Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау мониторингі
Қазақстан Республикасы білім және ғылым министірлігі
«________________________________»колледжі
“________________________ ” факультеті
“______________” кафедрасы
КУРСТЫҚ
ЖҰМЫС
«_____________________»пәні
Тақырыбы: «Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау»
Тексерген:______________
Орындаған:_____________
Астана 2008
Мазмұны
Кіріспе.........................................................................................................3
11.Бастауыш сыныптарда табиғатты бақылауды тиянақты меңгерту мәселесі....5
1.2Бастауыш сынып оқушыларының табиғатты бақылау саласындағы педагогикалық ізденістер............................................................................................9
2. Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау
2.1 Дүнетану сабағында бастауыш сынып оқушыларының табиғатты бақылау
2.2 Табиғатты бақылауда қазақтың салт-дәстүрлерінің мәні..............................20
3.Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау мониторингі.............................................................................................24
Қорытынды.............................................................................................29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.......................................................32
Кіріспе
Курыстық жұмыста мен «Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау
Курыстық жұмысымның кіріспе бөлігінде «Дүниетану» пәніне қысқаша тоқталып
Бүгінгі таңда Қазақстан Республкасының қоғамдық өмірінде жүріп жатқан
Дүниетану «дүние» және «тану» деп аталатын екі бөліктен
Курыстық жұмыстың алғашқы бөлімінде «Бастауыш сыныптарда табиғатты бақылауды
Бастауыш сыныптарда табиғаттану материалдарын оқушыларға тиянақты меңгеру жолдары
«Дүниетану» деген мағанаға ой жүгіртсек, «тану»
Біз пәнаралық байланысты екі түрлі жолын ұсындық. Бірінші
-Табиғаттың біртұтастығын, оған ұқыпты көзқарас керектігін ұғындыру;
-Қоршаған ортаны бақылау, жергілікті материалдарды пайдалану;
-Жергілікті табиғат проблемаларды өздігінен шешу;
-Зертеушілік қабілетімен шығармашылық белсендігін дамыту мәселелеріне екінші
Табиғатты қорғау үшін және бақылау үшін, практикалық іс-қабілетін
Үшінші бөлімде дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау мониторингі
1.1 Бастауыш сыныптарда табиғатты бақылауды тиянақты меңгерту мәні
Бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастырудың негізгі бір жолы-пәнаралық
Пәнаралық байланысты міндетті түрде жүзеге асырылуы арқылы оқушыларға
Бағдарламалық талаптарда пәнаралық байланысты жүзеге асыру әр уақытта
Біз пәнаралық байланысты екі түрлі жолмен жүзеге асырдық.
Оқушыларға тиянақты білім берудегі сол бұрынғы білімінің байланысының
Пәнаралық байланыс кезінде педагогикалық ситуациялар жасалып, оқушылардың ой
М.Жұмабаев «...суреттеулерді жанның жоғалтпай сақтай білуі ес деп
Ал, Т. Тәжібаев есті ең күрделі псиологиялық процесс
Сол сияқты пәнаралық байланысты күшейтудің екінші жолы-арнайы жүргізілген
Ұлы педагог К.Д.Ушинский пән аралық байланысты жете көрсетіп,
Әсіресе білім беруге арналған кешенді топсаяхаттар баланың әртүрлі
1.2 Бастауыш сынып оқушыларының табиғатты бақылау саласындағы педагогикалық
XVIII ғасырдағы атақты педагог И.Г.Пестолцийдің пікірі бойынша балаға
Баланың ойлау үрдісі жайындағы академик В.А. Сухомлинскийдің пікіріне
В.А.Сухомлинский ұсынған табиғаттан оқу қағидасы мектеп реформасы талаптарын
Оқу жоспары бойынша жетісіне бір сағат уақыт бөлінген
Сонымен айналаме таныстырудың мазмұны тек табиғатпен таныстыруға ғана
Мектеп реформасы кезінде педагогикалық ізденістер де күшейе түсті.
Дамудың актуальды өрісі мен іргелес өрісі идеясын басшылыққа
Л.И.Бурова бастауыш сынып оқушыларына қоршаған ортадан алғашқы білім
Берілген білімді тиянақты меңгеу оқушының таным әрекетіне тікелей
«Айналамен таныстыру» пәні бойынша оқу-әдістемелік кешенді жасауда бастауыш
Рухани дүниесі бай адамды тәрбилейтін басты құрал-табиғат сұлулығы.
Табиғатты пайдаланатын да, оны түлететін де - адам.
Бірінші сынып оқушыларына табиғаттанудан берілетін білімді еңбекпен байланыстыру
Алты жасар балаға қоршаған ортадан берілетін білім, негізінен,
Айналамен таныстыру барысында оқушыларды туған жерін сүюге тәрбилеу,
Табиғат объектілерімен (өсімдік, жануар, жер бедері, су және
Айналадағы дүниемен таныстыру кезіде оқушылардың өздігінен атқаратын іс-әрекеттеріне
Қорыта айтқанда, бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптасытыру «Дүниетану»
2.1. Дүнетану сабағында бастауыш сынып оқушыларының табиғатты бақылау
Дүниетанулық білі мен тәрбие берудің өзекті орталығы –сабақ.
-Табиғаттың біртұтастығын, оған ұқыпты көзқарас керектігін ұғындыру.
-Қоршаған ортаны бақылау, жергілікті материалдарды пайдалану.
-Жергілікті табиғат проблемаларды өздігінен шешу.
-Зертеушілік қабілетімен шығармашылық белсендігін дамыту.
Табиғатты қорғау үшін практикалық іс-қабілетін дамыту сияқты мақсаттар
Бастауыш сыныптарда оқу бағдарламасы мен мемлекеттік стандартқа сай
Қазақстан өлкесі жануарлар мен өсімдіктерге өте бай. Табиғаты
Бастауыш сынып оқушылары оқу бағдарламасы бойынша мамыр айындағы
Табиғаттағы сабақтарда және топсеруендерде оқушылар өз беттерінше өсімдіктердің
Осы мақсатта бастауыш сыныптарда табиғатқа танымжорық сабағы өткізілді.
Факторлар Факторлардың сипаты Қоршаған орта факторларының өсімдікке әсері.
Топырақ Қара түсті, құнарлығы көп Топырақ өз бойына
Ауа Ауа таза Өсімдікке зиянды газдар т.б.
Жел Ылғалды, салқын Топырақтың құрылымын өзгертпейді
Су Топырақта, ауада бар екені сезіледі Судың қалыпты
Температура Ауа +20ºС +22ºС сынып бағасы бойынша +10ºС
Жарық Күн ашық Жарық өсімдік фотосинтезіне қажет
Жер қыртысы Таулы жазық Өсімдікке зиян келтіретін желді
Өсімдік Топырақты біркелкі жабады Өсімдікке топырақты кеуіп кетуден
Жануарлар Бунақденнелілер, жауын, құрты Бунақденелер өсімдікті тозаңдандырады, жауынқұрт
Адам Құрылыс, тас төселген жол, мал таптаурыны, жыртылған
Танымжорық кезінде бақылаулар мен әңгіме қортындысын оқушылар әрбір
Қоршаған орта жөнінде өз ойларын ортаға салып, орынды
Адамның әрекеті Оның жағымсыз нәтижесі Жергілікті жағдайларға арналған
Жерді жырту Топырақ эрозиясы Топырақты шығынсыз өңдеу, ағаш
Егістікке суландыру Топырақтың сорлануы Суаруды қопсыту мен ауыстырып
ұнтақтау, ағаш отырғызу
Малды иесіз, қадағаламай жаю Топырақты таптау және тақырға
Жол, соқпақ жол салу Топырақты нығыздау, суды егістіке
Сонымен оқшылар тәжірибе жүзінде, табиғатта «саябақтарда, бауларда, мектеп
Келесі сабақта табиғаттағы адамның ережелерді бұзу тәртібінің нақты
1 Ағаш астындағы топырақ тапталған Жасыл патруль бақылауын
2 Ағаш астында шөп қабатының болмауы Жерді қопсытып,
3 Ағаш астында оттың қалдықтары Оқушыларға жапырақты тыңайтқыш
4 Ағаштың сынған бұтақтары Сынған бұтақтарды түбінен кесу
Сонымен табиғаттағы сабақтарда және топсеруендерде, оқу тәжірбе үлескілерінде
2.1 Табиғатты бақылауда қазақтың салт-дәстүрлерінің мәні.
Тіршілік тірегі - табиғат! Ол жалпы адам
Ш. Уәлиханов «Табиғат! Өзіңіз айтыңызшы, тіршілікте одан ғажап,
Қазақстан Республикасы Конституциясының 38-бабында «Қазақстан Республикасының азаматтары табиғатты
Табиғат қорғауға байланысты қазақ халқының дәстүрлері сан-салалы, алуан
Халық дәстүрі, оның ішінде табиғат қорғауға байланысты халық
Біздің халықтың алғашқы тарихи өмірі көшіп-қонудан басталған. Қазақ
Бертін келе, сан ғасырлық өмір тәжірибесінің арқасында жинақталған
Халық педагогикасының алдында қойған мақсатының бірі –ел арсында
Ұрпақты туған жерін өскен елін жанындай сүйетін, өлкенің
Табиғат қорғауға дәстүрлі сан ғасырлар бойы халқымыздың еңбектенуінің
Табиғат қорғауға байланысты халық арасында тараған тамаша дәстүрлер
Ауа -өмірге өте қажет. Ауасыз тіршілік жоқ. Ауа
«Топырақ шашпа», Күлді баспа», «Күң-қоқысты шашпа», « Шаңдатпа»,
Қазақ халқында ауа тазалығын сақтауға байланысты дәстүрлер тараған.
Суды қорғауға байланысты: «Бастау су алса- бақыт суалады»,
Пайдалы қазбаларды қорғауға байланысты халқымызда «Керек тастың ауырлығы
Топырақты қорғауға байланысты «Туған елдің, өскен жердің бір
Қазақ халқы табиғатпен үйлесімді өмір сүру барысында табиғаттың
Оның дәлелі ретінде ел ішінде кең тараған: «Көкті
Табиғат сырын жақсы түсіну ғасырдан-ғасырға созылып, халықтың қанына
Бұған мысал ретінде құс атымен аталған қаншама ұл-қыздарымызды
Торғай –торғай тотым бар,
Бір жапырақ етім бар.
Маған тиген баланың
Әке-шешесі өліп, жетім қал!-
деген сөздер бар. Осындай тыйым сөздер, ескертпе арқылы
3. Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау мониторингі
Дүниетану сабағында оқушылармен табиғатты бақылау мониторингі үш сатыдан
Бақылау Нақты жағдайды бақылау
Ортаның сапасын
реттеу
Жағдайды болжау
жағдайды бағалау
Мониторинг объектілеріне атмосфера, атмосфералық жауын шашын, құрғақ жердің
Бақылау объектілері келесі түрлерге бөлінеді: атмосфералық, ауалық, гидросфералық
Мониторинг жүйесі факторларға, көздерге және әсер ауқымына байланысты
Әсер факторларының мониторингі - әртүрлі химиялық ластағыштардың
Ластағыш көздердің мониторингі-нүктелі стационарлы көздер (зауыттардың мұржалары), жылжымалы
Әсер аумағына байланысты мониторинг кеңістік және уақытша мониторингтерге
Мәліметтерді ортақтастыру сипаттамасына қарай мынадай мониторинг жүйелерін құрайды:
ғаламдық (биосфералық) – халықаралық ынтымақтастық негізінде Жер биосферасындағы
базалық (фондық) –жалпыбиосфералық, табиғи құбылыстарды бақылау;
ұлттық- бір мемлекеттің шегінде арнайы құрылған органдар арқылы
аймақтық – халық шаруашылығын қарқынды игеру барысында ірі-ірі
жергілікті (локалды) - елді мекендерде, өнеркәсіп орталықтарында,
Импактылық – ерекше қауіпті зоналар мен жердегі аймақтық
Дистанциялық мониторинг- зертейтін объектілерді барлауға және тәжірибелік мәліметтерді
Топтастыру принципіне қарай әртүрлі мониторинг жүйелері бар. Олардың
Қоршаған ортаның құрама экологиялық мониторингі – бұл қоршаған
Прио-
Ритеттік
класы Ластағыш заттектер Орта Өлшеу бағдарламасының типі
I Күкірт диоксиді және қалқыма бөлшектер
Радионуклидтер (Sr -90, Cs-197) Ауа
Тамақ И,А,Б,Ғ
И,А
II Озон ДДТ және басқа хлорорганикалық қосылыстар Ауа
Биота, адам И,Б
(страто-сферада)
И,А
II Кадмий және оның қосылыстар Тамақ, адам, су
III Нитраттар, нитриттер
Азот оксидтері Ауыз су, тамақ
Ауа И
И
IV Сынып және оның қосылыстары
Қорғасын
Көміртек диоксиді Тамақ, ауа
Ауа, тамақ
Ауа И,А
И
Б
V Көміртек оксиді
Мұнай көмірсутектері Ауа
Теңіз суы И
А,Б
VI Фторлы қосылыстар Ауыз су И
VII Асбест
Мышьяк Ауа
Ауыз су И
И
VIII Микротоксиндер
Микробиологиялық ластану
Реактивті көмірсутектер Тамақ
Тамақ
Ауа И.А
И,А
И
И-импактылық, А-аймақтық, Б-базалық, Ғ-ғаламдық.
Қоршаған ортаның құрама экологиялық мониторингі мынадай түрде атқарылады:
бақылау объектісін белгілеу;
бақылауға белгіленген объектіні тексеру;
бақылау объектісіне ингформациялық модель құрастыру;
өлшеуді жоспарлау;
бақылау объектісінің жағдайын бағалау және оның информациялық моделін
бақылаудағы объектінің жағдайының өзгеруіне болжам жасау;
мәліметтерді қолдануға ыңғайлы түрде дайындап қолданушыларға тапсыру.
Құрама экологиялық мониторингтің мақсаты жинақтылып алынған мәліметтерді негізге
адам тіршілік ететін ортаның және экожүйелердің жағдайын сипаттйтын
осы көрсеткіштердің өзгеруі себептерін анықтау және осы өзгерістердің
зиян тигізілмей тұрып, қолайсыз жағдайлардың болуымен алдын-ала ескертетін
Қоршаған ортаның жер бетіндегі мониторинг жүйесін И.П.Герасимов бірнеше
2- кесте Қоршаған ортаның жер бетіндегі мониторинг жүйесі
Мониторинг
блогы Мониторинг объектісі Сипаталатын
көрсеткіштер Бекініс нүктесі
мен қызмет атқаратын орындар
Биологиялық
(санитарлық) Жермен жанасқан ауа
қабаты
Жер бетіндегі және жер
астындағы сулар
Өнеркәсіптік және үй-жай ағындылары мен шығарындылары
Радиоактивті сәулелену Улы заттектердің мөлшері
Физикалық және биологиялық қоздырғыштар
Радиосулелену
дәрежесі
Геожүйелік
(шаруа-
шылық) Жануарлар мен өсім-діктердің құрып бара жатқан түрлері
Табиғи экожүйелер
Агроэкожүйелері
Орман экожүйелері Өсімдіктер мен
жануарлардың популяциялық жағдайы
Табиғи экожүйелердің функционалдық құрылымы және оның бұзылуы
Ауылшаруашылық
Дақылдарының өнімділігі
Көшет өнімділігі Гидрометерологиялық, су шаруашылық, санитарлық эпидемиологиялық
Биосфералық (ғаламдық) Атмосфера
(тропосфера) және озон қалқасы Радиациялық баланс, жылжумен қатты
Үлкен өзендер, су қоймаларының ластануы, суаттар, құрылықтағы және
Бисфералық
(ғаламдық) Өсімдектер мен топырақ жамылғылары, жануарлар Топырақтың өсімдіктер
Мониторинг зертеулерінің негізгі бағытына қоршаған орта сапасына баға
Табиғатты бақылау мониторингтің бірлестірілген жүйесін ұйымдастырған кезде оның
Ластайтын көздер
Қоршаған орта
Аэрокосмостық бақылаулар
Тұрғындардың денсаулығы
Социалогиялық сұрақтар
Жылжымалы лаборотория
Станционарлы датчиктер
Мәліметтер жинау
Мәліметтерді сақтау
және өңдеу
Мәліметтерді ұсыну
қабылдау
ҚОРЫТЫНДЫ
Көтеріліп отырған мәселе күрделі болғандықтан, оның барлық салаларын
Дүниедегі ең бағалы байлық-адам болғандықтан, оның қоршаған дүниеге
Бүгінгі таңда мектепте мұғалімдерінің аса жауапты міндеттерінің бірі
Қоршаған ортаны қорғау адамзаттың алдында тұрған басты міндеттерінің
Табиғат объектілерімен (өсімдік, жануар, жер бедері, су және
Теориялық қағидалар мен тәжірибелік-эксперимент жұмысының негізінде қорытындылар мынадай:
1984 жылғы оқу реформасы бастауыш сыныпта оқушыларды өздерін
«Дүниетану» және «Табиғаттан» пәндерінің бастауыш сыныпта оқытылуы оқушылардың
Мектептерде жүргізілетін эксперимент жұмыстары қоршаған дүниемен оқушыларды таныстыруда
Республикадағы бастауыш сынып мұғалімдерінің табиғатты оқытудың әдіс-тәсілдерін меңгергендігі
Табиғаттан білім беру мәселесін ғылыми-әдістемелік тұрғыдан жолға қою
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Аймағамбетова, Қазына. Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың теориялық
Айгаринова, Г.Т. Қазақстан Республикасында қоршаған ортаны қорғау мен
Алмабаев, Ә. О. Бастауыш мектепке арналған қазақша-орысша түсіндірме
Бейсембекова, Алмагүл. Табиғат-тіршілік бесігі: [Дүниетану]// Бастауыш сыныпта
Дүниетану: Жалпы бiлiм беретiн мектеп. 4-сын. арналған оқулық/
Жетенова, Жадыра. Бастауыш мектеп жасындағы балаларға экологиялық тәрбие
Жүнiсова К. Дүниетану: Жалпы бiлiм беретiн мектеп. 3-сын.
Кежетай, Д. Ахмет Иасауи және Әл-Фараби ілімдеріндегі
Мен және қоршаған әлем]: балалар энциклопедиясы / авт.:
Серікқалиұлы Зейнолла. Дүниетану даналығы. (Ғылыми және көркемдік таным
Шілдебаев, Ж. Оқушыларға экологиялық білім беру мақсатын, міндеттерін
32
Бастауыш сынып оқушыларының табиғатты бақылау саласындағы педагогикалық ізденістер
Бастауыш мектепте сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың біліктерін қалыптастырудың жолдарын анықтау
Бастауыш сыныпта дүниетану пәнінен сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту
Сыныптан тыс жұмыстар арқылы оқушылардың қызығушылығын арттырудың теориялық мәселелері
Адамгершілік мәдениеті
Бақылау сыныбындағы оқушылардан неге сұрақ қоймайсыңдар
«Бастауыш мектепте дүниетануды оқытудың теориясы мен технологиясы» пәнінің әдістемелік кешені
Бастауыш сынып оқушыларына экологиялық тәрбие берудің педагогикалық негіздері
Адамгершілік мәдениетін қалыптастыруға бағытталған эксперимент жұмысының мазмұны мен нәтижесі
БАСТАУЫШ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ АДАМГЕРШІЛІК САНА СЕЗІМІНІҢ ҚАЛЫПТАСУЫНА БАЙЛАНЫСТЫ ХАЛЫҚ ПЕДАГОГИКАСЫНЫҢ РОЛІ