Қазақ халқының қолөнері

КІРІСПЕ
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ. Қазақ ұлттық сәнді қолданбалы өнерінің түрлері
Сәнді қолданбалы өнердің табиғи және тарихи ерекшеліктері.............................
Қолданбалы өнер бағыты бойынша бас киім бұйымдарын
Сәукелені безендіруде ою-өрнектің алатын орны, маңызы.......
ӘДІСТЕМЕЛІК БӨЛІМ. Қазақ ұлттық сәнді қолданбалы өнері
2.1 Бейнелеу өнері пәнінде оқушыларды сәнді қолданбалы өнерінің
2.2 Қазақ сәнді қолданбалы өрнектерінің оқушылардың көркем шығармашылығында алатын
2.3 Сәнді қолданбалы өнер түрлерін мектептегі бейнелеу өнері пәнінің
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ИЛЛЮСТРАЦИЯЛАР
Кіріспе
Зерттеу жұмысының көкейкестілігі:
Қазіргі кезде әр халықтың мақсаты өздері өмір сүретін ортаның
Мектепте бейнелеу өнері пәніне өз деңгейінде мән берілмей келе
Жас ұрпақтың рухани-эстетикалық тұрғыда дамуына бейнелеу өнерінің әсерлі ықпалын,
Қазақстандағы жалпы білім беретін орта мектептердің
Oсы орайда сәндік қолөнер бұйымдары эстетикалық тәрбие берудің негізгі
Эстетикалық талғамды қалыптастыруда оқушылардың ұлттық сәндік-қолданбалы өнермен таныстырып,
Осының нәтижесінде, шамамен жүз жыл ішінде өзінің ерекшелігі, өзіндік
Қорыта келгенде, бейнелеу өнері пәнінде оқушыларды көркем эстетикалық
Зерттеу жұмысының мақсаты:
Жас ұрпақтың рухани-эстетикалық тұрғыда дамуына сәндік қолөнерінің әсерлі ықпалын,
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Эстетикалық талғамды қалыптастыруда оқушылардың ұлттық сәндік-қолданбалы өнермен таныстырып,
Зерттеудің обьектісі:
Қазақ ұлттық сәндік қолданбалы өнер бұйымдары, соның ішінде ұлттық
Зерттеу жұмысының болжамы:
Жұмыс өз алдына мектеп, колледж, жоғары білім оқу орындарының
Зерттеудің практикалық мәні:
Зерттеу нәтежелерін жалпы орта мектепте бейнелеу өнерінің пән мұғалімдері
Зерттеу жұмысының практикалық құндылығы:
Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш тараудан, және қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер
ТЕОРИЯЛЫҚ БӨЛІМ. Қазақ ұлттық сәнді қолданбалы өнерінің түрлері
1.1 Сәнді қолданбалы өнердің табиғи және тарихи ерекшеліктері
Қазақ қолөнерінің өсу жолы, өзіне тән даму тарихы бар.
Мұның өзі қазақ өнерінің республика жерінде мекендеген сақ, үйсін,
Қазақ халқы - кең-байтақ республика жеріндегі ертеден қалыптасқан көне
Сайып келгенде, жергілікті көне мәдениет сырттан келген мәдениет элементтерінің
Революцияға дейінгі қолөнердің дамуына қазақ қауымының әлуметтік-экономикалық жағдайы, көшпелі
Қазақ қолөнер шеберлерінің күнделікті еңбегінің тым ауырлығының бір себебі-
Сондықтан, олар жаздыгүні елмен бірге жайлауға көшіп, өзінің шағын
Қазіргі уақытта революцияға дейінгі қазақ халқының қол өнер табиғатын
Қазірде мемлекетіміз халық қолөнер дәстүрлерін мәпелеп сақтау және олардың
Оның ішінде Алматыдағы «Сувинир», «Түс киіз» фабрикалары мен «Эксперементті
Осы, жоғарыда айтылған, көркемөнер кәсіпорындарының шығаратын өнімдерінде қазақтың дәстүрлі
Өмірдің қай саласында болмасын оның қазіргі қалпын жақсы түсіну
Сондықтан, біз бұл еңбегімізде қазақтың халықтық қолөнерін тарихи тұрғыда
Ал, киіз басу, тоқымашылық, тігіншілік, кесте, киім тігу тігу
Революцияға дейінгі жарық көрген көптеген этнографиялық жазба мұра ішінде
XIX ғасырдың екінші жартсында Шоқан Уалиханов, Мұса Шорманов, Мұхамет-Салық
XIX ғасырдың соңында Қазақстан мен Орта Азия елдеріндегі қолөнер
Қазақ өмірінің этнографиялық тұрғыда зерттеудің жаңа кезеңі Октябрь революциясының
Қазақ халқының мәдениеті мен тұрмысын, өткені мен бүгінгісін жүйелі
Бұл жұмыстар қазақ қолөнеріне толық арналмағанымен, олардың әрқайсысынан қолөнерге
Қазақ халқының киіз үйі туралы академик Ә. X. Марғүланның
Қазақстанның дәстүрлі халықтық және қазіргі сәндік-қолданбалы өнерлерінің арасында тікелей
Қазақстанның сәндік өнерінің, арнайы білім алған суретшілер творчествосы ретінде,
Алғашқы рет суретші-қолданбашылардың жұмыстары Бірінші Республикалық халық және сәндік
Халық шығармашылығындағы көркемөнер стилі мен технологиясы ғасырлар бойы екшелген.
40 жылдан аса уақыт ішінде Қазақстанның сәндік өнерінде: гобелен,
Халық өнерінің тікелей аналогтарын жасау.
Бұл бағытта екі басты мэселе - белгілі бір қағидаға
Бүгінгі Қазақстанның мәдениеті үшін дәстүрді сақтау аса маңызды, олай
Тек осы шеберлердің де жұмыстары көлге тамған тамшыдай, шеттен
Қазақтың ұлттық киімдері ғасырлар бойы халық денсаулығына қалтқысыз қызмет
Жалпы қазақ киімдерінің дәстүрлі көркемдік ерекшелігі, бас киімдердегі әшекейлердің,
Қазақ халқының киiмi басқа ұлттардан өзгеше өзiндiк қасиетке толы.
Қазақ халқының ұлттық бас киім үлгілері - көне
Қазақ ғұрпында бас киім көріктілік пен сәнділікті, баршылықты білдіретін
Әр облыста тымақ ор алуан үлгіле тігіледі. Олардың орқайсысы
В. Плотниковтың 1859-1862 жылдары жазған қазак, киімдерінің ішінен борік
Ақ қалпақ. Өзінін атына сай, ақ қозынын күзем жүнінен,
Ерлер тақиясы . Тақияны ерлер қысы-жазы басынан тастамай киетін,
Ерлер бөрігі . Көршілес халықтар ішінде орыс, татар, өзбек,
Тымақ — қыстың аязды, боранды күндері киетін ерлердің
Қазақ рулары мен жүздері ішінде тымақтың тігілу ерекшелігі әр
Жалбагай-тымақ тәрізденіп қалың не жүқа матадан тігілетін бас
Әйелдердің ұлттық бас киімдері:
Әйел бас киімдері де бірнеше түрге бөлінеді. Олар тақия
Желек — жас келіншектер басына жамылып жүретін шәлі
Тақия — қыздардың жеңіл бас киімі. Пішіміне қарай
Бөрік — қазақтың ертеден келе жатқан әйелдер бас
Сәукеле — үзатылу тойында киетін қалындықтың бас киімі.
XIX ғасырда қымбат сәукелелер 100 жорғаның қүнына тең бағалағанды,
Сәукелеге ұзын құлақ бау тағылып, оның шеті шыр айналдыра
Сәукеленің төбесіне талдырма етіп қозы жүнінен арнайы басқан ақ
Қолданбалы өнер бағыты бойынша бас киім бұйымдарын
«Сәукеле – қызды ұзатқанда киетін бас киім. Сәукелені қыз
Сәукеленің төбесіне, өн бойына алтын, күміс, маржаннан әшекей тағылып,
Жоғарыда атап өткеніміздей сәукеле ұзатылған қыздың қайын жұртына жеткенше
Баскиім пішу: Баскиімдердің тақия, киіз қалпақ, теріден тігілген бөрік
Төбесі биік, етегі кең пішілген айыр етекті қалпақтың төбесіне,
Қазақ қыздарының ұлттық киімін – баршын, торғын, шәйі, қырмызы
Қыз балалардың, әйел адамдардың киімін жұмсақ, нәзік матадан тігетіні
Қыз балалар басына сәнді моншақты тақия киеді. Ол –
Халықтық мәдениет – біздің түп-тамырымыз, тініміз. Бірақ біз осы
Қазақтың ер азаматтары етек-жеңі кең шапан киген. Шапан киген
Ұят та болса мойындайық, қырдағымыздың да, ойдағымыздың да, оқығанымыздың
Біздің бабаларымыз киім үлгісіне, күнделікті тұрмыс құралдарына баса назар
Ал баскиімге қауырсын тағу барлық халықтардың мифтік нанымы
Баскиімге қауырсын тағу дәстүрінің арғы негізінде діни-ырымдық наным жатқаны
Түркі-моңғол тарихына қатысты шығыс (парсы, моңғол, Орта Азия
Ерте замандарда шығыста патшалар бастарына матадан (кейде теріден)
Байырғы ортада баскиімді әшекейлеу барысында алтын , күміс ,
Айшық -жарты ай, жұлдыз бейнесі бар, күмістен соғылатын жарты
Басжақсы - сәукеленің әшекей бұйымдарының жалпы атауы. Сәукеленің әшекей
Бетмоншақ - сәукеленің екі жағына, маңдайына салбырата қадап қоятын
Жақмоншақ - сәукеле, бөрік, бергек, кимешек сияқты әйелдер баскиімдерінің
Көзотаға - көбінесе ер адамның баскиіміне қадайтын меруерт, асыл
Қозалы үкі -бөрікке қадайтын, үкі қауырсынын ораған әшекей әрі
Талмоншақ - тақияға, сырт киімге бірнеше қатар етіп тағылатын
Үкіаяқ -жоғары жағына асыл тас орнатып, төменгі жағын күміспен
Шортас - баскиімге қадайтын асыл тас.
Шоқ – баскиімге тағатын алтын әшекей, асыл тас; алтын
Шырмауық -ілгекті оқа, металл ілгекті әйелдердің баскиім әшекейі.
Шытыра -баскиімге, омырауға, аяқкиімге қадайтын, ағашқа, ер-тұрманға орнататын асыл
1.3 Сәукелені безендіруде ою-өрнектің алатын орны мен маңызы.
“Ою-өрнек” – (латынның ornament - әсемдеу, сәндеу
Ою-өрнек пен таңба ежелгі тас
Қазақ ою-өрнегі Әлкей Марғұлан айтқандай сақ, үйсін, ғұн, түрік,
Қазақ өрнектерінің жиі қолданылатын 200-ден астам түрі
Өрнектің ең көне түріне космогониялық өрнек
Космогониялық өрнек қамтитын екінші мәселе –мәңгілік қозғалыстағы табиғат
Дәстүрлі өнер шығармаларында, ауыз әдебиетінде көрініс тапқан осы
Сөйтіп комогониялық өрнектің табиғатында ежелгі дүниетанымдық
Ш.Уәлиханов “Қазақтарда шамандықтың қалдығы” деген еңбегінде
Күн көз, шеңбер, дөңгелек пішінді бедерлі әшекей, шимай, төртқұлақ,
Қазақ оюларының ішіндегі күрделі әрекеттердің бірі
Мәңгіліктің символы ретінде көрінетін тағы бір өрнек
“Тұмар ою” – киелі оюлардың бірі. Көне түрік
“Су оюы” да байырғы, киелі өрнектердің бірі. Су-ертедегі
“Тау оюы” құдіреттің, жаратылыстың, символы. Қариялардың “таудай бол” деп
Ұшы сағат тіліне қарай қайырылып келген крест тәріздес
Ою-өрнектің кең тараған түрі зооморфтық үлгі.
Зооморфтық үлгідегі өрнектерге “құс мұрын”, “түйе
Осылардың ішінде кең тараған өрнек –“қошқар мүйіз”
Қошқар –байырғы ұғымда қасиетті, құрбан мал. Жалпы
Есік обасынан табылған “алтын адамның” бас киімі арқар
“Құс” –бақыт, “түйе табан” –алыс сапар, “ит-құйрық”-ауыл аралық қатынас,
Ең кең тараған от үлгілерінің бірі –геометриялық өрнек.
Осы оюлар тобының ішіндегі әдемісі -өсімдік үлгілес өрнектер.
Көшпелілерде өсімдік тектес ою-өрнектер көп
Қазақ ою -өрнектерінде осы төрт түрлі композицияға кірмейтін үлгілер
Сонымен ою - өрнек материалды дүниенің реалистік көшірмесін бейнелейтін,
Ою -өрнек туралы жазылған әдебиеттерде көбіне оны мына схема
Ай, Күн, Жұлдыздарға, Көк әлеміне байланысты ою -өрнектер.
Малға, малдың денесіне, ісіне байланысты ою -өрнектер.
Аңға, аңның денесіне, ізіне байланысты өрнектер.
Құрт – құмысқаларға байланысты ою -өрнектер.
Құстарға байланысты ою -өрнектер.
Жер, су, өсімдік, гүл, бұтақ бейнелі өрнектер.
Геометриялық пішіндегі ою -өрнектер.
Немесе қазақ ою -өрнектерін мынандай топтарға бөледі:
Өсімдік тәріздес өрнектер (жапырақ, үш жапырақ, шиыршық, гүл, ағаш
Зооморфтық ою -өрнектер (жан –жануардың табиғи және фантастикалық бейнелері,
Космогониялық өрнектер (дөңгелек, крест, свастика, шимай, тұйық ою, бітпес
Геометриялық өрнектер (ұшбұрыш (тұмар) ирек, жіліншік,итқұйрық, балте т.т)
Ал, кейбір ғалымдар қазақ ою -өрнегін физикалық және биоморфтық
Ою -өрнектің класификациялық неізгі мәнері төрт топқа бөлінеді. Олардың
Классикалық ою - өрнектің төрт тобына:
Геометриялық ою -өрнектер.; жан жануар, хайуанаттар ою -өрнектері. өсімдік
Сондықтан ою - өрнектерге талдау жасап, әр классикалық топқа
ОЮ-ӨРНЕК ТҮРЛЕРІ
Оюлар құрылысына, жазықтықта, кеңістікте тұйықталу мәніне және
ХАЙУАНАТТАР ОБРАЗЫН СИПАТТАЙТЫН ОЮЛАР
Жан –жануарлар қазақтың ою-өрнектерінің ішінде ең көп тараған,
Қазақтың ұлттық дәстүрлі бұйым, дүние-мүліктерінің
Бұдан басқа хайуанаттар әлемін білдіретін ою-өрнектің түрлері
Мына төмендегі келтірілген суреттерде жан-жануардың
ӨСІМДІК ТЕКТЕС ОЮ-ӨРНЕКТЕР
Өсімдік тектес оюлар ұлттық өнерімізге
Өсімдік тектес оюлардың негізі болған
Өсімдік тектес оюлардың композициялық құрылымы да
Ою-өрнектің гүл, жапырақ түрлерінен басқа
Біз ою-өрнекті сөз, теориялық түрде ғана емес, көптеген
Гүлдің, жапырақтың жалпы өсімдіктердің табиғи
Оюлардың әрбір шикізатқа, ыдыстарға, бұйымдарға байланысты
ГЕОМЕТРИЯЛЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР
Геометриялық ою-өрнегі тас бетіндегі таңбалардан басталып,
Геометриялық ою -өрнектің түрлерімен барлық
Басқа ою- өрнектер секілді бұл
Ойылған композициялық жүйе бойынша геометриялық ою-өрнек
Оюды толықтырып, оны көрер көзге
Енді геометриялық оюлардан үлгі алу
КОСМОГОНИЯЛЫҚ ОЮ-ӨРНЕКТЕР
Космогониялық ою-өрнек біздің көркем мәдениетімідегі өте ерте замандардың
Көк әлемді айналып жүрген планеталар мен аспан денелерінің бәрі
Қалай болсын Күннің шапағаты мен Айдың шығып тууы, теңелуі,
“Ай көрдім аман көрдім,
Ескі ай есіркесін,
Жаңа ай жарылқасын” деген тілек баталардан сенім күшінің артып,
Космогониялық ою - өрнектің туу себептері де осы үлкен
Космогониялық ою - өнек Күн жүйесіндегі денелермен тығыз байланыста,
Күн жүйесіндегі планеталар мен шоқ жұлдыздардың образдары ертегілерге, аңыздарға,
Егер осы күн, ай оюлары ертеден келеді десек, оларға
Космогониялық оюлар қатьарына “Күн нұры”, “Күн көзі”, “Күн сәулесі”,”Шыққан,
Күн, ай жүйесінің көп планетарары образды түрінде қолөнер заттарында
Кейінгі кезде монументальды өнерде сәулет ғимараттарының дуалдарын әшекейлеуде көптеп
Үлгілерін алғанда қағазды бірнеше бүктеп, орталық бөлігінде жұлдыз оюын
Ою -өрнек түрлері, оның сипаттық және көркемдік ерекшелігі (формасы,
Жалпы алғанда ою -өрнектүрлерін геометриялық, табиғи және аралас деп
Таңбалар дүниетанымдық белгі болумен бірге, оның астарында
ӘДІСТЕМЕЛІК БӨЛІМ. Қазақ ұлттық сәнді қолданбалы өнері
2.1 Бейнелеу өнері пәнінде оқушыларды сәнді қолданбалы өнерінің
Дәстүрлі мәдениеттегі әлеуметтік, экономикалық, аймақтық, жастық, жыныстық және т.б.
Жалпы қазақ халқы киімге соның ішінде бас киімге үлкен
Мысалы: Жас қыздың басына ақ, қара орамал тартпайды. Ақ
Жаңа түскен келін киім-кешегін қысқартса, нәрестесі кем туады немесе
Нәрестенің иткөйлегін далаға тастамайды. Олай жасаса, сәбиге сырқат жұғады.
Сыңар аяқ киім киген баланың әйелі ұры болады.
Киімнің түймесін айқастырып салса, қуанышты хабар келеді. Ілулі тұрған
Аяқ киімді оң аяқтан бастап киеді, сол аяқтан шешеді.
Қонаққа келген сәбиге көгендік береді немесе киім алып береді.
Шалбарды отырып, оң аяқтан киеді, сол аяқтан шешеді.
Киім сатып алғанға: «Киімің күй-рек, жаның берік болсын!» деген
Аяқкиімді төңкеріп қоюға, теріс киюге болмайды. Олай жасаса, адамның
Қазақ аяқкиімнің табанына қара-майды. Оның баспайтын жері жоқ. Сондықтан
Жорықта, алыс сапарда басқа жастанатын еш нәрсе болмаса, етігін
Екіқабат әйел «ұл табамын» десе, еркектің қару-жарағын, шалбарын ырымдан
Шалбар мен етікті тұрып киюге болмайды. Соғыс кезінде ғана
Әйел босанып жатқанда жеңіл болсын деп, қыздың көйлегінің шетін
Баскиімді кез келген жерге тастамайды, аяққа баспайды, астыға басып
Ер адам әйелдің киімін кимейді, жаулығын басына салмайды. Олай
Емшектегі баласы бар әйел жа-лаңбас бала емізбейді. Жалаңбас отырса,
Баскиімді айырбастамайды. Олай жасаса, басындағы бағы кетеді. Бас киімін
Бөтен адамға баскиімін бермейді. Олай жасаса, адам басы кемиді.
Ерлер баскиімінің түрі онша көп емес: қалпақ, бөрік, тымақ,
Қазақ әйелдерінің баскиімдері олардың жасы мен отбасындағы жағдайына байланысты
Жаздыгүні қыздар түрлі-түсті жібек, барқыт, мақпалдан тігілген, төбесі жайпақ,
Баскиімдерді негізінен үш өңірге (ареал) картографиялауға болады: а)
ә) солтүстік-шығыс Ақмола мен Семей облыстары (Сібір
б) оңтүстік өңір және Жетісудан Сырдарияға дейінгі
Олардың әрқайсысының ішінде де ішінара территориялық өзгешеліктерді аңғаруға болады:
Батыс комплексі мынадай айырмашылықтарымен ерекшеленеді: ер және әйел баскиімдері
Солтүстік, Орталық, Шығыс Қазақстандағы баскиім комплекстерін батысқа жақындастыратын түрлері
Деректерге қарағанда Қазалы мен Перовск оязында (қазіргі
Үлкендердің баскиімне қарағанда жасөспірімдердің баскиімдегі ерекшелік шошақ төбелі тақияда
Баскиімге қатысты жосын-жоралғылардың түрлері мол әрі олардың дені ертеден
Баскиімнің төбесін басып киюге болмайды. Киіп жүрген баскиімді басқа
Мәйіттің басын жуған кісіге баскиім беріледі. Өшіккенде тымаққа кіші
Баскиімнің аңдаусызда немесе қасақана жерге түсірілуі жамандықтың нышаны. Ұл
2.2 Қазақ сәнді қолданбалы өрнектерінің оқушылардың көркем шығармашылығында алатын
Қазақ халқы өзінің айналасындағы кеңістікпен
- геометриялық, өсімдік тектес немесе жан – жануар элементтерінен
- қандай да бір заттарды, архитектуралық құрылыстарды әсемдеу үшін
- Белгілі заңдылық жүйесі негізінде анық бір ою -
- геометриялық және бейнелеу элементері жүйелі ырғақпен қайталанып отыратын
- адамға қажетті тұрмысқа идеяларды шартты символикалық
- қазақ ою - өрнегі – көркем бұйымдарды әшекейлеудің
- қазақтың ұлттық өнерге – қазақ халқының мәдени
“Ою” деген сөз бен “өрнек” деген сөздің мағынасы бар.
Осылардың ішінде ою - өрнектің бір ғана элементіне негізделген
Ою деп, заттың, бұйымдардың, жиһаздардың, ғимараттардың сыртқы пішініне,
Оюды кілемге, сырмаққа, текеметтерге, киімдерге, ыдыс-аяққа, үй
Заттың, бұйымның сыртқы пішініне, алатын орнына, атқаратын қызметіне,
Ою-өрнек-ұлттық дүниетаным мен көзқарастың форма түріндегі
Қазақ ғалымдарының еңбектерінде қол өнерінің мыңдаған жылдық тарихы бар
Бүгінгі күнде Қазақстан ғылымында ұлтымыздың тілін, дүниетанымын, материалдық және
Халқымыздың материалдық және рухани мәдениетіне, дүниетанымына қатысты зерттеулерге аса
Қолөнерінің кейбір саласына байланысты атаулар жөнінде ғылыми тұжырымдар мен
Қолөнері рухани мәдениетпен тығыз байланысты. Қазақтың салт-дәстүрлері, наным-сенімдері, тыйымдары,
Қолөнер бұйымдары тұрмыстық, шаруашылық, әскери т.б. қажеттіліктерді өтеумен бірге
Өнертану тарихында қазақ қолөнерінің мәселелерімен кезінде аса талантты энциклопедист
Өнертану тарихында осы ою-өрнек өнерінің методологиялық проблемалары дұрыс шешімін
Қазір қолөнерін насихаттау, дамыту, оның озық үлгілерін, әдіс-тәсілдерін игеру
Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылып отырған қолөнер бұйымдарының тамаша
Тұрмыстық бұйымдарды, зергерлік әшекейлерді, қару-жарақтарды, ер-тұрманды безендіргенде олардың ою-өрнектерін,
Қазақ халқының қолөнөрі, оның түрлі салалары Қазақстан территориясын мекендеуші
Лошадь имела наиболее значение в жизни скотоводства. Лучших коней
Сақтардың өмір сүруі әуелгі темір дәуіріне тура келеді. Сақ
“ҚазССР тарихында” “Шаруашылықтың негізгі формалары – мал шаруашылығы
Айналадағы барлық нәрсенің жаны болады деген ұғым, адам өлгеннен
Аңшылар магиясына табыну көп тарады, мұның негізінде хайуанның бейнесін
Рудың немесе тайпаның қайсыбір мифтік хайуан тегінен шығуы туралы
Сонымен, жануарлар стилінің шығуы сақтар қоғамындағы әлеуметтік-экономикалық жағдайларға, қоғамдық
Әскери-жасақшылар мен ақсүйектер тобында өздерінің басқа руластарынан артықшылығын, үстемдігін
Адамның қоғамдағы орнын, дәрежесін көрсететін белгі алтыннан соғылған көркем
Зооморфтық бейнелерде сақтардың дүниетанымы, әскери көшпелілердің эстетикалық талғам-түсінігі, эстетикалық
Сөйтіп, ол заманда зооморфтық бейнелердің магиялық күшіне деген сенім
Заттарды осылайша безендіру тәсілі белгілі бір дәстүрге, ережегс (канон)
Көбінесе мұндай аң-құстардың, жануарлардың символы ретінде тек дене мүшелері
Алғашында жан-жануарлар мүсіні ағаш пен сүйектен жонылып, шабылып жасалуы,
Жануарлар бейнесі схемаға айналып, бай полихромдық өрнектеу тәсіліне сіңісіп,
Халқымыздың осы заманға дейінгі бүкіл экономикалық даму ерекшелігі мал
Қазақ ою-өрнегі, ғалымдар жазып жүргендей, сақ, үйсін,
Біздің ойымызша қазақ ұлтық ою - өрнек өнерінің атқаратын
Тұрмысқа қажетті заттар мен бұйымдарды әшекейлеу:
- киіз үй жасауларын (баулар, құрлар, киіздер,
киіздер, сырмақтар, алашалар, дөдеге, кілемдер т. б. );
- тұрмыстық заттардан (сандықтар, жүкаяқтар, ыдыстар, асадалар,
тұрмандар, қоржын – қалталар, дастархандар т.б.);
- киім – кешектер (сәукеле, тақиялар,
көйлектер, камзолдар, шапандар, кимешектер, шалбарлар т.б.);
- әйелдер әшекейлерін (білезіктер, жүзіктер, сырғалар, алқалар,
белдіктер т.б.)
Архитектуралық құрылыстарды әсемдеу:
- мазарларды (Қозы-көрпеш –Баян – сұлу, Бабаджа
Қарахан, Домбауыл т.б.)
- мавзалейлерді (Арыстанбап, Қожахмет Яссауи т. б.);
- үй құрылыстарын (Баба – ата, Тараз,
қалашықтары т.б.);
- құлпытастарды (қарағаш, қамысбаи т.б.);
- моншаларды (Отырар, Тараз, т.б.)
Адам ойын бейнелі түрде жеткізу:
- ұзатылған қыздың ою - өрнек арқылы өз
хабарлауы;
- білезікке түсірілген ою - өрнек арқылы жігіттің
немесе бос еместігін білуі;
- құдағи жүзікке бейнеленген ою - өрнектерден қыз
анасына деген ризашылығын білдіруі;
- қзатылған қыз жасауындағы өрнектерде әке – шешесі, ағайын
туғандарының қызына тілеген арман – тілектерінің берілуі т.б.;
Ертедегі халықтың дүниетанымдық көзқарасын білдіру:
- дүниенің пайда болуы, жаратылысы жөніндегі ой – пікірлері
ауа, тау,) оюдың төрт бітімді бұйымға салынуы “төрт -
ою” т.б.);
- аспан әлеміне табынушылықты (космогониялық өрнектер);
- табиғат құбылыстарына сиынушылықты (өсімдік тектес, аң, құс тектес
өрнектер т.б.);
Халықтың наным, сенімдерін көрсету:
- көз, тілден сақтану (“тұмар”, “нәйзекі”,
- қасиетті сандарды қадір тұту
- киелі зат, бұйым, құбылыстарды
оюлары т.б.);
Халықтың тұрмыс – тіршілігін бейнелеу:
- мал шаруашылығы (“Қошқармүйіз”, “түйетабан”т.б.);
- егін шаруашылығы (“арпабас”, “бидайық”,т.б.);
- сауда – саттық (“бұқар теру”, “кежім
Тек жақсылықтың нышанын білдіру:
- тоқтық, молшылықты (мүйіз оюлар т.б.);
- тыныштықты (“көгершін” өрнегі т.б.);
- достық, сыйластықты (басқа ұлт өкілдерінің
т.б.);
- еркіндікті (“құсқанат”, “құстұмсық” оюлары т.б.);
Мұның бәрі сайып келгенде жеке тұлғаны эстетикалық тұрғыда
Сәнді қолданбалы өнер түрлерін мектептегі бейнелеу өнері пәнінің оқу-тәрбие
Сабақтың жоспары
«Бейнелеу өнері» пәні. 5 сынып
Сынып 5, күні 20.03.12
Сабақтың тақырыбы: “Қазақ халқының ұлттық киімдері ”
Сабақтың мақсаты:
а) білімділік – Оқушыларға қазақ халқының қол
б) тәрбиелік – Оқушы жастарды қазақ халқының
в) дамытушылық – көркем ойлау қиялдарын, іскерліктерін,
Сабаққа қажетті құрал - саймандар: Сурет альбомдары,
Сабақтың түрі - жәй сабақ
Сабақтың әдіс-тәсілі: ауызша әңгімелеу, көрсету, түсіндіру, жазбаша жазу
Сабақтың көрнекілігі: Бейнелеудің бірізділігін және безендіру әдісін көрсететін
Ғылыми түсініктер, терминдер: Форма, Колорит, Стилизация, Симметрия, Ассиметрия, Космогония,
Сабақтың пәнаралық байланысы: геометрия, математика, зоология, ботаника, қазақ
Сабақтың барысы. Ұйымдастыру кезеңінен соң, оқушыларға жаңа сабақты түсіндіріп,
1. Ұйымдастыру кезеңі. (түгендеу, сынып бөлмесінің сабаққа
Үй тапсырмасын тексеру.
Бағалау;
Сұрақтар қою;
Жаңа сабақты түсіндіру. 10 мин.
«Сәукеле – қызды ұзатқанда киетін бас киім. Сәукелені қыз
Сәукеленің төбесіне, өн бойына алтын, күміс, маржаннан әшекей тағылып,
Жоғарыда атап өткеніміздей сәукеле ұзатылған қыздың қайын жұртына жеткенше
3. Практикалық іс-әрекеттер. 25 мин.
4. Жаңа сабақты қорытындылау, бекіту. 5 мин.
Бағалау.
Үйге тапсырма беру.
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Арғынбаев Х. Қазақ халқының қол өнерi: Ғылыми-зерттеу еңбек,
Ахметжан Қ. Қауырсын жыға қадаған. Баскиім кию дәстүрі кімдерден
Захарова В., Ходжаева Р.Д. Казахская национальная одежда: XIX -
Толыбаев Қ.Бабадан қалған бар байлық. Алматы, 2000
Аргынбаев X.Қазақ халқының қолөнері. Алматы: Өнер, 1987
Шойбеков Р.Н.Қазақ зергерлік өнерінің лексикасы. Алматы: Қазақстан, 1993
Ақбаева Ш.Ә. Қазақтың дәстүрлі өнерінің негізінде оқушылырдың көркемдік талғамын
Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность. - М., 1975.;
Сабыров Т.С. Оқыту теориясының негiздерi, Алматы, 1993, 96 б.
Скаткин М.Н. Школа и всесторонее развитие детей, М., 1980,
Хмель Н.Д. Теоретические основы профессиональной подготовки учителя, Автореферат дисс…
Занков Л.В. Обучение и развитие, М., 1975;
Давыдов В.В. Формирование учебной деятельности школьников, М., 1982, 285
Эльконин Д.Б. Психологические услдовия развивающего обучения, (Обучение и развитие
Ерғалиев I.Е., Телiбаев Ғ. Қазақ дүниетанымының негiзгi ұғымдары //Қазақстан
Н.А. Оразбаева “Қазақ халқының сәндік ою-өрнек өнері”
С.Төленбаев, М. Өмірбекова “Қазақтың ою-өрнектері” Алматы 1993.
Әмірғазин Қ.Ж. “Қазақ қол өнері” Алматы 1994
Қасимов С. “Қазақ қол өнері” Алматы 1969
Марғұлан Ә.Х. “Қазақ халық қол өнері” 1-2 том Алматы
Арғынбаев Халел Қазақ халқының қолөнері :
Байжiгiтов Б.К. Бейнелеу өнерiнiң философиялық мәселелерi: Кеңiстiк пен уақыт
Шаханова Н. Мир традиционной культуры казахов: Этнографические очерки, Алматы,
Қаратаев М. Әсемдiлiкке үйрететiн ұстаз, Алматы, 1965.
Басенов Т.К. Орнамент Казахстана в архитектуре, Алма-Ата, 1957.
Ерғалиев I.Е., Телiбаев Ғ. Қазақ дүниетанымының негiзгi ұғымдары //Қазақстан
Швейцер А. Культура и этика, М., 1973, 60 б.
Марданов Қ. Өзгенi өзiңдей сыйласаң...(ұлттық, жалпыадамзаттық құндылықтар хақында) //Ақиқат,
Нурланова К. Символика мира в традиционном искусстве казахов //Кочевники.
Машанов А. Өнер мен ғылымның тоғысқан шұғыласы //Жұлдыз, №
Қазақ энциклопедиясы, 5 том
Рождественская Н.В. Проблемы и поиски в изучении художествееных способностей
Зимняя И.А. Педагогическая психология, М., 2000, 384 б.
Жарықбаев Қ. Әдеп және жантану, Алматы, 1996, 224 б.
Мұқанов М. Жас және педагогикалық психология, Алматы, 1982, 247
Тағы да күмiстелген киiз үй хақында //Парасат, 1999, №7,
Казахский народный орнамент /Вводная статья и прим. к таблицам
КӨРНЕКІЛІК СУРЕТТЕР ТІЗІМІ
Джусупов. Омарова портреті.
Исмаилова. Бас киімдер.
Исмаилова. К. Байсеитова портреті.
Исмайлова. Ералиева портреті.
Исмайлова. Жандарбекова портреті
Имсайлова. Қазақ вальсі.
32
31

Ұқсас жұмыстар

ҚОЛӨНЕРДІ ХАЛЫҚ ТҰРМЫСЫНДА ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

ҚАЗАҚ - МОҢҒОЛ ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ СӘНДІК- ҚОЛДАНБАЛЫ ӨНЕР ТУЫНДЫЛАРЫҢДАҒЫ САБАҚТАСТЫҚ АРҚЫЛЫ СТУДЕНТТЕРДІ ДАЯРЛАУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕПЗДЕРІ

Қазақ халқының қолөнерінің даму жолы

Қазақтың қолданбалы өнері

СӘНДІК ҚОЛӨНЕР БҰЙЫМДАРЫ

Тоқу өнері. Ою-өрнек

Жеткіншектердің эстетикалық талғамы

ҚАЗАҚТЫҢ ҚОЛДАНБАЛЫ ҚОЛӨНЕРІ БҰЙЫМДАРЫМЕН ИНТЕРЬЕРДІ БЕЗЕНІРУ

Қазақ халқының дәстүрлі қолөнер бұйымдарындағы ерлер қолөнері