Баға өсу қарқыны
Аннотация
Курстық жұмыстың тақырыбы «Қазақстан Республикасының инфляцияға қарсы саясаты».
Бірінші тарауда инфляцияның мәні, дамуы, механизмі, түрлері, формалары,
Екінші тарауда ақша-несие саясатының негізгі мақсаты инфляцияны тежеу,
Үшінші тарауда Қазақстан Республикасында инфляция қарқынын жою жолдары,
Курстық жұмыс 30 беттен, 4 график, 2 кесте,
Мазмұны
Кіріспе................................................................................................................... 5
I. Инфляцияның экономикадағы ролі мен мәні
1.1 Инфляцияның мәні жане даму механизмі,түрлері...................................... 7
1.2 Инфляцияның әлеуметтік-экономикалық зардаптары, себептері және
оның түрлері......................................................................................................... 10
1.3 Филипс қисығы жане стагфляция................................................................ 14
II. Ақша-несие саясатының негізгі мақсаты инфляцияны тежеу
2.1 Антиинфляциялық саясат............................................................................. 17
2.2 Инфляцияға қарсы саясат жане Қазақстандағы оның әдістері.................
III. Қазақстан Республикасында инфляция қарқынын жою жолдары
3.1 Қазақстан Республикасындағы инфляцияның процестерін болжау.......... 25
3.2 Мемлекеттің инфляция деңгейін болдырмау үшін қолданылатын
нақты шаралар............................................................................................... 25
Қорытынды........................................................................................................ 29
Қолданылған әдебиеттер тізімі....................................................................... 30
Кіріспе
Экономиканың өз заңдылығы бар.Ол да адам тәрізді: қалыпты
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптен бері өмір сүріп
"Инфляция" термині (латын inflation сөзінен шыққан-кебіну,ісіну) ақша айналысына
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы-тауар айналымының қажеттілігімен салыстырғанда
Ұзақ уақыт бойы инфляцмяны монетарлық құбылыс деп санай
Бүгінгі инфляция бағаның өсуі нәтижесіндегі ақшаның сатып алу
Инфляциядан өндірісте біраз зардап шегеді. Инфляцияның деңгейінің көтерілуіне
Инфляция халықаралық экономикалық қатынастарды, жұмыс күшін ұдайы өндіру
Қазақстан экономикасы ретті жүргізілген реформалардың арқасында мың құбылған
Жыл өткен сайын ел алдында жаңа меже, жаңа
- инфляция қарқынын бәсеңдету және инфляцияның өсуінің теріс
Халықтың күн-көрісі арасында айырма өскен сайын ертеңгі күнге
I. Инфляцияның экономикадағыролі мен мәні
1.1 Инфляцияның мәні даму механизмі және түрлері
Инфляция-жалпы баға деңгейі мен ақша белгілерінің нақты активтерге
70-80 жылдардағы баға өсуі үздіксіздігі,жалпыламалығы, бір қалыпсыздығы мен
Экономикалық әдебиеттерде инфляцияны келесі түрлерге бөледі, мұны
Сурет №1
Инфляцияның түрлері
Экономиканы мемлекеттік реттеудің "тереңдігіне", антиинфляция саясаты құралдарына байланысты
Зерттеу объектісіне байланысты ұлттық,аймақтық және әлемдік инфляцияға бөлінеді.
Жүйеге қатынасы бойынша ішкі және сыртқы факторлар әсерімен
Бағаның өсу қарқынына байланысты: жылына 10%-қалыпты немесе баяу
Инфляцияның қандай типі болып жатқанын анықтау үшін баға
Экономикалық баға өсу қарқынына бейімделуіне байланысты инфляцияны балансталған
Ал баланстанбаған йнфляция кезінде тауарға бағалар бірден жоғары
Инфляциялық процеске мемлекеттің әсер ету қабілетіне байланысты бақыланған
Экономикада сұраныстың өсуі жағдайында ЖҰӨ көрсеткішінің өзгеруіне байланысты
Болашақ бағаның өсу қарқынын және оған бейімделу дәрежесін
Инфляциялық процесті тудыратын және өрбітетін факторларға байланысты сұраныс
Осылайша инфляция- қоғамдағы жиынтық сұраныспен жиынтық ұсыныстың арасындағы
Инфляция процесінің дамуының бұл түрі сұраныс инфляциясы деген
- экономиканың өсуінің орташа жылдық қарқынымен.
- еңбек нарығындағы жағдаймен және толық жұмысбастылық деңгейімен.
- жиынтық сұраныс компоненттерінің өсу динамикасы қарқынымен.
- шаруашылық агенттерінің болашақтағы баға өсуін болжай алу
Сурет №2
Сұраныс инфлияциясының өсуі.
Нақты өндіріс көлемі
Экономикада инфляция жиынтық ұсыныстың өзгеруімен болуы да мүмкін.Схемада
Экономикада сұраныстың өсуі бағаның,еңбекақының,жұмысбастылықтың нақты көлемінің өсуіне әкеледі.Бұл
1.2 Инфляцияның әлеуметтік экономикалық зардаптары мен себептері
Инфляция – қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік
Инфляциядан өндірісте біраз зардап шегеді. Инфляцияның деңгейінің көтерілуіне
Ақша тауарларды сатып алу қабілеті күшті валютамен салыстырғанда
Сонымен,баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені жатқызамыз?
Біріншіден, мемлекеттік шығыстар мен кірістердің тепе-теңдігінің бұзылуы,баланстың болмауы.Ол
Екіншіден, осындай жолмен,әдіспен инвестицаны қаржыландыру жүргізілген жағдайда да
Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі нарықтық экономиканың
Төртіншіден, елдің экономикасының ашық болуы оның бірте-бірте әлемдік
Бесіншіден, инфляция өзіне-өзі дем беретін сипат алпды, ол
Дүниежүзілік қоғамдастықтың барлық елдерінде де инфляция өршуінің сан
Кесте-1
Инфляция себептері мен зардаптары
Инфляция себептері Инфляция зардаптары
1 2
Мемлекеттік монополия (қағаз ақша эмиссиясы, ішкі сауда).
Профсоюзды монополия.
Бағаларды белгілейтін ірі фирмалар монополиясы. Байлық
Мемлекеттік бағаның нарықтық бағадан төмендеуі.
Нақты пайыздың төмендеуі.
Экономикалық мәліметтердің тұрақсыздығы.
Мемлекеттік конфискацияның жасырынуы.
Батыс елдерінің көптеген экономистері және біздің елімізде осы
Батыс экономистері жасаған теорияларында инфляция болуының әр түрлі
Сұраныс инфляциясы. Сұраныс пен ұсыныстың ара қатынасының бұзылуы
Шығындар инфляциясы. Бағалардың өсуін өндіріс шығындарын ұлғаюымен түсіндіреді.
Экономиканың тоқырауы мен құлдырауы кезеңдерінде өндіріс қуатын толық
Стагфляция – экономикалық дағдарыс пен өндірістің тоқырауы (стагнация)
Инфляцияның түрлдері.
Инфляция бағаның өсу қарқынына байланысты үш түрге бөлінеді:
Баяу инфляция кезінде баға жай өседі де, (жылына
Қарқынды инфляция кезінде баға жылына 10-20% -дан 200-300%-ға
Ұшқыр инфляция кезінде ақшаның саны мен баға астрономиялық
Нарықта болатын инфляциялық тепе-теңдік нысандарына байланысты инфляцияны ашақ
Ашық инфляция кейбір тауар нарығындағы бағаны оқтың-сқтың төмендеуімен
Жасырын инфляция деп аталатын басымды инфляция реттелмелі бағалар
Басылыңқы инфляция сапасының төмендеуімен ақша амалсыз жиналыммен, астыртын
1.3 Филипс қисығы және стагфляция
Ағылшын экономисті Филипс 50 жылдардың соңында жұмыссыдық нормасымен
Филипс қисығы жұмыссыздық пен инфляцияның арасында тұрақты және
Сурет-2
Филлипс қисығы
W – номиналды еңбекақы өсу қарқыны.
P – инфляция деңгейі.
U – жұмыссыздық деңгейі %.
Филлипс қисығына екі түрлі қатынас бар. Біріншісі бойынша
Екіншісі бойынша экономикада инфляция мен жұмыссыздық арасында тұрақтылық
Диаграмма-1. 2003 — 2004 жылғы жұмыссыздар саны және
жұмыссыздық деңгейі.
Филипс қисығының мәні жиынтық сұраныс пен ұсыныс қисықтарының
Инфляция немесе жұмыссыздықты тоқтату мақсатының қайшылығы Филипс қисығын
70-80 жылдары инфляция жұмыссыздық дамуына талдау жасай отырып,екеуінің
Өндіріс шығындарының өсуі мен жиынтық ұсыныс қисығының солға
- мұнай мен мұнай өнімдерінің бағаларының 4 есе
- дүниежүзінде азық-түлік кризисі, сонымен бірге ауыл шаруашылық
- сауда жағдайының төмендеуі және импорт инфляциясы
- табыс саясатынан бас тарту,баға мен еңбекақыны бақылау
- номиналды еңбекақының осы өсу қарқынындағы еңбек өнімділігінің
- номиналды еңбекақы мен еңбек шығындары бірлігінің өсуіне
Жұмыспен қамту теориясының келесі бір түрі неоклассикалық теорияның
ІІ. Ақша-несие саясатының негізгі мақсаты инфляцияны тежеу
2.1 Антиинфляциялық саясат
Антиинфляциялық саясат-инфляцияны төмендетуге бағытталған мемлекеттік реттеу құралдарының жиынтығы
60-жылдың ортасынан бастап барлық экономикаға ортақ бағаны шай
Бақылау-бағалар мен еңбекақыға белгілі бір мерзімге бірден "қатырып
Қазақстан Республиасы өтпелі экономика кезеңінде антиинфляциялық шаралар монетарлық
2.2 Инфляцияға қарсы саясат және Қазақстандағы оның әдістері
Құнсызданудың жағымсыз әлеуметтік және экономикалық салдары көптеген
Бұл екі ұшты мәселе әртүлі елдерде ерекші жағдайға
Инфлияцаға қарсы саясатты сипаттағанда,екі әдістемені бөліп айтуға болады.
Екінші әдістемені жаңа класикалық бағыттағы экономистер ұсынады. Олар
Батыс елдерінде жинақталған тәжірбие көрсеткендей,инфлицаға қарсы ұзақ және
Екіншіден, салықтарды арттырып бірақ мемлекеттік шығындарықысқарту арқылы бюджет
Үшіншіден, ақша айналымен реттеу іс-шаралары, нақты айтқанда,әржылдық ақша
Төртіншіден, сыртқы факторлардың әсерін әлсірету. Жеке алғанда бюджек
Инфляцияға қарсы саясатқа байланысты инфляциямен күресу шығындары туралы
Инфляцияны тез ауыздықтау Қазақстанда жүргізіліп жатқан нарықтық реформаны
Үкімет"Стратегия-2030" сәйкес инфляция қарқынын жыл ішінде 5-6% шамасында
Мұндай нәтижеге жету үшін Үкімет:
- Ақшалай-несиелік және бюджеттік саясатты қаталдандырады;
- Ішкі инвестициалық мүмкіндіктерді өрістатуге көмектесетін қаржылық механизмді
- Жинақтаушы зейнетақы қорларға ақшалай қаржылардың айтарлықтай бөлігін
- Бюджеттік жетіспеушілікті қаржыландыруға құнсызданбайтын көздерді пайдаланады;
- Мемлекеттік құнды қағаздардың айналым мерзімін ұзартады және
Индексациялау-ақшаның құнсыздану нәтижесінде болған зиянның орнын толық немесе
Инфляцияның өрістегі, күшеюі экономикалық және әлеуметтік қарама-қайшылықтарды асқындырып
бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу;
бұл кезде табыстарды, жалақыны, пайыздық өлшермелерді, инвестицияларды
компаниялар мен фирмалар қысқа мерзімді жобаларды өткізеді, жеке
инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияға қарсы шаралардың
Инфляция жою жөнінде шаралардың кешені қоғамның іс-әрекет етуін
Сұраным инфляциясын ақша және фискалдық саясаттық пайдаланудың біршама
Инфляцияға қарсы саясат – инфляциямен күреске бағытталған экономиканы
Дефляциялық саясат – мемлекеттің шығындарын азайту несие үшін
Кірістер саясаты - бағаға және жалақыға оларды
Инфляцияға қарсы саясат ақшалай ұсынымды шектеудің әр түрлі
1. Орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту арқылы
2. Барлық кредит ресурстарын қымбаттату және оларға қол
3. Кредит мультипликаторын қысу және коммерциалық банктердің кредит
4. Сондай мақсаттарда орталық банктің кредиттерін тікелей қысқарту.
Иифляцияға қарсы фискалдық саясат салықтарды көбейту,мемлекеттің шығыстарын қысқарту
Салық саясаты инфляция жағдайында екі өзара байланысты, бірақ
1. Мемлекеттік бюджеттің теңдестігіне жету және тапшылығын жою
2. Экономиканың бастапқы буындарында - өндіріс пен айырбас
Инфляцияға қарсы салық саясаты жанама салық салуды қысқартуда
3. Едәуір салық ауыртпалығы әдеттегідей салық жүйесін күрделендіретін
Сондықтан инфляция кезінде тұтынуға салық салуға акцентпен жеңілдіктеудің
Мемлекеттің шығыстарын қысқарту бұл процесті бюджет сферасына да,
Жалпы мемлекеттік және жергілікті деңгейлердің бюджет шығыстары жайында
Бюджет шығыстарын шектеуге мыналар арқылы жетуге болады:
а) тура әдістермен шектеумен (рестикциялармен), яғни заңнамалық актілер
ә) секвестрлеу әдісімен - барлық шығыстарды әртүрлі факторлармен
б) қолда бар кірістердің деңгейін бақылаумен;
в) мемлекеттік бюджет тапшылығының деңгейін шектеумен. Кез-келген жағдайда
Мыналардың нәтижесінде инфляцияның екінші типін – шығындардың
1. Жалақыны көбейту;
2. Ұйымдық сипаттағы себептер бойынша шаруашылық механизмінің бұзылуына
3. Шикізат және энергетикалық ресурстар иелерінің инфляциялық тосулары,
Өндіріс шығындарымен байланысты болатын инфляцияны жою өзара байланысты
Инфляцияны төмендету проблемаларының бірінші блогы экономикалық тұрақтандырудың бүкіл
Біріншіден, еңбек өнімділігінің уәждемелік ынталандырмаларын, оның тиімді нәтижелеріне
Сауда-делдалдық сфераға қарағанда өндірістік сфераның басымдығын қамтамасыз ету
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Бәсеке механизмін жасау монополияға қарсы шараларды жүргізумен, меншіктің
Инфляцияға ықпал етудің ең түбегейлі құралы экономиканы мемлекеттік
Жалақыны реттеу бастапқы (қол жеткен) деңгейден еңбек өнімділігінің
Сыртқы экономикалық қызметті қамтып көрсететін төлем балансы тарапынан
Төлем балансының ағымдағы тапшылығын қысқартуға жалпы импортталатын тауарлар
Инфляцияны басқаруды жақсарту және инфляцияға қарсы саясат шараларының
Ұлттық банктың негізгі міндеті ретінде бағалардың тұрақтылығын қамтамасыз
Австралия, Канада, Финляндия, Жаңа Зеландия, Испания, Швеция, Ұлыбритания
Ұлттық банк рыноктық мөлшерлемелерді репо мөлшерлемесімен айқындалатын кейбір
Қазіргі уақытта инфляциялық таргеттеудің енгізуге дайындық шеңберінде мынадай
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай
Егемен еліміздің тәуелсіздігінің төл белгілерінің бірі – ұлттық
2004 жылдың қаңтарынан бастап Ұлттық банктің мақсаты ретінде
Еліміздің орталық банкі ретінде Ұлттық банктің тәуелсіздігін күшейтетін
ІІІ. Қазақстан Республикасында инфляция қарқынын жою жолдары
3.1 Қазақстандағы инфляцияның процесін болжау
1993 жылы бүрынғы кеңестік республикалардың (егемендіктер парадының) басталуы
Манетарлық қатаңдықтың нәтижесінде республикада инфляция ауындықталды. 1999 жылы
Айтарлықтай дәрежеде мүмкіндігінше инфляцияның тез ауыздықтау Қазақстанда жүргізіліп
Үкімет стратегия «2030» сәйкес инфляция қарқынының жыл ішінде
Мынандай нәтижеге жету үшін үкімет:
• ақшалай несиелік-бюджеттік саясаты қатал заңдырылады.
• ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді өрістеуге көмектесетін қаржылық механизмді
• жинақтаушы зейнетақы қорларға ақшалай қаржылардың айтарлықтай бөлігін
• бюджеттік жетіспеушілікті қаржыландыруға құнсызданбайтын көздерді пайдаланылады.
• мемлекеттік құнды қағаздардың айналым мерзімін ұзартады т.б.
3.2 Мемлекеттің инфляция деңгейін болдырмау үшін қолданылатын нақты
Елбасы Н.Ә.Назарбаев 2006 жылғы 1 наурыздағы «Қазақстанның әлемдегі
Баға өсуі және факторлары. Қазақстанда реформаның алғашқы жылдары
Кесте-3
1995-2006 ж.ж. инфляция деңгейі
1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
60,3% 28,7% 11,2% 1,9% 17,8% 9,8% 6,4% 6,6%
2-диаграмма. 2005 жылдың тұтыну тауарлары және қызмет көрсету
Бірақ 2006 жылдан бастап бағаның жаңадан көтерілуі байқалады.
Жекелеген сарапшылардың пікірінше мемлекеттік шығыстардың өсуі айналыстағы ақша
Инфляция бізде ақшаның молшылығын ғана емес, негізінен алғанда
Диаграмма-2. Инфляция және шетел валюта бағамының 2006 жылғы
Инфляция импортының көрнекті мысалдарының бірі ағымдағы жылы қант
Нарық жағдайында бағаны адал ниетті бәсекелестік негізінде ғана
Инфляцияның өсуінде делдалдар мен алыпсатарлардың орны ерекше.
Қазақ Үкіметі алдағы үш жылдағы негізгі тетіктерді айқындап
2008 жылы бұл көрсеткіш 5600 АҚШ долларына теңесуі
Үкімет инфляция деңгейін 2006 жылы 5,7-7,3 пайыз. 2007-2008
Мемлекеттік бюджеттің ағымдық шығындарын қысқарту арқылы да инфляцияны
Инфляциялық үдерістерді реттеуде антимонополиялық саясаттың орны өте зор.
Көптеген монополистeр өз делдалдары арқылы жұмыс істейтіні жасырын
Қорытынды
Жоғарыда келтірілген деректерді ескере отырып, келесідей қорытындыға келуге
Инфляция дүниежүзіндегі барлық елдердің экономикасындағы ең күрделі, қиын
Қазіргі таңда Елбасының қолдауымен инфляцияның төменгі деңгейіне жету
Ақша құнының тапшылығы макроэкономикалық түрақсыздыққа әкеп соғады. Мемлекеттік
Соңғы жылдары формальды мақсатты инфляциялық көрсеткіштерді белгілеуге негізделген
Австралия, Канада, Финляндия, Жаңа Зеландия, Испания, Швеция, Үлыбритания
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді
стратегиясы.» — Алматы, 1997. 25-31 бет.
2. Назарбаев Н. Ә. «Елдегі жағдай, ішкі және
бағыттары туралы: Жаңа ғасырда қоғамды демократияландыру,
экономикалық және саяси реформа. ҚР Президентінің қазақстан
халқына жолдауы.» — Алматы, 1998. 17-28 бет.
3. Аубакиров Я. Ә. «Экономикалық теория негіздері» -Алматы,
152-157 бет.
4. Брю С. Л. «Экономикс» - Бишкек, 1998.
5. Жүнісов Б. А. «Нарықтық экономика негіздері» -Ақтобе,
бет.
6. Иманғазин О. Қ. «Экономикалық саясат» - Алматы,
7. Көшенова Б. А. «Ақша, несие, банктер, валюта
Алматы, 2002. 75-79 бет.
8. Мақыш С. Б. «Ақша айналысы және несие»
9. Осипова Т. М. «Экономикалық теория негіздері» -Алматы,
209 бет.
10. Шеденов «Жалпы экономикалық теория» - Алматы, 2002.
бет.
11. Құлпыбаев С. «Қаржы» - Алматы, 2003. 426-440
12. «Инфляция — хроническая болезнь бумажных валют» -
Финансы Казахстана, 1995. 13-17 бет.
13. Қожахметов А. «Инфляция и ее последствия» -Журнал:
статистика, 2001. 25-29 бет.
14. Райымқұлов С. «Экономикалық теория негіздері». Шымкент 2005
15. Черняк В.З. Основы экономики в схемах и
16. Егемен Қазақстан. Инфляция неден именеді. 2006, сәуір.
17. Егемен Қазақстан. Инфляция. 2006, 29 қараша.
18. Егемен Қазақстан. 2006, 6 маусым. 3 бет.
19. Егемен Қазақстан. 2006, 11 мамыр.
20. Егемен Қазақстан. 2006, 18 сәуір.
21. Егемен Қазақстан. 2004, 19 мамыр.
22. Қазақ елі. 2004, 21 сәуір.
23. Егемен Қазақстан. 2006, 14 маусым. 6 бет.
24. Егемен Қазақстан. 2006, 19 сәуір.
25. ҚазҰУ хабаршысы. Экономика сериясы, №5. 2006.
4
Баға деңгейі
Инфляция критерийлері
Баға өсу
қарқыны
Әртүрлі топтардағы тауарлар бойынша баға өсу деңгейінің айырмашылығы
Күтім және болжамдық инфляция
Инфляция түрлері
Күтілген
инфляция
Балансталған инфляция
Ұстамдық инфляциялары
Галопириялық инфляция
Гиперинфляция
Балансталмаған инфляция
Күтілмеген
инфляция
ҚР инфляциялық жағдайы, себептері мен оған қарсы күрестің жолдары
Инфляцияның мәні, негізгі мазмұны
Инфляцияның себептері және түрлері
Қазақстан Республикасындағы инфляцияның динамикасы
Инфляция және инфляцияға қарсы саясат
Инфляцияның экономикалық әулеметтік салдары. Инфляцияға қарсы мемлекеттік саясат
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция
Инфляция туралы ұғым
Инфляцияның түрлері
Өсу және даму антропометриясы