Шағын кәсіпорындардың қаржылық коэффициенті
Мазмұны
Кіріспе.....................................................................................................................3
Шағын және орта бизнестің экономика дамуындағы
алатын ролі......................................................................................................5
1.1. Шағын және орта бизнестің қалыптасуы және дамуы....................................................................................................................5
1.2. Шағын және орта бизнестің дамуын мемлекет тарапынан
қаржы-несиелік және инвестициялық қолдау саясаты..................................13
1.3. Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің
дамуындағы банктік несиелеудің алатын орны.............................................19
Екінші деңгейдегі коммерциялық банктердің шағын және орта бизнес субъектілерін
Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу механизмі...................................................................................................27
Шағын және орта бизнес кәсіпорындарының несиелік
қабілетіне талдау (“ЦеснаБанк” акционерлiк қоғамының
шағын бизнестi несиелеу тәжiрибесiнен)..............................................40
Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді
жетілдіру жолдары.......................................................................................64
Шағын және орта бизнес субъектілерін шетелдік
несие жілісі есебінен қаржыландыру.....................................................64
Қазақстанда шағын және орта бизнес субъектілерін
несиелуді жетілдіру.................................................................................73
Қорытынды...............................................................................................................75
Қолданылған әдебиеттер тізімі...............................................................................77
Кіріспе
Шағын және орта кәсіпкерлік немесе бизнес - бүгінгі өркениетті
Бүгінгі таңда капиталды жұмсау бәсекесінің артуы көрініс табады. Отандық
Нақты жоба бойынша банктердің шағын бизнесті несиелеуге дайындығы, несиелеу
Тақырыптың өзектiлiгi - банк саласы Қазақстан Республикасының экономикасының дамушы
Осыған байланысты кейбiр кәсiпкерлерде өз бизнесiн ұйымдастыру кезiнде қаражаттың
Бүгінгі таңда халық шаруашылығы саласындағы банк жүйесiнiң экономиканы дамытуда
Диплом жұмысының мақсаты - Қазақстандағы орта және шағын кәсіпкерлікті
Көрсетілген мақсаттарға жету үшін алдыма мынадай міндеттемелерді қойдым:
шағын және орта бизнестің экономика дамуындағы алатын ролі
шағын және орта бизнестің дамуын мемлекет тарапынан
шағын және орта бизнесті несиелеудің практикалық мәселелерін қарастыру;
“ЦеснаБанк” АҚ-ның практикалық мәліметтеріне негізделе отырып шағын және орта
шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді жетілдіру жолдарына қатысты
Диплом жұмысының зерттеулер пәні ретінде қазіргі кезде коммерциялық банктердің
Диплом жұмысының зерттеу объектісі болып – “ЦеснаБанк” Акционерлік Қоғамының
Осы жұмыстың методологиялық негізі – шағын және орта бизнес
Диплом жұмысында шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеудің ғылыми
I. Шағын және орта бизнестің экономика дамуындағы алатын ролі
1.1. Шағын және орта бизнестің қалыптасуы және дамуы
Қоғамымызды реформалаудың қол жеткен қомақты табыстарының бірі – орта
Шаруашылық жүргізудің жаңа формаларын қолданбай еліміздің экономикасын жандандыру, халқымыздың
Шағын және орта бизнестің мәнi мен мағынасын теренірек бiлу
Кәсіпкерлік қызмет – жеке тұлғаның өз күш-қабілетін танытуының, белгілі
Кәсiпкерлiктiң объектiсi - адамның белгiлi қызметi. кәсiпкерлiктiң соңғы
Сонымен, кәсiпкерлiк - жаңа мүмкiндектерi iздеу, жаңа технологияны пайдалану,
Елімізде отандық шағын бизнестің белсенді дамуы 1992-1993 жылдары басталды.
Елдiң кәсiпкерлiкті дамытуда ынтасын арттыру үшiн экономикалық, әлеуметтiк,
Өндiрiстiк - оның iшiнде инновациялық, ғылыми-техникалық жаңалықтарға сай тауар
Коммерциялық - сауда-саттық, делдалдық, сауда үйлерi, тауар биржалары және
Қаржылық - банктiк, сақтандыру, аудиторлық, лизингтiк қор биржалары және
Кеңес берушiлiк - басқармалық, әкiмшiлiк, маркетингтiк, ақпараттық, кадрлар дайындау
Бiздiң республикамызда қаржылық кәсiпкерлiктiң банктiк түрiмен тек қана банктер
Қазақстан Республикасында нарықтық экономикаға белсендi қатысушылары - шағын және
шағын және орта бизнестiң Қазақстан Республикасында қалыптаса басталуы
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнес халықтың әл-ауқатының
Экономиканың жаппай дағдарысқа ұшырауынан, бюджет тапшылығы, қаржылық ресурстар жетiспеушiлiгi,
Субъективтi негiздегi қиындықтарға, негiзiнен былайша түсiндіруге болады. Қоғамның
Кәсіпкерлікті қолдаудың және дамытудың бұрынғы мемлекеттік бағдарламаларын (1992-1994 жж.,
Нарықтық реформалар жылдарында кәсіпкерлік сектор қоғамда елеулі орынға ие
Ресми статистика деректері бойынша республикада осы сектор дамуының оң
1 - кесте. 2003-2004 жж. Қазақстан Республикасында
тiркелген шағын кәсiпорындардың саны мен құрылымы
2003 2004
Өндiрiс 11,8 11,5
Құрылыс 9,8 11,1
Сауда 61,4 60,76
Қона үйлер мен мейрамханалар 0,7 0,64
Көлiк және байланыс 5,7 5,6
Қозғалмайтын мүлiктермен операциялар 6,3 6,5
Басқада коммуналдық және жеке қызметтер 1,4 1,5
Ескерту – автормен құрастырылған: статистика бойынша ҚР Агентiгiнiң әлiметтерiнен.
Экономикасы жаңа-жаңа дамып отырған елдер үшiн орта және шағын
2004 жылы шағын кәсіпкерлік субъектілері тауарлар сату мен қызметтер
2002-2004 жылдардың ішінде Қазақстан Республикасының Салық кодексіне шағын бизнес
шағын және орта бизнес алдында тұрған проблемалар жеткілікті
2 - кесте. Шағын кәсіпорындардың жұмыс істеуі
туындайтын кедергілер
Кедергілер 2002 2003 - 2004
1) салық саясаты 2 1
2)жалпы экономикалық жағдайдың тұрақсыздығы 1 2
3) несие саясаты 4 3
4) өнімді өткізу мәселесі - 4
5) шикізатпен қамтамасыз ету мәселесі 5 5
6) мемлекеттік органдармен өзара іс- қимыл 3 6
Ескерту – автормен құрастырылған: статистика бойынша ҚР Агентiгiнiң мәлiметтерiнен
Келтірілген мәліметтерден көріп отырғанымыздай Қазақстан нарығында шағын кәсіпорындардың тиімді
жаңа өндірістік – инновациялық кәсіпорындарға салық салудың жеңілдетілген режимін
өндірістік сектордағы кәсіпорындардың несиені өтеу кезінде салық салу процедурасын
ынталандырушы салық режимін орындау жолымен шағын бизнеске жанама қаржылық
салық саясаты шағын кәсіпкерлік субъектілер санының өсуін ынталандырушы, жұмыс
Шағын бизнес субъектілерінің жұмысына кедергі болатын мәселелердің екінші түрі
Үшінші орында кәсіпкерлер несиені алу кезінде туындайтын қиыншылықтар мәселесі.
Төртінші мәселе - шикізатпен қамтамасыз етілуі мен өнімді өткізуі.
Шағын кәсіпкерліктің дамуына кері әсер ететін басқа да факторлар
Көп өңірлерде кәсіпкерлердің біліктілігі мен оларды оқыту проблемасы шешілмеген
Шағын бизнесті дамытудағы және жұмысбастылық мәселесін шешудегі мемлекеттік саясатты
1 –сурет. Қазақстандағы шағын бизнесті дамыту бағыттары
Шағын және орта бизнестің дамуын мемлекет тарапынан
қаржы - несиелік және инвестициялық қолдау саясаты
Шағын бизнес тиімді әрі ырғақты даму үшін мемлекет тұрғысынан
Қазақстан Республикасында Шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың 2004-2006 жылдарға
Кәсіпкерлік табиғи жолмен қалыптасқан, ал оны мемлекеттік қолдаудың нысандары
Мемлекет басшысы шағын кәсіпкерлікті одан әрі дамыту мақсатында жеке
Қазақстан Республикасында шағын кәсіпкерлікке «Шағын кәсіпкерлікті дамыту» қорынан басқа
Жарғылық қоры 122 миллион доллар болатын «Амекс-Юнит» қоры;
«Постприватизационный фонд» акционерлік қоғамы, бұл қордың жарғылық қоры 45
Кәсіпкерлікті қолдаудың Ортаазиялық-Американдық қоры 50 миллион доллар көлемінде әр
Кәсіпкерлікті қолдау мақсатында республикамызға 100 миллион доллар несие беріп
Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2003-2006 жылдарға арналған бағдарламасы шағын бизнесті
Қазақстан Республикасында Шағын кәсіпкерлікті дамытудың және қолдаудың 2004-2006 жылдарға
Мақсаты – неғұрлым көп қосылған құны бар жоғары жаңа
Алған мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу қажет:
Шағын кәсіпкерлікке салық әкімшілігін жүргізу жүйесін жетілдіру;
Шағын кәсіпкерліктің кредит ресурстарына қол жетімділігін жеңілдету; шағын кәсіпкерлікті
Кәсіпкерлікті мемлекеттік реттеуді оңтайландыру;
Шағын кәсіпкерлікті қолдаудың біріңғай білім беру және кәсіпкерлікті тиімді
Кәсіпкерлік мәселелері бойынша нормативті-құқықтық базаны жетілдіру.
Шағын кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау бағыттарының бірі – мемлекеттің
Екінші деңгейдегі банктердің шағын кәсіпкерліктің өндірістік секторына жергілікті және
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне несие беруді, сондай-ақ несие алған
кәсіпкерлердің міндеттемелерін орындауын қамтамасыз ету үшін, аймақтарда қалыптасатын кепілдік
Тиісті жылдарға арналған республикалық бюджетте аталған мақсатқа қаражат
Қоғамдардың өзара несие беру және өзара сақтандыру қызметін ұйымдастыру
Шағын кәсіпкерлік саласындағы инвестициялық саясат құрал-жабдықтарды шығаруға қабілетті, шағын
Қордың негізгі қызметтеріне мыналар жатады:
шағын кәсіпкерлікті қаржылық қолдаудың мемлекеттік бағдарламасын әзірлеу мен
шағын кәсіпкерлік субьектілері мен жеке кәсіпкерлікті мақсатты несиелеу;
шағын кәсіпкерлік саласында жаңа жұмыс орнын құруға жәрдемдесу;
екінші деңгейдегі банктерден несие алу үшін шағын кәсіпкерлік
шағын кәсіпкерліктің бизнес-орталығы мен инкубаторларын, шағын кәсіпкерлік
Қазақстан Республикасы Үкіметінің бекіткен несиелеу бағдарламаларына қатысу.
Шағын кәсіпкерліктің түрлі формаларын қаржыландыру мәселелеріне байланысты 1998
Екінші микронесиені алу кезінде мүлік кепілі түрінде қамтамасыз етілуі
Микронесиелеудің институтционалдық негізі микронесиелеудің Топтары түрінде құрылды. Ол ірі
Шетелдің дамыған мемлекеттерінде шағын бизнесті қаржылық қолдау негізінен
шағын және орта бизнестi қаржылық-несиелiк қолдау саясаты бойынша мақсатты
ауыл шаруашылығы - 20 %
азық-түлiк, өнеркәсiптiк тауарлар, халық тұтынатын тауарлар өндiрiсi, дәрiлiк препараттар,
иновациялық iс-әрекеттер - 20 %
көлiк, байланыс, құрылыс, құрылыстық материалдар өндiру-15%
тұрмыс қызметтерiн көрсету, коммуналдық қызмет - 15 %.
Қазіргі кезде Республикада жаңа ашылған кәсіпорындарды несиелеудің құралдары мен
Шағын бизнесті қаржы-несиелік және инвестициялық қолдауды қамтамасыз ету мамандандырылған
Айналым қаражаты мен өтімді кепілдің жетіспеушілігімен ұштасқан бизнестің неғұрлым
Белгілі бір тәжірибесі бар және қызметтің жаңа бағыттарын игеру
Бұдан басқа, екінші деңгейдегі банктердің шағын кәсіпкерлік субъектілеріне:
несиелер беру рәсімдерін және онымен байланысты шығыстарды;
шағын бизнес субъектілері үшін несиелерге қызметтер көрсету төлемдерін азайту
шағын бизнес кәсіпорындарын оларды жеңілдетілген нысан бойынша жобаның техника-экономикалық
қарыз алушы – шағын бизнес кәсіпорындарының қаржы жағдайын бағалау
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің несие ресурстарына қол жетімділігін кеңейтуге байланысты
Осылардан көріп отырғанымыздай, шағын бизнестің тиімді әрі ырғақты
Кәсіпкерлерді мемлекет қылмыстық құрылымдардан қорғауы тиіс. Құқық қорғау органдары
Республикамызда шағын және орта бизнестi қолдау саясаты жоқ
Сондықтан кәсіпкерлік секторды қаржылық қолдау үшін мыналар қажет:
аймақаралық банктер (оның ішінде шағын бизнесті қолдау бойынша
өндірісті қолдауға қарыздары бойынша коммерциялық банктермен кепілді қамтамасыз ету;
несиелік ресурстарды бюджеттен тыс жұмылдырудың басқа формаларын қолдану;
дәстүрлі емес қаржыландыру қызметін дамыту (лизинг, факторинг, венчурлық қаржыландыру,
мемлекеттік, қоғамдық және донорлық ұйымдардың қызметін үйлестіру;
шағын кәсіпкерлік несие ассоциациясының өзін-өзі басқаруы үшін жағдай жасау.
Осы көрсетілген қажеттіліктерді орындай отырып, шағын және орта бизнесті
Қорытындылай келгенде мемлекеттің шағын және орта бизнесті қаржы -
басым жобаларды конкурстық негізде және жеңіл жағдайда несиелеу;
екінші деңгейдегі банктердің шағын бизнес субьектілеріне ұсынатын несиеге кепілдік
екінші деңгейдегі банктермен біріге отырып, жобаларды ортақ қаржыландыруды
венчурлық қаржыландыру жүйесін дамыту;
шағын кәсіпкерлікті қолдау процессі кезінде сақтандыру компанияларының белсенді қатысуы.
Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнестің дамуындағы банктік несиелеудің
Қазіргі кезде нарықтық қатынастарды реттейтін заңдар әсерінен кәсіпорынға олардың
Қазақстан Республикасында ендi ғана жанданып келе жатқан шағын бизнеске
Республикадағы шағын кәсіпкерліктің дамуына кедергі болатын факторларға мыналарды жатқызуға
несиеге қол жеткізудегі шектеулер;
екiнші деңгейдегi банктердің жоғары кепілдікпен қамтамасыз етудегі қоятын талаптары;
несиенің қысқа мерзімділігі (6 айдан 18 айға дейін) және
несиені рәсімдеу процедурасының ұзақтылығы және оны сақтандыру қажеттігі;
жергілікті нарыққа бағдарлануы;
қоғамдық, жетілмегендігі;коммерциялық емес отандық және шетелдік қорлардың кіші фирмаларды
шағын бизнес сферасындағы капитал нарығының тым тарлығы. Яғни
Осы ретте Қазақстан Республикасының банктiк сферасының макроэкономикалық өзгерiстерге ұшырауы,
Мемлекеттiк экономикалық даму жолында оған ұшырасатын өзгерiстерге байланысты несиенiң
Банктер несиелеу процесінде, нарық қатынастарының қалыптасуына, қоғамдық өндірістің тиімділігін
шағын және орта бизнестi несиелеу тек қана қаржылық құралдардың
Бiрiншiден ол құрамы бойынша бiрыңғай емес. Өйткенi Қазақстанда коммерциялық
Екiншiден, iрi банктер мен кiшiгiрiм банктердiң мүмкiндiктерi мен ұсынатын
Үшiншiден, орташа банктер шағын бизнеске несие ұсынудың
Банк несиелерді қайтарымдылық, жеделдік, тиімділік принциптерін қатаң сақтау, несиелерді
несие алудың шектеулігі;
коммерциялық банктердің кепілдік міндеттемені жоғары деңгейде ұстауы;
берілетін несиенің пайыздық мөлшерлемесінің жоғары болуы және қысқа мерзімділігі;
шағын кәсіпкерлікке микро несие берудің заңдылық негізінің жоқтығы;
банктердің шағын кәсіпкерлікті несиелеу саясатының анықсыздығы.
Несиелер берілетін мерзіміне қарай қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді
Қысқа мерзімді несие кәсіпорынның айналым қаражаттарының қалыптасу көздерінің
Қаржыландырудың бұл түрлері қарыз алушы, сондай-ақ банк үшін де
Несие берудің неғұрлым сирек ұшырасатын түрі ұзақ мерзімді несиелер
Банктер кез келген уақытта, кез келген қарыз алуға
3 – кесте. Банктердің кәсіпорындарды қаржыландыру кезінде әсер
Банк тұрғысынан Кәсіпорын тұрғысынан
1. Кепілзатпен қамтамасыз етудің болмауы 1. Несиеге деген жоғары
2. Несиені қамтамасыз етудің өтімсіздігі 2. Несиелердің қысқа мерзімділігі
3. Қарыз алушы-кәсіпорынның қанағаттанғысыз қаржылық жағдайы 3. Несиені өтеу
4. Қарыз алушы-кәсіпорынның ақпараттық жабықтығы 4. Құжаттарды дайындау процедурасының
5. Қарыз алушы-кәсіпорынның нақты несие тарихы туралы ақпараттарға қол
6. Банк менеджерлерінің ұзақ мерзімді несиелермен жұмыс істеу тәжірибесінің
Ескерту – автормен құрастырылған: Банковское дело: Оқу құралы /
Сонымен қатар кәсіпорынның несиені пайдаланудың жоғары тиімділігі коммерциялық банктің
2 – сурет. Банктің ресурстарды орналастырудағы қосымша пайдасы
Несиелік процесті басқарудың негізгі элементтері болып тәуекелді минимизациялау және
3 - сурет. Кәсіпорында несиені басқару стратегиясы
Кәсіпорындағы несиелеу тәуекелінің көп таралған түрлеріне мыналар жатады: өтімділік
Жоғарыда айтылғандай, шағын бизнестi несиелеу қаржыландырудың банктер үшiн тәуекел
Қазiргi уақытта шағын және орта бизнес әр түрлi қаржылық
тәжірибесіне талдау
. Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеу механизмі
«ЦеснаБанк» өз ресурстары қаражатынан мемлекеттiң алға ұстанып отырған
Жалпы банктердiң тәжiрiбесiнде қолданылатын несиелеу процесiнiң өзiндiк кезеңдері болады.
несиеге деген өтiнiштi қабылдау, қарау және талдау;
қарыз алушының несиелiк қабiлетiн талдау;
қарыз алушының сенімділігін бағалау;
қамсыздандыруды бағалау және тексеру;
несиелiк келiсiмшарт жасасу;
заңи экспертизаны жүргізу;
резюме дайындау;
банктің ұсынатын қызметтерімен және оны жүзеге асыру бойынша мақұлдау
берілген несиелер бойынша мониторинг және борышты өтеу бойынша тексерулер
несие беру;
несиені өтеу.
Банкке келiп түскен несиеге деген өтiнiштi қабылдау, қарау және
Несие – 260 000 000 тенге;
Мерзім – 36 ай;
Мақсаты – айналым капиталын толықтыру;
Жылдық проценттік ставка – 14%;
Қамсыздандыру – Алматы облысы, Іле ауданы, Энергетический ауылы, Калинин
Содан кейiн, «Алматы Құрылыс» АҚ-ың банктiң несиелеу процесiнiң механизмiмен
4 – кесте. Қарыз алушының жалпы сипаттамасы
Қарыз алушының толық және қысқартылған аты
Меншік формасы Жеке
Әділет министірлігінде алғаш тіркелген күні 19.05.2004 жыл
Мекен-жайы Алматы облысы, Іле ауданы, Өтеген батыр ауылы, Калинин
Қызметтің негізгі түрі арнайы құрылыс жұмыстары;
құрылыс-жөндеу жұмыстары;
жол жасау бойынша жұмыстар;
темір конструкцияларын монтаждау және арматураларды орнату.
Жарғы капиталы 46 619 000
Ескерту – автормен құрастырылған: «АлматыҚұрылыс» АҚ-ның мәліметтері негізінде
Бұл процедуралардан кейiн несиелiк эксперт қарыз алуға өтiнiш бiлдiрген
Клиенттiң несие алу мақсатында берген арызы;
Қарыз алушының анкетасы;
Кәсiпорынның қаржылық құжаттары, ол құжаттарда несие берiлер алдындағы соңғы
Клиенттiң дебиторлық және кредиторлық қарыздары туралы мәлiметтер;
Ссудалық берешегiнiң бар немесе жоқтығын растайтын анықтама (егер қарыз
Салық комитетiнде есепте тұрғандығы туралы анықтама;
Бюджет және бюджеттiк емес мiндеттi қорлар алдында берешегiнiң жоқтығын
Бизнес жоспар немесе техника экономикалық жоба.
Осылайша несиелiк эксперт осы клиенттiң құжаттары арқылы оның қаржылық
Банктiң қоятын талаптарына байланысты өтiнiшке қосымша, яғни несиелiк операциялар
Құқық белгілейтін құжаттар:
«АлматыҚұрылыс» АҚ-ның мемлекеттік тіркеуден өткендігі туралы куәліктің нотариалды
«АлматыҚұрылыс»АҚ-ның құрлтайшылық (Жарғы, құрылтайшылардың шарты) құжаттардың нотариалды куәландырылған көшірмесі.
Статистикалық карточка.
Белгілі бір қызметпен айналысуға рұқсат беретін лицензиялардың, патенттердің, рұқсаттардың
Салықтық, органдардан тіркелгені туралы құжат (РНН).
Банктік несиені алу және белгілі бір игілікті кепілге бергені
Мәміленің акционерлік қоғам үшін "ірі" еместігі туралы жазбаша куәлігі.
Егер мәміле акционерлік қоғам үшін "ірі" екендігі анықталса, онда
Банкпен жасалатын Несиелік келісімшартқа қолдарын қоятын тұлғалардың лауазымын
Акционерлер реестірінен жасалатын көшірме (АҚ).
Қол қою құқтары бар лауазымды тұлғалардың, бас бухгалтердің паспорттарының
Қаржылық құжаттар:
«АлматыҚұрылыс» АҚ-ның несие алу туралы арызы.
Соңғы үш жылға және соңғы кварталға арналған баланстар.
Қызмет көрсететін банктен қарыздың жоқтығын растайтын және №2 картотеканың
Бюджет алдындағы қарыздың болмауы туралы Салықтық Инспекциясының анықтамасы
Соңғы 12 ай ішіндегі барлық қызмет көрсететін банктермен есеп
Дебиторлық және кредиторлық қарыздың ашылып көрсетілуі (расшифровка),тауарлардың, қызметтердің
Негізгі құралдардың тізімі (баланста көрсетілуіне, көрсетілмеуіне байланыссыз).
Бизнес-жоспар (несиені пайдаланудың және қайтарудың технико -экономикалықнегіздемесі).
Бизнес-жоспарда несиелік ресурстардың қайтарылу есебі келесі критерийлер негізінде жасалады:
тауарды жеткізу және өткізу мерзімі;
тауарды сатып алу және өткізу шығындары;
кедендік баждар;
үстеме шығындар;
салықтар, акциздер және басқа да бюджеттік аударымдар;
тауарды өткізуден түсетін жоспарланған пайда және несиені
қайтарудың көздері;
берілген несие бойынша негізгі қарыз бен есептелген проценттік төлемдерді
9. Орындалуына несие алынатын келісімшарттың көшірмесі, барлық спецификацияларымен бірге.
Лицензиялардың көшірмелері.
Тауарды сатып алуға дайын контрагенттердің келісімшарттарының
Несиенің қамтамасыз етілуін растайтын құжаттар:
кепіл (гарантия) және кепілдеме (поручительство) хаттары
кепілді беретін тұлғалардың төлемқабілеттілігі;
кепіл заты бойынша қарыз алушының кепілге беретін игілікке
деген меншік құқығын растайтын құқықтық құжаттардың
оригиналдары, осы игіліктердің толық төленгендігін растайтын
төлем құжаттарының көшірмелері.
Ғимараттарды және құрылғыларды кепілге бергендегі құжаттар.
Қажет жағдайларда банк қарыз алушыдан несиенi қайтаруын қамтамасыз ететiн
Әдетте клиент тарапынан келетін өтініш алдын-ала келіссөздер жүргізілгеннен кейін
Қарыз алушының несиелiк қабiлетiн талдау кезеңі.
Қарыз алушының сенімділігін бағалау кезеңі. «ЦеснаБанк» АҚ-ның қауіпсіздік қызметі
Қамсыздандыруды бағалау және тексеру кезеңі. «ЦеснаБанк» акционерлiк қоғамының
Банктің қамсыздандыруға қоятын негізгі талаптары:
экономикалық талап – қамсыздандыруды өтімділігіне, оның нақты нарықтық құнын
заңи талаптар – келісім шартта кепіл беруші мен кепіл
Егер кепіл беруші несиелеу мерзімі кезінде кепілді ауыстырғысы келсе,
«ЦеснаБанк» акционерлiк қоғамының Ережесіне сәйкес міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ететін
Кепіл екі негізгі крийтерилер бойынша былай сыныпталады:
кепіл шартының екі жақ өкілеттерінің көлемі бойынша: ипотека және
кепіл ретінде қойылған мүліктің сипаты бойынша: жылжитын және жылжымайтын.
Кепіл беруші болып қарыз алушының өзі және үшінші тұлға
Кепілмен қамтамасыз етудің нарықтық құны осы кепілді бағалаған маманның
6 – кесте. Кепіл өтімділігінің максималды коэффициенттері
Кепілзат тобының атаулары Өтімділіктің максималды коэффициенті, %
Жер учаскелері 70%
Тұрғын үйлер, дүкендер, кафе, қонақ үйлер, кеңселер, ойын-сауық обьектілер,
Өндірістік обьектілер, ғимараттар және мүліктік кешендер 60%
Жеңілтранспорттық құралдар:
- жеңіл
- ауыр
60%
50%
6-ші кестенің жалғасы
Машиналар, механизмдер, құралдар, жиһаздар 50%
Тауарлы-материалдық қорлар:
- айналымдағы тауарлар
- кепілге салынған тауарлар
50%
70%
Бағалы қағаздар:
- мемлекеттік бағалы қағаздар
- акциялар
- басқа да бағалы қағаздар
100%
50%
70%
Ақшалар 100%
Жеке тұлғаның жеке мүліктері 50%
Кепілдің басқа да түрлері 50%
Ескерту – автормен құрастырылған: «ЦеснаБанк» АҚ-ның қарыз алушының несиелік
Несиелiк келiсiм-шарт жасау.
Банктер арасындағы, сондай-ақ банктер мен олардың клиенттері арасындағы қатынастар,
Қазіргі несиелеудің басты ерекшелігі бойынша банк қарыз алушының несиелік
Несиелік келісімшарт – бұл осы келісімшартқа отырған екі жаққа
екі жақтың атауы;
келісімшарттың іске асу мерзімі;
несиелік мәміленің құралы мен шарттары;
екі жақтың міндеттері мен құқықтары;
осы міндеттемелердің орындалуының құқықтық кепілдемесі.
Мұндай құқықтық кепілдемеге жататындар: қарыз алушының заңды формасының нұсқаулықтары,
Несиелік келісімшарт – екі жақтың өзара міндеттемелерін және жауапкершіліктерін
несиенің объектiлерi;
несиенiң мөлшерi, оның мақсаты;
несиені беру шарттары және өтеу мерзімдері, олардың қарыз алушы
несиенi қамтамасыз ету формасы;
несие үшiн төленетiн сыйақы мөлшерлемелері, олардың төмендеуі
қарыз алушының міндеттемелерін қамтамасыз ету нысандары (кепілдемелер, кепіл, кепілдік
материалдық қорлар мен өндірістік шығындарды өтеудегі меншікті айналым қаражаттарының
несие беру және өтеу үшін екі жақтың міндеттемелері, құқықтары
несиенiң қозғалысын және клиенттiң қаржылық жағдайын бақылау
несиелеу процесiндегi банктiң бақылау қызметi.
Несиелiк келiсiм шарттың мазмұнын келiсушi жақтардың өздерi анықтайды. Бұл
Қарыз алушының заңды формасы өте маңызды, біріншіден – іс-әрекетке
Банк несие шартында көзделген ерекшеліктерді қолданады. Ондай ерекшеліктерге:
Несие беруші ақша нысанында несие беруге Қазақстан Республикасы
Шарттың нысанасы алдағы уақытта берілуі мүмкін ақша болып табылады.
Шарт жазбаша түрде жасалуы тиіс. Заң құжаттарында немесе тараптардың
несиелiк келiсiм шартқа байланысты өз мiндеттемелерiн орындамаған қарыз алушыға
Кез – келген несиелік шарт өзінің мазмұны мен формасына
құқықтық негіз;
мәмілеге ену еріктілігі;
екі жақтың бір-біріне деген өзара мүдделілігі;
мәміле шарттарына келісімділігі.
Несиелік мәміленің құқықтық негізін банктік қызмет сферасына жататын жалпы
Несиелік шарт жасасудың еріктілігі бұл клиенттің несие алу туралы
Елеулі талап несиелік шартты жасасудың мүмкіншілігін анықтайды. Олар өздеріне
Қосымша талаптар несиенің қайтарымдылығын қамтамасыз ету үшін қосымша алғышарттарды
Жоғарыдағыларды қарастыра отырып несие шартының жалпы схемасын келесідей түрде
Кіріспе
Келісім-шарттың мән-мағынасы мен сомасы;
Несиені өтеу мен беру тәртібі;
Несие үшін төлем;
Несиенің қайтарылуын қамтамамасыз ететін тәсілдер;
Екі жақтың құқықтарымен міндеттемелері;
Екі жақтың жауапкершілігі;
Шартқа қойылған қосымша талаптар;
Дауларды жүргізуге рұқсат беру;
Шарттың қызмет ету мерзімі;
Екі жақтың заңды мекен – жайы мен қолдары.
Кіріспеде несиелік мәмілеге қатысушылардың заңды тұлға ретінде негізгі реквизиттері
Бірінші «Келісім-шарттың мән-мағынасы мен сомасы» бөлімінде несиелік мәміле объектілерінің
Екінші «Несиені өтеу мен беру тәртібі» бөлімі мәміленің нақты
Үшінші «Несие үшін төлем» бөлімінде несиені пайдаланғандығы үшін
Несие шартының төртінші бөлімі «Несиенің қайтарылуын қамтамасыз ететін нақты
Несие шартының бесінші бөлімі екі жақтың құқықтары мен міндеттемелерін
Банктің міндеттемелеріне қарағанда клиенттің міндеттемелері кең мағыналы болып келеді.
Алтыншы «Екі жақтың жауапкершілігі» бөлімі екі жақтың несиелік келісімшартты
Жетінші «Шартқа қойылған қосымша талаптар» бөлімінде қажетті кезде басқа
Сегізінші «Дауларды жүргізуге рұқсат беру» бөлімінде екі жақ өзара
Несие шартының тоғызыншы бөлімінде осы шарттың іс-әрекет мерзімін белгілеп,
Соңғы оныншы бөлімде екі жақтың заңды мекен-жайлары (пошталық ,
Заңи экспертиза жүргізу кезеңі. Заңи экспертизаның негізгі мақсаты банктің
Резюме дайындау кезеңі. Банктің несие бөлімшесіндегі қызметкермен жасалатын резюме
несиелік процесс кезінде банк қызметкерлерімен өткізілген экспертизаның қорытындысы;
қарыз алушының несие қабілеттілігіне берілген рейтинг;
несиені беру туралы шарттар: несие көлемі, несие валютасы, сыйақы
Резюме «ЦеснаБанк» акционерлiк қоғамының несиелік операцияларын реттейтін нұсқауларына, процедураларында
Банктің ұсынатын қызметтері мен оны жүзеге асыру бойынша мақұлдау
Несиелеу процесіне қатысатын банктің құрылымдық бөлімшелері бекіткен барлық қажетті
Несие Комитетінің оң шешім қабылдауы.
Берілген несиелер бойынша мониторинг және борышты өтеу бойынша тексерулер
Клиенттің несиелік шарттағы көрсетілген шарттарды орындауын банк объектіге барып
Орындарына барып инспекциялық тексеруді жүзеге асыру келесі сұрақтар бойынша
банктік несиені мақсатты пайдалану;
банктік несиені қамтамасыз өтетін кепілдің қоймада болуы;
бухгалтерлік есептің ахуалы;
тауарлы-материалдық запастардың сақталу жағдайлары;
қарыз алушылардың өз қаражаттарын пайдалануы.
Осыған байланысты несие бөлімшесінің маманы несиелік іске келесі құжаттарды
Қарыз алушы мен
қаржылың жағдайына байланысты хаттасуы (переписка);
Кепіл зат ретінде берілген меншікті түгендеу акті;
3. Меншікті орындарына барып тексеру графигін т.б.
Несиелік мониторинг — несиені қайтаруды бақылау жүйесі, сонымен қатар
Несие беру кезеңі. Бұл кезең ағымдық шот ашу, несиені
Несиенiң көлемiне байланысты әртүрлi берiлу тәсiлдерi болады. Бiрiншiсi -
Несиенiң мөлшерi оны беру барысында несиелеу ережелерiне сәйкес анықталады.
қарыз алушының төлем айналымындағы алшақтық шамасына;
несиені қамтамасыз ететін нақты тауарлы-материалды бағалылар қорына
маржа деңгейіне;
несиелік тәуекел дәрежесіне және банктің клиентке деген сенім
банкте бар ресурс көлеміне және т.б.
Несиенi қайтару және оған сыйақы төлеуiне бақылау жасау кезеңі
Іс жүзінде несиені қайтарудың төмендегідей көптеген варианттары болады:
мерзімді міндеттемелер негізінде эпизодтық қайтару;
меншікті қаражаттардың жинақталуының және несиеге деген есеп айрысу шотына
алдын ала белгіленген сома негізінде жүйелі түрде қайтару;
түскен түсімді бірден несиелік қарызды жабуға есептеу;
несиенің қайтарылу мерзімін созу;
мерзімі өткен қарызды «мерзімі өткен несиелер» шотына аудару;
банк резерві есебінен мерзімі өткен несиелерді шегеру.
Несиелік қарызды қайтару туралы қарастырылған варианттар бұл процесті мынадай
Қайтаруына қарай:
несиені толық қайтару;
несиені жартылай қайтару;
Қайтару жиілігіне қарай:
несиені бірден қайтару;
несиені бөліп-бөліп қайтару;
Қайтарудың жүзеге асырылу уақытына қарай:
несиені жүйелі түрде қайтару;
несиені эпизодтық қайтару;
Қайтару мерзімдеріне қарай:
несиені мерзімді қайтару;
несиенің уақытын созып қайтару;
несиенің мерзімін өткізіп барып қайтару;
несиені иерзімінен бұрын қайтару;
Қайтару көздеріне қарай:
клиенттің меншікті қаражаттары;
жаңа несиені пайдалану;
кепіл берушінің шотынан шегеру;
басқа кәсіпорын шотынан түскен қаражаттар;
бюджеттік түсім және т.б.
Несиені қайтару мерзiмi беру уақытында мерзiмдi мiндеттемелермен құжатталады: егер
Жай проценттер бiрiншiден қысқа мерзiмдi несиелеу үшiн қолданылады. Олар
S=P(1+n*i),
мұнда:
P - бастапқы қарыз
i - пайыздық мөлшерлеме
n - мерзiмi
Банк тәжiрибесiнде күрделi проценттер ұзақ мерзiмдi несиелеу кезiнде қолданылуы
S=P(1+i)n
Банк несиелiк келiсiм шарттың орындалуына, қарыз алушының алған несиенi
несиелік қабілетіне талдау
Қарыз алушының несиелiк қабiлетi – несиесі бойынша қарызды
Кәсіпорынның қаржы-экономикалық жағдайын талдау үшін негізгі көздер ретінде Қаржы
Қаржылық жағдайына баға беруде клиенттің қаржылық құжаттары қолданылады. «АлматыҚұрылыс»
шаруашылық шарттарына сәйкес төлем талаптарын уақытылы қанағаттандыру;
несиені қайтару;
жұмыскерлер мен қызметкерлерге жалақы төлеу;
бюджетке төлемдерді және салықтарды төлеу.
әлемдік тәжірибеде қарыз алушының несиелік қабілеттілігін анықтаудың рационалды жүйесі-
Қарыз алушының сипаты (Character);
Қаражаттарды қарызға алуға мүмкінінілігі (Сарасitу);
Ақшалай қаражаттар (Саsh);
Несиенің қамтамасыз етілуі (Соllateral);
Шарттар (Соnditions);
Бақылау (Сопtrol).
Қарыз алушының сипаты - оның заңды тұлға ретіндегі репутациясы,
Қаражаттарды қарызға алуға мүмкіншілігі. Несиелік маман
несие сұрап отырған клиенттің несиелік арызды беруге құқығы
және несиелік шартқа қол қоюға заңды құқығы бар екендігіне
көз жеткізуі керек. Клиенттің бұндай сипаты — қаражаттарды
қарызға алуға мүмкіншілігі деп аталады. Мысалы, кәмелетке (18
жасқа) толмаған адам несиелік шарт бойынша жауапты емес. Сондықтан
Ақшалай қаражаттар. Несиелік арыздың ең маңызды сұрағы —
а) ақша ағымы,
б) активтерді сату,
в) қарыз міндеттемелерін немесе бағалы қағаздарды шығару арқылы қаражаттарды
Қолма-қол ақша ағымы = Таза пайда (жиынтық, табыстар минус
Осы формуланың артықшылығы — ол қарыз алушының менеджерлерінің жұмысының
Несиенің қамтамасыз етілуі. Бұл қарыз алушының активтерінің құны және
Шарттар. Несиелік мәміле шарттарына елдегі ағымдағы және болжамды экономикалық
Бақылау. Несиелік қабілеттілікті бағалаудың соңғы факторы болып бақылау табылады.
Осы аталған компоненттер клиенттің несиелік қабілеттілігін анықтаудың "алты "Си
сапасы қаржылық қиындықар кезінде міндеттемелер алдында жауап беруді кепілдіреді.
Шарттар. Несиелік мәміле шарттарына елдегі ағымдағы және болжамды экономикалық
Бақылау. Несиелік қабілеттілікті бағалаудың соңғы факторы болып бақылау табылады.
Осы аталған компоненттер клиенттің несиелік қабілеттілігін анықтаудың "алты "Си
Қарыз алушының қаржылық жағдайы жақсы болса, ол барлық міндеттемелері
6 - кесте. Қарыз алушының тоқсан бойынша есеп беру
№ Көрсеткіштер аталуы 1/I 1/IV 1/VII 1/Х 1/I
1. Тиелген, несиелеуге қабылданатын тауарларды қоса алғанда барлық тауарлық-материалдық
2. ТМҚ мен шығындардың қалдығы несиелеуге қабылданбайды
3. Айналым қаражаттарының меншікті қалыптасу көздері, олардың жетіспеушілігін уақытша
4. Несиеленетін ТМҚ мен өндірістік шығындарға жататын кредиторлық борыш
5. Ссуданың жоспарланған сомасы (1-2-3-4)
Ескерту – автормен құрастырылған: банктің қарыз алушының несиелік қабілетін
Есептеудің негізіне өндірістің, өткізудің көлемі бойынша алдыңғы жылдың жоспарланған
Жыл бойы бұл есептер банк пен қарыз алушының екі
Несиелеуге мыналар қабылданбайды:
дайын өнімнің нормадан тыс қалдықтары, көліктік қиындықтарға, ұқыпсыз төлеушілерге
өтімді шектелі немесе өтпейтін даяр өнімнің қалдықтары;
мерзімдік қалдықтарынан басқа аяқталмаған өндірістің нормадан тыс қалдықтары, осымен
өндірістің жылдық қажеттілігінен артық әкелінген, өндірілген, бір жылдан аса
артық,қажет емес, қиын өткізілетін және пайдаланылмайтын тауарлы-материалдық құндылықтар;
несие шарттарында қарастырылған мерзімнен артық жолда келе жатқан материалдық
шығындар сметасынан асатын және өнімнің өзіндік құнына кіргізілмеген немесе
кәсіпорын пайдалануға берілгеннен кейін жүргізілген іске қосуды реттейтін жұмыстар;
бекітілген мерзімде қайта өңделмеген өткен жылдардың өнімінің ауыл шаруашылық
дайындаудың жаңа мерзімінің басына дейін кәсіпорынның оны өңдеу жөніндегі
аяқталмаған өндіріске, дайын өнімге және тиелген өнімдерге жататын өнімнің
Несие алу үшін қарыз алушы банкке несиенің мақсаты, бағыты,
Несие алу үшін қарыз алушы, оны пайдалану мерзіміне тәуелсіз,
несиеленетін шаралардың жоспарланған шығындары, несие өтелетін айналым активтерінің және
қарыз алушының қаржылық жағдайын және несиеге қабілеттілігін анықтау үшін
банк тәжірибесінде қабылданған нысандар бойынша несиені өз уақытында қайтаруды
Қажет болған жағдайда банк сол орында алдын ала тексеру
Несиелік келісім-шарт жасауға дейін, қарыз алушыдан арыз және қажет
Несиеге қабілеттілігін талдаудың мақсаты – банкпен несиелеу мүмкіндігі және
Кәсіпорынның қызметіне талдау жүргізбестен бұрын несие маманы төмендегідей жұмыстарды
Нақты бір кәсіпорынның қызметін зерттеу кезеңін белгілеу; материалдарды іріктеп
Жұмыстың екінші кезеңіндегі сыртқы талдау өткізу кезінде әртүрлі алдын
Үшінші кезеңде нағыз талдау жүргізіледі. Сандық өлшемдерді пайдалана отырып
«АлматыҚұрылыс» АҚ-ның несие қабілеттілігін талдаудың негізгі міндеттері:
кәсіпорынның қаржылық жағдайын анықтау;
қарыз алушының шаруашылық қызметінің тиімсіздігі салдарынан несие ресурстарын жоғалтудан
қарыз алушы кәсіпорынды оның тиімділігін көтеру бағытында қызметін
несиелердің тиімділігін көтеру.
Неиелеу шарттарын талдау мыналарды білуді қажет етеді:
бұрын болған несиелерін өз уақытында өтеу, берілген есептердің сапалылығы,
қарыз алушының бәсекеге қабілеті - өнімді өндіру және табыс
ірі ресурстарды пайдалану мақсаттарын;
несие сомасын;
несиені өтеуді. Бұл зерттеу материалды құндылықтарды өткізу, берілген кепілдемелер
несиенің қамтамасыз етілуін, яғни банктің берілген несиеге, кепілге қарыз
активтерді иеленуін (егер кәсіпорынның несиені қайтару үшін қажетті активтері
экономикалық коньюнктура жағдайлары мен даму перспективалары (ссуда беру барысында
«АлматыҚұрылыс» АҚ-ның несиелiк қабiлетiне талдау жасау барысында келесiдей факторлар
Несиеге қатысты қабiлеттiлiгi. Банк қарыз алушыға несиені бере отырып,
Қарыз алушының iскерлiк беделі. Несиелiк мәмiлеге тиiстi беделі деп,
Табыс алу қабiлетi. Банк қарыз алушының несиені қайтаруға жеткiлiктi
Қарыз алушының табыс табу қабiлетiн анықтау барысында сату көлемiне,
Кәсіпорынның несие қабілеттілігін бағалаудың басты әдісі – оның ресми
кәсіпорынның төлем қабілеттілігін және өтімділігін;
айналым қаражаттарын және алған несиені пайдаланудың тиімділігін;
барлық қарыз міндеттемелерді, несиенің сұралған сомасын қоса, өтімді қаржылармен
шаруашылық айналымда меншікті айналым қаражаттарының болуын;
кәсіпорынның табыстылығын бағалау.
Кәсіпорынның несие қабілеттілігін бағалау белгілі бір уақытта және динамикада
Қарыз алушының несиелiк қабiлетiн талдау кезінде бірқатар көрсеткіштер қолданылады.
7 -Кесте. Қарыз алушының несиелік қабілетін талдау кезінде қолданылатын
Көрсеткіштер атаулары Есептеу алгоритмі
1 2
1 Ағымдағы өтімділік коэффициенті Ағымдағы активтер/ Ағымдағы
міндеттеме
2 Айналым капиталы Ағымдағы активтер-запастар/ Ағымдағы міндеттеме
3 Активтер рентабельділігі Пайда / кәсіпорын активтері
4 Рентабельділік сауда Өнімді сатудан түскен пайда/ Өнімді
5 Негізгі құралдармен басқа айналымнан тыс активтер рентабельдігі Пайда
6 Меншікті капитал рентабельділігі Пайда / Меншікті капитал
7 Ұзақ мерзімді міндеттеме рентабельділігі Пайда / Ұзақ мерзімді
8 Қаржы тұтқас коэффициенті Заемдық қаражаттар / Меншікті қаражаттар
9 Тіркемелі активтерді өтеу коэффициенті Тіркемелі активтер (ғимараттар және
Қамтамасыз етілген несиелер
10 Қарызға қызмет ету коэффициенті Пайда / қарыз бойынша
11 Қор қайтарымы Жалпы пайда – түсім / активтер
Ескерту – автормен құрастырылған: «ЦеснаБанк» АҚ-ның қарыз алушының несиелік
Осы көрсеткіштердің ішінде аса көңіл аударатыны бұл баланс өтімділігіне
Өтімділік деп кәсіпорынның барлық төлем түрлері бойынша өз міндеттемесін
Қарыз алушының қаржылық жағдайын объективті бағалау үшін, дұрыс қортынды
Баланс — бұл кәсіпорынның белгілі бір уақыттағы активтері, міндеттемелері,
Балансты талдаудың маңызда бағыты болып — оның көрсеткіштерінің уақыт
Активтер Пассивтер
Айналымнан тыс (тұрақты) активтер
Қаржыландырудың
Меншікті
Көзі
Шығындар
Ұзақ мерзімді міндеттемелер ик
Ағымдағы Активтер (айналым құралдары) ТАҚ
Қысқа мерзімді (ағымдағы) пассивтер қа
Сурет 4. Баланс құрлымы
Бұл суреттегі ТАҚ — таза айналым капиталы ИК инвестияланған
Баланстың бөлімдерін қарастырайық. Айналымнан тыс активтер (тұрақты активтер)
Бұл активтер кәсіпорынның ұзақ мерзімді активтері олар әдетте үш
Материалды активтер (материалды-мүліктік нысандағы активтер , жер,
Материалды емес активтер (патенттер, құқықтар,
Ұзақ мерзімді қаржылық салымдар немесе инвестициялар.
Тұрақты активтер сатып алу бағасымен немесе қайта бағалауды ескеру
Тұрақты активтерді талдау кезінде несиелік маман келесі сұрақтарға көңіл
егер клиент өз бизнесін кеңейткісі келсе, онда оған жаңадан
тұрақты активтер материалды ма материалды емес пе?
егер клиент тұрақты активтерін кепілге берсе онда бұл активтер
Айналым капиталы және өтімділік
Айналым капиталы айналым активтері мен айналым (ағымдағы) пассивтерінің айырмасы
Айналым капиталын басқару — кәсіпорынның ақша-қаражаттарын басқару деген сөз.
Баланс активінің баптары олардың өтімділік дәрежелеріне қарай үш топқа
ақшалай қаражаттар (есеп айрысу шотындағы және банктегі басқа
жеңіл іске асатын талаптар ( төлейтін мерзімі жетпеген, жөнелтілген
Берешектермен есеп айрысу құрамында үш айға дейінгі қарыздар есепке
3) жеңіл іске асырылатын тауарлы- материалдық құндылықтар ( арзан
Банк мекемелері табыстылығы төмен, қаржылық жағдайы тұрақсыз қарыз алушылармен
Ақша ағымын талдау - негізінде клиенттің есеп беру мерзіміндегі
Ақша ағымын талдау несие сұралатын мерзімдегі ақшаның кірісі мен
Периодтағы ақша қаражаттардың кірісінің элементтері:
берілген периодта алынған пайда;
период ішіндегі есептелген амортизация;
қаражаттардың келесілерден босап шығуы.
запастар;
дебиторлық қарыз;
негізгі қорлар;
басқа да активтер;
кредиторлық қарыздың өсуі;
басқа да пассивтердің өсуі;
6. акционерлік капиталдың өсуі;
7. жаңа ссудаларды беру.
Периодтағы ақша қаражаттардың кері ағымы:
1. төлемдер:
салықтық;
проценттер;
дивидендтер;
айып пұлдар және пенялар;
2. қаражаттарды келесілерге жұмсау:
запастар;
дебиторлық қарыз;
басқа да активтер;
негізгі қорлар;
Кредиторлық қарыздың кемуі
Басқа да пассивтердің кемуі
Акционерлік капиталдың кері ағысы
Ссудаларды қайтару.
Ақша қаражаттардың кірісі мен кері ағысының арасындағы айырма жалпы
Негізгі қорлармен байланысты ақша қаражаттардың кірісі мен
Негізгі кұралдардың бағасының өзгеруі есебінен ақша қаражаттардың кірісі (кері
Жалпы ақша ағымы=өндірістік-шаруашылық қызметі нәтижесіндегі ақша қаражаттардың өсуі (кемуі)+инвестициялық
1-ші қосылғыш: өткізуден түскен түсім- персоналға және жабдықтаушыларға төлемдер+проценттер
2-ші қосылғыш негізгі активтерді сатудан түскен түсім-күрделі қаржылық салымдар;
3-ші қосылғыш несиелер алынған - қарыздық міндеттемелерді өтеу+облигациялар эмиссиясы
Ақша ағымын талдау үшін үш жылдың мәліметтері алынады. Егер
Ақша ағымын талдау моделі ақша-қаражаттардың кіріс мен кері ағысының
кәсіпорын пайдасын басқару;
запастарды және есептерді басқару;
қаржылық міндеттемелерді басқару;
салықтар мен инвестицияларды басқару;
меншікті капитал мен несиелердің ара-қатынасын басқару.
Ақша ағымын талдау келесі формаға ие болады:
8 - кесте. Ақша ағымын талдау
Көрсекіштер 1 пепериод 2 период ппертпериод
1
2 3
4 Iтиімді опреациялардан келген қаражаттар
Операциондық пайда (өндірістік қызметтен) Амортизация шығындар мен төлемдерді жабу
Жиынтық операциондың ақша ағымы (1+2+3)
5 6 7 8 П.Ағымдағы опреациялар бойынша түсім
Алдыңғы периодпен салыстырғандағы дебиторлық қарыздың көбеюі
( + ) Алдыңғы периодпен салыстырғандағы
Алдыңғы периодпен салыстырғандағы кредиторлың қарыздың
(-) Таза опреациондық ағым (4+5+6+7)
9
10
11
12 Ш.Қаржылық міндеттемелер
Арнайы қорлардың шығындары (пайда есебіне) Проценттер төлеу шығындары (-)
Дивидендтер
Қарыз бен дивидендтерді
13 14 15
16 17
18 19 IУ.Қаражаттардың басқа да салымдары
Салықтар
Негізгі қорларға салымдар
Басқа да қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді активтердің
Басқа да қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді пассивтердің
Басқа да табыстар (+) немесе шығындар (-) Қаржыландыруға жалпы
8 – ші кестенің жалғасы
20 21
22 У.Қаржыландыру бойынша талаптар
Қысқа мер3імді несиелер
Ұзақ және орта
Жарғылық қордың көбеюі(+) немесе азаюы(-) Жалпы ақша ағымы
Ескерту – автормен құрастырылған: банктің қарыз алушының несиелік қабілетін
Ақша ағымын талдау кәсіпорынның күшті және әлсіз жақтары туралы
Іскерлік тәуекел — қарыз алушының қорларының қайта айналымының уақытында
Іскерлік тәуекелдің факторларын қорлардың айналымының сатылары бойынша топтастыруға
1 саты — запастарды жасау:
жабдықтаушылардың саны және сенімділігі;
қоймалардың сыйымдылығы және сапасы
тасымалдау жағдайларының жүк сипаттамаларына сәйкес болуы;
шикізат бағаларының және оларды тасымалдау қарыз алушы үшін ыңғайлы
өндіруші мен шикізат сатушы арасында делдалдардың саны;
жабдықтаушының алыс болуы;
экономикалық факторлар;
валюталық тәуекел факторлары;
импорттық шектеулер.
саты — өндіріс сатысы:
жұмыскерлердің бар болуы және олардың квалификациясы;
құрал-жабдықардын жағдайы;
өндіріст ғимараттарының жағдайы.
саты — сату сатысы:
сатып алушылардың төлем қабілеттілігі және олардың сандары;
дебиторлардың диверсификациялануы;
күмәнді дебиторлық қарыз бойынша резервтердің немесе басқа да қорғалудың
бәсекенің деңгейі;
саяси қоғамдық факторлардың өнім сатударына ықапалы;
валюталық факторлар;
ипорттық шектеулер.
Үшінші сатыдағы іскерлік тәуекел бірінші мен екінші сатыларға қарағанда
Іскерлік тәуекел критерийлерінің скорингі банктің ішкі неиселік
Несиеге қабілеттігін бағалау кезінде банктер, өтеудің аралық коэффициенттерімен қатар,
Несие қабілеттігін талдау кезінде банктің қарыз беруші ретіндегі тәуекелділік
Сонымен несие қабілеттігін талдау кезінде тек өтімділік көрсеткіштері мен
Банк кәсіпорынға несие беру туралы мәселені шеше отырып, қарыз
Сенімді (несиеге қабілетті);
Тұрақсыз (несие қабілеттігі шектеулі);
Сенімсіз (несиеге қабілетсіз);
Сенімді қарыз алушы жалпы жағдайларда несиеленеді, бұл жағдайда несиелеудің
Кәсіпорынның несиеге қабілетсіздігінің басты себептері: анықталмаған дебиторлық борыштардың болуы,
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігі, сонымен қатар жобанық талдауымен айналысу
құқықтық бөлім (юридический отдел);
кепіл бөлімі (отдел залогов);
банктік тәуекелдер бөлімі (отдел рисков);
экономикалық қауіпсіздік бөлімі (отдел экономической безопасности).
Осы аталған құрылымдық бөлімдердің қортындылары және өзі жасаған талдау
Әдетте жоба бойынша қорытынды мынадай болуы мүмкін
Жоба оң бағаланады. Жобаның тиімділігі оның барлық талаптарға жауап
Жоба теріс бағаланады Жобаның экспертиза барысында айтарлықтай жетіспеушіліктері қойылатын
Жоба қосымша жұмысты қажет өтеді. Қарыз алушы берген ақпараттар
Оң бағаланған жоба бойынша мәліметтер Несиелік Комитетке жіберіледі. Несиелік
Қарыз алушының несиелiк қабiлетiн банктік талдау шектеулі және
Шағын және орта бизнес субъектілерінің несиелік қабілетін қаржылық коэффициенттер
Өтімділік коэффициенті;
Тиімділік коэффициенті;
Қаржылық левередж коэффициенті;
Рентабельділік коэффициенті;
Қарызды өтеу коэффициенті.
9 - кесте. Шағын кәсіпорындардың қаржылық коэффициенті
Көрсеткіштер Нормативтік деңгейі
1. Өтімділік коэффициенттері
ағымдағы өтімділік коэф-ті
жедел өтімділік коэф-ті
2. тиімділікті немесе айналу қ.абілеттілік коэффициенттері
запастардың айналу қаб-гі
дебиторлық қарыздың айналу қаб-гі
негізгі құралдардың айналу қаб-гі
активтердің айналу қаб-гі
3. қаржылық левередж коэффициенттері
барлық қарыздардың және активтердің қатынасы
барлық қарыздардың және меншікті капиталдың қатынасы
барлық қарыздардың және акционерлік капиталдын қатынасы
меншікті капитал мен активтердің қатынасы
4. пайдалық коэффициенттер
пайда нормасы коэф-ті
рентабельділік коэф-ті
5. қарызды өтеу коэффициенттері.
проценттерді жабу коэф-ті
тұрақты төлемдерді жабу коэф-ті
2,0-1,25
0,25-0,6
0,66-2,0
7,0-2,0
Ескерту – автормен құрастырылған: банктің қарыз алушының несиелік қабілетін
1.Өтімділік коэффициенті. Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттілігін анықтау үшін кәсіпорын
Көріп отырғандай кәсіпорынның өтімділігі өте маңызды сұрақ және оны
Ағымдағы өтімділік коэффициенті. Бұл коэффициент мына формула арқылы есептелінеді.
айналым (ағымдағы) активтер
Ктл = ----------------------------------------
айналым (ағымдағы) пассивтер
Ағымдағы өтімділік коэффициенті көріп отырғанымыздай ағымдағы активтер яғни әртүрлі
Супермаркет сияқты кәсіпорын тауарларын тез сатып алып, тез сатады
Кәсіпорын өтімді қаржының болуын оларға ұтымдылық қажеттілік шегінде реттеуі
кәсіпорын және оның қызметінің көлемі, мөлшері (өндіру және өткізу
өнеркәсіп және өндіріс салалары (өнімге деген сұраныс және оларды
өндірістік цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
материал қорын қалпына келтіруге қажет уақыт уақыт (олардың
кәсіпорын жұмысының маусымдылығы;
жалпы экономикалық конъюнктура.
Жедел өтімділік коэффициенті мәні жағынан басқа болып келеді. Жалпылай
өтімді активтер (айналым активтері - запастар)
Кбл = --------------------------------------------------------------------
ағымдағы (айналым) пассивтер
Өтімділікті анықтаудың тағы бір қосымша коэффициенті бар — абсолюттік
ақшалай қаражаттар + қысқа мерзімді қаржылық салымдар
Каө = -------------------------------------------------------------------------------
ағымдағы (айналым) пассивтер
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады: Каө
Бұл – ағымдағы міндеттемелердің қандай бөлігі жедел өтелуі керек
2. Тиімділік коэффициенті. Баланста запастар құнын бағалау. Запастар
Запастардың айналу периоды:
периодтағы запастардың орташа қалдықтары
----------------------------------------------------------
өткізуден түсетін бір күндік түсім
Периодтағы айналымдар саны:
периодтағы өткізуден түсетін түсім
----------------------------------------------------------
периодтағы запастардың орташа қалдықтары
Бұнда да көрсеткіштердің динамикасын зерттеу керек. Егер периодтағы күндер
сату көлемі азайды, запастар азаймады;
запастар көбейген сайын, сату көлемі өспейді (себептер тауарлар бұрында
Дебиторлық қарыз
Кәсіпорынның дебиторлық қарызы кәсіпорынға тиесілі қарыздардың сомасы. Несиеге сататын
Дебиторлық қарыздың айналу қабілеттілігі (өтелу периоды):
қарыздың периодтағы орташа қалдықары
---------------------------------------------------------------------
өткізуден түскен бір күндік түсім
Дебиторлық қарыздың айналу периодында өзгерістер қарыздарды басқару деңгейін көрсетеді
Негізгі капиталдың айналу қабілеттілігі:
өткізуден түскен түсім
--------------------------------------------------------------------
периодтағы негізгі құралдардың орташа қалдық құны
Активтердің айналу қабілеттілігі:
өткізуден түскен түсім
--------------------------------------------------------------------
периодтағы активтердің орташа құны
Кредиторлық қарыз
Кез-келген кәсіпорын өзінің жабдықтаушыларына (сауда несиелеу) мемлекеттік басқару органдарына
Кредиторлық қарыздың айналу қабілеттілгі (өтелу периоды):
қарыздың периодтағы орташа қалдықтары
-------------- ------------------------------------------------ (құн)
бір күндік несиеге сатып алынған тауарлар көлемі
Коэффициенттің өсу тенденциясы байқалғанда қауіп төнеді.Сонымен қатар кәсіпорын льготалық
3.Қаржылық левередж коэффициенті. Қаржылық левередж коэффициенттері қарыз алушының меншікті
Қаржылық тұрақтылық коэффициенттері:
автономия коэффициенті=меншікті капитал/қарыз капиталы(>1 керек);
тәуелділік коэффициенті =қарыз қаражаттары (ұзақ және қысқа
иммобилизация коэффициенті=тұрақты активтер/ағымдағы активтер;
Жабу коэффициенті:
Несиелік қабілеттілікті анықтаудың маңызды көрсеткіші:
тез өткізілетін активтер + өтімді активтер
Кп = -----------------------------------------------------
қысқа мерзімді міндеттемелердің сомасы
Бұл көрсеткіш қарыз алушының қарыз міндеттемелерм жабу үшін қаражаттардың
Қарыз өтеу коэффициенттері пайданық қай бөлігі проценттік бекітілген төлемдерді
Проц-ді периодтағы пайда
жабу =
коэффициенті периодтағы
Проценттік төлемдерді
жабу =
коэффициенті проценттер+лизингтік тол-р+артық-ғы
бар акция бойынша дивиденд+басқа да
Пайданың неғұрлым көп бөлігі проценттерді жөне проценттік төлемдерді жабуға
Сонымен қатар қарыз алушының шаруашылық қызметіл сипаттайтын келесі керсекіштер
Пайда мен шығындар туралы есепті талдау.
Пайданың болуы немесе шығындардың орын алуы банк маманы
Пайда мен шығындар туралы есепті талдауда келесі сәттерге назар
жиынтық пайда;
таза пайда;
осы көрсеткіштердің өзгеру тенденциясы;
несиелердің пайдаға әсері т.б.
Шығындардың бар болуы немесе пайданың аз болуы банк маманының
өнім өткізу динамикасы мен пайданың өзгері динамикасы;
пайдалық коэффициенттері.
4. Пайдалық коэффициенттер Бұл коэффициент капиталды толығымен
1. Пайда нормасы коэффициенттері:
проценттер мен салықтарды төлеуге дейінгі жиынтық пайда
-----------------------------------------------------------------------------------
өткізуден түсетін түсім
таза операциондық пайда
(проц-ді төлегеннен кейін салықтарды төлеу алдында)
- ----------------------------------------------------------------------------
өткізуден түсетін түсім
проц-р мен салықтарды төлеуден кейінгі пайда
- --------------------------------------------------------------------
өткізуден түсетін түсім
Рентабельділік коэффициенттері:
проценттер мен салықтарды төлеуге дейінгі пайда
- ----------------------------------------------------------------
активтер немесе меншікті капитал
проц-ді төлегеннен кейін салықтарды төлеу алдында
- -------------------------------------------------------------------
активтер немесе меншікті капитал
таза табыс (проценттер мен салықтарды төлегеннен кейін)
- -----------------------------------------------------------------------------
активтер немесе меншікті капитал
Сонымен қатар рентабельділік коэффициенттерді есептеудің басқа жолдары — жиынтық
жиынтық пайда
- --------------------- *100%
сату көлемі
таза пайда
- -------------------- *100%
сату көлемі
Жиынтық пайда - өнім өкізуден түскен түсім мен
Таза пайда - жиынтық пайда мен коммерциялық басқару шығындар
Шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді
жетілдіру жолдары
Шағын және орта бизнес субъектілерін шетелдік несие желісі есебінен
Шағын және орта бизнес субъектілерін қаржыландыруды жандандыру отандық экономиканы
Барлығына мәлім, шетел мемлекеттерінің тәжірибелері көрсеткендей, кәсіпорынды қаржыландырудың кең
айналым қаражаттарын толықтыру – 63,5 %;
құрал-жабдықтарды ауыстыру және жөндеу – 42,9 %;
ғимараттарды салу және жөндеу – 25,4 %;
жалақыны өтеу – 3,2 %;
жал және коммуналдық қызметтердi өтеу – 2,1 %.
Банктер алдында тұрған бiрден-бiр мәселе несиелiк саясатын түзету ғана
Осы ретте шағын және орта бизнес үшiн
Капитал нарығында iшкi және сыртқы көздерден қарыз алар едi.
бiрақ шағын кәсiпорын бұл жұмыспен айналысуға оның бұл
Экономиканың тамыры болып табылатын бұл сектор алдындағы мәселелер тез
Республикамызда кәсіпкерлерге несиелердің көп мөлшері Алматы (62%) қаласында,
Сонымен қатар, республиканың қаржы нарығында банктерден басқа жаңа инвесторлар
Шағын және орта бизнестің тұрақты дамуына банктің ұзақ мерзімге
10- Кесте. Қазақстандағы шағын және орта бизнес субьектілерін қаржыландырудың
Қаржы институттары Ынтымақтасу формасы Агент-банктер Қаржыландыру шарты
сомасы банктік өнім несиелеу мерзімі % сыйақы мөлшері
Еуропалық Даму және Қайта Құру банкiсі мен Қазақстанның шағын
30 дан 75 мың долларға дейінгі, 125 мың доллар
1-2 жыл Сыйақы
ның нарықтық мөлшері
Орта-азиялық-Америка кәсіпкерлікті қолдау қорының
Азия несие компаниясы Агенттік келісім Өндіріс пен қызмет
25 тен 30 мың долларға дейінгі несиелер 3 жылға
6 айы – жеңілдк кезеңі 18 %
жылдық
Ескерту – автормен жасалған: Сәрсенұлы Е. Республикадағы шағын
Бұл халықаралық қаржы институттарының бағдарламаларын қолданудың мақсаты Қазақстан Республикасында
Жалпы шағын бизнес сферасына бағытталған қаржы-несие ресурстарының негізгі көздерінің
Азия Даму банкінің несиелері бойынша қазіргі кезде 51 жоба
Кесте – 11. Азия Даму банкінің несиелік
Аймақтар Жоба саны Сомасы, мың доллар %
Алматы 16 8372,5 25
Шығыс-Қазақстан 6 6642,5 20
Ақтөбе 4 4341,5 13
Оңтүстік- Қазақстан 3 3908,3 11
Солтүстік- Қазақстан 4 2224,1 7
Павлодар 2 1590,0 5
Батыс – Қазақстан 5 1470,0 4
Атырау 1 750,0 2
Жамбыл 2 741,8 2
Қостанай 1 360,0 1
Ақмола 5 3601,9 11
Барлығы 49 34002,6 101
Ескерту – автормен жасалған: Экономика и статистика. 2003/2.
Азия Даму банкісінің несиелері банктер арасында былайша бөлінген:
«Банк Центр Кредит » ААҚ – 5 жоба 3100600
«Цесна банк» АҚ – 4 жоба 1370000 АҚШ доллары
«Казагропром банк» ААҚ – 10 жоба 2624730 АҚШ доллары
«Семей қалалық акционерлік банк»ЖАҚ – 5 жоба 4886280 АҚШ
«Газпром банк» ААҚ – 5 жоба 1470000 АҚШ доллары
«Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі мен шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры»
«Бизнес банк» ААҚ – 5 жоба 3100600 АҚШ доллары
«Тұран Әлем банкі» ААҚ – 7 жоба 7952950 АҚШ
«Ақмола қоры » ААҚ – 1 жоба 7952950 АҚШ
Еуропалық Даму және Қайта Құру банкiнiң шағын кәсіпкерлік субъектілерін
Қазақстанда шағын бизнесті несиелеу Еуропалық Даму және Қайта Құру
Сонымен ЕДҚҚБ-нiң негiзгi функцияларына:
тiкелей қаржыландыру, яғни нақты жобаларды жүзеге асыру үшiн несие
акционерлiк капиталға қаражат тарту, яғни мемлекеттiң және жеке кәсiпорындардың
қарыз алушыларға капитал көзiн ашу үшiн гарант болуға көмек
шағын және орта бизнестi дамыту үшiн несиелеудi делдалдар
Банктiк операциондық негiздерiне: шағын бизнес секторын дамыту, барлық
Банк өз жұмысында мына принциптерге сүйенедi:
жоба бойынша қаржыландыру көлемiнiң жалпы шығындарын 35 %-пайыздан асырмау;
несиелеу негiзiнде шағын және орта бизнестi дамыту жобалары
Еуропалық Даму және Қайта Құру банкiнiң шағын бизнес субъектiлерiн
Micro (10 мың АҚШ долларына дейін) – несиелер тенге,
Larqe – Micro (10 мыңнан 30 мың АҚШ долларына
Stall (30 мыңнан 125 мың АҚШ долларына дейін) –
ЕДҚҚБ бағдарламасы бойынша несие сұраған кәсiпкер несиеге өтiнiш бiлдiрсе,
несиелiк арыз;
ресми және ресми емес балансы;
мемлекеттiк тiркеуден өткендiгiнiң көшiрмесi;
салық органдарында салық төлеушiнiң тiркеу нөмiрi;
лицензиялар, патенттер көшiрмелерi;
серiктестермен жасалған контрактар көшiрмесi;
несиенi қамтамасыз етуге берiлетiн кепiл затына қатысты құжаттар.
Шағын бизнесті несиелендіру бағдарламаларын жүргізу Қазақстан Республикасындағы банктердің несиелік
Бағдарламаның мақсаты – кәсіпкерлік қызметпен айналысатын шағын кәсіпорындар мен
Банк мынадай жобаларды қарастырады:
машиналарды, жабдықтарды, шикізат пен материалдарды сатып алу;
өндірісті жетілдіру;
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін жылжымайтын мүліктің
Банк шағын бизнесті несиелеудің келесідей шарттарын ұсынады:
несие сомасы – 30000 –нан 125000 АҚШ долларына дейін;
несие мерзімі – 24 айға дейін;
валютадағы проценті – айына 1,33-1,75;
Несие қолма-қол және қолма-қолсыз формада берілуі мүмкін. Несие
Несиені қамтамасыз ету ретінде мыналар қабылданады:
Жылжымайтын мүлік;
Құрал – жабдықтар;
Жеңіл транспорт;
Жеке мүлік;
Тауарлы қорлар;
Кепіл мен кепілгерлік;
Банкке несие алуға барған кезде құрылтайшылық құжаттармен кәсіпорынның қаржылық
Банк қызметкерлерімен мыналар тегін көрсетіледі:
клиентке ақыл-кеңес беру;
қаржылық экспертиза;
кепіл бағасы;
қарыз алушының заңды экспертиза құжаттары;
Сонымен қатар Тұран Әлем банкі шағын бизнес өкілдерін
несие сомасы –25000 –нан 300000 АҚШ долларына дейін;
несие мерзімі –1 жылдан-3 жылға дейін;
проценттік ставка –жылдық 18% дейін қосылған несиені өтеуге қызмет
несиені беру мен өтеу – АҚШ доллары түрінде (немесе
несиенің негізгі сомасы мен процентін өтеу –ай сайын жүргізіледі;
жоба құнының 20% кәсіпорынның меншікті қаражаты есебінен қамтамасыз
Азия несиелік компаниясының желісіндегі несие құралдары тек өндіріспен және
Алматы сауда – қаржы банкі өзінің жеке бизнесті дамыту
Жақын арада Алматы сауда – қаржы банкі германдық несие
«Казкоммерцбанк» ААҚ Еуропалық Даму және Қайта Құру банкiмен біріге
Несиелер мынандай мақсаттарда беріледі:
өндірісті жетілдіру мен машиналарды, жабдықтарды, шикізат пен материалдарды сатып
өндірісті кеңейту;
кәсіпкерлік қызметті жүзеге асыру үшін жылжымайтын мүліктің
Несиелеу шарты:
несие сомасы – 125000 АҚШ долларына дейін;
несие мерзімі –36 айға дейін;
проценттік ставка–валютамен–жылдық 18-24%, тенгемен–жылдық
25-32%
Кесте 12. «Қазақстанның Халық жинақ банкі»
Жеке кәсіпкерлерге Заңды тұлғаларға
Несие сомасы: 100-30000 АҚШ долларына дейін;
несие мерзімі –12 айға дейін;
проценттік ставка:
валютамен – жылдық 24-30%
тенгемен – жылдық 28-35%
Несие сомасы: 125000 АҚШ долларына дейін;
несие мерзімі –24 айға дейін;
проценттік ставка:
валютамен – жылдық 18-24%
тенгемен – жылдық 28-32%
Ескерту – автормен жасалған: банктің есеп беруі мәліметтері негізінде.
Халық жинақ банкі кепіл береді:
несиені рәсімдеудің тез мерзіміне;
кепілге деген икемді көзқарас;
құжатты рәсімдеу кезінде ақыл-кеңес беруге және көмек көрсетуге.
Егер алғашқы жылдары Еуропалық Даму және Қайта Құру банкiнiң
Өкілетті банктер және олардың филиалдарының 2004 жылдың сәуірі мен
Екiншi деңгейдегi коммерциялық банктермен шағын және орта бизнестi
Міне, сондықтан Азия Даму банкі мен Еуропалық Даму және
Қорыта келгенде, осы жоғарыда айтылғандардың барлығы шағын және орта
Сонымен қатар шағын және орта бизнесті несиелеудің және қаржыландырудың
ең басты міндет – ол шағын және орта кәсіпорындарын
елдің барлық аймақтарында несиелік мекемелердің желісін кеңейту бойынша нақты
шағын бизнес субьектілерінің қарыз қаражаттарға қол жеткізу мүмкіндіктерін
банк қызметін қайта құру керек. Мемлекеттің шағын және орта
қарыз алушының несиелік тарихын жинақтайтын несие бюросын құру қажет.
Осы аталған мәселелердің шешімі банк жүйесі, кәсіпкерлердің барлық экономикалық
Қазақстанда шағын және орта бизнес субъектілерін несиелеуді жетілдіру
Жалпы Қазақстан Республикасындағы несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру
Несиелік тарихты қалыптастыру және ақпаратты пайдалану мынадай принциптерді ескере
несиелік тарих субьектісі келісімінің болуы;
барлық несиелік тарих субъектілерінің теңдігі;
ақпаратты, несиелік тарихтың деректер базасын және ақпараттық жүйені мақсатты
ақпараттың құпиялылығы;
несиелік тарихтың деректер базасын және тиісті ақпараттық жүйелерді қорғауды
азаматтардың жеке өміріне қол сұғылмауы, азаматтардың және ұйымдардың құқықтарын,
Несиелік бюролардың қызметін және несиелік тарихты қалыптастыруды мемлекеттік реттеу
несиелік бюролардың қызмет мәселелері бойынша нормативтік құқықтық актілерді қабылдау;
несиелік бюролар қызметін жүзеге асыру құқығына лицензиялар беру;
Қазақстан Республикасының несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы
Қазақстан Республикасының несиелік бюролар және несиелік тарихты қалыптастыру туралы
несиелік бюроларға санкциялар қолдану;
несиелік бюролардың қызметіне, соның ішінде несиелік тарихты қалыптастыруға байланысты
Сонымен қатар уәкілетті орган осы несиелік бюроларға ақпарат беру
Сонымен несиелік бюролар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес құрылатын және
Несиелік бюролар қызметінің негізгі түрлері несиелік тарихты қалыптастыру және
несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушылардың қызметін
несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушыларды ақпараттық
несиелік бюроның қызметіне қатысты арнаулы әдебиетті және өзге де
несиелік тарихты қалыптастыру және оны пайдалану жүйесіне қатысушыларды ақпараттық
несиелік тарих субьектілерінің несие қабілеттілігін олар әзірлеген әдістеме негізінде
маркетингтік және статистикалық зерттеулер жатады.
Қорытынды
Қазақстанның жалпы экономикалық жағдайының тұрақсыздығына байланысты әлi де болса
Жалпы Қазақстан Республикасының жаңа экономикалық саясатқа бағдар алуына
Бұл дипломдық жұмыстың негiзгi мәселелерiн үш бөлiмге бөлiп қарастырдым.
Нақты жоба бойынша, банктiк несиеге арыз берген заңды тұлға
Және де Қазақстанда кеңiнен етек алып келе жатқан шағын
Қорыта келгенде, банктердiң шағын бизнеске несие ұсынуының тиiмдiлiгiн арттыру
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Нормативті актілер
№ 2444 1995 жылғы 31 тамыздағы, Қазақстан Республикасының Президентінің
Правила классификации активов, условных обязательств и создания провизий против
Методика определения кредитоспособности заемщика. Утверждено решением Кредитного Комитета ОАО
Қазақстан Республикасының Үкіметінің шағын және орта кәсіпкерлікті қолдау, әрі
Арнайы әдебиеттер
Банки и банковские операции: Учебник для вузов / Жуков
Банковское дело: Учебник/ Под редакцией Г.С. Сейткасымова. - Алматы:
Банковское дело: Учебник / Под редакцией Лаврушина О.И. Москва.
Бухгалтер бюллетені 2003/31.
Бухгалтерлік есеп және аудит 2002/6.
Банки и банковские операции: Учебник для вузов / Жуков
Банковское дело: Учебник/ Под редакцией Г.С. Сейткасымова. - Алматы:
Банковское дело: Учебник / Под редакцией Лаврушина О.И. Москва.
Боровиков В.И. Денежное обращение, кредит и финансы: Учебное пособие
Вестник КазГУ 2004/2.
Гамидов Г.М. Банковской и кредитное дело М., Юнити -
Дауранов И. Кредитование субъектов малого предпринимательства//Банки Казахстана.-2000 г. -№11.
Жуков В.Г. Общая теория денег и кредита. М., -
Жуков Е.Ф. Деньги, кредит, банки. 2000. С. 622.
Зелнкова Н.М. Ипотека //Деньги и кредит. - 1992. -№11.-С.53-55.
Искалиев К. Малому бизнесу - государтсвенную поддержку// Мысль. -
Ильясов К.К. Проблемы страхования рисков при финансировании малых и
Калиева Г.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: Учебное пособие.
Калиева Г.Т. Кредитное дело. - Алматы: Қаржы-қаражат, 1998. С.
Кенжегузин М. Реформирование экономики Казахстана. Алматы-1997 г.
Лаврушин О.И. Банковское дело. М.,ФиС. - 1998 г.
Лебедов Е.А. Кредитный механизм и его роль в становлении
Мейірбеков Б.К. Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау мен реттеудің қажеттілігі//
Мысль 2003/8.
Мейірбеков Б.К. Шағын бизнесті мемлекеттік қолдау мен реттеудің қажеттілігі//
Назарбаев Н.Ә. Шағын бизнеске үлкен жауапкершілік жүктеледі: 18 қыркүйекте
Ольшаный А.И. Банковское кредитование М., РДЛ-1997 г.
Питер Р. Роуз. Банковский менеджмент., 1995 г.
Райханұлы Н. Шағын кәсіпкерлік: Бағдар айқындала түсті// Ақиқат. -
Рассказав Е.А. Управление свободными ресурсами банка. М.,ФиС. - 1996г.
Рид Э. Коттери др. Коммерческие банки М.,- 1991 г.
Сейткасымов Г.С. Банковское дело. Алматы. Экономика -1998 г.
Сәрсенұлы Е. Республикадағы шағын және орта бизнестің хал-ахуалы// ҚазЭУ
Саниев М.С. Деньги, кредит, банки: Учебник. - Алматы, 2000.
Финансы и кредит 2004/15.
Финансы и кредит 2004/18.
Усоскин В.М. Современный коммерческий банк. М.,- 1993 г.
Усоскин В.М. Современный коммерческий банк: управление и
операции. М., ИКЦ, Визер Ферро - 1994 г.
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Нормативтік актілер жиынтығы.
ҚазЭУ Хабаршысы 2002/3.
Қазақстан Республикасындағы кәсіпкерлік. Нормативтік актілер жиынтығы
ВестникКазГУ 2004/2.
АльПари 2002/6.
Лаврушин О.И. Банковское дело. М.,ФиС. - 1998 г.
39
39
Қазақстандағы шағын
бизнесті дамыту
факторлары
Басқа да факторлар
Салық жүйесін жетілдіру
Қаржы-несие механизмін жетілдіру
Кәсіпорындарды тіркеу процедурасын жеңілдету
Шағын кәсіпорындар құру үшін мемлекет тарапынан берілетін неиелер мен
Біріңғай салық заңдарын құру мен салық салудың ықшамдалған жүйесін
Аймақтық модульді кәсіби оқыту орталығының жұмысын жандандыру
Депрессияланған аймақтарда жұмыс істеп, жаңа жұмыс орнын құрып отырған
Шағын кәсіпорындарды несиелейтін арнайы қорлар мен институттарды құру
Шағын кәсіпорындарға инвестициялар тарту және салық жеңілдіктерін беру
Жеделдетілген амортизациялар мен лизингті қолдану
Шағын кәсіпорындардың қызмет етуінің алғашқы жылдарында төмендеген салық ставкаларын
Шағын кәсіпорындарды дамыту бойынша жергілікті аймақтық бағдарламаларды дамыту және
Қызмет түріне байланысты табысқа салықтың сараланған (дифферен/н) ставкасын белгілеу
Меншікті бизнесін ашу мақсатында жұмыссыздарды өзіндік жұмыс бастылыққа кеңінен
Сақтандыру механизмін қолдану
Несиелік ресурстарды басқару
Форс-мажорлық
тәуекел
Маркетингтік тәуекел
Қаржы тиімділігі тәуекелі
Өтімділік
тәуекелі
Несиелік тәуекелдер
Несиелеудің салалық ерекшелігі
Кәсіпорын
Кәсіпорынның қаржылық сенімділігі
Банктің қаржылық тұрақтылығы
Өндірісті модернизациялау және кеңейту
Банктің пайдасы
Несиені пайдаланудың тиімділігі
Несиелік ресурстарды тиімді орналастыру
Кәсіпорындағы менеджмент
Банктегі менеджмент
Кәсіпорын
Коммерциялық банк
Шағын кәсіпорындағы қаржылық жағдайына талдау жасау
Шағын және орта бизнестің (ШОБ) қаржы менеджментін ұйымдастыру ерекшеліктері
Есептілік кезең қағидасы
Шағын және орта бизнестің қаржы менеджментін ұйымдастыру
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің бірлестігі
Кәсіпорынды қаржылық – экономикалық талдау (ЖШС Кокшетауский хлебзавод мысалында)
Шағын кәсіпорындар қызметінің тиімділігін арттыру жолдары
ШАҒЫН КӘСІПОРЫНДАР ҚЫЗМЕТІНІҢ ТИІМДІЛІГІН АРТТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ
Ұлыбританиядағы шағын бизнес
Қысқа мерзімді қаржы саясаты кәсіпорын қаржысын жедел басқару негізі ретінде