Ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі



МАЗМҰНЫ
Кіріспе 3
Тарау 1 Ұзақ мерзімді активтер жөніндегі ұйым және бұлардың
1.1 Ұзақ мерзімді активтердің экономикалық мақсаты және атқаратын рөлі
1.2 Ұзақ мерзімді активтерді классификациялық топтау 8
Тарау 2 Ұзақ мерзімді активтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру 23
2.1 «Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің экономикалық сипаттамасы 23
2.2 Ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі 27
2.3 Берешектердің ұзақ мерзімді қарыздарының есебі 41
2.4 Басқалай ұзақ мерзімді активтердің есебі 46
Тарау 3 Ұзақ мерзімді активтердің қалыптасуын және жұмсалуын талдау
3.1 Ұзақ мерзімді активтердің қалыптасуы жөніндегі көрсеткіштерді талдау 56
3.2 Ұзақ мерзімді активтердең жұмсалуы жөніндегі көрсеткіштерді талдау 61
3.3 Ұзақ мерзімді активтер көрсеткіштерінің өзара байланыстылығын талдау және
Қорытынды 69
Қолданылған әдебиеттер тізімі 71
Кіріспе
Экономикалық жүйені тиімді басқару мен шешім қабылдау процесіне қажетті
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынастар заңдылығының экономикалық өмірге енуі мен
Экономикалық қатынастарының мәнімен маңызы түсіну, бизнесті жүргізу мен басқару,
Шаруашылық ұйымдардағы бухгалтерлік есеп жүйесін сенімді жүргізу үшін, жоғары
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңіндегі бухгалтерлік есепке жүктелетін
Шағын және орташа кәсіпкерлікті дамытуға мемлекеттік тұрғыдан көп көңіл
Нарық қатынастары жағдайында шаруашылық жүргізуші субъектілерде бухгалтерлік есептің маңызы
Бухгалтерлік есеп және есеп беру мәліметтері шаруашылық жүргізуші шаруашылық
Экономиканың тиімділігінің арттыру мемлекеттің осы заманның экономикалық стратегияның басты
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген ұйымдар қаржы жағдайы, оларды
Осы дипломдық жұмыста алға қойған мақсатым:
-ұзақ мерзімді активтердің экономикалық маңызы мен атқаратын рөлін ашып
- ұзақ мерзімді активтердің бухгалтерлік есебін дұрыс ұйымдастыру және
Кез-келген ұйымдар тиімді жұмыс жасау үшін, міндетті түрде ұзақ
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі ЖШС «Дарын», бұл ұйымның негізгі
Тарау 1 Ұзақ мерзімді активтер жөніндегі ұйым және бұлардың
1.1 Ұзақ мерзімді активтердің экономикалық мақсаты және атқаратын рөлі
Қазіргі нарықтық экономикаға түбегейлі көшу кезеңінде бухгалтерлік есепке жүктелетін
Кәсіпорындардың экономикалық және қаржылық тұрақтылығын және әрі қарай өсуін
Нарықтық қатынастардың дамуымен қатар барлық ұйымдық-құқықтық кәсіпорындардың қаржылық шаруашылық
Осы айтылғандар ұйымдар тарапынан қазіргі заман талаптарына, нарықтық экономика
Материалдық емес активтер - бұл өндірісте ұзақ мерзім бойынша
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
Келешек экономикалық олжа, осы материалдық емес активпен тікелей байланысты,
Материалдық емес (ұстап көруге болмайтын) активтер – нақты табиғи
Мысалға, кәсіпорын технологиялық құрал-жабдықты басқару үшін, оны компьютерлік бағдарламамен
Кейбір материалдық емес активтер физикалық заттың (алып жүрушілердің) құрамында
Бұған, қарамастан, материалдық та, материалдық емес активтердіңде есебінде көптеген
Кейбір материалдық емес активтер фирманың басқа да активтеріне жеке
Қоғамдық өндірістің тиімділігін негізгі өндірістік қорларды жақсы пайдалану арқылы
Жекелеген кәсіпорын немесе бірлестік жағдайында негізгі қорларды пайдаланудың жақсаруы
Ұйымдардағы ұзақ мерзімді активтердің есебін ұйымдастырудың жағдайын қарастырғанда бұл
Негізгі құралдардың есебі - ақпараттардың тұрақтылығының жоғары деңгейімен сипатталады,
Сонымен қатар негізгі құралдардың қолда барының талдамалық есебінің деңгейін
Активтер үш сатыдан: анықтау , тану және бағалаудан тұрады.
Активтерді тану деп активтерді бірегейлік өлшемге келтіріп, қаржылық қорытынды
Активтер дәстүрлі әдістермен, бастапқы құнымен бағаланады. Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде
- бастапқы өзіндік құнымен;
- қалпына келтіру құнымен;
- жоюдағы құнымен;
- ағымдағы құнымен (немесе базарлы құнға келтіру әдістерімен) бағаланады.
1.2 Ұзақ мерзімді активтерді классификациялық топтау
Инвестициялар ұғымы және олардың жіктелуі. Кез-келген кәсіпорынның қаржыны басқару
Инвестициялар кәсіпорындардың тұрақты дамуын қамтамасыз етеді және келесідей мәселелерді
- қаржылық және материалдық ресурстарды жинақтау арқылы өздерінің кәсіпкерлік
- жаңа кәсіпорындарды сатып алу;
- бизнестің жаңа түрлерін меңгеру нәтижесінде өз қызметін әртараптандыру.
Кәсіпорындар инвестициялар салымдарды әр түрлі нысандарды жүзеге асыра алады,
Интеллектуалдық (ғылыми) меншік құқықтары
Жаңадан
жасалатын негізгі құралдар
Мақсатты ақша салымдары
Инвестициялық қызметінің объектілері
Ғылыми-техникалық өнімдер
Құнды қағаздар
Мүліктік құқықтар
Басқада да
меншік объектілері
1 сүлбе-Инвестициялық қызметтің объектілері
Инвестицияларды әр түрлі белгілері бойынша жіктеуге болады. Инвестицияларды жіктелу
Негізгі жіктеу белгісі ретінде инвестициялау объектілері қарастырылады. Бұл белгісі
Нақты (тікелей) инвестициялар дегеніміз –бұл табыс алу мақсатында тауарлар
Инвестиция түрлері
Инвестициялау объектілері бойынша
Нақты (тікелей)
Қаржылық (қоржындық)
Инвестициялау мерзіміне қарай
Қысқа мерзімді
Ұзақ мерзімді
Кәсіпорынның инвестиция барысында қатысу сипатына қарай
Тікелей
Тікелей емес (жанама)
Инвестицияланатын капиталдың меншік нысанына қарай
Жеке
Мемлекеттік
Аралас
2 сүлбе-Инвестициялардың негізгі белгілері бойынша жіктелуі
Қаржылық (қоржындық) инвестициялар – бұл табыс алу мақсатында құнды
Инвестицияларды жіктеудің келесі белгісі – инвестициялау мерзімі. Аталған белгі
Қысқа мерзімді инвестициялар - бұл бір жылға дейінгі мерзімге
Ұзақ мерзімді инвестициялар деп - кәсіпорынға бір жылдан артық
Кәсіпорынның инвестиция барысында қатысу сипатына қарай тікелей және тікелей
Инвестицияланатын қаражаттардың меншік белгісіне қарай жеке және мемлекеттік инвестицияларды
Инвестицияларды дұрыс басқара білу кәсіпорынның экономикалық тиімділігіне, қаржылық тұрақтылығына,
Инвестицияларды басқарудың құрамына келесілер кіреді:
а) инвестицияларды мемлекеттік деңгейде басқару- бұл инвестициялық қызметті заңды
ә) жеке инвестициялық жобаларды басқару – бұл қазіргі заман
б) жеке кәсіпорынның инвестициялық қызметін басқару – бұл кәсіпорын
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқару капитал салымдарының ең тиімді нұсқаларын
Инвестицияларды басқару кезеңдері
Елдегі инвестициялық жағдайды талдау
Инвестициялық қызметтің нақты бағыттарын таңдау
Инвестициялаудың нақты объектілерін таңдау
Инвестициялардың өтімділігін бағалау
Инвестициялық ресурстардың қажетті көлемін анықтау
Инвестициялық тәуекелдерді басқару
3 сүлбе - Инвестицияларды басқару барысы
Кәсіпорын деңгейінде инвестицияларды басқарудың бірінші кезеңі - бұл елдегі
- жалпы ішкі өнімнің (ЖІӨ), ұлттық табыстың және
- ұлттық табысты бөлудің динамикасы;
- мемлекеттік инвестициялық қызметті заңды түрде реттеуі, бақылауы және
- инвестициялық нарықтардың, бірінші кезекте несие нарығы мен құнды
Келесі кезең кәсіпорынның экономикалық даму стратегиясын ескере отырып, оның
Материалдық емес активтерге: лицензиондық келісімдер, компъютерлік бағдарламамен қамтамасыз етулер,
Өндіріспен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа «ноухау», ЭЕМ
Кең мағынасына «ноу-хау» техникалық құжаттама түрінде рәсімделген, бірақ патентелмеген,
«Ноу-хау» өзінің бағасы мен басты көрсеткіштерімен құнды. Өзінің табиғаты
Өндірістік ақпаратты пайдалану құқықтарын есепке алу. Оған материалдық емес
Ұйымдастыру шығындары бірлескен немесе акционерлік кәсіпорындарды құру кезеңінде пайда
ЭЕМ бағдарламасымен жабдықтау – кәсіпорын иенденген, ұзақ уақыт бойы
Коммерциялық қызметпен байланысты материалдық емес активтер. Бұл топқа тауар
Тауар таңбалары мен қызмет көрсету таңбалары деп тауарларды тиесілі
Таңбалар сөз түрінде, көркем сурет түрінде, көлемді немесе бәрінің
Айыру белгісі жоқ, тек бір ғана белгіден тұратын, сондай-ақ
Заңды немесе жеке тұлға тіркелген барлық тауарға немесе оның
Тауардың шыққан жерінің атауы-тауарды таңбалау үшін пайдаланылатын
Тауардың шыққан жерінің атауы географиялық объектінің тарихи
Тауар таңбасы мен тауардың шыққан жерінің атауы бәсекелестің
Сондықтан нарықтық экономика тауар таңбасы кәсіпорынның өте қымбат
Тауарлық таңбалар, қызмет көрсету таңбалары, тауардың шығу орындарының атауын
Патенттер. Патентоның ұстаушысының патент қамтығын нәрсесін, процессін немесе қызмет
Өнеркәсіптік үлгілері:
- өнеркәсіптік үлгілерді пайдалуға айырша құқықтық растайтын патентер қолданылып
Өндірістік үлгілері:
- модельдерімен, суреттерімен немесе екеуінің қосындысымен берілуі мүмкін.
Егер үлгінің қоғамдық белгілері Қазақстан Республикасында немесе шетелдерде, белгісіз
Лицензиялық келісім бойынша патент иесі (лицензиар) өнеркәсіптік үлгіні пайдалану
Лицензия (еркіндік, құқық деген латын сөздерден алынған)- қандай да
-Қазақстан Республикасының заңды және жеке тұлғаларына берілетіндер;
- шетелдік заңды және жеке тұлғаларға, азаматтық жоқ тұлғаларға,
Қызмет ету көлемі бойынша:
- негізгі (бас) мерзімі шектеусіз, белгілі бір қызмет
- бір жолғы (бірақ рет пайдалуға берілетіндер) белгілі бір
- операциондық валюта заңдылығымен анықталған, валюталық құндылықтарды пайдаланумен байланысты
Мерзімдік әрекеті бойынша:
- тұрақты берілген мерзімі шектелмеген;
- уақытша белгілі бір мерзімге берілген.
Аймақтық әрекет ету сферасы (териториялық әрекет ету аясы) бойынша:
- тұтастай Қазақстан Республикасының аймағында әрекет етеді;
- Қазақстан Республикасының белгілі бір аймағында ғана әрекет
- Қазақстан Республикасынан тыс жерлерде де таратылады.
Материалдық емес активтерді басқа да түрлеріне, активтердің бұл тобына
Гудвилл. Гудвиллді бухгалтерлік есеп тұрғысынан қарағанда, ол компанияларды біріктіріп
Гудвилл материалдық емес активтердің бұл түрі бүтіндей жұмыс істеп
Материалдық емес активтер
1 Кәсіпорын-
дардан бөлін-
бейтін актив
1.1 Оқыған
персоналдар
1.2 Клиенттер
1.3 Аймақ
деңгейінің имиджі
1.4 Аймақтың
орналасу артық
шылығы
Жарнама
саласындағы жетістіктер
Бастапқы
қиыншылықтар
ды артқа тастау
2 Жеке тұлғадан
(интелектуалдық) бөлінбейтін активтер
2.1 Менеджерлердің
(иелерінің) жеке тұлға
ретінде іскерлік
қасиеті
2.2 Менеджерлердің
жеке ұждандық және
іскерлік қасиеті
2.3 Ұйымдағы жеке
тұлғаның өз персо-
алдарымен қарым-
қатынасы
2.4 Басқа да
Гудвилл
3 Кәсіпорыннан да,
жеке тұлғадан да
(индивидуалдық) бөліп қарауға болатын материалдық емес
активтер
3.1Фирмалық маркілері мен
белгілері
3.2 Лицензия мен
патентер
3.3 Сатуға, жалдауға
жасалған контрактілер
3.4 Жаңа техноло-
гияның ноу-хауы
3.5 Жерді және суды
пайдалануға берілетін
құқығы
4 сүлбе- Материалды емес активтер
Гудвиллдің пайда болу себептері әрқилы болып келеді. Әдетте, мұндай
Демек, кәсіпорын өзінің баланстық құнынан артық бағаға сатылуы оның
Олардың ішіндегі ең айыршысы, ерекше тиымды жарнама саясаты,
Гудвиллді анықтаудың мысалы: «Тұлпар» ЖШС –тігі «Виста» ЖШС-гін 2200
«Тұлпар» ЖШС бухгалтерлік балансы
Баланс баптары Сатып алынған кезеңдегі
мәліметі, мың теңге
Ұзақ мерзімді активтер 3 000
Ағымдағы активтер 2 000
Ақша қаражаттары 2 500
Активтердің жиыны 7 500
Меншік капиталы 4 000
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 2 000
Ағымдағы міндеттемелер 1 500
Меншік капиталы мен міндеттемелердің
жиыны 7 500
«Виста» ЖШС бухгалтерлік балансы
Баланс баптары Сатып алынған кезеңдегі
мәліметі, мың теңге
Ұзақ мерзімді активтер 2 200
Ағымдағы активтер 1 500
Ақша қаражаттары 500
Активтердің жиыны 4 200
Меншік капиталы 1 400
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 2 000
Ағымдағы міндеттемелер 800
Меншік капиталы мен міндеттемелердің
жиыны 4 200
«Тұлпар» ЖШС-нің сараптаушылары «Виста»ЖШС-нің активтері мен міндеттемелерін тексеріп, оның
Баланс баптары Сатып алынған кезеңдегі
мәліметі, мың теңге
Ұзақ мерзімді активтер 5 200 (3 000+2 200)
Гудвилл 800
Ағымдағы активтер 3 500 (2 000+1 500)
Ақша қаражаттары 800 (2 500-2 200+500)
Активтердің жиыны 10 300
Меншік капиталы 4 000
Ұзақ мерзімді міндеттемелер 4 000(2 000+2 000)
Ағымдағы міндеттемелер 2 300(1 500+800)
Меншік капиталы мен міндеттемелердің
жиыны 10 300
Негізгі құралдардың жіктелуі. Жалпы негізгі құралдар - деп өндірісте
«Негізгі құралдарға»- қозғалмайтын мүлік, жер учаскілері, үйлермен ғимараттар, өткізгіш
Көлемінің үлкенді-кішілігіне, бағасының азды-көпшілігіне (арзанды-қымбаттылығына) қарамастан пайдалану мерзімі бір
«Негізгі құралдарды» халық шаруашылығының салаларына қарай топтастырған кезде олардың
Егер шаруашылық субъектідегі негізгі құралдардың бәрі тек қана субъектінің
Мысалы: өнеркәсіптік шаруашылық субъектісіндегі өнеркәсіп өнімдерін өндіру процессіне тікелей
Егер шаруашылық субъектнің балансында осы субъектінің негізгі қызметінен басқа
Шаруашылық субъектісінің балансындағы тұрғын үй шаруашылығының негізгі құралдары халық
а) үйлер (тұрғын үй, кеңсе үйі, қойма, тағы басқалары);
ә) ғимараттар (көпірлер, аспалы жолдар, жасанды қоймалар, эстокадаяар, скважаяар,
б) өткізгіш тетіктер (жұмыс машиналары, энергия бөлетін тетіктер, құбырлар,
в) машиналар (бумен жұмыс істейтін және іштен жанатын двигательдер,
г) тасымалдау құралдары (жолаушылар және жүк таситын көліктер,
ғ) құрал-саймандар жабдықтар (шкафтар, бактар, контейнерлер, тағы да басқа
д) шаруашылық құрал- жабдықтары (диван, креслолар, кілемдер, сейфтер, тағы
з) жер (шаруашылық субъектінің сатып алған жер көлемінің құны);
и) жерді жақсартуға (өңдеуге) жұмсалған күрделі шығын;
к) басқа да негізгі құралдар (кітапхана қорлары және
Негізгі құралдар кімнің меншігінде, иелігінде екендігіне қарай меншіктік, шаруашылық
Жұмыс істемейтін өндіріс процессіндегі, яғни қолданыстағы негізгі құралдар жатады.
Жұмыс істемейтін негізгі құралдардың қатарына тоқтатылған белгілі себептермен басқа
а) негізгі құралдар;
ә) тауарлы –материалдық қорлар;
б) қаржылық инвестициялар.
Мысалы: субъектінің шаруашылық қызметін атқару барысында қажет болып табылатын
Тарау 2 Ұзақ мерзімді активтердің бухгалтерлік есебін ұйымдастыру
2.1 «Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің экономикалық сипаттамасы
«Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестік өндірістік ұйым оның мүшелерінің мүлік
Серіктестік Қазақстан Республикасы аумағында филиалдар мен өкілдіктер құралады. Еріктілік
Серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда ұйым мүшелері оның міндеттемелері
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты табыс алу болып табылады. Аталған
- ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өңдеу, сақтау, дайындау және сату;
- мал шаруашылығы;
- көкөніс өнімдерін өсіру;
- астық өнімдерін, май шығару өнімдерін өсіру;
- қоғамдық тамақтандырудан ұйымдастыру;
- құрылыс жүргізу;
- көтерме-бөлшек сауда;
- сыртқы экономикалық қызмет;
- сатып алу, делдалдық қызмет;
Қазақстан Республикасы заңдарында тиым салынбаған басқа қызмет түрлері:
- серіктестіктің мүлкін қалыптастыру көздері;
- серіктестіктердің мүшелерінің мүліктік үлестері;
- серіктестіктің қызметінен алынған табыстар;
- Қазақстан Республикалық заңдары тиым салмайтын басқа көздер;
- серіктестік мүліктік үлесі 19889880 теңгені құрайды.
- серіктестіктің меншігінде мүлік оның мүшелерінің пайларына бөлінеді.
Пай серіктестік мүшесінің серіктестік мүлкіндегі және жер учаскесі болып
Серіктестік мүшелерінің мүліктегі үлестері пайыздық түрде есептелінеді. Мүліктік
Серіктестік мүліктік жарна, ақша, бағалы қағаздар, заттар, мүліктік құқықтар,
Серіктестік жоғары органы оның мүшелерінің жалпы жиналысы болып табылады.
Серіктестік мүшелерінің жалпы жиналысының айырықша күзіретіне:
Серіктестік жарғысын өзгерту.
Атқару, ревизия органдарын 1жыл мерзімге құру және олардың мүшелерін
Серіктестіктердің қорлары мен резервтерінің түрлері мен мөлшерін және оларды
Серіктестіктердің ішкі еңбек тәртібі ережелерін серіктестіктердің лауазымды адамдарының оның
Серіктестік филиалдары мен өкілдерін құру, шаруашылық серіктестерін құру мен
Қосымша пай жарналарын енгізу туралы мәселелерін шешу.
Серіктестік мүшелеріне қабылдау және шығару.
Серіктестіктің қаржылық есебін және бухгалтерлік балансын бекіту және таза
Тексеру комиссиясының есебін бекіту.
Серіктестікті қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешім қабылдау.
11) Серіктестік басқармасының (төрағасының) есебін тыңдау жатады.
Басқарма өз шешімдерін үнемі өткізіліп тұратын отырыстарда қабылдайды.
Серіктестіктің әрбір мүшесі оның қызметіне жеке еңбек үлесін қосуға
«Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі жөніндегі
(мың тенге есебімен)
Кесте 1- «Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің қорытынды есебі
№ Көрсеткіштердің аталуы табыстар шығындар
2004 2005 2004 2005
Өнімдерді (жұмыстар, қызметтер)
сатудан түскен табыс 307017 282860
Сатылған өнімдердің (жұмыстар,
қызметтер) өзіндік құны
276038 242949
Жалпы табыс 30979 39911
Есепті кезең шығындары,барлығы
-Жалпы және әкімшілік
шығындары
-Сату жөніндегі шығындар
-Пайыздық шығындар
14602
5257
9345
- 20100
7236
12864
-
1-ші кестенің жалғасы
Негізгі қызметтен түскен табыс 16377 19811
Негізгі қызметке жатпайтын табыс 3033 3555
Салық салынғанға дейінгі табыс 19410 23366
Табыс салығы жөнінегі шығындар
2538 3055
Салық салығынан кейінгі табыс 16872 20311
Төтенше жағдайдан шеккен зиян - -
Таза табыс (зиян) 16872 20311
Серіктестіктің қаржы және шаруашылық қызметінің нәтижесі жоғарыдағы кестеде көрсетілген.
Есепті кезең шығындары үлкен мөлшерде қалып отыр. Ол 2005
Шығындардың қалған бөлігі сатуға байланысты шығындар ол 2005 жылы
Таза табыстың көрсеткіші ұйымдардың қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсетеді.
Жауапкершілігі шектелген серіктестік «Дарынның», «табыстар мен шығындар» жөніндегі қорытынды
2.2 Ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі
Инвестициялар, оларды жіктеу және бағалау. Инвестициялар ретінде, өнеркәсіп, құрылыс,
Инвестициялардың көзі жаңадан жасалған құн немесе, басқаша айтқанда,
Инвестициялар қаржылық және нақты болып бөлінеді:
Қаржылық инвестицияларға - акционерлік кәсіпорындар немесе мемлекет шығарған акциялар,
Нақты инвестициялар- кәсіпорынның негізгі капиталына және материалды - өндірістік
Инвестициялардың технологиялық құрлымы негізгі капиталдың активті элементтердің (құрал жабдық,
Қаржылық инвестициялар мерзіміне байланысты келесі категорияларға жіктеледі:
-қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар- 1 (бір) жылға дейін иелену
-ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар – 1 (бір) жылдан артық
Қозғалмайтын мүлікке инвестицияларды иемденген субъектілер, бұл инвестицияларды ұзақ мерзімді
Алуға дейін есептелінген пайыздарды (%), дивидентерді құрылған құны бойынша
Сатып алу құны мен бағалы қағаздарға инвестицияларды өтеу құны
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бухгалтерлік баланста, ағымдағы құны, сатып
Егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар сатып алу мен ағымдағы
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардың ағымдағы құнның өзгеруінен, алынған табыс
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар- бухгалтерлік баланста, сатып алу құны,
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қайта бағалау соммасы меншіктік капиталды
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың құны, төмендеу кезінде осы инвестициялардың
Қаржылық инвестициялардың шығуы кезінде, сатудан алынған табыс пен баланстық
Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды қысқа мерзімді категорияларға
- сатып алу баланстық құнының ең аз бағалануы
- егер инвестициялар бұрын қайта бағаланған болса, онда ауыстыру
-баланстық құны бойынша, егер қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар ағымдағы
Қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларды ұзақ мерзімді категорияларға ауыстыру келесідей
- сатып алу мен ағымдағы құнының ең аз
- ағымдағы құн бойынша бейнеленеді.
Табысқа келесілер кіреді:
- қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялар бойынша
- дивиденттер мен жал төлемдері түріндегі инвестициялардан табыс;
- қысқа мерзімді қаржылық инвестициялардан шығын қалудан қаржылық нәтижелер;
- қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар бойынша өткізілген табыстар мен
- сатып алу мен ағымдағы құнымен ең аз бағалануы
- қысқа мерзімді қаржылық инвесцияларды көрсету қажетті;
- ағымдағы құны мен құнның кері өзгеруіне дейінгі төмендеуі;
- ұзақ мерзімді қаржылық инвестициялардың құнының төмендеуінің қайтарымсыздығы.
Инвестициялардың тиімділігі әдетте белсенді элементтердің үлесі өскенде артады. Негізгі
Әлемде өндірістің халықаралық өзгерістер байқалуда, ол капитал экспортының
- тура инвестициялар кәсіпорынды басқаруға қатысу құқығын береді;
- портфельдіинвестициялар бұл құқықты бермейді.
Инвестициялар экономика дамуының жоғары және тұрақты қарқынын қамтамасыз етудің,
Ішкі, сондай-ақ сыртқы инвестицияларда инвесторлар үшін қаржы инвестициялар белгілі
Қаржы инвестициялар тек қана техникалық – экономикалық есептер негізінде,
Қазақстан Республикасының заңдамасы экономика саласындағы инвестицияны қолдауға бағытталған, жеңілдіктер
Инвестициялардың соңғы мақсаты болып:
а) жаңа технологияды, алдыңғы қатарлы техника мен ноу-хауды өндіру;
ә) отандық тауар өндірушілерді мемлекеттік қолдау мен ынталандыру; экспортқа
б) Қазақстан Республикасының шикізаттың базасын рационалды және кешенді қолдану;
в) менеджмент пен маркетингтің жаңа әдістерін еңгізу;
г) жергілікті кадрлерді үздіксіз оқыту жүйесін енгізу, олардың мамандық
ғ) өндірісті интенсификациялауды қамтамасыз ету;
д) қоршаған табиғи ортаны жақсарту.
Қазақстан Республикасының экономика салаларын көтеру және дамытуды шетелдік инвестицияларды
Шетелдік инвестициялар - пайда (табыс) табу мақсатында кәсіпкерлік қызмет
Инвестициялармен байланысты қызмет, бірлескен және шетелдік кәсіпорындарды, сондай-ақ шетелдік
Қазақстан Республикасының шетелдік инвесторы ретінде келесілер болады:
-шетелдік заңды тұлғалар; азаматтағы жоқ тұлғалар шетелдік азаматтары;
- шетелде тұрақты орны бар, Қазақстан Республикасының азаматтары;
- шетелдік мемлекеттер;
- халықаралық ұйымдар.
Қазақстан Республикасының территориясында келесілер құрылуы мүмкін:
Шетелдік кәсіпорын – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылған, толық
Бірлескен кәсіпорын – Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылған, мүліктің
Қазақстан Республикасының заңдарына қайшы келмейтін кез-келген шетелдік инвестициялар нысанымен
Заңдамадағы өзгерістер және (немесе) халықаралық келісім- шарттардың өзгеруі күшке
Заңдамадағы өзгерістер және (немесе) халықаралық келісім-шарттардың өзгеруі күшіне енуінің
Еліміздің нарықтық экономикалық жолымен дамуы барысында қаржылық инвестициялардың маңызы
- валюталық нарығы;
- құнды қағаздар нарығы;
- несие капиталы нарығы (ақша нарығы);
- асыл материалдар нарығы (алтын нарығы).
Қаржы нарығының айырықша бөлігі ол құнды қағаздар нарығы және
Іс жүзінде акция, облигация және басқада бағалы қағаздарын шығару
Элитент ретінде кім болғанына байланысты бағалы қағаздар мемлекеттік, муниципалдық
Мемлекеттік құнды қағаздар - бағалы қағаздардың бұл түрі Қазақстан
- Ұлттық жинақ облигациялары.
- Мемлекеттік қысқа мерзімді қазынашылық міндеттеме (МЕККАН).
- Мемлекеттік орта мерзімді қазынашылық міндеттеме (МЕОКАН).
Муниципалды құнды қағаздар - бағалы қағаздардың мұндай түрі жергілікті
Серіктестік құнды қағаздар – шаруашылық субъектілерінің заң күшіне
Бағалы қағаздарды жалпы мына төменде аталғандай екі топқа бөлуге
а) ақшалай;
ә) капиталды.
Ақшалай бағалы қағаздар - ақшаны қарызға алғандығын білдіреді. Бағалы
Капиталды құнды кағаздар - шаруашылық субьектісін қорын (капиталын)
Өздерінен алынатын табысқа байланысты құнды қағаздар қарыздық және инвестициялық
Қарыздық құнды қағаздар- бойында эмитент өзі белгіленген уақыт барысында
Инвестициялық құнды қағаздар - иемденушіге активтің бір бөлігін иемденуге
Құнды қағаздар екі түрге бөлінеді:
Қорлы құнды қағаздар – қор биржаларында айналысқа түседі және
Саудалық құнды қағаздар – белгілі бір коммерциялық бағытпен
Нарықтағы айналымдағы ерекшеліктеріне байланысты құнды қағаздар нарықты және нарықты
Нарықты құнды қағаздар – айналыста еркін сатып немесе сатып
Нарықты емес құнды қағаздар – қолдан-қолға еркін жүре бермейді,
Атқаратын қызметіне және рөліне байланысты құнды қағаздар:
- негізгі (акция, облигация);
- көмекші (чектер, вексельдер, депозиттік сертификаттар);
-туынды (варианттар, опциондар, фьючерстер, бондар тағы да басқалары) болып
Акция дегеніміз- акционерлік қоғамды, яғни шаруашылық субъектісін дамытуға қаржы
Жәй акциялар – акционерлік қоғамды басқаруға құқық береді. Бір
Артықшылығы бар акциялар – басқаруға қатысу құқығын бермейді, әйтседе,
Акционның бір акционерден екінші акционерге берілу ережелеріне сәйкес оларды
Атаулы акциялар дегеніміз- олардың иелері міндетті түрде шаруашылық
Ұсынбалы акциялар иелерінің аты-жөні, яғни олар туралы деректермен
Облигация дегеніміз- оның иесінің ақша қаражатын салғанын куәландыратын және
Яғни, облигациялар дегеніміз корпорацияның шаруашылық субъектісінің қарыз міндеттемелерін
- облигациялардың иесі шаруашылық субъектісінің кредиторы болып
- обликациялардың иесі бұл құнды қағаз бойынша белгілі бір
- кез-келген несие берушілер (кредиторлар) сияқты облигация иесінін
Депозиттік сертификаттар дегеніміз - ірі номиналға ие болып табылатын
Сонымен депозиттік сертификат дегеніміз- салымшының немесе оның мұрагерінің
Вексель дегеніміз - оның иесінінің белгіленген сомада ақша төлеуді
Аудармалы вексель – таратта деп аталады, оның жәй вексельден
Айналым процесі кезінде вексель бір адамнан, екінші адамға арнайы
Вексель өздерінің түрлері бойынша коммерциялық, қаржылық және қазыналық
Коммерциялық вексельдер-өнім өндіруші шаруашылық субъектілердің ол өнімді тұтынушы, яғни
Қаржылық вексельдер арқылы- әр түрлі банктер арасындағы тауарлы
Қазыналық вексельдер – мемлекетік қазыналық міндеттемеге жатады. Олар мемлекеттің
Чек дегеніміз - чек берушінің, чек ұстаушыға, сол чекте
Туынды бағалы қағаздар – Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есебінің стандартына
Туынды құнды қағаздар дегеніміз – екінші деңгейдегі құнды қағаздар
Варанттар дегеніміз – эмитенттің белгілі кезең ішінде, яғни белгілі
Опцион дегенім – алдын-ала келісілген мерзім ішінде, яғни қандай
Мысалы: опцион екі инвестор арасында жасалды – деп айтатын
Фьючерс дегеніміз – сатып алу және сату келісім –
Инвестор – қор рыногындағы құнды қағаздарды сатып алушылар болып
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
- жеке инвесторлар (жеке адамдар);
- институттандырылған инвесторлар (банктер, инвестициялық қорлар, зейнет ақы қорлары,
Мәселесіне тоқталсақ:
1) Құнды қағаздарға қаржы жұмсау үшін, дұрыс таңдап алу
2) Қаржы рыногында өтіп жатқан барлық өзгерістерді үнемі қадағалап
3) Қор операцияларын жүргізуге жұмсалатын шығындарды барынша азайту мәселесі.
Сондықтан келісім - шартты ұйымдастыру және оны жасау кезінде
Құнды қағаздар рыногының кәсіпқой өкілдері дегеніміз – Қазақстан Республикасы
Сонымен қаржылық инвестициясының басты мақсаты – пайда, яғни табыс
Сатып алынған акциялардың сатып алу құнына акциялар келіп түскен
Облигацияларды алған кезде 402 – «Облигацилар» шоты дебеттелініп, мына
Облигацияларға қаржыларды инвестициялау оның нақты құнының мөлшеріне байланысты анықталған
- нақты, яғни номиналдық құнынан артық бағаға;
- нақты номиналдық құнынан кем бағаға.
Облигациялардың нақты және сатып алу құны арасындағы айырмашылық амортизацияланудың
402 – «депозиттік сертификаттар», «бондар», «вексельдер» және тағы
Жалпы бағалы қағаздар нарығы нарықтық экономикалық маңызды элемент болып
Еншілес, тәуелді және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың инвестицияларының есебі
141 – «Еншіліес серіктестіктердегі инвестициялар» шоты;
142 – «Тәуелді серіктестіктердегі инвестициялар» шоты;
143 – «Бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардағы инвестициялар» шоты.
Еншілік серіктестер деп – негізгі серіктестіктің бақылауындағы, яғни қол
Бақылау дегеніміз - басқа серіктестіктің қызметінен пайда табу мақсатында
Тәуелді серіктестігі –деп дауыс бере алатын акцияларының 20% -
Тәуелді шаруашылық серіктестері - бұл инвестордың айтарлықтай ықпалында болатын
Тәуелді шаруашылық серіктестіктерінің активтерін қайта бағалауға байланысты инвестор үлесінің
Бірігіп қызмет ету – ол ортақ шаруашылық мақсатқа жету
Инвестициялар № 14 – «Инвестициялар» - деп аталатын бас
Еншілес және тәуелді серіктестіктердің, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың таза
Инвестиция салынғанда немесе басқа да жағдайларға байланысты есептен шығарылғанда
Бірігіп қызмет ету – ол ортақ шаруашылық мақсатқа жету
2.3 Берешектердің ұзақ мерзімді қарыздарының есебі
Берешектердің қарызы деп – белгілі бір қарым-қатынасқа байланысты заңды
Есеп беретін уақыттан кейінгі бір жыл ішінде алынатын (өтелінетін)
ағымдағы активтерді сатып алуға төленген аванстық (алдын-ала төленген) төлем;
тапсырған (берілген) шоттар бойынша алынуға тиісті қарыздар;
вексельдер бойынша алынуға тиісті қарыздар;
негізгі шаруашылық серіктестігімен оның еншілес серіктестігі арасындағы түрлі операциялар
акционерлік қоғамның лауазымды адамдарының (тұлғаларының) берешек қарыздары;
басқадай берешек қарыздар.
Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп және аудит жөніндегі Ұлттық комиссиясының
300 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің берешегі» счетында:
301 «Түсуге тиісті қарыздар» счетында – жөнетілген дайын өнімдер
302 «Алынған вексельдер» счетында - жөнетілген дайын өнімдер (тауарлар),
303 «Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің басқа да қарыздары»
2 кесте-Сатып алушылар мен тапсырыс берушілердің есебі корреспонденциясы
1 Дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыстар, қызметтер) сату
1.1 Келісілген бағамен (құнмен) 301 701
1.2 Қосымша құн салығының (Қ.Қ.С) сомасына 301 633
2 Материалды емес активтерді, құралдарды, инвестицияларды, қаржылық инвестицияларды және
2.1 Келісілген бағамен (құнмен) 301,303 721,723,
727
2.2 Қ.Қ.С сомасына 301,303 633
3 Валюта айырбастауға нарықтық курстың өзгеруіне қарай берешектер қарызының
4 Сатып алушылардан сатылған дайын өнімдер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер),
431,432, 441,451, 452 301, 302
5 Сатып алушыларға қойылған тауарлы-материалды құндылықтар, орындалған жұмыстар және
Күмәнді қарыздар талабының резерві. Қазіргі таңда сатылған тауарлар мен
Күмәнді қарыздар – уақытысында төленбеген, жабылмаған және де тиісті
Біріншісі – тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар заңда
Екіншісі – резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындарды өтеу үшін
Күмәнді талаптар жөніндегі резервтік сомаларды тудыруда, осы тараудағы тиісті
3 кесте- Күмәнді талаптар есебінің корреспонденциясы
1 Күмәнді талаптар бойынша резевтер тудыру. 821 311
2 Күмәнді талаптар резерві есебінен төлеу мерзімі
өтіп кеткен берешектер қарызын жабу. 311 301-303
321-323
3 Пайда болған кезеңде есептен шығарылған
берешектер қарызын жабу.
33.1 Есептен шығарылған берешектер қарызын қайталау
(орнына қою). 301-303,
321-323,
351-353 311
33.2 Қарызды жабу 431,432,
441,451,
452 301
4 Күмәнді талаптар бойынша резервтік сомалар
мөлшерінің азаюы нәтижесінде (есепті кезең
ішінде туындаған күмәнді талаптар) туындаған
соманы реттеу. 311 821
Еншілес (тәуелді) серіктестіктердің борышы.
32- «Еншілес (тәуелді) серіктестерінің» тармағы мына бөлімше шарттарынан тұрады:
321 – «Еншілес серіктестіктердің борышы».
322 – «Тәуелді серіктестіктердің борышы».
323 – «Бірлесіп бақыланатын заңды заңды тұрғылардың борышы».
1995 жылғы 2 мамырдағы № 2255 – «Шаруашылық серіктестері
Осы жоғарыда айтылған еншілес серіктестік дегеніміз – басқа (негізгі)
Төмендегі еншілес, тәуелді ұйымдардың және бірлесіп бақылайтын заңды тұлғалар
4 кесте- Еншілес, тәуелді ұйымдардың және бірлесіп бақылайтын заңды
1 Еншілес, тәуелді ұйымдар және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
431,432, 441
2 Еншілес, тәуелді ұйымдар және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
3 Еншілес, тәуелді ұйымдардың, бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың туындаған
3.1 Сатылған дайын өнімдер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер), материалды емес
722,723,
727.
3.2 ҚҚС сомасына. 321-323 633
4 Валюта айырбасы нәтидесінде нарықтық курстың өзгеруі кезінде туындаған
5 Сатылған дайын өнімдер (тауарлар, жұмыстар, қызметтер) үшін, сондай-ақ
6 Күмәнді талаптар резерві есебінен төлеу мерзімі өтіп
7 Еншілес, тәуелді ұйымдар және бірлесіп бақыланатын заңды тұлғалардың
«Басқа берешектердің борышы». 33 «Басқа берешектердің борыштары» счетында.
331 «Орнын толтыруға жататын қосымша құн салығы» - счетында
332 «Есептелінген сыйақылар» счетында – берешектер қарыздарына байланысты орын
- есептелінген дивиденттер мен акциялар (қатысу үлесі);
- алынған векселдер, қаржылық жол, лизингтер, қабылданған зайымдар;
- алынған инвестициялар, сенімді басқару бойынша есептелінген;
- төленбеген сыйақылар есебі жүргізіледі.
333 «Қызметкерлер мен басқада тұлғалардың борышы» - счетында еңбек
- активтер сатып алу, жұмыстар (қызметтер) төлеу, қызметтік іс-сапар
- еңбеккерлерге берілген зайымдар, бұлардың несиеге алған тауарлары, сондай-ақ
334 «Басқа бөлшектердің борыштары» - жоғарыда 331-333 счеттарда көрсетілгендей
- жарамсыз материалдардың қайтарылуы;
- банктегі счеттардан есептен қате кеткен сомалар;
- бютжетке қате аударылып кеткен сомалар;
- норматив деңгейінен артық жоғалған, кем шыққан және талапқа
- ағымдағы жолдағы мүліктер т.б үшін түсетін жол төлеміне;
- қаржылық жол, лизингтер бойынша түсетін жол міндеттемелері бойынша
- төтенше жағдайлардан шеккен зиянды (сақтандыру келісім шарты бойынша)
- айып пұлдар, өсімдер, тұрақсыздықтар;
- басқаруды сеніп тапсырған операцияларға байланысты берешектер қарызы.
Төменде басқадай берешектер қарызы есебі бойынша счеттардың типтік корреспанденциялары
5 кесте -Басқадай берешектер қарызы есебінің корреспанденциялары
1 Сатылып алынған тауарлы – материалды
құндылықтар, орындалған жұмыстар,
қызыметтер бойынша ҚҚС. 331 641-643
671,687
5-ші кестенің жалғасы
2 Есепке (зачетқа) алынатын ҚҚС. 633 331
3 Үлес қосу әдісімен есептелінген инвестициялар
бойынша дивиденттер есептеу. 332 141-143
4 Алынған вексельдер, қаржылық , лизингтер,
қойылған (таратылған) зайымдар, алынған
қаржылық инвестициялар, сенімді басқару бойынша есептелінген сыйақылар.
5 Есептелінген сыйақылар бойынша қарыздарды
жабу
423-424
431,432
441,451 332
6 Жауапкершіліке ақша беру 333 423,451
7 Еңбеккерге зайымдар беру 333 431
441,451
8 Жауапты адамдардың қайтарған қарыздары 101-103
106,
121-126,
141-144,
201-206,
208,222,
223,
401-403,
681 333
9 Жауапты адамдардың жауапкершілігіне берілген,
жұмсалмай қалған сомаларды қайтаруы,
шектелген зияндар бойынша жауаптылардан
өндірілген сомалар, сондай-ақ қарыз
алған сомаларды төлеу. 431,432,
441,451,
452,681
333333
333
10 Басқада берешектер қарызын жабудың есебінен
түскен төлемдер. 431,432,
441,451 334
2.4 Басқалай ұзақ мерзімді активтердің есебі
Материалдық емес активтер актив ретінде болашақта экономикалық олжа әкелетін
Біршама материалдық емес активтердің белсенді нарығы болмайды, өйткені, олар
Сондықтан көптеген материалдық емес активтердің құнын, әдетте, екі жақтың
Материалдық емес активтер таныған кезеңінен бастап бастапқы құны бойынша
Құн қағидасына сәйкес, материалдық емес активтер сатып алынған кезде
Егер де материалдық емес активтер бартерлік (айырбас) негізде алынса,
Материалдық емес активтердің, түсуі мен шығарылуы «Материалдық емес активтерді
Материалдық емес активтерді қабылдап алу жөніндегі акті әрбір объектіге
Материалдық емес активтердің нақты барлығы мен қозғалысын есепке алу
10 «Материалдық емес активтер» бөлімшесінің шоттарын талдамалық есепке алу
Материалдық емес активтерді есепке алудың мүліктік карточкалары «Материалдық емес
Материалдық емес активтердің бастапқы құны субъектінің өз күшімен де
- материалдық емес активтерді жасауға қатысқан еңбеккерлердің еңбек ақысы;
- заң бойынша белгіленген еңбек ақыдан жасалатын аударымдар;
- материалдық емес активтерді жасау кезінде тұтынатын материалдар мен
- несие үшін төленетін пайыздар (марапаттаулар);
- басқа да шығындар;
- үстеме шығындар.
Материалдық емес активтерді жасауға кеткен барлық шығындар өзінің анықтамасы
Ал сәйкес кезеңге дейінгі орын алған барлық шығындарға 821
Субъектінің күшімен жасалған материалдық емес активтерді өз арналымы бойынша
Материалдық емес активтерді жасау кезінде оның құнын анықтауға бір
Фармацевтік зауытының 300 мың теңге шығарған шығыны, дайындалатын препараттың
Субъектінің өзі жасаған тауар белгілері материалдық емес активтер ретінде
Демек, мына шығындар жұмсалғанымен материалдық емес активтерге жатпайды, олар
- зерттеуге кеткен шығындар;
- өндірістік немесе жаңа цехтардың ашылуына дейінгі кеткен шығындар
- кәсіпорынды ашуға, заңды құжаттарын (жарлық, құрылтай келісім-шарттарын, мөрін,
- мамандарды оқытуға кеткен шығындар;
- субъектінің жасаған тауар белгілеріне, фирма атауына т.б. шығындар;
- белгілі бір қызмет түрін жүзеге асыру үшін мемлекет
- патенттерге кеткен шығындар (оның әрекет ету мерзімі бір
Алғашқы да, материалдық емес активтерді алу ретінде танылған шығыстары,
Материалдық емес активтерді бағалау:
1) басқа кәсіпорындар мен адамдардан ақыға сатып алынған материалдық
2) кәсіпорынға өтеусіз келіп түскен материалдық емес активтер сараптау
3) жарғылық капиталға салым ретінде, құрылтайшыдан келіп түскен активтер
Материалдық емес активтердің қолда барымен қозғалысының есебі 10 –
101 – Лицензиялық келісімдер
102 – Бағдарламалық қамтамасыз ету
103 – Патенттер
104 – Ұйымдастыру шығындары
105 – Гудвилл
106 – Басқалар
Материалдық емес активтердің келіп түсуі мен шығуы бір данада
Актіде мыналар көрсетіледі:
1) Материалдық емес активтердің дәл атауы.
2) Кәсіпорынға өткізілген (келіп түскен) күні.
3) Объектінің сипаттамасы.
4) Бастапқы құны.
5) Амортизация номасы.
Материалдық емес активтер басқа кәсіпорынға табыс (сатылғанда, өтеусіз берілгенде)
а) материалдық емес активтердің атауы;
б) айдың басындағы және соңындағы қалдықтар;
в) ай ішіндегі қозғалысы.
Есеп компьютерге енген жағдайда осындай принциппен машинограмма жасалады. Материалдық
1) Басқа заңды және жеке тұлғалардан сатып алу:
а) сатып алынған материалдық емес активтердің келісімі құнына (Қ.Қ.С)
ә) ҚҚС сомасына Дт 931 Кт 671-400,0.
б) ҚҚС – ты есепке алу Дт 633 Кт
в) Ұсынылған шотты төлеу Дт 671 Кт 441, 451,
2) Материалдық емес активті кәсіпорынның өзі жасауы (бағдарламалық қамтамасыз
а) жұмсалған материалдардың құнына Дт 901 Кт 201-206, 50,0;
ә) әзірлеушілердің жалақысы Дт 902 Кт 681-100,0;
б) жалақыдан аударым сомасында Дт 903 Кт 652,653 -32,0;
в) материалдық емес активтерді жасау жөніндегі шығындар Дт 900
г) жасалған материалдық емес активтің нақты құнынан (оның балансқа
Материалдық емес активтерді жасауға байланысты шығындарды оның түрі мен
3) Материалдық емес активтердің жарғылық капиталға салым ретінде түсуі:
а) мәлімделген жарғылық капиталдың сомасына Дт 511 Кт 501-503-4000,0;
ә) келіп түскен материалдық емес активтердің сомасына Дт 101-103,106
Шаруашылық серіктестері туралы Қазақстан Республикасының Президентінің Жарлығына сәйкес –
4) Материалдық емес активтердің өтеусіз тегін түсуі Дт 101-103,
Материалдық емес активтердің шығарылуы яғни:
1) Басқа кәсіпорындардың жарғылық капиталына салым:
а) материалдық емес активтердің баланстық құнына Дт 644 Кт
ә) бұрын есептелген тозудың сомасы Дт 111-113, 116 Кт
б) келісім құнына Дт 141-144 Кт 721-220.0;
в) ҚҚС сомасына (айырмашылықтан) Дт 821 Кт 633-10.0;
г) жыл соңында барлығы жиынтық кірістің кемуіне Дт 571
Жиынтық кірістің артуына Дт 841,821 Кт 571.
2) Моральдық тозуына және кәсіпорынға пайда әкелу қабілетін жоғалтуына
а) материалдық емес активтердің байланысты құнына Дт Н41 Кт
ә) бұрын есептелген тозудың сомасына Дт 111 -113, 116
б) жыл соңында Дт 571 Кт 841 – 30.0.
3) Сатуға байланысты материалдық емес активтердің есептен шығару:
а) материалдық емес активтердің баланстық құнына Дт В41 Кт
ә) бұрын есептелген тозудың сомасына Дт 111-113, 116 Кт
б) сатылған активтердің келісім құнына (ҚҚС – сыз) Дт
в) ҚҚС сомасына Дт 301 Кт 633-30.0;
г) ҚҚС бюджетке төленген Дт 633 Кт 441-30.0;
ғ) сатып алушы шотты төлегенде Дт431, 441,451,452 Кт 301-180.0;
д) жыл соңында Дт 571 Кт 841-90.0 зиян шеккенде
4) Өтеусіз беру:
а) баланстық құнға Дт 841 Кт 101-103,106 -80.0;
ә) материалдық емес активтердің баланстық құнына Дт 111-113,116 Кт
б) ҚҚС сомасын Дт 821 Кт 633-160.0;
в) жыл соңында Дт 571 Кт 841, 821-960.0-(зиян).
Материалдық емес активтердің амортизациясының материалдық емес активтерді түгендеудің есебі.
Өндірістік –шаруашылық қызмет процесінде материалдық емес активтер моральдық тозуға
Есептелген тозудың мақсаты – пайдаланудың белгіленген мерзімі ішінде тозуды
Материалдық емес активтер бойынша амортизация бастапқы құнынан есептелген нормалар
Мысалы: субъект ЭЕМ –ге бағдарламалық қамтамасыз ету сатып алды,
Ай сайынғы амортизация сомасы 120.0 / 60-2000 теңге немесе
МЕА түгендеген кезде:
- кәсіпорынға меншік құқында тиесілі МЕА нақты қолда бары;
- оларды баланста көрсетудің дұрыстығы мен мерзімділігі;
- МЕА тозуын есептеудің дұрыстығы;
-моральді ескірген активтердің бар жоғын тексереді.
Бастапқы құжаттамада МЕА объектісінің егжей-тегжейлі сипаттамасы болып, олардың бастапқы
Гудвилл есебі, кәсіпорын аукционда басқа кәсіпорынның активтерін (НҚ, материалдар,
Сатып алушы кәсіп орын активтердің шынайы құнынан артық 4200,0
1) Сатып алынған кәсіп орын өткізу нарқында манаполиянын қайсы
2) Кәсіп орынды сатып алғанда сатып алушы фирма ішкі
3) Сатып алушы фирма өндірісті бұрынғы атымен жүргізбек, өйткені
4) Кәсіпорында білікті қызметкерлер бар.
5) Кәсіпорында пайда әкелгіш тауар белгілері, тауардың шығатын жері,
6) Кәсіпорын сатып алынатын материалдық ресурстарды өткізу нарқына жақын
І нұсқа. Сатып алынған кәсіпорын заңды тұлға мәртебесін, дербес
1) Сатып алынған кәсіпорынның активтерінің құны шегінде, төленген толық
2) Кәсіпорынды сатып алу құнының оның барлық активтерінің құнынан
3) 10 жыл ішінде, бірақ субъект қызметінің мерзімінен аспайтындай
4) Егер қандай да бір себебтерге байланысты гудвиллдің есептелген
ІІ нұсқа Жұмыс істеп тұрған кезінде сатып алынған кәсіпорын
1) Балансты көрсетілген құнға Дт 562 Кт 441 –
2) Кәсіпорында сатып алу құнының олардың барлық активтерінің құнынан
3) Сатып алынған кәсіпорынның барлық активтері акт бойынша қабылданды
4) Сатып алынған кәсіпорынның барлық пассивтері акт бойынша қабылданды
5) 10 жыл ай сайын есептелген амортизация Дт 935
6) 10 жылдан кейін гудвилдың есептен шығарылуы Дт 115
Бедвилл жағдайында сатып алынған кәсіпорын құны 10000.0, 7000.0, сатып
а) Дт 562 Кт 441-7000.0.
ә) Дт 562 Кт 727-3000.0.
б) жыл соңында Дт 727 Кт 571.
в) тауарлы-материалдық қорлардың есебі.
г) материалдық қорлар, оларды есепке алудың міндеті мен жектемесі.
Негізгі құралдар есептеу ұйымдастыру. Шаруашылық субъектілері өздерінің негізігі құралдарының
121-шот - жер
122-шот - үйлер мен ғимараттар
123-шот - машиналар мен жабдықтар
124-шот - көліктер құралдар
125-шот - басқалары
126-шот - аяқталмаған құрылыс
Бұлар активті шот болмағандықтан дебетінде негізгі құралдарының кірісі, яғни
Халық шаруашылығының қай саласында болмасын өндірістік өнімнің өсуі ондағы
Шаруашылық субъектілеріне негізгі құралдар сатып алу, салу, құрылтайшылардың үлес
- объектінің аты;
- объектіні алушы мен тапсырушы субъектілер;
- салынып біткен құрылыстың қабылданған кездегі жағдайы;
- құрылыстың салынып біткен уақыты;
- амортизациялық аударым мөлшері;
- бастапқы құны;
- басқада шартты белгілері.
Негізгі құралдардың салынып біткен аса ірі объектілеріне шаруашылық субъектісіндегі
Негізгі құралдарға толтырылған қабылдау-тапсыру актісі кейіннен шаруашылық субъектісінің бухгалтериясына
Негізгі құралдар деп аталатын 12 - шоттың тиісті бөлімше
126, 431, 432, 441, 451, 452, 511, 641, 642,
Егер шаруашылық субъектісіне келіп түскен, яғни кіріске алынған негізгі
Дебет 122, 123, 124 және 125-шоттардың тиістісі. Кредит 131,
Тарау 3 Ұзақ мерзімді активтердің қалыптасуын және жұмсалуын талдау
3.1 Ұзақ мерзімді активтердің қалыптасуы жөніндегі көрсеткіштерді талдау
Инвестициялық сипаттағы басқарушылық шешімдерді қабылдаудың негізінде болжамдалған инвестициялардың көлемі
Кәсіпорынның инвестициялық қызметін талдау барысында қолданылатын әдістердің бірнеше түрі
1) таза келтірілген табыс (NPV);
2) инвестициялардың тиімділік индексі (PI);
3) табыстылықтың ішкі мөлшері (IRR);
4) өтелімділік мерзімі (РР);
5) табыстың есептік мөлшері (АRR). Таза келтірілген табысты (NPV)
(1)
мұнда Рk – инвестициялық жобаның жылында алып келетін ақшалай
Бұл әдістің мағынасы мынадай: егер NPV < 0, онда
Инвестициялардың тиімділік (рентабелдік) индекісін (РІ) бағалау әдісі мына формуламен
(2)
Инвестициялардың тиімділік индексін бағалау әдісінің мағынасы мынаған соғады: егер
Ішкі табыстылық мөлшерін (IRR) есептеу мына формуламен жүзеге асады:
IRR = r болған жағдайда, NPV = f(r) =
Ішкі табыстылық мөлшерінің мағынасы мынадай: бұл көрсеткіш белгілі бір
Инвестициялардың өтелімділік мерзімі (РР) келесі формула бойынша анықталады:
РР = min n, оның ішінде Σ > ІС.
Өтелімділік мерзімі көрсеткішінің мағынасы былайша анықталады: РР- көрсеткіші бастапқы
Инвестициялық жобаларды есептеудің тағы да бір әдісі – табыстың
(5)
мұнда РN – инвестициялық жоба алып келетін орташа
Табыстың ішкі мөлшері барлық әдістердің ішіндегі инвестициялық жобаларды талдау
NPV, IRR, PI және CC көрсеткіштері өзара келесідей қатынастармен
Егер NPV > 0, онда IRR > CC және
Егер NPV > 0, онда IRR > CC және
Егер NPV > 0, онда IRR > CC және
Кәсіпорынның қаржы менеджерлері инвестициялық жобаларды талдау барысында аталған әдістердің
Инвестициялық жобаларды талдау әдістерін тәжірибе жүзінде қолдану аса маңызды
1-мысал: Кәсіпорын техникалық құралды сатып алудың тиімділігін қарастыру үстінде.
Кәсіпорынның қалыптасқан қаржылық-шаруашылық жағдайы келесідей: айналымдағы капиталдың рентабельділік коэффициенті
Берілген мәліметтерге сүйене отырып, аталған инвестициялық жобаның кәсіпорынның инвестициялық
Бірінші кезекте бастапқы көрсеткіштерді жылдар бойына есептеп аламыз яғни,
6 кесте-Инвестициялық жоба бойынша есептік көрсеткіштер
Көрсеткіштер
Инвестициялық жобаны жүзеге асыру жылдары
1-жыл 2-жыл 3-жыл 4-жыл 5-жыл
Өткізілген өнімнің көлемі 6800 7400 8200 8000 5000
Ағымды шығындар
3400 3502 3607 3715 3827
Амортизация
2000
2000
2000
2000
2000
Салық салынатын табыс 1400
1898
2593
2285
173
Корпоративтік табыс салығы 420 569 778 686 52
Таза табыс
980 1329 1815 1599 121
Таза ақша кірістері 2980 3329 3815 3599 2121
Екінші кезеңде талдау коэффициентерін жоғарыда аталған әдістер бойынша есептеп
Есептің шарты бойынша инвестицияланған капиталдың бағасы 0.19%, сол себепті
(7)
Берілген мәліметтерді өзгертпестен инвестициялық жобаның рентабельділік индекісін анықтаймыз:
(8)
Ішкі табыстылық мөлшерін анықтау үшін кезекпе – кезек әдіспен
(9)
Инвестицияланған қаражаттардың өтелінділік кезеңін анықтау үшін инвестициялық жобаның салынған
(10)
Табыстың есептік көрсеткіші біздің мысалымызда мынаған тең:
(11)
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштерді есептеп болғаннан кейін, инвестициялық жобаны талдаудың
Талдау нәтижесінде алынған көрсеткіштердің мәндеріне көз жүгіртетін болсақ, кәсіпорынның
Жоғарыда келтірілген инвестициялық талдау әдістері көп жағдайларда бірнеше инвестициялық
3.2 Ұзақ мерзімді активтердең жұмсалуы жөніндегі көрсеткіштерді талдау
Ұзақ мерзімді активтерден жұмсалуын талдаудың негізгі өндірістік техникалық және
Кез келген ұйымдар, компаниялар экономикалық өнімдері, тауарды немесе қызметтерді
Өндіріс ресурстарын ұтымды пайдалану мен оның тиімді жұмыс істеуі
Талдаудың басты мақсаты өндірістік – қаржылық қызметінің нәтижесіне дұрыс
Талдаудың сапалығы мен талдау қорытындыларының дұрыстығы біріншіден есеп беру
- есеп беру дайындаудың дұрыстығы, жиынтық есеп беруге енгізілуге
- мүлікті есепке алудың толық болуын, сапасын және жүзеге
- сұратылмаған берешектердің қарыздары бойынша, жетіспеушілектері бойынша;
- қолданылатын жағдайларға сай баланс баптарын бағалаудың дұрыстығы.
Активтердің және оның жекелеген топтарының құрылымын талдау, олардың тиімді
Активтердің ұлғаюы ұйымдардың қызметін дұрыс жағынан сипаттайды және оның
7 кесте-«Дарын» ЖШС-нің активтерінің құрамы мен құрылымының көрсеткіштері.
Көрсеткіш-
тер
2005 жылды
басында
2005 жылдың
аяғанда
өзгерістер
мың теңге есебімен
үлес
салмағы
% мың теңге есебімен үлес
салмағы
% мың теңге есебімен
үлес
салмағы
%
Активтердің барлығы:
оның ішінде:
33487 100 41650 100 8163 24,38
1. Ұзақ мерзімді активтер 8807 26,30 6985 16,77 -1822
а) негізгі
құралдар 8807 26,30 6985 16,77 -1822 -20,69
2.ағымдағы активтер 24680 73,70 34665 83,23 9085 40,46
а) материалдар 23239 69,40 31261 75,06 8022 34,52
б) ақша қаражаттары 2 0,01 8 0,019 6 300
в) берешек
қарызы 1439 4,30 3396 8,154 1957 136
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанмыздай ұжымның активтерінің құны есепті жыл
Серіктестікте 2005 жылдың 1 қазанына жасалған бухгалтерлік балансының нәтижесі
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансы бухгалтерлік есептің №30 стандарттарына сәйкес жасалған.
ЖШС «Дарынның балансында ұзақ мерзімді жалға алған негізгі құралдар,
3.3 Ұзақ мерзімді активтер көрсеткіштерінің өзара байланыстылығын талдау және
Ұйым аралық салыстырулар үшін экономикалық талдаудың барлық әдістерімен тәсілдері
Нарық экономикасы жағдайында кәсіпорынның қызметі көбінесе өзін -өзі қаржыландырудың,
Активтердің құралу көздеріне талдау жасау барысында меншікті және сырттан
8 кесте-«Дарын» ЖШС-нің активтерінің құралу көздерінің құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2005 жыл басында
2005 жыл аяғында өзгерістер
мың тг. % мың тг. % мың тг. %
1.Аванстық капитал
барлығы 33487
100
41650
100
8163
24,38
1.1 Меншікті капитал
21156
63,18
20967
50,34
-189
-0,89
1.2 Сырттан алынған
капитал 12331
36,82
20683
49,66
8352
67,73
2. Тәуелсіздік
коэффициенті
0,632
0,503
х
х
8-ші кестенің жалғасы
3.Қаржыландыру
коэффициенті
1,716
1,014
х
х
4. Сырттан алынған
капиталдың
меншікті капиталға
қатынасы коэффициенті.
0,583
0,986 х х
Мұнда басты назар меншікті қаражат көздерінің қоры дегеніміз –
Қаржылық қорытынды есептің активтерінің құралу көздерінің құрылымына зерттеу жүргізу
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай есепті жылда кәсіпорын активтерінің құрылу
Кәсіпорынның қаржылық-тұрақтылығын сипаттайтын келесі көрсеткіштердің бірі қаржыландыру коэффициенті болып
Меншікті және сырттан алынған капиталдың қатынас коэффициенті сырттан алынған
9 кесте - Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау
№ Көрсеткіштер 2005жылдың басында 2005 жылдың
аяғында
1 Өндіріске қатысты мүлік.
0,957 0,918
2 Актив мобильділігі
коэффициенті.
0,737
0,832
3 Мобильді және иммобильді
активтер қатынасы коэффициенті.
2,802
4,963
4 Негізгі құралдардың
нақты құны коэффициенті.
0,262
0,168
5 Негізгі құралдардың
тозу коэффициенті 0,123 0,222
6 Негізгі құралдардың
жарамдылық коэффициенті 0,877 0,778
Осы мәліметтерінен көріп отырғандай, кәсіпорынның өндірістік мақсатта пайдаланатын мүліктерінің
Кәсіпорын активтерінің мобильділігі коэффициенті кәсіпорынның ағымдағы активтерінің жалпы активтер
Негізгі құралдардың нақты құны коэффициентті кәсіпорынның материалдық – техникалық
«Дарын» ЖШС – нің қаржылық тұрақтылығын бағалауды талдайтын болсақ.
10 кесте – «Дарын» ЖШС – нің қаржылық тұрақтылығын

Көрсеткіштер. 2005ж.
басында 2005ж.
аяғында
1 Тәуелсіздік коэффициенті. 0,632 0,503
2 Тәуелділік коэффициенті.
0,368
0,497
3 Қаржыландыру коэффициенті. 1,716
1,014
4 Сырттан алынған капиталдардың меншікті капиталға қатынасы коэффициенті. 0,583
0,986
5 Инвестициялау коэффициенті. 0,002
0,002
6 Дебиторлық және кредиторлық
қарыздар қатынасы коэффициенті 350,677 228,309
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай тәуекелдік коэффициенті жыл басында 0,632
Тәуелсіздік коэффициенті сырттан алынған қаржылардың жалпы капитал құрамындағы үлесін
Қаржыландыру коэффициенті кәсіпорын активтерінің қай бөлігі өз қаржысының есебінен,
Инвестициялау коэффициенті кәсіпорынның меншікті қаржысының қаншалықты негізгі құралдар және
11 кесте-«Дарын» ЖШС–нің дебиторлық қарыздарының құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2005жыл
басында 2005жыл
аяғында өзгерістер
м. тенге үлес.
сал. % м. тенге үлес.
сал. % м. тенге
%
1.Девиторлық қарыз, барлығы оның ішінде: 1439 100 3396 100
2. Берілген аванстар
- - - - - -
11-ші кестенің жалғасы
3. Алынуға тиісті шоттар 1133 78,74 2420 71,26 1287
4. Басқа да
девиторлық қарыздар 306 21,26 976 28,74 670 218,96
Дебиторлық және кредиторлық қарыздар қатынасы коэффициенті. Бұл көрсеткіш көлемі
Кәсіпорынның кредиторлық қарыздары жыл ішінде 7352 мың теңгеге өсіп
Кәсіпорынның дебиторлық қарыздары алынуға тиісті шоттардан және басқа да
Талдаудың сапалылығы мен талдау қорытындыларының дұрыстығы біріншіден есеп беру
Қорытынды
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға көшу барысында қаржылық ресурстар,
Экономика - әрбір қоғамдық құрылыстың негізгі іргетасы, ол материалдық
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында тиянақты, қатаң бақылау,
Біріншіден - кәсіпкерлер өз шаруашылығының тиянақтылығын қамтамасыз ету үшін.
Екіншіден - өз жұмысын өзі сенімді түрде басқару, жүргізу
Үшіншіден - кәсіпкерлер өзара қарым-қатынас сенімді жұмыс істеу үшін
Шаруашылық субъектісіне қазіргі уақытта тиімді жұмыс істеу үшін
Жауапкершілігі шектелген серіктестік «Дарын» есептегі жыл қорытындысын табыспен аяқтағаныменде,
Тозуы жеткен негізгі құралдарды, дер кезінде есептен шығару
Бұл ұсыныстар өндірілетін өнім көлемін арттыруға ықпал етеді деп
Бухгалтерлік есепке тән «Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестік үшін
- Аталмыш серіктестік жылма-жыл жасалатын есеп саясатын алдыңғы қатарлы
- Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы кейбір ауытқушылықтар мен
- Ұзақ және қысқа мерзімді активтердің айырмашылықтарын толық анықтап
- Ұзақ мерзімді активтер бухгалтерлік баланс құрылымында ең үлкен
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Гражданский кодекс Республики Казахстан /общая часть/ Алматы: Юрист, 2003.
Налоговый кодекс. «О налогах и других обязательных платежах в
Закон Республики Казахстан «О бухгалтерском учете и финансовой отчетности»
Концептуальная основа для подготовки и представления финансовый отчетности (Приказ
Стандарт бухгалтерского учета 30 «Представление финансовой отчетности», (Приказ
Типовой план счетов и их типовая корреспонденция (Приказ
Бухгалтерлік есеп счеттарының жұмыс жоспарын жасау жөніндегі нұсқау.
Учет помеждународным стандартам. Учебное пособие. Под редакцией Л.В. Горбатовой
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есеп теориясы және принциптері. Алматы,2001.
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру (оқу құралы). Алматы,1992.
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік және қаржылық есеп принциптері (халықаралық стандарт).
Әбдіманапов Ә. Бухгалтерлік мамандық және этикалық жауапкершілік Бухгалтерлік есеп
Әбдіманапов Ә. Қаржылық қорытынды есеп терминдері мен элементтерін тану.
Әбдіхалықов Т.Ә, Сатмурзаев А. Основы бухгалтерского учета 2000.
Әбдіхалықов Т.Ә. Аудит және бухгалтерлік есеп Алматы, 2004.
Бабаев Ю.А. Теория бухгалтерского учета М., 1999.
Баймуханова С.Б. Балапанова Ә.Ж. Бухгалтерлік есеп (оқу құралы) Алматы,
Бернстайн Л.А. Анализ финасовой отчетности М., 1996.
Бетге Й. Балансоведение.-М., 2000.
Вахрушина М.С. Бухгалтерский учет. М.,2004.
Волков Д.Л. Основы финансового учета. С-Петербург, 2003.
Гетьман В.Г. Финансовый учет. М.,2004.
Гуанев Н.С. основные модели бухгалтерского учета и анализа в
Дүйсенбаев К.Ш., Төлепенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ финансовой отчетности, 2000.
Камышанов П.И. Камышанов А.П. Бухгалтерская (финансовая отчетность). –М., 2003.
Кеулімжаев Қ. К. Әжібаев З.Н. т.б. Қаржылық есеп. Алматы,
Кеулімжаев Қ.К., Төлегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б. Субъектінің қаржы-шаруашылық қызметі.
Ковалев В.В. Финасовый учет и анализ концептуальные основы. Москва,2004.
Ковелев В.В. Финансовый анализ. М.,2004.
Кутер М.И. Теория и принципы бухгалтерского учета.-М.,2000.
Любишин Н.П. Жаринов В.В. Бородина Н.В. Теория бухгалтерского учета.
Малькова Т.Н. Теория и практика международного бухгалтерского учета. С-Петербург,
Морозова Ж.А. Международные стандарты финансовой отчетности. М.,2002.
Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов –Алматы, 2004.
Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмит О.Ц. Бухгалтерский учет на
Сатубалдин С.С. Учетные системы транзитной экономики.- Алматы, 2003.
Соколов Я.В. Основы теории бухгалтерского учета М., 2000.
Тасмағанбетов Т.А. Қаржылық есеп . Алматы, 1998.
Баяндама
Мен осы дипломдық жұмыста «Ұйымдардың ұзақ мерзімді активтерінің есебі
Нарықтық экономикаға көшу жағдайында көптеген ұйымдар қаржы жағдайы, оларды
Осы дипломдық жұмыста алға қойған мақсатым:
-ұзақ мерзімді активтердің экономикалық маңызы мен атқаратын рөлін ашып
- ұзақ мерзімді активтердің бухгалтерлік есебін дұрыс ұйымдастыру және
Кез-келген ұйымдар тиімді жұмыс жасау үшін, міндетті түрде ұзақ
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі «Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестік,
Ұйымдардағы ұзақ мерзімді активтердің есебін ұйымдастырудың жағдайын қарастырғанда бұл
Активтер үш сатыдан: анықтау , тану және бағалаудан тұрады.
Активтерді тану деп активтерді бірегейлік өлшемге келтіріп, қаржылық қорытынды
Активтер дәстүрлі әдістермен, бастапқы құнымен бағаланады. Бухгалтерлік есеп тәжірибесінде
- бастапқы өзіндік құнымен;
- қалпына келтіру құнымен;
- жоюдағы құнымен;
- ағымдағы құнымен бағаланады.
Ұзақ мерзімді активтерді классификациялық топтау дегеніміз-инвестициялар ұғымы, жіктелуі. Кәсіпорынның
Атқаратын қызметіне және рөліне байланысты құнды қағаздар:
- негізгі (акция, облигация);
- көмекші (чектер, вексельдер, депозиттік сертификаттар);
-туынды (варианттар, опциондар, фьючерстер, бондар тағы да басқалары) болып
Және оған материалдық емес активтер кіреді. Яғни, өндірісте ұзақ
Материалдық емес активтерді анықтауға болады: егер де оларды жалға
Негізгі құралдардың жіктелуі. Жалпы негізгі құралдар - деп өндірісте
«Негізгі құралдарға»- қозғалмайтын мүлік, жер учаскілері, үйлермен ғимараттар, өткізгіш
«Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестік өндірістік ұйым оның мүшелерінің мүлік
Серіктестіктің мүлкі жеткіліксіз болған жағдайда ұйым мүшелері оның міндеттемелері
Серіктестік қызметінің негізгі мақсаты табыс алу болып табылады. Аталған
- ауылшаруашылық өнімдерін өндіру, өңдеу, сақтау, дайындау және сату;
- мал шаруашылығы;
- көкөніс өнімдерін өсіру;
- астық өнімдерін, май шығару өнімдерін өсіру;
- сыртқы экономикалық қызмет;
Қазақстан Республикасы заңдарында тиым салынбаған басқа қызмет түрлері:
- серіктестіктің мүлкін қалыптастыру көздері;
- серіктестіктердің мүшелерінің мүліктік үлестері;
- серіктестіктің қызметінен алынған табыстар;
- Қазақстан Республикалық заңдары тиым салмайтын басқа көздер;
- серіктестік мүліктік үлесі 19 889 880 теңгені құрайды.
- серіктестіктің меншігінде мүлік оның мүшелерінің пайларына бөлінеді.
Серіктестік мүшелерінің жалпы жиналысының айырықша күзіретіне:
Серіктестік жарғысын өзгерту.
Атқару, ревизия органдарын 1жыл мерзімге құру және олардың мүшелерін
Серіктестіктердің қорлары мен резервтерінің түрлері мен мөлшерін және оларды
Серіктестік филиалдары мен өкілдерін құру, шаруашылық серіктестерін құру мен
Қосымша пай жарналарын енгізу туралы мәселелерін шешу.
Серіктестік мүшелеріне қабылдау және шығару.
Серіктестіктің қаржылық есебін және бухгалтерлік балансын бекіту және таза
Тексеру комиссиясының есебін бекіту.
Серіктестікті қайта ұйымдастыру және тарату туралы шешім қабылдау.
11) Серіктестік басқармасының (төрағасының) есебін тыңдау жатады.
Басқарма өз шешімдерін үнемі өткізіліп тұратын отырыстарда қабылдайды.
«Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестіктің қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесі жөніндегі
(мың тенге есебімен)
№ Көрсеткіштердің аталуы табыстар шығындар
2004 2005 2004 2005
Өнімдерді (жұмыстар, қызметтер)
сатудан түскен табыс 307017 282860
Сатылған өнімдердің (жұмыстар,
қызметтер) өзіндік құны
276038 242949
Жалпы табыс 30979 39911
Есепті кезең шығындары,барлығы
-Жалпы және әкімшілік
шығындары
-Сату жөніндегі шығындар
-Пайыздық шығындар
14602
5257
9345
- 20100
7236
12864
-
Негізгі қызметтен түскен табыс 16377 19811
Негізгі қызметке жатпайтын табыс 3033 3555
Салық салынғанға дейінгі табыс 19410 23366
Табыс салығы жөнінегі шығындар
2538 3055
Салық салығынан кейінгі табыс 16872 20311
Төтенше жағдайдан шеккен зиян - -
Таза табыс (зиян) 16872 20311
Серіктестіктің қаржы және шаруашылық қызметінің нәтижесі жоғарыдағы кестеде көрсетілген.
Есепті кезең шығындары үлкен мөлшерде қалып отыр. Ол 2005
Шығындардың қалған бөлігі сатуға байланысты шығындар ол 2005 жылы
Таза табыстың көрсеткіші ұйымдардың қаржы шаруашылық қызметінің нәтижесін көрсетеді.
Жауапкершілігі шектелген серіктестік «Дарынның», «табыстар мен шығындар» жөніндегі қорытынды
Инвестициялар, оларды жіктеу және бағалау. Инвестициялық қызметтің негізгі мақсаты
Инвестициялардың көзі жаңадан жасалған құн немесе, басқаша айтқанда,
Инвестициялар қаржылық және нақты болып бөлінеді:
Инвестиция дегеніміз – табыс табу және капиталды ұлғайту мақсатымен
Тауар таңбасы мен тауардың шыққан жерінің атауы бәсекелестің
Берешектердің қарызы деп – белгілі бір қарым-қатынасқа байланысты заңды
1 Дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыстар, қызметтер) сату
1.1 Келісілген бағамен (құнмен) 301 701
1.2 Қосымша құн салығының (Қ.Қ.С) сомасына 301 633
2 Материалды емес активтерді, құралдарды, инвестицияларды, қаржылық инвестицияларды және
2.1 Келісілген бағамен (құнмен) 301,303 721,723,
727
2.2 Қ.Қ.С сомасына 301,303 633
Күмәнді қарыздар талабының резерві. Қазіргі таңда сатылған тауарлар мен
Күмәнді қарыздар – уақытысында төленбеген, жабылмаған және де тиісті
Біріншісі – тікелей есептен шығару әдісі, мұнда шығындар заңда
Екіншісі – резервтік әдіс, бұл жағдайда шығындарды өтеу үшін
Күмәнді талаптар есебінің корреспонденциясы
1 Күмәнді талаптар бойынша резевтер тудыру. 821 311
2 Күмәнді талаптар резерві есебінен төлеу мерзімі
өтіп кеткен берешектер қарызын жабу. 311 301-303
321-323
Материалдық емес активтерді жасау кезінде оның құнын анықтауға бір
Фармацевтік зауытының 300 мың теңге шығарған шығыны, дайындалатын препараттың
Ұзақ мерзімді активтерден жұмсалуын талдаудың негізгі өндірістік техникалық және
Кез келген ұйымдар, компаниялар экономикалық өнімдері, тауарды немесе қызметтерді
Экономикалық талдау әдетте, негізінен ресми есеп беру мен жүйелі
Талдаудың басты мақсаты өндірістік – қаржылық қызметінің нәтижесіне дұрыс
«Дарын» ЖШС-нің активтерінің құрамы мен құрылымының көрсеткіштері.
Көрсеткіш-
тер
2005 жылды
басында 2005 жылдың
аяғанда өзгерістер
мың теңге есебімен үлес
салмағы
% мың теңге есебімен үлес
салмағы
% мың теңге есебімен
үлес
салмағы
%
Активтердің барлығы: оның ішінде: 33487 100 41650 100 8163
1. Ұзақ мерзімді активтер 8807 26,30 6985 16,77 -1822
а) негізгі
құралдар 8807 26,30 6985 16,77 -1822 -20,69
2.ағымдағы активтер 24680 73,70 34665 83,23 9085 40,46
а) материалдар 23239 69,40 31261 75,06 8022 34,52
б) ақша қаражаттары 2 0,01 8 0,019 6 300
в) берешек
қарызы 1439 4,30 3396 8,154 1957 136
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанмыздай ұжымның активтерінің құны есепті жыл
Серіктестікте 2005 жылдың 1 қазанына жасалған бухгалтерлік балансының нәтижесі
Кәсіпорынның бухгалтерлік балансы бухгалтерлік есептің №30 стандарттарына сәйкес жасалған.
ЖШС «Дарынның балансында ұзақ мерзімді жалға алған негізгі құралдар,
9 кесте - Кәсіпорынның мүліктік жағдайын бағалау
№ Көрсеткіштер 2005жылдың басында 2005 жылдың
аяғында
1 Өндіріске қатысты мүлік. 0,957 0,918
2 Актив мобильділігі
коэффициенті. 0,737
0,832
3 Мобильді және иммобильді
активтер қатынасы коэффициенті. 2,802
4,963
4 Негізгі құралдардың
нақты құны коэффициенті. 0,262
0,168
5 Негізгі құралдардың
тозу коэффициенті 0,123 0,222
6 Негізгі құралдардың
жарамдылық коэффициенті 0,877 0,778
Осы мәліметтерінен көріп отырғандай, кәсіпорынның өндірістік мақсатта пайдаланатын мүліктерінің
Кәсіпорын активтерінің мобильділігі коэффициенті кәсіпорынның ағымдағы активтерінің жалпы активтер
Негізгі құралдардың нақты құны коэффициентті кәсіпорынның материалдық – техникалық
«Дарын» ЖШС – нің қаржылық тұрақтылығын бағалауды талдайтын болсақ.
10 кесте – «Дарын» ЖШС – нің қаржылық тұрақтылығын

Көрсеткіштер. 2005ж.
басында 2005ж.
аяғында
1 Тәуелсіздік коэффициенті. 0,632 0,503
2 Тәуелділік коэффициенті.
0,368
0,497
3 Қаржыландыру коэффициенті. 1,716
1,014
4 Сырттан алынған капиталдардың меншікті капиталға қатынасы коэффициенті. 0,583
0,986
5 Инвестициялау коэффициенті. 0,002
0,002
6 Дебиторлық және кредиторлық
қарыздар қатынасы коэффициенті 350,677 228,309
Кесте мәліметтерінен көріп отырғанымыздай тәуекелдік коэффициенті жыл басында 0,632
Тәуелсіздік коэффициенті сырттан алынған қаржылардың жалпы капитал құрамындағы үлесін
Қаржыландыру коэффициенті кәсіпорын активтерінің қай бөлігі өз қаржысының есебінен,
Инвестициялау коэффициенті кәсіпорынның меншікті қаржысының қаншалықты негізгі құралдар және
Қазақстан Республикасында нарықтық қатынасқа көшу барысында тиянақты, қатаң бақылау,
Біріншіден - кәсіпкерлер өз шаруашылығының тиянақтылығын қамтамасыз ету үшін.
Екіншіден - өз жұмысын өзі сенімді түрде басқару, жүргізу
Үшіншіден - кәсіпкерлер өзара қарым-қатынас сенімді жұмыс істеу үшін
Шаруашылық субъектісіне қазіргі уақытта тиімді жұмыс істеу үшін
Жауапкершілігі шектелген серіктестік «Дарын» есептегі жыл қорытындысын табыспен аяқтағаныменде,
Тозуы жеткен негізгі құралдарды, дер кезінде есептен шығару
Бұл ұсыныстар өндірілетін өнім көлемін арттыруға ықпал етеді деп
Бухгалтерлік есепке тән «Дарын» жауапкершілігі шектелген серіктестік үшін
- Аталмыш серіктестік жылма-жыл жасалатын есеп саясатын алдыңғы қатарлы
- Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы кейбір ауытқушылықтар мен
- Ұзақ және қысқа мерзімді активтердің айырмашылықтарын толық анықтап
- Ұзақ мерзімді активтер бухгалтерлік баланс құрылымында ең үлкен
81





Ұқсас жұмыстар

Ұзақ мерзімді инвестициялардың есебі
Шаруашылық жүргізуші субъектісіндегі қаржылық инвестиция есебі
Инвестициялар есебі туралы мәлімет
Қысқа мерзімді қаржылық инвестициялары
Кәсіпорын капиталын ұлғайту үшін инвестицияларды тарту есебі
Инвестициялар туралы түсінік, олардың жіктелуі
Қаржылық инвестициялар есебі
Бірлесіп бақыланатын шаруашылық серіктестердің инвестициясының есебі
Қаржы инвестиция есебі
Қаржылық инвестиция түсінігі