі орны мен рөлінің қалыптасуы.
Негізінен кез-келген мемлекеттің ішкі-сыртқы міндеттері мен мақсаттарын жүзеге асыру
Осындай өтпелі кезеңде БАҚ-тың қоғамдық санаға әсері саяси-әлеуметтік күші
Демек “төртінші билік” қазақстандық қоғамдағы өзгерістерге оң, әрі белсене
Яғни демократиялық, құқықтық мемлекетке ашық ақпараттық кеңістік тән.
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарынан-ақ бұған дейін тегіс мемлекеттік болып келген
Қоғамдағы ақпарат құралдарына саяси цензураның алынып тастауын
Тарихқа көз жүгіртсек, Қазақстандағы БАҚ-на 128ж болғанын көреміз. Бұл
Алайда бүгінгі егемендік кезеңіне дейін Қазақстанның дербес, толыққанды
Қазақстан өркениет дамуының құрамдас бір бөлігі болса, оның саяси
БАҚ-ры бір идеологияның ғана жаршысына айналып, ақпараттық дербестік мәселесі
Қазақстан Республикасы Конституциясының 20-бабында:
“1.Сөз бен шығармашылық еркіндігіне кепілдік беріледі. Цензураға тыйым салынады.
Біздіңше терезесі тең саяси сұхбат Қазақстан қоғамын демократияландыру жолындағы
2.1. а. Баспасөз
Ұзақ уақыт бойы ақпараттың негізгі қайнар көзі баспасөз-газет пен
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін жариялаған сәттен бері БАҚ-ы қоғамдық
Баспасөз негізінен, адамдар бойына моральдық, адамгершілік және эстетикалық танымды
Сонымен қатар, баспасөз билігі жөнінде айтқанда, ең алдымен тұтас
Қазақстанда 1991-жылы 600-ден аса мемлекеттік басылым болса, 2003 жылдың
Әйтсе де, жетістікпен қатар иықтаса жүретін келеңсіз жәйіттерді айтпасқа
Жалпы БАҚ-ның ішінде, әсіресе баспасөздің орны бөлек. Өйткені электронды
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: “Баспасөз – саяси ықпал жасаудың тетігі. Оларға
Және де “Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Расында да кез-келген мәселеде баспасөздің араласпайтын жері жоқ. Саясат,
“...Баспасөз сондай-ақ өзі жариялаған сын материалдарға мемлекеттік органдардан жауап
Қазіргі таңды Республика БАҚ-ы жоғарыдағы өзекті мәселелер төңірегінде байсалды
Еркін баспасөз – біздің мемлекетіміздің демократиялық бағыттан айнымайтындығының басты
Қалың бұқара санасына өктемдік жасаудың құдіретті тетіктері болып табылатын
Билік пен халықтың баспасөз арқылы мұндай қарым-қатынасы мемлекетті демократиялық
Әсіресе өткір сынға толы материалдарға теріс көзқарас қалыптасты. Сыбайлас
Бұл пиғыл баспасөз жөніндегі жаңа заңнын алғашқы бабында шаң
Халықаралық сарапшылардың бағасына қарағанда, ол ТМД елдерінде Ресейден кейінгі
Бір өкінштісі – журналистердің хабар жинап, тарату құқығын жүзеге
Жалпы республика заңдарының өзінде біріне-бірі үйлеспейтін қарама-қайшы тұстар
Негізінен, баспасөз беттерінде Конституцияны бұзуға, нәсілдік- ұлттық кемістушілікті насихаттауға,
Дегенмен де, баспасөздің қоғамымыздағы алатын орнына жоғары баға берген
Қазіргі таңда республикамызда қазақ тілінде 144-тен аса газет, 32-ден
Сонымен қатар қазақ тіліндегі газет-журналдар шет мемлекеттерде де жарық
Еліміздегі сөз бостандығының арқасында 90-жылдардан бастап ана тіліміздегі тәуелсіз
б. Телевидение.
1952-жылы саясатта “Телевидение – ғасырдың бастамасы” деп саналады. Дегенмен,
70-80-жылдары телевидение БАҚ-ң ең үстемдік етушісі болып саналады. Бұған
Соңғы жылдары республиканың ақпараттық кеңістігінің қалыптасуында теледидардың рөлі мен
2004-жылдың сәуір айында болған Еуразиялық медиа форум республика тұрғындары
1994-жылы БҰҰ мынадай мәселе қарады. Болашақ жас ұрпақтың тәрбиесі
Ақпараттың қауіпсіздігіне немқұрайды қараудың қаншалықты залал әкеліп жатқанын философ
Осы ретте мынандай жайды айта кеткен жөн. Францияда алғаш
Қоғамның ішкі саяси тұрақтылығын сақтау аса маңызды проблема. Ал,
Біріншіден, шетел ақпарат құралдарының республика азаматтарының ой-санасына “кедергісіз” әсер
Екіншіден, қоғамдағы болып жатқан түбегейлі өзгерістердің, реформалық жаңарулардың бұрмаланып
Үшіншіден, жекелеген ақпарат құралдары тарапынан қоғамда болып жататын әлеуметтік,
Төртіншіден, билік басындағылардың жекелеген үйлесімсіздіктер туралы әділ сарапталмай, теріс
Бесіншіден, елдің біртұтас ақпарат кеңістігінің бұзылуы.
Қазақстан телевидениесінен “Хабар”, “Қазақстан” телеарналары ірі телеарна болып саналады.
Ал, коммерциялық каналдар: “КТК”, “Таң”, “31-арна”, “НТК”. Бұл арналардың
Алайда, Қазақстан Коституциясы мен “Баспасөз және басқа ақпарат құралдары
в. Радио.
XIX-ғасырдың аяғында радионың ойлап табылуы, ақпаратты тарату механизмін біржолата
Содан бері ақпарат тарапынан бұқаралық құралдардың ішінде мүмкіндігі мол
Егемендік жылдарда Қазақстанда электронды ақпарат құралдарының, соның ішінде
Дегенмен де дәл қазіргі таңда жоғарыда аталған радиоарналар өз
Ал, Қазақ радиосы республикадағы бірден-бір аумағы кең және ақпараттық
Өзінің ақпарат құралы ретіндегі бастау жолында алғаш қазақша хабар
Соңғы кезде Қазақ радиосының хабарларында Батыс “мәдениетінен” келетін проблемалар
Қоғамдық құрылыстағы жаңа өзгерістер – алға басудың кепілі. Бұл
Негізінен Қазақ радиосының жедел ақпарат орталығына күніне 200-ден аса
Жалпы ұлттық ақпаратты кеңістік бүгінде Алматы мен Астанадан қалыптасуда.
2.2 БАҚ-ның қазіргі Қазақстандағы өзекті даму тенденциясы.
Жалпы мемлекет пен БАҚ-ның қоғам алдындағы екі жақты жауапкершілігі
Егер, бұл тепе-теңдік сақталмаған жағдайда қоғамдағы саяси процестердің жалпы
Мемлекет басындағылардың іс-әрекеті түрлі заң, құқықтық нормалар мен ережелерге
Қоғамның саяси институттары қатарында айрықша мәнге ие, басқалармен салыстырғанда
“Журналистиканы рухани өндіріс деп білу – оның қоғамдық пікірді
Қоғамның қай саласында болсын мемлекеттің ақпараттық саясаты болады. Ішкі-сыртқы
БАҚ-ның қоғам өміріндегі ақпараттық, коммуникативтік, танымдық, қоғамдық пікірді туғызушылық
БАҚ-ның ықпалы сонымен қатар, жанұя, мектеп, шіркеу, қауымдастық және
КСРО кезінде бұқаралық ақпарат құралдары негізгі функцияларды атқара алмады.
Кеңес Одағы құлағаннан кейін Қазақстанда әр түрлі бағыттағы саяси
Жалпы, Қазақстанның өтпелі қоғамның ұлттық біртұтастығы мен идеялық бірілігін
- Қазақстандық ақпарат кеңістігінің әлеуметтік-экономикалық реформаларды насихаттай отырып, оған
- Қоғамның саяси-экономикалық, мәдени-құқықтық қатынастарының жаңа формаларын, сапалық деңгейлерін
Жаңа мемлекет құруды мақсат еткен Қазақстан ең алдымен
Жалпы алғанда, мемлекеттік болмаса жекеменшік, коммерциялық ақпарат
- қоғамдық – саяси;
- экономикалық;
- таза жарнамалық (рекламалық).
Ал таратылу аймағы, яғни оқырмандарды немесе көрермендер
Біріншіден –орталық яғни бүкіл республикаға таралатын;
Екіншіден – аймақтық (облыстық, облысаралық т.б);
Үшіншіден – жергілікті (аудандық , қалалық т.б) болып бөлінеді.
Қазақстандық бұқаралық ақпарат құралдары қаржылануы тұрғысынан мемлекет бюжетіндегі және
Одан кейін меншік түрлеріне қарай – жекеменшік, түрлі акционерлік
Қазақстандағы ақпарат құралдарының ұстанған саяси-әлеуметтік бағыттары бойынша ресми мемлекеттік
Мемлекетті дамыту процесіндегі қомақты салмақтың БАҚ-тың иініне түсетіні белгілі,
Негізінен жекеменшік БАҚ-ның мемлекет мүддесінен гөрі, өзінің жеке ұжымдық
Мемлекет пен БАҚ-ры арасындағы қатынасты айқындайтын негізгі факторлар
қоғамның жалпы экономикалық, саяси-әлеуметтік жағдайы;
демократиялық ақпарат кеңістігінің қалыптасуы;
қоғамдағы саяси қатынастар мәдениеті мен қоғамдық саяси сана деңгейі;
мемлекет пен саяси институттар ара қатынасының құқықтық негізделу дәрежесі;
БАҚ-ның өзін-өзі қадағалау мүмкіндігінің қолданылуы.
Қоғамның жай-күйін бейнелейтін объективті әлеуметтік ақпараттың болмауы әдетте адамдардың
Бір қоғамда өмір сүре отырып, бұқаралық ақпарат құралдары сол
“Қазақстан егемендігінің қалыптасуының, оны демократияландырудың маңызды факторларының бірі
Әдетте, қоғамдық дамуға өзгерістердің келуі, идея, міндет, мақсаттың басқа
Сондықтан да соңғы жылдары ЮНЕСКО әр елдің ақпарат жүйесі
Бұқаралық ақпарат құралдарының өтпелі кезеңді бастан өткеріп отырған қоғамдық
Қоғамның басқа әлеуметтік институттары сияқты ақпарат құралдарының да одан
Бұқаралық ақпарат құралдары дамуына ашық нарық саясаты, іс-әрекет бостандығының
Елбасымыз Н.Назарбаев Қазақстан журналистерінің бірінші конгресінде сөз сөйлеп, БАҚ
Оның үстіне Н.Назарбаев бұл кеңестің Президенттің кеңесшісі мәртебесі бар
Мемлекет басшысының пікірінше, кеңес БАҚ-ның мемлекеттік және басқа мекемелермен
Соңғы жылдары нақты шындығы билік өз өктемдігін қанша көлегейлегенімен,
Қазақстан патриотизмін қалыптастырып, әділеттілік орнатуға , рухани құндылықтардың мерейі
Біздің бұқаралық ақпарат құралдардың бәрі мемлекет саясатын белсенді саналы
Алайда бүгінде мынандай жағдай қалыптасып отыр. Өздерін тәуелсізбіз деп
Бірақ та Қазақстанның ақпарат құралдарының жоғарыда айтқан екі саласы
Дегенмен, өмірдің бітпейтін проблемалары қай заманда да болған, бола
Мысалы: “Баспасөз және басқа ақпарат құралдары туралы” заңда сөз
Сайып келгенде, бұқаралық ақпарат құралдарының өзінің негізгі функциясы –
Бірқатар бұқаралық ақпарат құралдары Қазақстан егемендігінің әсіресе алғашқы жылдарында
Республиканың еңсе көтеруінің міндетті шарты – мемлекеттік, ұлттық саясат
Саясатшылардың қоғамдық пікірге ықпал ету қабілетін де осы құралдар
Негізінен қарасақ бұл міндеттер саясаттың бұқаралық ақпаратпен мидай араласып
Жалпы Батыстың басылымдарын былай қойып, Ресейдің бұқаралық ақпарат құралдарымен
“Мысалы, атышулы олигарх Михаил Ходоровскийдің тағдырын алайық. Бұл
“Известия”, “Комсомольская правда”, “Коммерсантъ”, “Литературная газета”, сияқты газеттер, “Власть”,
Өйткен, олар халықты президент Путиннің қайда барғаны, кімді қабылдағаны
Расында да, біздің бұқаралық ақпарат құралдар түгелімен биліктің ықпалында.
Шынымен де, биліктің жетегіндегі бұқаралық ақпарат құралдарына сенсек “бізде
Дегенмен, журналистердің мүддесі күллі қоғамның қажеттерімен, талаптарымен астасып жатуы
Бұл арада олардың қоғам өміріндегі саяси көзқарастары мен үрдістердің
Шын мәнінде Қазақстанда ақпарат құралдары ғана емес журналистердің өзі
Дамыған демократиялық елдердегі қоғамның тұрақтылығын сақтау үшін “толық сөз
Мысалы: Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінде адамның ар-намысын баспасөз арқылы
Кез-келген саяси жүйе қоғамға басшылық саласында өз міндетін алдымен
Ал демократиялық қоғамда керісінше, халық билікке баспасөз арқылы ықпал
Бұқаралық ақпарат құралдардың маңызды міндеті қоғамдық және азаматтық келісімінің
Қорытынды.
Менің бұл дипломдық жұмысым барысындағы негізгі шығаратын қорытындым -
Бұқаралық ақпарат құралдары да қоғамның қуатты институттарының бірі ретінде
Дегенмен де, БАҚ-тың алға қойған мақсат-мүддесі мен позициясын анықтау
Негізінен қай елдің бұқаралық ақпарат құралдары болмасын, олардың
Сонымен, менің бұл ғылыми-дипломдық жұмысым БАҚ-дың республикадағы қоғамдық –
Қазақстан Президенті Нұрсұлтан Назарбаев үнемі бұқаралық ақпарат құралдарының беделі
Ақпарат – кез-келген телеарнаның ең басты кілті. Жалғыз телеарнаның
Қазіргі кезде биліктің үш тарамағы жөнінде саясатшы ғалымдардың арасында
Бұқаралық ақпарат құралдардың қазіргі кезде, өмірдің демократияланып жатқан дәуірінде
Егер тиімді пайдалана білсе, БАҚ-ы қоғамдық пікірлерді өзгертуге орасан
Саяси жағдайларды шынайы суреттейтін, дамыған демократиялық тұрғыда ұйымдастырылған БАҚ-тың
Бірақ та біз БАҚ-тың билік мәселесін арнайы үстемдікпен шатастырмауымыз
Сонымен қатар маңызды құбылыстар мен оқиғалардың қабылдануы мен таралуы
Тоқсан ауыз сөздің тобықтай түйінін айтар болсақ – БАҚ-тың
Сілтемелер:
К.С.Гаджиев. Политическая наука. М., 1995. 569б (252б)
Е.П.Прохоров. Введение в теорию журналист. М., 1995. 79б
А.С.Сарсенбаев. Формирование информационной политики Республики Казахстана. Дисс. канд. Алматы.
Мұхтар Құл-Мұхаммед: “Мемлекет пен ақпарат құралдары бірін-бірі қолдай отырып
Д.Назарбаева: “Сөз бостандығы – демократияның басты белгісі” // “Астана
С.В.Бориснев. Социология Коммуникаций. ЮНИТИ. М., 2003. 270б (26-27бб)
А.С.Сарсенбаев “Становление демократической системи средств массовой информаций Республики Казахстана”
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1998. 10б
Қазақстан Республикасының Заңы “Бұқаралық ақпарат құралдары туралы” // “Егемен
Т.Бекниязов. Журналистің шығармашылық шеберлігі. Алматы, Қаз.Ун. 2004, 174б (20-22бб).
Т.Бекниязов: “Демократиялық талаптар мен Баспасөз” // “Егемен Қазақстан”.2005, 12.03.
И.Б.Өксікбайұлы. БАҚ-ы мен Қазақстандағы этносаяси процестер. Алматы. 1998, 120б.
Н.Ә.Назарбаев: “Ең бастысы – ел тыныштығы” // “Егемен Қазақстан”.
С.У.Нургисаев., И.Л.Ким. “Информационные технологий и эффективность государственного управления” //
Н.Ә.Назарбаев. “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына жолдауы. Алматы: Білім, 1997. 256б.(146б)
С.Қ.Қозыбаев. “Масс – медиа как индикатор свободы общества”// Вестник
Қозыбаев С., Рамазанова А., Алдаберген Қ. Әлем баспасөзінің тарихынан.
Т.Бекниязов. Демократиялық қоқам және баспасөз. Алматы. Қаз.Ун. 2005.
Р.Т.Қожабеков. Баспасөз беттеріндегі тақырыптардың фразеологиялану ерекшелігі (1991-2002жж). Алматы. 2002.
Ғ.Ж.Ибраева. Политика и телевидение. Алматы: Қаз.Ун. 1996, (39-40бб).
Сейдолла Садықұлы. “Баспасөзде билік бар ма? ” // Ақиқат.
К.С.Гаджиев. Введение в политическую науку. М., “Логос”. 1997. 554б
И.Н.Гомеров. Государство и государственная власть. М., 2002. 560б(553б)
М.М.Петровская. США: политика сквозовь призму опросов. М., 1982, (132-133бб).
Нәубат Қалиев. “Мемлекеттік билік және БАҚ: өзара қатынастар ережесі.”
В.Третьянков: “ Режим Путина и Россия. ” // “Независимая
Б.Ельцин. Президентский марафон. М., 2000, (32б).
Қ.Е.Сіләмғазыұлы. Саясаттану негіздері. Алматы: “Дәуір”, 2005. 224б (97б)
В.Л.Энтин. Средств массовой информаций в политической системе совремменого капитализма.
Л.Ә.Байделдинов. Теориялық саясаттану. Оқулық. Алматы: Издат.центр ОФППИ. “Интерлигал”. 2005,
Сағдат Әділбеков. “Билік және баспасөз” //Ақиқат. 2001, №11.
Н.Ә.Назарбаев: “ Мемлекеттік емес БАҚ-ның жағдайы.”// “Астана ақшамы”. 2002,
В.П.Пугачев., А.И.Соловьев. Введение в политологию. М., Аспект Пресс. 1997,
С.Қ.Қозыбаев. Крах и новые витки СМИ Казахстана в мировом
Н.Ә.Назарбаев. “Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірілігінде.” Алматы. 1993.
Н.Ә.Назарбаев: “Баспасөз – саяси ықпал жасаудың тетігі.” // “Халық
Досалы Салқынбек. “Қазақ баспасөзі тәуелсіздік жылдарында” // Ақиқат. 2001,
Сағдат Әділбеков. “Билік пен баспасөздің бәтуасы.” // Ақиқат. 2003,
А.К. Юсупов. Уровень информированности население. // Саясат. 1998,
№8. 74б.
Я.Н.Засурский. Роль СМИ в обществе. // Вестник. МГУ. Сер.
А.Айталы: “ Сіз қайда тұрасыз? ” Қазақстандағы ақпарат кеңістігі
М.К.Бармақұлов. Телевидение: деньги и власть. Алматы. “Санат”. 1997, 272б.
С.Қисымов. Журналистиканың функциялары мен принциптеріне жаңаша көзқарас. ҚазҰУ хабаршысы.
А.В.Силантьев. Четвертая власть СМИ. М., 1991, 128б.
Я.Н.Засурский. Основные понятия журналистики. М., 1993, 223б (62б).
С.З. Нарматов. Өтпелі және партисипаторлық саяси мәдениеттің негізгі белгілері.
Темірбек Қожакеев. “Бұқаралық ақпарат құралдары: бүгін және ертең” //
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.
Информационная политика: Уч.// Под. общ. ред. В.Д.Попова. М., РАГС,
Ерік Рахым. “Қазақстанда БАҚ кімге жұмыс істейді: халыққа ма,
С.Адилбеков. Взаймодействие власти и средств массовой информаций Казахстана. Дисс.
Ж.О.Кенжалин. БАҚ-тың Қазақстандық патриотизмді қалыптастырудағы рөлі. Дисс. канд.
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Кітаптар:
К.С.Гаджиев. Политическая наука. М., 1995. 569б (252б)
Е.П.Прохоров. Введение в теорию журналист. М., 1995. 79б
Қазақстан Республикасының Конституциясы. Алматы. 1998. 10б
Н.Ә.Назарбаев. “Қазақстан-2030” Қазақстан халқына жолдауы. Алматы: Білім, 1997. 256б.
Н.Ә.Назарбаев. Қазақстан егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының стратегиясы.
Н.Ә.Назарбаев. “Қазақстанның болашағы – қоғамның идеялық бірілігінде.” Алматы. 1993.
К.С.Гаджиев. Введение в политическую науку. М., “Логос”. 1997. (325б).
С.В.Бориснев. Социология Коммуникаций. ЮНИТИ. М., 2003. 270б
В.П.Пугачев., А.И.Соловьев. Введение в политологию. М., Аспект Пресс.
Қозыбаев С., Рамазанова А., Алдаберген Қ. Әлем баспасөзінің
И.Н.Гомеров. Государство и государственная власть. М., 2002. 560б(553б)
Б.Ельцин. Президентский марафон. М., 2000, (32б).
Л.Ә.Байделдинов. Теориялық саясаттану. Оқулық. Алматы: Издат.центр ОФППИ. “Интерлигал”. 2005,
Т.Бекниязов. Демократиялық қоғам және баспасөз. Алматы. Қаз.Ун. 2005.
Ғ.Ж.Ибраева. Политика и телевидение. Алматы: Қаз.Ун. 1996, (54б).
М.М.Петровская. США: политика сквозовь призму опросов. М., 1982,
В.Л.Энтин. Средств массовой информаций в политической системе совремменого
Қ.Е.Сіләмғазыұлы. Саясаттану негіздері. Алматы: “Дәуір”, 2005. 224б
(97б)
М.К.Бармақұлов. Телевидение: деньги и власть. Алматы. “Санат”. 1997,
272б.
А.В.Силантьев. Четвертая власть СМИ. М., 1991, 128б.
Т.Бекниязов. Журналистің шығармашылық шеберлігі. Алматы, Қаз.Ун. 2004, 174б
Я.Н.Засурский. Основные понятия журналистики. М., 1993, 223б (62б).
С.З. Нарматов. Өтпелі және партисипаторлық саяси мәдениеттің негізгі
С.Қ.Қозыбаев. Крах и новые витки СМИ Казахстана в мировом
Ахметова.Л.С. Қазақстандағы PR мен БАҚ. Алматы: Нұр, 2003.118б (26).
Информационная политика: Уч.// Под. общ. ред. В.Д.Попова. М., РАГС,
Мерзімді басылымдар:
Қазақстан Республикасының Заңы “Бұқаралық ақпарат құралдары туралы” // “Егемен
Н.Ә.Назарбаев: “Баспасөз – саяси ықпал жасаудың тетігі.” // “Халық
Н.Ә.Назарбаев: “Ең бастысы – ел тыныштығы” // “Егемен Қазақстан”.
Н.Ә.Назарбаев: “ Мемлекеттік емес БАҚ-ның жағдайы.”// “Астана ақшамы”. 2002,
Т.Бекниязов: “Демократиялық талаптар мен Баспасөз” // “Егемен Қазақстан”.2005, 12.03.
Мұхтар Құл-Мұхаммед: “Мемлекет пен ақпарат құралдары бірін-бірі қолдай отырып
А.Айталы: “ Сіз қайда тұрасыз? ” Қазақстандағы ақпарат кеңістігі
Д.Назарбаева: “Сөз бостандығы – демократияның басты белгісі” // “Астана
В.Третьянков: “ Режим Путина и Россия. ” // “Независимая
Ерік Рахым. “Қазақстанда БАҚ кімге жұмыс істейді: халыққа ма,
Я.Н.Засурский. Роль СМИ в обществе. // Вестник. МГУ. Сер.
С.У.Нургисаев., И.Л.Ким. “Информационные технологий и
С.Қ.Қозыбаев. “Масс – медиа как индикатор свободы общества”// Вестник
С.Қисымов. Журналистиканың функциялары мен принциптеріне жаңаша көзқарас. ҚазҰУ хабаршысы.
Сейдолла Садықұлы. “Баспасөзде билік бар ма? ” // Ақиқат.
Нәубат Қалиев. “Мемлекеттік билік және БАҚ: өзара қатынастар ережесі.”
Сағдат Әділбеков. “Билік және баспасөз” //Ақиқат. 2001, №11.
Досалы Салқынбек. “Қазақ баспасөзі тәуелсіздік жылдарында” // Ақиқат. 2001,
Сағдат Әділбеков. “Билік пен баспасөздің бәтуасы.” // Ақиқат. 2003,
Темірбек Қожакеев. “Бұқаралық ақпарат құралдары: бүгін және ертең” //
А.К. Юсупов. Уровень информированности население. // Саясат. 1998,
№8. 74б
Диссертациялар:
А.С.Сарсенбаев “Становление демократической системи средств массовой информаций Республики Казахстана”
А.С.Сарсенбаев. Формирование информационной политики Республики Казахстана. Алматы. 1999, 165б.
С.Адилбеков. Взаймодействие власти и средств массовой информаций Казахстана. Алматы.
Ж.О.Кенжалин. БАҚ-тың Қазақстандық патриотизмді қалыптастырудағы рөлі. Алматы. 2004, 137б
И.Б.Өксікбайұлы. БАҚ-ы мен Қазақстандағы этносаяси процестер. Алматы. 1998, 120б
62
Қазіргі саяси журналистика
Әскер, әлеуметтік таптар, саяси ұйымдар және шіркеу Чилидегі модернизациялану процесінде
XX Ғ. 90-ЖЫЛДАРЫ МЕН XXI Ғ. БАСЫНДАҒЫ КАСПИЙ АЙМАҒЫ ЕЛДЕРІНІҢ САЯСИ АХУАЛЫ
Бұқаралық ақпарат құралдардың теориялық метадологиялық негіздері
Френсис Фукуяма Тарихтың аяқталғаны ма
Алаш қозғалысының тарихнамасы
Саяси жүйенің құрылымы, атқаратын қызметі
Саяси модернизация туралы ақпарат
1990 ЖЫЛДАРДАҒЫ ЕУРОПАДАҒЫ ГЕОСАЯСИ ЖАҒДАЙДЫҢ ҚАЛЫПТАСУЫ
Қазақстанда ХІХ ғасырдың екінші жартысындағы білім беруге қойылатын талаптар