Өндірістік шығындардың жіктемесі

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1. ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІНІҢ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ МЕН
Шығындар есебінің маңызы мен мәні 5
Өндірістік шығындар есебінің мақсаттары бойынша шығындардың жіктелуінің негіздері
1.3. Шығындарды есептік бухгалтерлік талдауды ұйымдастыру 30
1.4. Шығындар есебінің және талдауының шетел тәжірибесі 34
2. «ДЕРИКАР» ЖШС-НЫҢ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ МЕН ТАЛДАУЫНЫҢ
2.1.«ДЕРИКАР» ЖШС-ның қысқаша тарихы мен негізгі техника-экономикалық көрсекіштері 38
2.2 Өндірістік шығындардың аналитикалық және синтетикалық есебі 42
2.3. Өндірістік шығындардың талдауын жүзеге асыру 52
3. «ДЕРИКАР» ЖШС-НЫҢ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІН ЖӘНЕ ТАЛДАУЫН ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1. Шығындар есебіндегі «Директ-кост» әдісін қолдану 56
3.2. Қызметтің өзіндік құнын факторлық талдау 63
ҚОРЫТЫНДЫ 65
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 68
Кіріспе
Нарық тауар өндіріушілер үшін көптеген мүмкіндіктер береді, бірақ оларға
Шығындар есебі - кәсіпорынды басқарудың маңызды құралы болып
Нарықтық механизмнің нақты қызмет етуң жағдайында өндіріске шығындар есебінің
Орталықтан басқарылатын экономика тұсында қызмет еткен өндіріске шығындардың бухгалтерлік
Нарық өзіндік құнды басқару жүйесін құру әдістерін тұбегейлі өзгертеді.
Қазіргі уақытта маңызды категория пайда болып табылады. Кәсіпорын пайдасы
Осыған байланысты диплом жұмысының негізгі өзекті мәселесі – нарықтық
Диплом жұмысының негізгі мақсаты – кәсіпорынның шығындар есебін, аудитін
Диплом жұмысын жазу барысында теориялық білімдерді негіздеу мақсатында іс-тәжірибе
1. ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІНІҢ ЖӘНЕ ТАЛДАУЫНЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ МЕН
1.1.Шығындар есебінің маңызы мен мәні
Өнеркәсіпті кәсіпорын - әртүрлі өндіріс пен шаруашылықтан (негізгі, көмекші,
Кәсіпорынның жеке өндірістік буындары бойынша шығындарды жоспарлау және есебі
Негізгі өндіріке өнімді шығару үшін құрылған кәсіпорынның өнімдерін, сонымен
Көмекші өндіріс негізгі өндіріс өнімдерін дайындауға тікелей қатыспайды, бірақ
Кез келген кәсіпорын үшін мағызды орынды өндірістік есепті ұйымдастыру
Жеке (бірлік) өндіріс типіне өнім жеке даналармен немесе көп
Сериялық өндіріс серия болып табылатын бірдей бұйымдарды шығарудың кезең
Сериялардың көлеміне байланысты өндірістік үш түрін ажыратады: ірі сериялық
Жаппай өндіріс – ұзақ уақыт ағымында үздіксіз бірдей өнім
Өндірісті ұйымдастыру тек шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын
Кез келген өнім, қызмет және жұмыс өндірісі белгілі бір
Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру – субъектінің шаруашылық іс-әрекеті туралы күмәнсіз
Қазақстан Республикасы «Бухгалтерлік есеп пен есеп берулер туралы» заңының
Бас бухгалтер немесе бухгалтер субъектінің жалпы бухгалтерлік есебін жүргізеді,
Кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және қызметті көрсету
Материалдар мен шикізаттарға кететін шығындар
Қазіргі кездегі өндірістік ортада шаруашылық
Ол үшін алдымен шаруашылық субъектілерде
Қорларды басқарудың басты мақсаты шикізаттан
Осымен қатар, онда шамадан тыс
Қорлардың оптимальды деңгейін белгілеу, сол
Бәрімізге белгілі, материалдардың қорлану деңгейі
Өндіріс сұранысы мен қойма ұсынысы
Көрсетілген қателер үздіксіз өндірісте мүмкін
Мұнда жаңа тапсырыстың карточкасының орнын
Қорлардың оптималды деңгейі, осы қойылған
Сонымен бірге, материалдарды қабылдау барысында,
Материалдық қор бөлімі сатып алынған
Бухгалтерияда жүргізілетін операциялар:
Шикізат қорларының азайғанын құндылықтардың босатылғаны
Босатылған материалдар санын тіркеу, мұнда
Босатылған қорлардың бағалаудың анықтамасы екі
1. Қорларды бағалау мен табысты
2. Өнімге баға белгілеу және
Бәрімізге белгілі, материалдар есебінің өлшемімен
Сомалық есеп әр түрлі әдістемелермен
Өндіріске босатылған материалдардың есептеу жолымен
Есептің оперативтік әдісі кезінде барлық
Шикізаттар деп – бұрын азда – көпті
Негізгі материалдардың қатарына өңдеуші өнеркәсіп
Субъектілердің қаржы – шаруашылық қызметі бас
Жұмысшы күшінің шығындарының есебі
Өндірістік қызметте жұмыс күші негізінен
Өндіріс жұмысшыларының негізгі еібек ақы
Қосымша еңбек ақы өнімнің өзіндік
Негізгі және қосымша еңбек ақы
Еңбек ақы нормасынан ауытқу ең
Нормадан ауытқуы әкімшілік, цехтар, мекемелер
“ Еңбек ақы” бабында негізгі
- Істелген жұмыс үшін төлем
- Нақты көрсеткіштер негізінде жұмысшыларға
- Қосымша төлем, жұмыс кестесіне
- Жүргізіліп отырған заң бойынша
- Жүргізіліп отырған заң бойынша
- Жұмысшы санының қысқаруына байлынысты
- Еңбек ақы жүйесімен қарастырылған
- Жұмыс бабына байланысты, мамандығына
- Қан тапсырған күні және
- Азаматтық – құқтық келісім шарт
- Жұмысшылардың еңбек ақысында белгіленген
Еңбек ақыдан есептен алу. Еңбек
Жұмыс күшінің шығындары тап осындай
Шешім қабылдауға келсек, онда есептеп
Жұмыс күшіне арналған шығындарды есептеу
Шешім қабылдауға келсек, онда есептеп
Келісімді еңбек ақы жекелеген тапсырыстар
Бақылау мақсатында өндірістік бухгалтерияда нақты
Басқа да шығындар есебі
Шығындарды негізгі және үстемеге бөлу
Осы біз таңдап алған шығындар
Үстеме шығындар - бұл өндірісті
Бәрімізге белгілі, үстеме шығындар екі
Үстеме шығындар баптарының қолданыстағы номенклатурасына
1.2. Өндірістік шығындар есебінің мақсаттары бойынша шығындардың жіктелуінің
Шығындарды жіктеудің мақсаты – жалпы массадан тек мағыналы шығындарды
1) Бірінші бағыт – жай өндірістік есеп, оның негізгі
2) Екінші бағыт - өзіндік құн туралы есеп берулер
3) үшінші бағыт - шығу орындарын бойынша шығындарды бақылау
Өндіріске арналған шығындар басқа белгілердің қатары бойынша жіктелуі мүмкін.
Кесте 1
Өндірістік шығындардың жіктемесі
№ Жіктеу тобы Шығындар
1 Өндіріс процесіндегі экономикалық рөл
бойынша негізгі
үстеме
2 Өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша тікелей
жанама
3 Өндіріс көлеміне бір элементті
кешенді
4 Өндіріс көлеміне қатынасы бойынша өзгермелі
тұрақты
5 Пайда болу кезеңі бойынша ағымдық
біруақыттық
6 Өндіріс процесіне қатысуы бойынша өндірістік
әкімшіліктік
коммерциялық
7 Тиімділігі бойынша өндірілетін
өндірілмейтін
8 Бақылау мүмкіндігі бойынша реттелетін
реттелмейтін
9 Орташалау деңгейі бойынша жалпы
орташа
10 Пайданы генерациялау кезеңіне шығынды
рет- ретімен көшіру өнімге
кезеңге
Негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты: шикізат және
Үстеме - өндірісті ұйымдастыру, оған қызмет ету және басқарумен
Бір элементті – бір элементтен тұрады, яғни еңбекақы, материалдар,
Кешенді - өнімнің нақты бір түрін өндіретін өндіріспен байланысты
Жанама - өнімнің жеке түрлерінің өзіндік құнына тікелей салынбауы
Шығындар бір бөлімшеде тікелей, екінші бір бөлімшеде жанама болуы
Өзгермелі – оның көлемінің өзгеруі өндіріс көлемінің өзгеруіне тікелей
Тұрақты - өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне тәуелді емес (жылу,
Егер көлем 15%-ке артса немесе кемісе, онда жалпы тұрақты
Ағымдағы – жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат, материалдар шығыны).
Бір жолғы – демалыс төлемі, жөндеу жүргізу және т.б.
Өндірістік – тауарлық өнімді дайындаумен және оның өндірістік өзіндік
Әкімшілік – жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық
Коммерциялық (өндірістен тыс) - өнімді сатып алушыға өткізумен байланысты
Өндірушілік-(жоспарланған) – ұтымды технология мен өндірісті ұйымдастыру арқылы өнімді
Өндірушілік емес (жоспарланбаған) – технологияның жетіспеушілігінің және өндірістің дұрыс
Реттелетін – атқарушы шығын деңгейін реттейтін немесе оған елеулі
Реттелмейтін – қызметкер оның деңгейіне елеулі ықпал ете алмайтын
Жалпы - өндірілетін өнімнің барлық көлеміне кететін шығынды білдіреді.
Орташа – есепте бір өнім бірлігіне кететін шығын.
Өнімге - өнімнің өзіндік құнына жұмсалатын шығын (тікелей шығын).
Кезеңге – кезең шығындары: жалпы және әкімшілік шығындары, тауарды
Калькуляциялау туралы жеткілікті ақпарат алу, өндірілген өнімді бағалау, экономикалық
1. Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындарды топтастыру:
негізгі - өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты;
үстеме - өндірісті ұйымдастыруда пайда болады;
тікелей - өнімнің нақты бір түрін өндірумен байланысты және
жанама – жекелеген өнім түрлерінің өзіндік құнына тікелей емес,
кірістік;
біткен (шығынға кеткен материалдар).
2. Шешім қабылдау және жоспарлау үшін шығындарды топтастыру:
өзгермелі – оның көлемі өндіріс көлеміне қарай үйлесімді өзгереді;
тұрақты - өнім өндіру көлемінің өзгеруіне тәуелді емес;
қайтарылмайтын - өткен кезеңнің шығыны мен табысы;
міндеттік – ресурстар шектеулі болған жағдайда пайда болады және
айыптық – қандай да бір өнім партиясын дайындауда қосымша
маржиналдық (шектеулі) – қосымша шығындар, бірақ есепте өнім
релеванттық – тапсырыстардың сақталуымен орындалуына байланысты.
3. Шығындарды басқару мақсатында бақылау және реттеу процесін жүзеге
реттелетін;
реттелмейтін;
тиімді(өндірмелі);
тиімсіз (өндірілмейтін);
бақыланатын;
- бақыланбайтын.
Кәсіпорынның өнім өндірісі мен сатуына шығындар ақшалай түрде өнімнің
Өнімнің өзіндік құнын қалыптастыратын шығындар есебі мен талдуын жоспарлау
Шығындардың пайда болу жері бойынша (өндірістік, цехтық, учаскілер, және
Жұмыс пен қызметтер түрі бойынша;
Шығыдар түрі бойынша (шығындар статьялары және элементтері бойынша).
Өндіріске шығындардың күнтізбелік кезеңдері бойынша келесідей бөлінеді:
Тұрақты, әрбір өндірістік циклда орын алады немесе ағымды шығындар
Бір уақыттылы шығындар, өндірісті дайындаумен байланысты немесе болашақ кезең
Бір уақыттылы кезеңдік жұмсалатын шығындар (демалыстарды төлеуге шығындар, жөндеу
Шығындардың жоспары және нақты мөлшері арасындағы қатысқа тәуелді ауытқу
Шығындар шартты-тұрақты және шартты - өзгермелі болып бөлінеді. Шартты
Шартты - өзгермелі шығындар мөлшері өнім өндірісінің көлемі
Өнімнің өзіндік құнын анықтау кезінде шығындар есепті кезеңде өнімнің
Сонымен қатар шығындар өндіріс процессіне қатысты өндірістік (өндіріс процесі
Шығындардың мақсаты бойынша негізгі (кез келген жағдайларда жүзеге
Өнімнің өзіндік құнына қосу әдісі бойынша шығындар тура, яғни
Кәсіпорын қызметі өндіріске шығындарды өнімді, жұмысты және қызметтерді сатудан
Өндіріске шығындар есебі үшін 90 «Үстеме шығындар» бөлімшесінің
Өндіріске шығындар есебін және бақылуын қамсыздандыру үшін 90,91,92 және
- шикізат, материал, сатып алынатын жартылай фабрикаттар және өндіріске
- өндіріс шығындарына қосылатын негізгі құралдар амортизация сомасы бейнеленетін
- «Өндіріс шығындарына қосылатын материалды емес активтер бойынша амортизациялық
- көмекші өндіріс және әлеуметтік сала өнім,қызмет өндірісіне шығындар
Өндіріске шығындардың аналитикалық есебі цехатар, өндірістер бойынша шығындар статьялары
Шығындардың калькуляцияның немесе есептің білгілі бір объектілеріне қатыстылығын анықтау
Бухгалтерлік есеп кәсіпорынның қызметін бейнелейді. Осы кәсіпорынның қызмет түрлеріне
«Шығындар – тауарларға немесе қызметтерге төленуі қажет болатын, тұтынатын
Бухгалтерлік есептің стандарттары бойынша «Шығыстар» есепті кезеңде активтерді пайдалану
Осы ұғымдардан “шығындар” тұжырымдамасының абстрактілі
“ Шығындар” ұғымына өндіріс шығындарының
Енді біз “шығындардың” мәнін түсіндіру
Біріншіден, шығындар ресурстарды пайдаланумен анықталады.
Үшіншіден, шығында кез- келген бөлімшенің
Нарықты қатынастарды жоспарлауда нормалауда, болжауда
Баптар бойынша шығындарды топтау “
Дамыған өндірістік есеп теориясы
Тікелей материалдар және шикізат шығынымен
Сондай-ақ, жіктеу немесе шоттарды жіктеу бухгалтерлік есеп тәсілінің маңызды
Бүгінгі күні өндіріс шығындарын жіктеу әкімшіліктің «құдіреттіліг» болып табылады,
Өндіріс шығындарын есепке алу бағыттары
Кесте-2
Өндіріс шығындарының бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
Егер бухгалтерлік деректерді қолданатындар бір
Жай айтқанда, біздің пірімізше, «шығындар жіктемесі» ұғымын, қызмет етудің
Дәстүрлі мәселелермен қатар ұсынылатын шығындардың жіктемесінің мүмкін нұсқалары қабылданған
Осыдан мынаны көруге болады, өндіріс шығындарының есеп жүйесін құруға
Ал, өндіріс шығындарын түрлеріне қарай
Шоттарды екі белгісі бойынша жіктейді:
- экономикалық мәні жағынан. Қаражат пен шығу көздерін жіктеу
- міндеті мен құрылымы жағынан. Назардағы объекті туралы сондай
1.3 Шығындарды есептік бухгалтерлік талдауды ұйымдастыру
Өзіндік құнды талдаудың мынадай бөлімдерін атап көрсетуге болады:
қол жектізген нәтижелерді бағалау мақсатындағы шығындарды талдау:
өнімнің, жұмыстың, қызметтің 1 теңгесіне келетін шығындарды талдау;
ұқсас тауарлық өнімнің өзіндік құнын талдау;
өндірістік шығындардың сметасын (бюджетін) талдау;
калькуляция баптарына байланысты (тікелей материалдық шығындар, тікелей еңбек шығындар,
өнім бірлігінің өзіндік құнының калькуляциясын талдау;
өндірістік шығындарды азайту резервтері мен факторларын талдау.
балама нұсқалар мен табысты басқаруға байланысты шешім қабылдауға қажетті
өзіндік құнды талдау және өндірістік шығындар сметасын (бюджетін) дайындау;
өндірістік шығындарды басқвру мақсатында шығындарды талдау;
жедел шешімдер қабылдау үшін және табысты басқаруға қажетті шығындарды
шығындарды талдау және реттеу мақсатындағы талдау:
шығындарды қалыптасу орындары мен жауапкершілік орталықтары бойынша басқару;
нормативті әдіс бойынша өндірістік шығындардың ауытқуын талдау.
Кәсіпорынның жалпы қаржылық жағдайын талдаудың ақпараттық негізі – қаржылық
бухгалтерлік баланс – қаржылық есептің негізгі түрі бола отырып,
табыс және шығын туралы есеп – ол бұл кәсіпорын
ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп – бұл есепте кәсіпорынның
Онда сонымен қатар түсіндірме парақ болады, онда берілген субъектінің
Өнімнің өзіндік құнын талдаудағы жоспарлы – нормативті құжаттарға келесілер
жалпы өндірістік шығындардың сметасы;
жалпыөндірістік, жалпышаруашылық және коммерциялық шығындардың сметасы;
ақау бойынша шығындар сметасы;
жоспарлы калькуляциялар;
нормативтік құжаттар;
бағалар.
Ақпараттың негізгі массиві – нақты есептік ақпарат.
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырады.
көлденең талдау;
тікелей талдау;
трендтік талдау;
салыстырмалы талдау;
факторлық талдау;
қаржылық коэффиценттер әдісі.
Көлденең (уақытша) талдау - есеп берудің әрбір позициясын өткен
Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге
Тренділік талдау барлық көрсеткіштер 100% деп алынатын базистік жыл
Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек тараған әдісі әртүрлі
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау – бұл фирмалардың, бөлімшелердің және цехтердің
Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың (себептердің) қорытынды көрсеткішке
Сонымен қатар, талдауда экономикалық, экономикалық - математикалық статистиканың
1.4 Шығындар есебінің және талдауының шетел тәжірибесі.
Барлығымыз білеміз, өндіріс шығындарының негізгі
Өндіріс шығындарының әдістемесіне негізінен өндірістің
Қазіргі кезеңде бәсекелестік күрестің сипаты, әсіресе халықаралық нарықта, жаңа
Осындай бір шама күрделі деп санауға болатын нарықтық процесте
Бүгінгі күні «стандарттық шығында» түсінігі әлемдегі, барлық іскерлік салада,
Дәл осы бағыттар бойынша стандарттар – нормалары дайындалды, содан
«Стандарт-кост» жүйесінің артықшылығы - өндіріс пен бұйымды өткізудің
Ауытқу – нақты және нормативті (жоспарлы) шығындардың арасындағы айырмашылық.
Жоспардау және есеп объектісінде өндірістің заттай негізін құрайтын өнім
Барлық стандарттар жиынтығы үш топқа бөлінеді:
баға деңгейінің есебіне қабылданғанға байланысты:
1) идеалды - әлдеқайда қолайлы баға мен материал, қызмет
2) қалыпты – экономикалық кезең ішінде орташа бойынша болады;
3) ағымдық – нақты есептік кезеңдегі болжалды әрі қолданыстағы
4) базистік – жылдың басында белгіленеді және жыл бойы
Қуаттылықты пайдалану деңгейіне қарай:
1) теориялық – кәсіпорын оны жақсы немесе идеалды орындауымен
2) өткендегі орташа орындау – статистикалық деректермен есептеледі және
3) қалыпты орындау – алдағы кезеңдегі норма кернеуінің болжалдық
өнім шығару көлеміне қарай:
1) теориялық – кәсіпорынның теорияық қуаттылығын алдын ала анықталып
2) практикалық – кәсіпорын жақсы орындаумен қол жеткізеді, нақты
3) қалыпты – кезең ішінде өндірістің жоғары және төменгі
4) болжалды - өнім шығарылымының болжалды көлеміндегі өндірістіңнақты шарты
Бұл сипаттамалар мынаны көрсетеді: американдық фирмаларда шығын баптары бойынша
Стандартты шығындар жүйесі бойынша шығындар
Өндірістік шығындар стандарттары ретінде кәсіпорынмен
Шығындар нормалары 3 категорияға бөлінеді
Стандартты шығындар жүйесі бойынша
Стандартты шығындар жүйесі сонымен қатар
2. «ДЕРИКАР» ЖШС-НЫҢ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІ МЕН ТАЛДАУЫНЫҢ
2.1.«ДЕРИКАР» ЖШС-ның қысқаша тарихы мен негізгі техника-экономикалық көрсекіштері
«ДЕРИКАР» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігі Қазақстан Республикасының «Шектеулі және қосымша
Серіктестік қатыскшыларының өзара қарым-қатынастары Құрылтайшылық келсімшарт және Жарғымен анықталады.
Серіктестіктің жарғылық капиталы шаруашылық-коммерциялық қызметінен табыс есебінен толықтырылады. Серіктестік
Серіктестіктің жылдық және қаржылық есеп берушілігінің дұрыстығын тексеру және
Серіктестік қатысушылары арасында жыл ағымындағы қызмет нәтижелері бойынша алынған
Серіктестіктің мүмкін шығыдары резервтік қор есебінен өтеледі. Резервтік қор
«ДЕРИКАР» ЖШС-ның заңды орналасқан мекен – жайы ШҚО, Абай
«ДЕРИКАР» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басты мақсаты әрекет етуші заңдылқтарға
Автокөлік жолдарының құрылысы
Автокөлік жолдарды қалпына келтіру жұмыстары
Автокөлік жолдардың жабдықталуын қамсыздандыру
Құрылыс және жөндеу-құрылыс жұмыстарын атқару
Көліктік қызмет көрсету
Автокөлік құралдарын жөндеу және техникалық қызмет көрсету
Қазақстан Республикасының заңдылығына қайшы келмейтін қызметтің басқа да түрлері.
Кәсіпорынның қазіргі жағдайын толық зерттеу үшін фирма қызметінің барлық
Кесте 3
«Дерикар» ЖШС-ның негізгі техника-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Жылдар Ауытқу 2006ж
2004ж Ауытқу 2006ж 2005ж
2004 2005 2006 +/- % +/- %
Көрсетілген қызметтерден түскен түсім, мың теңге 21048 25035 25765
Көрсетлген қызметтердің өзіндік құны, мың теңге 15987 18612 19591
Жалпы табыс, мың теңге 5061 6423
Кезең шығындары мың теңге 3152 4709 4660 +1508 +32,4
Таза табыс (шығын), мың теңге 1336,3 1199,8 1059,8 -276,5
Жұмысшылардың орта тізідік саны, адам саны 23 25 23
Бір жұмысшының орта айлық еңбекақысы, теңге 15670 17230 18650
Еңбекақы қорының орта жылдық қоры, мың тенге 4324,9
Негізгі қорлардың орта жылдық құны, мың теңге 18900 18900
Қор қайтарым,
теңге 1,11 1,32 1,47 +0,36 +24,5 +0,15 +10,2
Қор сыйымдылық, теңге 0,89 0,75 0,68 -0,21 30,9 -0,07
Қор рентабельділгі, % 14,1 15,7 16,5 +2,4 +14,5 +0,8
Алашақ қарыз, мың теңге
Берешек қарыз, мың теңге
Рентабельділік,
% 0,06 0,05 0,04 -0,02 -50 -0,01 -25
«ДЕРИКАР» ЖШС – нің шаруашылық - өндірістік қызметін
Талданып отырған кезеңдерде «ДЕРИКАР» ЖШС-ның жұмысшылар саны 2006 жылы
Негізгі техника – экономикалық көрсеткіштердің келесі көрсеткіші жалпы табыс
Негізгі өндірістік қорлардың орта жылдық құны 2005 жылмен
Жалпы алғанда кәсіпорын қызметінің негізгі техника – экономикалық көрсеткіштерінің
2.2 Өндірістік шығындардың аналитикалық және синтетикалық есебі
«ДЕРИКАР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің өндірістік қызметінің мақсаты – кызмет
Синтетикалық шоттарда шаруашылық құралдары мен олардың қозғалысы туралы жинақтап
Аналитикалық шоттар есептің тиісті объектілеріне түгел, толық сипаттама
«ДЕРИКАР» ЖШС-нің өндіріс шығындарының аналитикалық есебі есеп объектілерінің және
Өндіріске жұмсалған шығындарды олардың құжаттары бойынша қандай калбкуляциялау объектісіне
Өндіріс шығындарын есепке алу және өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау
«ДЕРИКАР» ЖШС-де өндіріс шығындарын есепке алу үшін шоттардың кешенді
Шығындарды және өнімнің шығырылуын есепке алу мен бақылау жасауды
«Цехтар бойынша шығындар» ведомосы, онда 90, 92, 93 бөлімшелер
Ай соңында бухгалтерия өндіріс шығындарын жинақтауды жүзеге асырады.
«Цехтар бойынша шығындар» ведомосына жазу үшін мыналар негіз болып
- «Материалдар (жалақы) шығындарын бөлу (тарату)» кестесін әзірлеу, онда
- «Негізгі құрал-жабдықтар амортизациясының (тозуының) есебі» кестесін әзірлеу, онда
- «Материалдар емес активтер амортизациясының есебің» кестесін әзірлеу, онда
- «Көмекші (қызмет көрсетуші) өндірістер мен шаруашылықтардың көрсеткен қызметтерін
Үстеме шығыстар тарату тәсілі өндірістің ерекшелігіне және есептік саясатына
- өндіріс жұмысшыларының еңбек ақысына пара-пар етіп таратылады;
- тікелей материал шығыстарына пара-пар етіп таратылады;
- өндірілген өнім санына немесе өнделген шикізаттың салмағына пара-пар
- цех құнына пара пар етіп таратылады;
- алдын-ала бнлгіленген шығындардың тұрақты коэффициенттері бойынша таратылады;
- басқа да тарату базалары бойынша таратылады.
93 – «Үстеме шығындар» бөлімшесі мынадай шоттардан тұрады:
930 – «Үстеме шығындар» , онда транзиттік әрі бір
931 – «Материалдар» - үстеме шығындардағы материалдардың барлық түрлерін
932 – «Қызметкерлердің еңбегіне еңбек ақы төлеу» - жабдықтарға
933 – «Еңбекақыдан аударылатын аударымдар» - 932-шотында есептелген еңбек
934 – «Негізгі құралды жөндеу» - өндіріс қызметіне пайдаланатын
935 – «Негізгі құралдардың тозуы және материалдық емес активтердің
936 – «Тұрғын – үй қызметі» - тұрғын-үй қызметінің
Негізгі өндіріс тұтынатын өнімді шығарып жұмыс жасайтын және қызмет
Көмекші өндірістің шығындарын есепке алу үшін мына шоттар арналған:
920 – «Көмекші өндірістер»;
921 – «Материалдар»;
922 – «Қызметкерлердің еңбегіне ақы төлеу»;
923 – «Еңбекақыдан қаржы бөлу»;
924 – «Амортизациялық қаржы бөлу»;
925 – «Басқа да шығындар».
Көмекші өндірістердің әрбір цехтары бойынша шығындарды есепке алу «цехтар
Өндіріс шығындарын есептеу үшін 90 – «Негізгі өндіріс» бөлімшесінің
Өндіріске жұмсалған барлық шығындарды қорытындылау үшін 900 – «Негізгі
«ДЕРИКАР» ЖШС-де шығынның көлемі мен оның мақсатқа лайықтылығы
Шығынды жүйелі бақылау оны одан әрі кемітудің резервін анықтауға
Халықаралық стандартқа көшуге байланысты шаруашылық жүргізуші субъектілердің шығындарын есептік
Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік шығыстар болады және олар
Кезең шығындарына БЕС 7 «Тауарлы – материалдық қордың есебі»
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
жалпы және әкімшілік шығыстар;
пайыз бойынша шығыстар;
тауарларды өткізу шығындары.
Жалпы және әкімшілік шығысы. Шығыстың бұл түріне бүкіл және
Пайыздар бойынша шығысқа – банк несиесі және ждықтаушылардың берген
Пайыздар – несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін
Пайыздар бойынша шығатын шығындардың есебі 831 – «Пайыздар бойынша
Пайыздардың барлық түрлеріне есептегенде 931 –шоты дебеттеледі де, 684
Тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатуға байланысты жұмсалған шығындарды есепке
Бұл шотта сату бойынша жұмсалған шығыстардың мынадай түрлері көрініс
«ДЕРИКАР» ЖШС – коммерциялық субъект, сондықтан жалпы және әкімшілік
1) «Қызмет құнына қосылатын кезең шығындары»;
2) «Қызмет құнына қосылмайтын кезең шығындары».
Бірінші бөлімге мына шығындар жатады:
әкімшілік қызметкердің еңбекақысы – еңбекақы қоры,ағымдағы қызметтің жыл қорытындысы
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 681 «Еңбекақы бойынша қызметкерлермен есеп айырысу»;
әлеуметтік салық бойынша әкімшілік-шаруашылық қызметкерінің еңбекақы қорынан аудару:
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 635 «Әлеуметтік салық»;
материалдық-техникалық және көлік қызметін көрсету:
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 671 «Төленуге тиісті шоттар»;
амортизациялық аударым:
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 131-134 «Негізгі құралдың тозуы»;
техника құралдарын, дабыл құралдарын, есептеу орталықтарын және басқа техникалық
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 671 «Төленуге тиісті шоттар»;
әкімшілік қызметкерінің іссапар шығыны:
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 333 «Есеп беретін адаммен есеп айырысу» шоты
Екінші бөлімге мына шығындар жатады:
өкілдік шығындар:
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 671 «Төленуге тиісті шоттар»;
демеушілік көмектің барлық түрін көрсету:
Дт 821 «Жалпы және әкімшілік шығындар»
Кт 571 «Кассадағы қолма-қол ақшалар». Кесте
«ДЕРИКАР» ЖШС-де кез келген өнімді өндіру, жұмыстарды атқару және
«ДЕРИКАР» ЖШС-де шешімді қабылдау үшін ақпараттарды жинаған кезде белгілі
шығындардың пайда болатын орындары бойынша; өндіріс тізбесі бойынша,
қызметтер, жұмыстар және өнім түрлері бойынша; өндіріс шығындары жекелеген
шығындар өнімнің өзіндік құнына ену тәсілі бойынша; тікелей -
өндіріс шығындары өнімнің көлеміне қатысты екіге бөлінеді: айнымалы –
шығыстар түрі бойынша (баптары және элементтері бойынша); экономикалық элементтер
Шығындар басқару қызметі бойынша:
өндірістік;
коммерциялық;
әкімшілік.
«ДЕРИКАР» ЖШС-нің өндірістік шығындары, олар өз материалдарынан да, тапсырушының
Бұл серіктестіктегі коммерциялық шығындарға сатып алушыларға өнімді өткізуге байланысты
Әкімшілік – жалпы басшылыққа, жалпы шаруашылық және әкімшілік мақсаттағы
Кез келген өнімді өндіру белгілі бір шығындармен байланысты. Ақшалай
Өзіндік шығындарды дұрыс ұйымдастыру үшін оның ғылыми-негізделген жіктелімі аса
пайда болу орны бойынша - өндіріс, цех, учаске, құрылымдық
өнім (жұмыс, қызмет) түрлері бойынша – оның өзіндік құндарын
шығын түрлері бойынша немесе өнімнің өзіндік құнына көшіру тәсілі
Сонымен бірге:
а) экономикалық элемент бойынша - өнім өндіру үшін қандай
кеткенін көрсетеді. БЕС 7-ге сәйкес мына экономикалық элементтер анықталады:
материалдық шығындар;
еңбекақы шығындары;
аударым;
құралдың тозуы;
басқадай шығындар;
ә) калькуляция баптары бойынша - өнімнің жекелеген түрлерінің өзіндік
БЕС 7-ге сәйкес оған жататындар:
материалдар;
еңбекақы;
аударым;
үстеме шығындар.
Алайда, экономикалық элемент және бап бойынша шығынды есепте топтастыру
Экономикалық элемент бойынша топтастыру оның құрылымын зерделеу, өндірістік шығындар
2.3. Өндірістік шығындардың талдауын жүзеге асыру
Кәсіпорынның жұмысына мінездеме беретін көрсеткіштердің негізгісі оның өнімінің, жұмысының,
Өнімнің өзіндік құнын талдау объектілері болып келесі көрсеткіштер кіреді:
Тауарлы өнімнің тұтас өзіндік құны және шығындар бойынша.
Өнімнің теңгеге шаққанда шығыны.
Кейбір өнімдердің өзіндік құны.
Шығынның кейбір статьялары.
Өзіндік құнды есептеу және жоспарлау шығындар бойынша және шығындар
Шығындар элементтері: материалдық шығындар, еңбекақы, әлеуметтік төлемдер, негізгі құралдар
Шығындар элементтері бойынша топтастыру материалдық сыйымдылықты, энергосыйымдылықты, еңбек сыйымдылығын,
Шығындарды жұмсалуына қарай топтастыру ресурстың қайда, қанша мөлшерде жұмсалып
Шығындар статьясының өзіндік үлесін анықтап қана қоймай оның өзгеру
«ДЕРИКАР» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде ең негізгі көрсеткіш болып, көрсетілген
Сонымен қатар жоспарлауда және өзіндік құнды есептеуде шығындарды элементі
Өнімді шығару және сатуға шығындар құрамын талдау 4-кесте формасы
Кесте – 4
Көрсетілген қызметтің өзіндік құнын талдау
№ Шығындар статьялары 2005 жыл 2006 жыл Ауытқу 2006
(+/-)
Мың теңге Үлес салмағы, % Мың
теңге Үлес салмағы, %
1 Шикізат пен негізгі материал 9780 52,5 10600 54,1
2 Еңбек ақы 4500 24,2 5100 26 +600
3 Сақтандыруға аударымдар 45 0,2 50 0,3 +5
4 Негізгі қорлардың тозуы 4175 22,4 3746 19,1 -429
5 Басқа шығындар 112 0,7 95 0,5 -17
6 Көрсетілген қызметтің өзіндік құны 18612 100 19591 100
7 Айнымалы шығындар 9780 52,5 10600 54,1 +820
8 Тұрақты шығындардар 8832 47,5 8991 45,9 +159
Кестенің мәліметтеріне сәйкес қызмет көрсетуге жалпы шығындар екі жылда
Бірақ, осы өсу шығындар өсіміне қарағанда жоғары өсім болғандықтан,
Айнымалы шығындар мен тұрақты шығындар мөлшерін талдайтын болсақ жалпы
Өндірістік шығындарды талдаудың келесі көрсеткіші қызметтің 1 теңгесіне
Кесте – 5
Қызметтің 1 теңгесіне келетін шығындарды талдау
№ Көрсеткіштер 2005 жыл 2006 жыл Ауытқу 2006
(+/-)
1 Қызмет көрсетуден түскен түсім,мың тг 25035 25765 730
2 Қызметтің өзіндік құны,мың тг 18612 19591 979
3 Көрсетілген қызметтің 1 теңгесіне шығындар 0,74 0,76 0,02
Соның ішінде:
Шикізат пен негізгі материал
0,39
0,41
0,02
Еңбек ақы 0,18 0,19 0,01
Сақтандыруға аударымдар 0,002 0,002 -
Негізгі қорлардың тозуы 0,16 0,14 -0,02
Басқа шығындар 0,008 0,018 0,01
5-кестедегі мәліметтердің негізінде көрсетілген қызметтің 1 теңгесіне келетін шығын
3. «ДЕРИКАР» ЖШС-НЫҢ ШЫҒЫНДАР ЕСЕБІН ЖӘНЕ ТАЛДАУЫН ЖЕТІЛДІРУ ШАРАЛАРЫ
3.1. Шығындар есебіндегі «Директ-кост» әдісін қолдану
Соңғы жылдары дамыған елдерде директ- костинг деп аталатын
Бұл жүйе туралы негізгі идеялар 1936 жылы американдық экономистер
«Директ – костинг» жүйесін тәжірибеде қолданудың бірінші кезеңдерінде өзіндік
Директ-костинг жүйесі өзіне тек тікелей шығындарды ғана енгізеді. Бұл
Сондықтан, бүгінде «директ-костингіні» бухгалтер-практиктердің де, ғалым-экономистердің де зерттеу объектілеріне
«Директ-костинг» жүйесін қолдана отырып, өндіріс көлемі мен шығындар арасындағы
Оны жақтаушылардың пайымдауы бойынша, тұрақты шығыстар шаруашылық субъект қажет
Сонымен, жүйенің мәні:тікелей (өзгермелі) шығындар дайын өнім түрлері бойынша
«Директ-костинг» жүйесі бойынша өзіндік құнды калькуляциялау кез келген өндіріс
«Директ-костинг» жүйесін айрықшалап көрсететін бірнеше ерекшеліктері бар:
Өндірістік шығындарды өзгерімеліге және тұрақтыға бөледі.
Шектеулі шығындар бойынша өнімнің өзіндік құнын калькуляциялайды.
Есеп беруді жасау көп сатылы болады.
Тағы бір атап өтетеін жайт, ол директ-костинг жүйесінің еңбек
Қазіргі кезде бір ғана шаруашылық субъектісі әр түрлі қызмет
Осы мәселені Қазақстанда шешу үшін талпыныстар жасалып жатыр, яғни
Мұнда, маржиналды табыс мөлшерлемесін қолдану арқылы өндіріс көлемінің өзгерісін
Маржиналды табыс – бұл өнімді сатудан түскен түсім мен
Қазақстанда директ-костинг элементтері көптеген шаруашылық субъектіде қолданыс таба бастады,
Өнім өндіруге кететін материалды айдың басында цех шығын етпеген
Ауытқу есебі (+ - ) жабдықтың, шикізаттың, материалдың технологиялық
Мөлшерден (нормадан) ауытқуға мыналар себепші болады: материалдың ауыстырылуы, оларды
Материал шығыны бойынша нормадан ауытқу мына әдістермен анықталады:
құжаттау әдісі – материалды ауыстыру салдарынан болатын ауытқуларды анықтауға
топтамалық пішу әдісі - өндіріске босатылған аса қымбат материалдардың
түгендеу әдісі – осы әдіспен ауысым, бес күндік, он
Бухгалтерия кезең сайын ауытқууулар туралы, оның себептері мен оған
Ауытқуларды анықтау тауарлық өнімнің өзіндік құнына және аяқталмаған өндіріс
Өнімнің бір бірлігінің нақты құны шығын баптары бойынша нормативтегі
Өнімнің нақты өзіндік құны нормативті өзіндік құнға үстемелеу жолымен
Есептеулер «толық өзіндік құн» жүйесі кезінде есептелген табыстың деңгейі,
Егер бұндай шектеуші факторлардың саны тым көп болса, онда
Сөйтіп, біздің пікірімізше «директ-костинг» жүйесінің ақпараттары бойынша есептеулер, толық
Таңдап алынған калькуляицялау әдісі өнімнің өзіндік құнының деңгейіне ғана
Маржиналды тәсілді пайдаланған кезінде, ол қаржылық-шаруашылық қызметіндегі шығындарды тұрақты
Кесте -6
Қаржылық шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беру 2006ж (директ
№ Көрсеткіштер Сома, мың тенге
1 Қызмет көрсетуден түскен түсім 25765
2 Көрсетілген қызметтің өзіндік құнының айнымалы бөлігі 10600
3 Маржиналды табыс (1-2) 15165
4 Тұрақты шығындар 8991
5 Операциялық табыс (3-4) 6174
Қазіргі жағдайда басқарушылар ғимаратқа төленетін жалғаның көлемі қандай болуынан
Бұл мәселені шешу үшін тек «директ-костинг» жүйесін пайдаланғанда ғана
Сөйтіп, «директ-костинг» жүйесінің толық өзіндік құнды калькуляциялаудан түбегейлі ерекшелігі,
Демек, біздің байқауымыз бойынша «директ-костинг» жүйесі тәжірибеде нормативті өзіндік
3.2. Қызметтің өзіндік құнын факторлық талдау
Қызметтің өзіндік құнынының өзгеруінің себептерін терең зерттеу үшін
Кесте -7
Қызметтің өзіндік құнына әсер ететін факторлық мәліметтер
Көрсеткіштер Көрсеткіш мағынасы
2005
жыл 2006
жыл + / -
1 Қызмет көрсету көлемі (VBП), саны 25 28
2 Тұрақты шығындар сомасы (А), мың теңге 8832 8991
3 Қызметтің бірлігіне кеткен өзгермелі шығындар (b), теңге
4 Бір қызметтің өзіндік құны (С), теңге 744,5 699,7
Тізбектелген тәсіл арқылы белгілі бір қызметке әсер ету факторларын
СО = (Ао/VBПо)+ bо =(8832/25) +391,2 = 744,5
С УСЛ 1 = (Ао/VBП1)+ bо = (8832/28) +391,2
С УСЛ 2 =(А 1/VBП1) + bо = (8991/28)+391,2
С1 = (А 1/VBП1)+ b1 = (8991/28)+378,6 = 699,7
Қызмет бірлігіне өзіндік құнның жалпы өгерісін құрайды:
∆ СОБЩ = С 1 - Со = 699,7
соның ішінде:
қызмет көрсетуден түскен түсім есебінен:
∆С VBП = С усл 1 –Со = 706,6
тұрақты шығындар сомасы есебінен:
∆СА= С усл 2 - С усл 1 =
үлесті өзгермелі шығындар сомасы есебінен:
∆Св = С 1 – С усл 2 =
Қызметтің өзіндік құнына әсер етін факторлардың өзгерісін талдау нәтижесінде
Қорытынды
Қазіргі уақытта бухгалтерлік есепті нормативтік реттеуде есептің маңызды сұрақтарын
Осы диплом жұмысының мақсаты өндіріске шығындар қалай есептеледі және
әдісін қолдану тиімдірек сияқты сұрақтарды қарастыру.
Кәсіпорынның жеке өндірістік буындары бойынша шығындарды жоспарлау және есепі
Өзіндік құнды есептеу және жоспарлау шығындар бойынша және шығындар
Шығындар элементтері: материалдық шығындар, еңбекақы, әлеуметтік төлемдер, негізгі құралдар
Шығындар элементтері бойынша топтастыру материалдық сыйымдылықты, энергосыйымдылықты, еңбек сыйымдылығын,
Шығындарды жұмсалуына қарай топтастыру ресурстың қайда, қанша мөлшерде жұмсалып
Шығындар статьясының өзіндік үлесін анықтап қана қоймай оның өзгеру
Шығындар элементтер: материалдық шығындар, еңбекақы, әлеуметтік төлемдер, негізгі құралдар
Өнімнің, жұмыстың, қызметтің өзіндік құнын талдау өте жоғары мәнге
Өнімнің өзіндік құнын талдау объектілері болып келесі көрсеткіштер кіреді:
Тауарлы өнімнің тұтас өзіндік құны және шығындар бойынша.
Өнімнің теңгеге шаққанда шығыны.
Кейбір өнімдердің өзіндік құны.
Шығынның кейбір статьялары.
Өзіндік құнды есептеу және жоспарлау шығындар бойынша және шығындар
«ДЕРИКАР» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің басты мақсаты әрекет етуші заңдылқтарға
Кәсіпорынның қазіргі жағдайын толық зерттеу үшін фирма қызметінің барлық
«ДЕРИКАР» ЖШС – нің шаруашылық - өндірістік қызметін
Талданып отырған кезеңдерде «ДЕРИКАР» ЖШС-ның жұмысшылар саны 2006 жылы
Негізгі техника – экономикалық көрсеткіштердің келесі көрсеткіші жалпы табыс
Негізгі өндірістік қорлардың орта жылдық құны 2005 жылмен
Жалпы алғанда кәсіпорын қызметінің негізгі техника – экономикалық көрсеткіштерінің
Диплом жұмысын жазу барысында алдыға қойылған мақсаттар шешілді деп
Қолданған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президентінің «Бухгалтерлік есеп туралы», Заң күші
Бухгалтерлік есеп стандарттары– Алматы: LEM, 1998.
Тасмағанбетов Т.А. Басқарушы есеп, стратегиялық жоспарлау және талдау. Оқу
Дюсембаев К.Ш. Анализ финансового положения предприятия: Учебное пособие. –
Джумагазина А.К. Бухгалтерский учет и аудит, 2002, №5.
Кондраков Н.П., Кондраков И.Н. Бухгалтерский учет в бюджетных организациях.
Кондраков Н.П. Бухгалтерский учет, анализ хозяйственной деятельности и аудит.
Кеулимжанов К.К., Тулешова Г.К. Бизнес класс, 2001, №6
Муканов А.Ж. Бухгалтерский учет и аудит, 2000, №3
Методические рекомендации по применению Типового плана счетов бухгалтерского учета,
Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. Принципы бухгалтерского учета.
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на
Раицкий К.А. Экономика предприятия. –М.: Маркетинг, 2000.
Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии. –
Радостовец В.В., Шмидт О.И. Теория и отраслевые особенности бухгалтерского
Сейдахметова Ф.С. Особенности учета в различных субъектах хозяйствования: Учебное
Савицкая Г.В. Ананлиз Хозяйственной деятельности предприятия. –МН.: ООО «Новое
Тулегенов Е.Т., Габбасова Ш.М. Бухгалтерский учет и аудит, 2000
Управленческий учет: Учебное пособие /под ред. А.Д. Шеремет. –
Назарова В.Л./ Калькулирование себестоимости /Управленческий учет №4 / БИКО
Горшко Е., Ленгвист Р. Калькулирование себстоимости на предприятии// Транзитная
5
Карточкалар, талдамалық есеп ведомостары (тапсырыс, қайта жасау, өндіріс сатылары,
Экономикалық элементтер бойынша өндіріс шығындарының жинағы
Ай ішіндегі өндіріс шығындарының жинағы
«Цехтар бойынша шығындар» ведомостары (90,92,93- шоттар бөлімшесінің дебеті
Материалдар мен жалақы шығындарын тарату кестесін әзірлеу, амортизациясын есептеу,
Өндіріске жұмсалған шығындарын көрсететін құжаттар
Өндіріске жұмсалған шығындары туралы есеп беру
Бухгалтерлік баланс және басқа да есеп берудің нысандары
Бас кітап

Ұқсас жұмыстар

Шығындар есебінің мәні мен жіктеудуің табиғаты

Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың өндірісті басқарудағы ролі

Өндірістік шығындардың есебін ұйымдастыру

Кәсіпорынның шығыны және оның формалары

Өнімнің өзіндік құнын азайту жолдары.

Баскару есебіндегі шьғындардың жіктелуі

Экономикалық шығындар бухгалтерлік шығындар балама шығындар

«Қой шаруашылығындағы шығындар есебі мен өнімнің өзіндік құнын калькуляциялауды жетілдіру» (Алматы облысының мәліметтері негізінде)

Шығындар есебі және аудиті