Зерттеудің болжамы
Мазмұны
КІРІСПЕ ...........................................................
ТОЛЫҚ ЕМЕС ОТБАСЫНДАҒЫ ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
Отбасы мәселесінің қазіргі психология ғылымында
Толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық ерекшеліктері
Отбасыныың тәрбиелеу тәсілінің бала тұлғасының
ҚОРЫТЫНДЫ ..............................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ...........................
ҚОСЫМШАЛАР ..........................
Кіріспе
Зерттеу жұмысының өзектілігі. Отбасы баланың ең жақын әлеуметтендіру
Қазақстан Республикасының Конститутциясында «балаларына қамқорлық жасау және оларды тәрбиелеу
«Қазақстан-2030» бағдарламасында балаларымызды алыс болашақта қандай сапада көруіміз керектігі
Қазіргі заманда отбасының құрылымы өзгеріп, оның мүшелер саны азайып,
Қарым-қатынастың адамзат өмірінде аса маңызды роль атқарады. Қарым-қатынас нәтижесінде
Қазіргі кезде отбасы проблемаларының арасында ата-ана мен бала арасындағы
Зерттеу жұмысының өзектілігі: қазіргі кезде девиантты
Зерттеудің мақсаты: Жеткіншектердің психологиялық жағынан үйлесімді жетілуіне отбасының құрылымының
Зерттеудің міндеттері:
Толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық ерекшеліктерін теориялық талдау;
Толық емес отбасынан шыққан жеткіншектердің эмоциялық жағдайларын анықтау;
Толық емес отбасындағы жеткіншектердің ата-анасы мен эскперименттік
Осыған байланысты біздің зерттеуміздің объектісі анықталады.
Зерттеудің объектісі: толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық
Зерттеу пәні толық емес отбасындағы жеткіншектердің эмоциялық күйі.
Зерттеудің болжамы:
Жеткіншек толық емес отбасында тәрбиеленуі оның эмоциялық күйіне өз
Зерттеу жұмысының әдістері мен әдістемелері:
Ата-ананың балаға деген қарым-қатынасының тест-сауалнамасы (А.Я.Варга, В.В.Столин);
Басқару стилін анықтау әдістемесі (Захаров ,Журавлев);
Агрессиялық күйді анықтауға арналған “Басса-Дарки” әдістемесі;
Люшер тесті.
Зерттеу жұмысының теориялық-әдіснамалық негізін шетелдік және отандық
Зерттеудің теориялық негізін отбасы туралы негізгі
І ТАРАУ. ТОЛЫҚ ЕМЕС ОТБАСЫНДАҒЫ ЖЕТКІНШЕКТЕРДІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІН ЗЕРТТЕУДІҢ
1.1. Отбасы мәселесінің қазіргі психология
Отбасы - адамның эмоциясы, уайымы, көзқарасы мен қатынасымен байланысты
Терең тұлға аралық қатынастарды реттеу механизмдеріне арналған жұмыстарды талдауда
Екіншіден, жеткіншектердің тұлғалық дамуында ауытқулардың пайда болуының отбасы ішіндегі
Отандық ғалым Ұ.И.Ауталипова отбасы мәселесін
Отбасы тәрбиесі мәселелеріне зерттеулер арнап,
Ал, Л.Ибрагимова /15/ қазақ этнопедагогикасындағы отбасы
Қазіргі таңда отбасы қызметінің ортақ топтамасы немесе жіктемесі жетік
Э.К.Васильева (1981) өз зерттеулерінде отбасы қызметінің үш тобын қарастырады:шаруашылық-экономикалық,
70-шы жылдары басты назар отбасындағы қарым-қатынас пен оның тұлға
З.И.Файнбург «отбасындағы эмоциялық жағдайлар, олардың отбасы ішілік қатынастың тұрақтылығына
70-шы жылдардың аяғына қарай отбасы мен неке психологиясында неке
Соның қарым-қатынасындағы маңызды обьект бала. Бала қай жас ерекшелік
Шужебаева А.И. «отбасы тәрбиесі жағдайында балалардың қарым-қатынасындағы қиындықтарын психологиялық-педагогикалық
Зерттеу жұмысында отбасы тәрбиесі жағдайында балалардың ересектермен өзара қарым-қатынасының
Айдарбеков Қ.А. «отбасындағы ішкі қарым-қатынас жүйесінде жасөспірімдердің өзіндік санасының
«Баланы – жастан» дегенге мен де толық қосыламын. Бірде
Осылайша , отбасы бұл динамикалық
Отбасы сыртқы және ішкі әсерлерге байланысты
Шетел зерттеушісі М.Уэдделл отбасын туыстық
Дәстүрлі отандық ғылымда отбасы мәселесі
Кеңес әлеуметтанушысы Н.Я.Соловьев отбасын жеке тұрмысты
Отбасы түсінігіне берілген бұл анықтаманы әлеуметтік
Бұл шағын топ ерлі – зайыптылардың немесе
Отбасы екі жағдайда да қоғам үшін маңызды
Отбасы мәселесін қарастырғанда ең алдымен
Отбасы мәселесіне байланысты жүйелі бағыттың
Л.Фон Берталанфидің теориясы бойынша, адам бұл өзіне әртүрлі
Отбасы бұл өзара байланысты бір
Отбасы мәселесіне байланысты жүйелі бағыт туралы
Отбасы , Джексонның пікірі бойынша , отбасы
Тіпті кейде ережемен өмір сүретіндіктерін де
Отбасын жүйе ретінде бірқатар зерттеушілер қарастырған.
Оудсхоорн отбасын өзіндік құрылымы , қызметі
Оудсхоорнның интегративті моделі бойынша отбасы
Жүйелі бағыттың өкілі С.Минухин отбасының оның мүшелдері
Отбасы мүшелері оларды трансакциялар арқылы
Осылайша , отбасын тұтас жүйе ретінде
Ал отбасы мүшелерінің арасында өзара қарым-қатынас жүйесі қалыптасады.
Отбасы құрылымын жүйе ретінде талдай отырып,
Д.Олсонның көзқарасы бойынша отбасының құрылымын
Ауызбіршілікті көп жағдайда эмоционалды байланыс ретінде
Шектеулер бұл отбасы мен әлеуметтік қоршаған орта
Отбасылық шектеулер белгілі бір ережелермен байланысты болып
Егер сыртқы шектеулер қатаң болса,
Мәселен , ата-ана мен бала арасындағы ішкі
Отбасылық әсемдік Олсон бойынша отбасындағы
Әсіресе ата-аналардың өзара қатынастары . Олсон төрт
Ауызбіршіліктің орталық деңгейлері мен әсемдік біршама тепе-тең
Ал осы деңгейлердің шеткі орналасулары көптеген
Отбасы өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыра отырып,
Отбасының өз қажеттіліктерін қанағаттандыруы отбасылық қызметтерді жүзеге асыруға
Отбасы атқаратын қызметтерге психологиялық шолу
Отбасы репродуктивті қызметі адамзат тегін
Тәрбиелеу қызметінің негізгі (немесе әлеуметтендіру
Отбасында баланың эстетикалық , адамгершілік ,
Жалпы кез келген тұлғаның дамуын оның
Тұлғааралық қатынастар психологиясы өзінің табиғаты
Тұлғааралық қатынастардың барысында тұлға қалыптасады, өзін жүзеге
Бала тұлға болып қалыптасуы белгілі бір
Ең біріншіден , топтың қоғамдағы алатын
Әрбір жас тобының өзіндік әлеуметтік даму
Бұл сол тұлғаның жеке даму тарихы болып келеді.
Л.С.Выготский жастарды зерттеуде жаңа мәселелер :
Ол осы қатынастар жүйесін қайта құру өтпелі
Отбасының тәрбиелік қызметінің үш негізгі аспектісі
бала тұлғасының дамуы , оның қабілетінің және
отбасылық ұжымның мүшесіне жүйелі түрде әсер
баланың ата-аналарға әсері, нәтижесінде ата-аналар өзін-өзі
дамытумен айналысуы мүмкін. /25/
Бұл қызметтің жүзеге асуы отбасының тәрбиелік потенциалына байланысты
Отбасының баланың дамуы, оның тұлға болып
Бұл қызмет отбасындағы эмоциолналды тұрақтылдықты қамтамасыз етеді.
Келесі отбасының қызметі бұл рухани немесе мәдени
Уақыт өткен сайын отбасының қызметтері өз ретімен
Бочкарева баланың бойындағы агрессивтілікті зерттеу нәтижесінде
Эмоционалды жағымсыз атмосфера , бұл жерде ата-аналары балаларға
Жағымсыз эмоциялар көп кездеседі. Бұндай атмосфера баланың
Отбасынадағы эмоционалды қарым-қатынастың жоқ болуы , баланың жетістіктеріне
Бұл жағдай бала эмоционалды маңызды қарым-қатынас
Адамгершілік сезімдердің тәрбиеленбеуі, бұл отбасы түрі көп жағдайда
А. Дубровина агрессивті мінез-құлыққа әсер ететін
Дисгармониялық отбасында ата-ананың біреуі жүйке-психикалық
1.2.Толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық ерекшеліктері
Толық және толық емес отбасындағы психологиялық ерекшеліктерді
Отбасында ата-анасының бірінің ғана болуы отабсының
Бұл отбасы ажырасудың , ерлі зайыптылардың
Кез келген отбасының құрылымының негізін
Толық отбасында бұл рөлді әдетте отбасының әкесі
Нәтижесінде қазіргі кезде гендерлік саясат деген ұғым
Толық емес отбасында қожайының рөлін шешесі атқарады.
Толық және толық емес отбасының қызметінің бірі бұл өскелең
Ал бұзылған отбасын сақтау арқылы балаға бақыт
Өзімізге белгілі толық отбасының өзінде бала тәрбиесіне байланысты
Осыған орай З.Марованың пікірінше , толық емес отбасында анасы
Толық емес отбасында бала тәрбиелеу бұл әдеттегідей
Толық және толық емес отбасындағы баланың дамуы
Толық отбасында егер әкесі бала тәрбиесіне араласпаса олардың
Әкенің бала тәрбиесіне араласуы әсіресе ұл баланың
Отбасының келесі маңызды қызметі бұл отбасы
Осылайша толық және толық емес отбасындағы тәрбиеленген
Жалпы ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас бұл ең
Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынастың құрамына
Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынас мәселесін көптегеен
Бұл авторлардың айтуы бойынша бұл қарым-қатынастар
Баланың тұлға болып қалыптасуындағы , оның психикалық дамуындағы
Ата-ана мен бала арасындағы қарым-қатынастың маңызды сәті
Бұл орайдағы біз үшін маңызды зерттеу
анасы баланың қажеттілігіне жеңіл және бейімделеді;
анасы саналы түрде баланың қажеттіліктеріне бейімделуге тырысады;
анасы баласына үлкен қызығушылық танытпайды. Аналық сезімінің негізін
Анасы мен баласы арасында түсіністік толық кездеспейді. Анасы
Ата-анаың бағыт-бағдары мен оның сипаттамалары баланың ата-анаға
А.Г.Ковалев дағдарыс кезі жеткіншектің жасына орай келмейді, онымен үлкендер
Жеткіншек үлкендерден өзінің есейгенімен,өзбеттілігімен санасуын әр сала бойынша талап
Екі арадағы қайшылықты кім жеңеді деугенде, жеткіншектің талабы жаңа
Статистиканың көрсетуінше , толық емес отбасындағы балар мектепті
Ата-аналардың ажырасуы - бала үшін әр уақытта жарақат
Яғни, ажырасудан кейін толық емес отбасында қалған балалардың
Ажырасудың нәтижесінде көптеген милиондаған ерлер мен әйелдер
Отбасындағы түсінушіліктің жоқтығы баланың тұлға болып қалыптасуына көптеген
Баланың және ішкі конфликтілеріне: отбасы мүшелерінің балаға деген,
Ішкі уайым мен күдік баланың санасына еніп оның
Толық емес отбасының іс-әрекеті стандарттары, нормалары жастарға жақсы
Ажырасқаннан кейін 90 жағдайда бала анасымен қалады, ал
Егер ата-ананың бірі отбасынан кетсе де , әдетте
Бір ата-анасын жоғалтқаннан кейін, бала өзімен бірге тұратын
Бала төрт жасқа келгенде ата-анасының
Егер ана ажырасу себебін балаға мұқият
. Отбасыныың тәрбиелеу тәсілінің бала
Бала тәрбиесінде отбасы ықпалы басқа тәрбиелік ықпалдарға қарағанда ең
Өркениетті, зайырлы, құқықты қоғамның азаматын тәрбиелеуде отбасы мемлекеттің негізгі
Отбасы - болашақ ұрпақтың бойында ең құнды адамгершілік қасиеттерді
Отбасы - жек тұлғаны әлеуметтендіру міндетін жүзеге асырушы.
Отбасы бала тәрбиесіне адамзат қоғамының тарихындағы ғасырлар сынынан мүдірмей
Сонымен қазақстандықтардың келесі ұрпағы, тәуелсіз мемлекеттің мұрагерлері, жан-жақты, жарасымды
Алайда, қазіргі отбасы әлеуметтік жағынан қолдау таппай, көптеген қиындықтарға
Әлеуметтанушылардың зерттеуі бойынша жұмыс жасайтын бала тәрбиесіне тәулігіне
Отбасындағы экономикалық жағдайдың төменгі деңгейде болуы (еңбек ақының аздығы,
Балалардың дұрыс өсіп-жетілуіне, денсаулығына қажетті тағамдардың жеткіліксіздігі, қоғамдық өмірдегі
Отбасының психологиялық тұрғыдан болашаққа сенімсіздігі (жұмыстан шығып қалам, ауруға
Отбасында әлеуметтік, тұрмыстық, адамгершілік қарым-қатынастың бұзылуынан ажырасудың барған сайын
Нарық экономикасы жағдайынан туындаған қиындықтың бірі- мектеп пен отбасы
Жетім балалар мен тастанды балалардың әлеуметтік ортада кең орын
Әлі өмірдің ащысы мен тұщысын татпаған жастар үшін, өскелең
Түйіп айтқанда отбасында ата-аналардың барлық перзенттеріне бірдей қарап, мейірімділік
отбасында балаларды еңбексүйгіштікке, іскерлікке, төзімділікке үйретудің рухани және әдептілік
отбасында перзенттердің ата-ана алдындағы борышы мен міндетін сезінуі;
балалардың отбасында адамгершілігі мол болып қалыптасуына үйдегі жалпы қарым-қатынастың
ата-ананың бойындағы барлық тәрбиелік қасиеттердің балаға сіңірілуі, соның көрінісінің
Міне осындай жәйттерді есепке алмай отбасында бала тәрбиесін
А.Ұ.Ескендірова өз зерттеуінде отбасылық арақатынастар жас өспірімдердің агрессивтілік сипатын
Жасөспірім жастағыларға ата-аналардың эмоциялық қолдауы, жылылығы өте қажетті нәрсе
Жасөспірімнің отбасындағы және одан тыс жерлердегі агрессивті мінез-құлқының қалыптасуына
Отбасылық тәрбиенің төмендегідей факторларын атап айтуға болады:
баланың өздеріне ұнамайтын мінез-құлқына
ата-ана жасөспірім арасындағы қарым-қатынастың сипаты;
отбасындағы үйлесімдік немесе үйлесімнің жоқтығы;
туған аға-әпке, іні-сіңілілерімен қарым-қатынасының сипаты;
толық және толық
егер бала әке-шешенің
егер жасөспірім отбасында үлкендердің ештеңеге жарамсыз деп санайтындықтарын сезетін
- отбасында жасөспірімдер өз сезімдеріне қызығушылықтың
эмоционалдық қолдаудың
қылмыстық әрекетке тартылуының мүмкіндігі көп болады;
өз әке-шешелеріне қатысты өздерін агрессивті ұстайды;
Көп жылғы зерттеулер нәтижелері агрессивті жасөспірімдер көбінесе өздерін ата-аналарына
Отбасы тәрбиесінің бір қалыпты жағдайда іске асырылмайтындығы және отбасы
Отбасының этикалық құрамы және құрылымы толық емес отбасы:бір балалы,
тіршілік әрекетінің және ортаның жағдайлары: отбасы мүшелерінің білім дәрежесі,
Отбасының мәдени потенциалы:күнделікті тұрмыстың жалпы мәдениеті, күн тәртібі, демалыс,
Ішкі отбасылық қатынастар, отбасы микроклиматының сипаттамасы, отбасында көзқарастың бірлігі
Қоғамға көзқарасы: еңбек және қоғамдық міндеттерге, қоғамдық тәрбие
Отбасының тәрбиелік потенциалы: отбасылық тәрбие, қолданылатын әдістер, ата-аналарының және
Әр халықтың өзіндік ерекшелігіне қарай отбасы тәрбиесінде де өзгешеліктер
Отбасындағы қарым-қатынас, үйдегілердің бір-біріне деген сый-құрметі немесе басқалармен байланысы,
Бүгінгі таңда отбасы бала жағдайы үшін бірнеше әлеуметтік
Отбасы мәселесінің психология ғылымында және тәжірибе
Жалпы баланы жеке тұлғасын организм деп түсінсек
Толық емес отбасындағы ата-ана мен бала қарым-қатынасының
Ата-ананың ажырасуы нәтижесінде отбасында үлкен өзгерістер болады.
Бұл бейімделу процесі әрбір баланың психологиялық
Қорытынды
Қазіргі кезде девиантты жеткіншектер санының өсу
Толық және толық емес отбасының қызметінің бірі бұл өскелең
Толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық ерекшеліктерін анықтауда
Жеткіншектердің ең негізгі себептерін біз зерттеу жұмысында көптеген ғалымдардың
Дипломдық жұмысымыздың бірінші тарауында зерттеудің теориялық
Теориялық негізге сүйене отырып зерттеу экспериментті толығымен шешімін тауып,
Екінші тарауында толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық ерекшеліктерін эксперименттік
Теориялық бөлімнен белгілі болғандай, біз үшін
Зерттеу жұмысымызда қолданылған әдістер мен сауалнамалар
Толық емес отбасындағы жеткіншектердің психологиялық ерекшеліктері тақырыбы әрдайым
Қорыта келгенде түзету жаттығуларын жас және дара ерекшелігін есепке
Жеткіншек пен ата-анасы арасындағы қарым-қатынаста тұлғааралық қатынасты үлкендер
Жеткіншектерге «дос» деген сөзге түсінік берумен қатар дос табуға
Жеткіншектер мен ата –ана арасында қарастыратын шағым айту
Достық қатынасты біртіндеп көлемді тұлғааралық қатынасқа әкелдіру;
Толық емес отбасындағы жеткіншектердің әлеуметтік жағдайын анықтау мақсатында күнделікті
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Абдракова А.Б. Роль общения в воспитании трудных подростков. Автореф.дис.
Познай себя №2 , 2004
Познай себя №2, 2006
Айдарбеков Қ.А. Развитие диалогическии сруктуры самосознания у подростков в
Выготский Л.С. Избранные психологические труды.-М.:Институт практической психологии.1995..-352б.
Әбдумүтәліп К.Д. Тәртібі қиын жасөспірімдерді арнайы мектеп жағдайында тәрбиелеудің
Торыбаева М.З Жасөспірім оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы мектеп,
Ауталипова Ұ.И, Қоңырбаева С.С. Дау-дамайлар психологиясы . А, 2008.
Сейсебаев К Проблемы использования прогрессивных идей и опыта
Сакенов Д.Ж. Использование народных традиции в подготовке
Әтемова Қ.Т. Оқушылар бойына гумандық қасиеттерді
Қапенов А.Ә. Қазақ отбасындағы мектеп жасына
Шүйіншина Ш.М.Оқушылардың білім сапасын арттырудағы отбасы
Корникул И.А.Совместная работа школы и семьи по
Ибраимова Л.Н.Қазақ этнопедагогикасындағы отбасылық тәрбие:пед,ғыл.канд. . .. автореф:13.00.01
Жумадуллаев А.А. Жоғары сынып оқушыларын отбасы-некелік
Қоңырбаева С.С. Жоғары сынып оқушыларының отбасылық өмірге этномәдени
Күнсләмова Т.К Жеткіншектердегі өзіндік бағалау, өзіндік реттелу және эго
Торыбаева М.З Жасөспірім оқушылардың салауатты өмір салтын қалыптастырудағы мектеп,
20. Шарафадин А.А Отбасында
Фонтана Д.Как справтиьсся со стрессом. Перри Г. Как
Малкина- Пых Г. Семейная терапия. Изд-во ЭКСМО,
Семесная психотерапия. Хрестоматия по психологии /Сост.Э.Г.Эйдемиллер, В.В.
Шнейдер Л.Б.Психология и педагогика семьи : Практикум/ И.Ю.Шилов
Гребенников И.В.Основы семейной жизни / И.В.Гребенников. –М.:Просвещение, 1991.-94с
Елизарова А.Н.К проблеме поиска основного интегрирующего фактора семьи
Шнейдер Л.Б.Психология семейных отношений. Курс лекций/ Л.Б.Шнейдер.-М: Апрель –
Шапарь В.Б. Практическая психология . Инструментарий/ В.Б.Шапарь. – Ростов
Клемантович В.И:Современная семья: структура , специфика, воспитательные возможности
Кузьмин Е.С.Методы социалной психологии / Е.С.Кузьмин. –
Антонов А.И., Медков В.М.Социология семьи / А.И.Антонов, В.М.МЕдков. –М.:
Голод С.И. Семья и брак : историко –социологический анализ
Василькова Ю.В,. Василькова Т.А. Социальная педагогика :
Матейчик З. Родители и дети / З.Матейчик .: -
Махов Ф.С.Кого мы растим? Беседы о материнском и
Венгер А.Л.Родители просят совета / А.Л.Венгер .
Воспитание детей в полной и не полной
Изучение воспитательных возможности семьи. У –К, 1986. –
Синягина Н.Ю. Психолого-педагогическая коррекция детско-родительских отношений / Н.Ю.Синягина
Олифирович Н.И.., Зинкевич-Куземкина Т.А.., Валентина Т.Ф. Психология семейных
«Ұлт тағлымы» журнал №2,2008 7 Ұлттық тәрбие және
«Ұлт тағлымы» журнал №3,2007
Ж.Түрікпен-ұлы,Б.Мұздыбаева «Тәрбие психологиясы»8-9б
Жақыпов С.М.. Управление познавательной деятельностью студентов в
Фромм Э. Бегство от свободы / Исследование природы
Жұмабаев М. Педагогика .А, 1992 ж 88 б
Жарықбаев Қ.Б.Психология .Алматы,1991
Жарықбаев Қ., Халықтық психология // аталар сөзі –ақылдың көзі.
Обозова А.Н.Психологические проблемы служыбы семьи и брака /
Семья в психологической консультации: опыт и проблемы психологического
Столин В.В Системная семейная психотерапия // Вопросы психологии.
Мұқанов М.М Жас және педагогикалық психология А.:Білім,
Прикладная психология Журнал № 5, 1999
Прикладная психология Журнал № 4, 2006
Петровскии А.В Педагогикалық және жас ерекшелік психологиясы А.: мектеп,
Ковалев С.В. Психологния семейных отношений. –М.:Педагогика, 1987. –159б.
Қозыбаева М.В. (1999ж) Тұлғалық алаңдаушылықтың көріну механизмдері өзгеруіне әр
Антонов А.И., Медков В.М.Микросоциология семьи: методология исследования структур и
Варга Д.Дела семейные / Д.Варга .- М.:Педагогика ,1986 .
Видра Д.Развод: трагедия или надежда / Д.Видра. // Дошкольное
Ескендирова А.У. Психологические
Қосымша А.
Ата-ананың балаға деген қарым-қатынасының тест-сауалнамасы
(А.Я.Варға, В.В.Столин)
Ата-ананың қарым-қатынасының тест-сауалнамасы – бұл психодиагностикалық құрал, ол балаларды
Ата-аналық қарым-қатынас дегеніміз, балаға қатысты түрлі сезімдердің, іс-әрекет стереотиптерінің,
Сауалнама құрылымы:
Сауалнама 5 шәкілден тұрады.
І. «Қабылдау – қабылдамау». Шәкіл балаға интегралды сезімдік қарым-қатынасты
ІІ. «Кооперация» - ата-ананың қарым-қатынасының әлеуметтік-қалаулы бейнесі. Бұл шәкілдің
ІІІ. «Симбиоз» - шәкіл баламен қатынастың жеке аралық қашықтықты
Бұл тенденцияға мынадай мазмұндама беріледі: ата-ана өзін баламен бір
Бала өсе келе жағдайларға байланысты тәуелсіздікке үйрене бастаған кезде
IV. «Авторитарлық гиперсоциализация» - баланың іс-әрекеттерін бақылаудың түрін және
V. «Кішкентай жолы болғысыз адам» - ата-ананың баласын қабылдау
АҚҚ сауалнама тексті
Мен балама әрдайым жаным ашиды.
Баламның не ойлайтынын білуім менің парызым.
Мен баламды сыйлаймын.
Маған менің баламның іс-әрекеттері мөлшерден тыс болып көрінеді.
Баланы өмірлік қиындықтардан алысырақ ұстау қажет.
Мен балама бейімділік сезімін сезінемін.
Жақсы ата-ана баласын өмірлік қиыншылықтардан қорғайды.
Менің балам көп уақытта маған ұнамайды.
Мен балама көмек беруге тырысамын
Қорлық қарым-қатынас балаға үлкен пайда әкелетін жағдайлар да болады.
Мен балама өкініш сезімін сеземін.
Менің балам өмірде еш нәрсеге қолы жетпейді.
Балалар менің баламды мазақ ететін сияқты.
Менің балам жеккөрініш сезімін тудыратын қылықтарды жиі жасайды.
Өзінің жасына менің балам әлі жетілмеген.
Менің балам әдейі жаман қылықтар жасайды, мені ренжіту үшін.
Менің балам жаман нәрсенің бәрін өзіне тартып алады.
Менің баламды қанша ынталансаң да жақсы үлгіге үйрете алмайсың.
Баланы қатты ұстау қажет, сонда одан жақсы тәртіпті адам
Баламның достары үйге келгенін ұнатамын.
Баламның өсуінде мен қатысамын.
Менің балама барлық жаман нәрсе «жабысады».
Менің балам өмірде табысқа жетпейді.
Таныстар жиылысында балалр жайында әңгіме қозғалғанда, мен кішкене ұяламын,
Мен өз баламды аяймын.
Баламды оның құрдастарымен салыстарғанда, олар іс-әрекеттерімен де ой-өрісімен де
Мен өз баламмен бос уақытымды қуана өткіземін.
Мен баламның өсіп ержетіп келе жатқанына өкінемін, оның кішкентай
Балама қастық қатынаста екенімді жиі сеземін.
Менің балам өмірде мен жете алмаған жетістікрге жетсе екен
Ата-ана баладан тек талап ете бермей, оған бейімделуі қажет.
Баламның барлық өтініштерін орындауға тырысамын.
Отбасылық шешімдер қабылдағанда баланың да пікірін ескеру қажет.
Баламның өмірі мені өте қызықтырады.
Баламмен жанжал болған кездерде, оның өзінше рас екенін жиі
Ата-анасының қателесетінін балалар ерте жастан біледі.
Мен баламмен үнемі санасамын.
Мен балама достық сезімін сеземін.
Баламның қыңырлығының басты себебі - өзімшілдік, қырсықтық және жалқаулық.
Демалыс күндеріңді баламен өткізсең жақсы дем ала алмайсың.
Ең бастысы баланың тыныш және қамсыз балалық шағы болуы.
Кейбір кездері баламның жақсы нәрсеге дағдысы жоқ деп есептеймін.
Баламның әуестерін мақұлдаймын.
Менің балам кімді болсада өзінен шығара алады.
Баламның реніштерін түсінемін.
Менің балам мені жиі ашуландырады.
Баланы тәрбиелеу – жүйкені тоздырады.
Балалық шақтағы қатал тәртіп балада күшті мінез-құлық дамытады.
Мен балама сенбеймін.
Қатал тәрбиелік үшін кейін бала рахметін айтады.
Кейбір кездері баламды жек көретін сияқтымын.
Баламда қадыр-қасиеттен кемшіліктер көп.
Баламның қызығушылықтарын мақұлдаймын.
Балам өздігінен еш нәрсе әстей алмайды, істегеннің өзінде дұрыс
Менің балам өмірге бейімсіз болып өсіп келеді.
Менің балам қандай да болса өзіме ұнайды.
Баламның денсаулығын қатта қадағалаймын.
Баламды мақтан тұтамын.
Бала ата-анасынан құпия сақтамауы тиіс.
Баламның қабілетінен жоғары пікірде емеспін және оны баламнан жасырмаймын.
Бала ата-анасына ұнаған балалармен достасып жүргені дұрыс.
Сауалнама кілті
І. «Қабылдау-қабылдамау»: 3, 4, 8, 10, 12, 14, 15,
ІІ. Мінез-құлқының әлеуметтік қалауының бейнесі: 6, 9, 21, 25,
ІІІ. «Симбиоз»: 1, 5, 7, 28, 32, 41, 58.
IV. «Авторитарлық гиперсоциализация»: 2, 19, 30, 48, 50, 57,
V. «Кішкентай жолы болғысыз адам»: 9, 11, 13, 17,
Тесттік балдардың саналу реті:
Тесттік балдарды барлық шәкілдерде «дұрыс» жауабы есептеледі.
Сейкес шәкілдердегі жоғарғы тесттік бал:
I – қабылдамау;
II – әлеуметтік қалау;
III – симбиоз;
IV – гиперсоциализация;
V – инфантилизация (инвалидизация).
Тестік мөлшерлер сәйкес шәкілдердің тесттік балдардың пайыздық рангтары кесте
Сауалнама шәкілдерінің шикі балдары пайыздық рангтарға ауыстыру кестесі.
1 шәкіл «қабылдау-қабылдамау»
«Шикі бал» 0 1 2 3 4 5 6
Пайыздық ранг 0 0 0 0 0 0 0,63
«Шикі бал» 12 13 14 15 16 17 18
Пайыздық ранг 77,21 84,17 88,60 90,50 92,40 93,67 94,30
«Шикі бал» 20 21 22 23 24 25 26
Пайыздық ранг 97,46 98,10 98,73 99,36 100 100 100
«Шикі бал» 28 29 30 31 32
Пайыздық ранг 100 100 100 100 100
ІІ шәкіл «Кооперация»
«Шикі бал» 0 1 2 3 4 5 6
Пайыздық ранг 1,57 3,46 5,67 7,88 9,77 12,29 19,22
ІІІ шәкіл «Симбиоз»
«Шикі бал» 0 1 2 3 4 5 6
Пайыздық ранг 4,72 19,5 39,06 57,96 74,97 86,63 92,93
IV шәкіл «Авторитарлық гиперсоциализация»
«Шикі бал» 0 1 2 3 4 5 6
Пайыздық ранг 4,41 13,86 32,13 53,87 69,30 83,79 95,74
V шәкіл «Кішкентай жолы болғысыз адам»:
«Шикі бал» 0 1 2 3 4 5 6
Пайыздық ранг 14,55 45,57 70,25 84,81 93,04 96,83 99,37
Қосымша Ә.
Агрессия күйін диагностикалау
(«Басс-Дарки» сауалнамасы)
Агрессивтілік деңгейін анықтауға арналған
Басс-Дарки сауалнамасы
Басс-Дарки сауалнамасы - агрессияны зерттеуге арналған батыс психологиясындағы
1957 жылы Басс және Дарки бірінші болып жұмыс жасады
Сауалнама сыналушылардың «ия» немесе «жоқ» деп жауап берулерін талап
Агрессияның норма көрсеткіші 21+,- 4, ал қарсыласу көрсеткіші -
А. Басс және А.Дарки
келесі
1. Физикалық агрессия (шабуыл жасау) - өзге адамға физикалық
2. Жанама агрессия - басқа адамға тікелей бағытталмаған агрессия,
3. Тітіркенушілік - кішігірім қозудың өзінде ашулануға, оғаш мінез
4. Негативизм - беделді
5. Өкпелеу - қоршағандарға
6. Күмәнділік - адамдарға деген сенімсіздік және қауіптену, бұл
7. Вербальді агрессия - теріс сезімдердің түрі (ұрыс, айғай)
8. Кінәлі сезіну - ол мұндай көзқарасты өзін нашар
Сараптама кезінде сауалнаманың мотивациялық бұрмаланулардан оның ішінде әлеуметтік қорғалмағанын
Агрессивтілік деңгейін анықтауға арналған Басс-Дарки сауалнамасы
№ Сұрақтардың мазмұны Индекс Код
1 Кейде мен өзгелерге зиян тигізсем
2 Кейде мен жақсы көрмейтін адамдарым туралы өсек айтуды
3 Мен оңай ашуланамын, бірақ жылдам басыламын. 3 +
4 Егер мен жақсылап өтінбесе, өтінішті орындамаймын 4 +
5 Мен эрқашан өзіме тиістіні ала бермеймін 5 +
6 Адамның менің
7 Егер мен
8 Егер маған бір адамды апдауга тура келсе, мен
9 Мен адамға қол жүмсай алмайтын сияқтымын 1 -
10 Мен қолыма не
11 Мен әрқашан өзгелердің кемшіліктеріне түсінікпен қараймын 3 -
12 Егер орнатылған ереже маған ұнамаса, мен оны бұзғанды
13 Өзгелер әрқашан жаксы жағдайды пайдаланьш қала алады 5
14 Кейбір адамдардың маған мен
15 Мен адамдармен жиі келісімге келмеймін 7 +
16 Кейде менің ойыма өзім ұялатындай ойлар келеді 8
17 Егер маған бірінші болып біреу қол жұмсаса, мен
18 Мен ашуланғанда, есікті серпимін 2 +
19 Мен ойдағыдан да бетер ашушаңмын 3 +
20 Егер біреулер басшысымақ боп қоқаңдаса, мен
21 Мені өз тағдырым аздап ренжітеді 5 +
22 Менің ойымша мені көитеген адамдар үнатпайды 6 +
23 Егер адамдар менімен келіспесе, мен ұрсысудан бас тарта
24 Жұмыстан қашқалақтайтын адамдар өздерін кінәлі сезіну
25 Маған немесе отбасыма тіл тигізген адам менен таяқ
26 Мен қатты ашулана алмаймын 2 -
27 Менің сыртымнан күлген кезде, мен ашуға булығамын 3
28 Егер біреу өзін басшы ретінде есептесе,
29 Мен әр апта сайын өзіме ұнамайтын адамды көремін
30 Көптеген адамдар мені қызғанады 6 +
31 Адамдардан менің құқығымды сыйлағанын талап етемін 7 +
32 Ата-аналарым үшін көп
33 Үнемі сіздің ашуыңызды
34 Ашудан мен кейде түнеріп кетемін 2 +
35 Егер маған лайықты қатынас жасамаса, мен ренжимін 3
36 Егер мені біреу ашуландырса, мен оған көңіл аудармаймын
37 Кейде менде қызғаныш болса да мен оны көрсетпеймін
38 Кейде менің сыртымнан күлетін секілді 6 +
39 Мен тіпті ашулансам да «қатты» сөзге бармаймын 7
40 Менің күнәларым кешірілгенін қалаймын 8 +
41 Маған біреу қол жұмсаса да мен сирек жауап
-
42 Кейде менін калауымша болмаса, мен ренжимін 1 +
43 Кейбір адамдардың қасымда болуы мені ашуландырады 2 +
44 Менің шын жек көретін адамдарым жоқ 3 -
45 «Жат адамдарға ешқашан сенбеу» - менің принципім 5
46 Егер мені біреу ашуландырса, ол туралы барлық ойымды
47 Мен сонда өкінетін көп нәрсе жасаймын 7 +
48 Егер мен ашулансам, қол жұмсай аламын 8 +
49 Мен он жасымнан бастап ашу ұшқынын көрсетіп көрген
50 Мен өзімді әрқашан
51 Егер барлығы менің не
52 Адамдардың маған жақсылық жасауына қандай
53 Егер маған дауыс кетерсе, мен де айғаймен жауап
54 Сәтсіздіктер мені ренжітеді 7 +
55 Мен өзгелер секілді сирек те, жиі де төбелесемін
56 Ашуға булығып, қолыма түскен затты алып, оны сындырған
57 Кейде мен тобелесті бірінші болып бастайтындай сезінемін 2
58 Кейде тағдыр маған келгенде әділетсіз деп есептеймін 3
59 Мен адамдардың
60 Мен ашуланғанда ғана ұрсысамын 7 5
61 Мен бір нәрсені қате жасасам мені арым мазалайды
62 Егер менің қүқығымды корғау
63 Кейде мен
64 Кейде мен өзіме ұнамайтын адамдарға оғаш мінез көрсетемін
65 Маған зиянын тигізетіндей жауларым жоқ 3 +
66 Мен адам соған лайық болса да, мен оны
67 Мен өзімнің дұрыс өмір сүрмегендігім жайлы жиі ойланамын
68 Мен өзімді төбелеске дейін апаратындай адамдарды білемін 3
69 Мен ұсақ-түйекке бола ренжімеймін
70 Адамдар мені ашуландырғысы және тіл тигісі келетін адамдар
71 Мен адамдарға жасаған қоқан-лоққымды іске асырмасам да, оларды
72 Соңғы кездері мен көп сөйлеймін
73 Талас кезінде мен жиі дауыс көтеремін
74 Мен адамдарға
75 Мен адамдармен
Нәтижені өңдеу
Агрессия мен қарсыласу
1. Физикалық агрессия:
Жанама агрессия: 2,10,18,42,34,56,63 сұрақтарындағы «ия»
Тітіркенушілік: 3,19,27,43,50,57,64,72 сұрақтарындағы «ия» жауаптары; «жоқ» жауабы - 11,35,69.
4.Негативизм: 4,12,20,28 сұрақтарындағы «ия» жауаптары; «жоқ» жауабы -36.
Өкпелеу: 5,13,21,29,37,51,58 сұрақтарындағы «ия» жауаптары; «жоқ» жауабы -44.
Күмәнділік агрессиясы: 6,14,22,30,38,45,52,59
7. Вербальді агрессяя: 7,15,23,31,46,53,60,71,73
8. Кінәні сезіну агрессиясы: 1 - «ия» жауаптары; «жоқ»
Тақырыптың ғылыми көкейкестілігін негіздеу
Педагогикалық зерттеулердің логикалық құрылымы, зерттеу тұжырымдамасы (проблемалық дәріс)
Педагогикалық зерттеудің нысаны, пәні, мақсаты мен міндеттері
Ғылыми зерттеу жұмыстарының тақырыбын таңдап алу өзектілігін анықтау мен негіздемесін жазу
Ғылыми зерттеудің категориальды - түсіндірмелі аппараты
Нарық конъюнктурасын зерттеу мақсаттары
Педагогикалық зерттеудің әдіснамалық негіздері
Мобилді құрылғыларға арналған балалар әдебиетінің анимациялық сюжеттерін жобалаудың теориялық негіздерін зерттеу
Педагогикалық зерттеудің теориялық әдістері
Несие тәуекелділігін басқару жүйесіндегі қарыз алушының несие қабілеттілігін талдау