Қазақстан Республикасының билік органдар жүйесі
ҚР мен шет мемлекеттердің мемлекеттік билік органдарының жүйесін
akimgojina@mail.ru
Жоспар
Кіріспе.....................................................................................................................3
1. Мемлекеттік биліктің теориялық астары
1.1 Мемлекеттік билік түсінігі...............................................................................6
1.2 Мемлекеттік билік жалпы әлеуметтік категория ретінде..............................8
1.3 Мемлекеттік билікті бөлу теориясы..............................................................11
2. Қазақстан Республикасы мен шетел мемлекеттерінің билік органдары
2.1 Қазақстан Республикасының билік органдар жүйесі...................................16
2.2 Ресей Федерациясының билік органдар жүйесі...........................................23
2.3 Америка Құрама Штаттары билік органдар жүйесі.....................................25
3. Қазақстан Республикасы мен алыс және жақын шетел
3.1 Қазақстан, Ресей, Америка билік органдар жүйесінің артықшылықтары
Қортытынды........................................................................................................31
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі....................................................................33
КІРІСПЕ
Конституцияға сәйкес құрылған қос палаталы Парламенттің Қазақстан Республикасындағы
Қазақстан Республикасындағы өкілдік биліктің қалыптасуы мен заң шығарушылық
1. Президент. Ол мемлекет басшысы, халық пен мемлекеттік
2. Парламент. Ол Қазақстан Республикасының Заң шығару қызметін
3. Үкімет. Ол Қазақстан Республикасының атқарушы билігін жүзеге
4. Конституциялық Кеңес.
5. Соттар және сот төрелігі. Республикада сот жүйесін
6. Жергілікті мемлекеттік басқару және өзін-өзі баскару. Жергілікті
Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік
Қазақстан Республикасындағы өкілдік биліктің қалыптасуы мен заң шығарушылық
Мемлекеттік билік органдарының тамыр тартқан тереңі мен даму,
Мемлекеттік билік органдары Қазақстан құқық және мемлекет теорияларында
Мемлекеттік билік органдарының түсінігін, түрлерін ресейлік және қазақстандық
Курстық жұмыстың мақсаты. Қазақстан Республикасы мен жақын және
Осыған сәйкес жұмыс міндеттері анықталды:
- Мемлекеттік биліктің теориялық астарын;
Қазақстан Республикасы мен шетел мемлекеттерінің билік органдары жүйесін
- Қазақстан Республикасы, Ресей Федерациясы, Америка Құрама Штаттары
- Қазақстан Республикасы мен алыс және жақын шетел
Зерттеудің объектісі: Зерттеудің объектісіне ҚР мен жақын және
1 МЕМЛЕКЕТТІК БИЛІКТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСТАРЫ
1.1 Мемлекеттік биліктің түсінігі
Билік дегеніміз бұл – қоғамның беделінің, ерікжігерінің, күш
Мемлекеттің бірден-бір орталығын құрайтын саяси (мемлекеттік) билік дегеніміз
Табиғи теңсіздік негізінде пайда болатын билік қашанда жеке
Әлеуметтік теңсіздікке негізделген билік өзінің персоналдық нысанын жоғалта
Яғни, билік әлеуметтік теңсіздік негізінде пайда болады, бірақ
Қоғамда биліктің айрықша түрі бар. Оның басты белгісі
Мемлекеттік биліктің негізінен әлеуметтік теңсіздіктің ерекше түрі енеді
Әлеуметтік теңсіздік қоғамды басқару үшін мүмкіндік туғызады. Себебі
Демек, қоғам тарихы – саяси теңсіздікті жою
Саяси (мемлекеттік) билік қатынастарын реттейтін нормаларды сақтау саяси
Мемлекеттік биліктің пайда болуы және институализациялану үрдісі мемлекеттің
Мемлекеттік билік органдары – мемлекеттік биліктік өкілеттерге ие
Мемлекеттік билік органдары оның лигитимдігінің заңды қайнар көзі
Конституциямен, республикалық заңдармен мемлекет қызметін және міндетін тікелей
Жоғарыда аталған мемлекеттік органдардың түрлерінің өкілеттіктерін орындауды қамтамасыз
Мемлекеттік билік органдары мемлекет механизмін қамтиды.
Мемлекеттік механизмі түсінігі «мемлекеттік аппарат» категориясымен тығыз байланысты.
Ендеше, мемлекет механизмі (аппараты) бұл – Қазақстан Республикасының
1.2 Мемлекеттік билік жалпы әлеуметтік категория ретінде
Мемлекеттік билік органдарын толыққанды талқылау үшін алдымен билікті
Билік болып қоғамда белгілі бір субъектінің (жеке тұлғаның,
Адамзат баласы өмір сүріп отырған қоғамда биліктің көптеген
Осы аталған саяси билік негізгі заңдық мағынада мемлекеттік
К. Маркс «мемлекеттік билікті жүзеге асыратын мемлекет пен
Сонымен қатар Ф.Энгельс «саяси (мемлекеттік) билік ерекше жариялылыққа
Биліктің маңызды белгісінің бірі – күш. Себебі, әр
Билік күші физикалық күш, қару-жарық күші (дубина, қару,
Өз бойыңа арыстан мен түлкінің мінезін қалыптастыр. Арыстан-айбатты,
Иә, әр ғасырлардың, әр қоғамдық құрылыстардың өзіндік билік
Жоғарыда атап өткен «Тақсыр» атты кітапшада, бұған керісінше,
Шығыс филасофтарының көне жазбаларында билік иелерін үш топқа
бөледі екен.
Біріншісі – кұдайдың өзі туа бітті ақыл
Екіншісі - өзгенің істегенін көріп, әрекет жасайтындар. Бұлар
Үшіншісі - өзі білмейтін және өзгеден тәлім алмайтындар.
Наршахи деген ақылман: «Халқың, қара нан жесе, сен
Біздің пікірімізше, қоғам рахаты тек мемлекет басшысына тәуелді.
Алды-артыңды болжаудан қалдырады. Осының салдарынан халқыңды ұмытасың.
Афина патшасы Амасиске ғұлама Солон: «Менің пікірімше үкімет
Олай болса, билік тізгінін ұстаған ақылмандардың кемеңгерлігі -
«Әр адам өз ісін адалдықпен атқара білсін. Билеуші
Конфуцийдің қағидаларын Қытай көсемдері әлі күнге басшылыққа алып
Жалпы, билік иесі болу бақытына алуан салалы қызметтің,
Алайда бұл ереже біздің мемлекеттік органда отырған азаматтарымызға
- Маған дауыс беріңдер. Қарсыластарымды жеңіп шықсам, екінші
Еліміздегі мемлекеттік билік органдарының алшың басуы-қоғамымыздағы демократияның бір
«Бақ пен сордың арасы - бір-ақ қадам» депті
Жалпы тілмен айтсақ билік - айбалтаның басы да,
Ал жоғалғанды тауып бермек түгілі, қолыңдағыны жұлып алатын
Ежелгі заң реформаторы Солон өз билігі хақында былайша
Демек, біздегі билік иелері өз дәуірінде де, болашақ
1.3 Мемлекеттік билікті бөлу теориясы
Билікті бөлу теориясы осыдан үш жүз жылдар бұрын
Мемлекеттік билік бөлудің маңыздылығы мен қажеттіліктері жөніндегі Джон
Мемлекеттік биліктің кеңестік концепциясының негізін қалаушылар К.Маркс, Ф.Энгельс
Алайда уақыт өте келе билікті бөлу теориясы кең
Мемлекеттік билікті бөлу қағидасының тарихы ежелден бастау алған.
Сонымен қатар, соттық билік заң шығарушы және атқарушы
мен заң шығарушы билік біріксе субъектінің өмірі мен
1990 жылғы 25 қазандағы Қазақ КСР-ының бұрын буржуазиялық
институт ретінде үзілді-кесілді теріске шығарған билік бөлісу қағидасын
Сондай-ақ, Қазақстан Республикасының Конституциясы Жоғарғы Кеңеске кең өкілеттілік
1993 жылдың қаңтарында қабылданған Конституцияда Президенттік басқару жүйесі
Қазақстан Республикасының «Республикада мемлекеттік билік біртұтас, ол Конституция
асырылады» делінген (3-бап 4 тармақ). Мемлекеттік билік жүйесі
Билік бөлу қағидасының маңызды болатын себебі ол мемлекеттің
Қазақстан Республикасында Конституция нормаларын талдау билік бөлу жүйесінде
Конституцияға сәйкес мемлекеттік билікті шығарушылық, атқарушылық билік, сот
Мемлекеттік билікті бөлу біздің дербес және тәуелді мемлекетіміз
Билікті бөлу теориясы көптеген саясат зерттеушілерімен анықталды: идея
Билік бөлу теориясының негізгі ережелері мынадай:
1) Билікті бөлу Конституциямен бекітіледі.
2) Конституцияға сәйкес Заң шығарушы, атқарушы
3) Барлық, билік тең
4) Ешқандай билік өзге билікке тиесілі құқықтарға ие
5) Соттық билік саяси ықпал етуден тәуелсіз.
Билікті бөлу қағидасының теориялық және практикалық қайнар көздері
Ежелгі Грецияда Солон архонт бола тұра 400 кеңесін
Биліктің бөліну теориясы өзінің теориялық дамуын орта ғасырда
«Мемлекеттік басқару туралы екі трактаттан» кейін жүз жыл
Джон Локктың көзқарасы француздық философ Шарль Луй Монтескьенің
Бұл заңды. Себебі біз қазір өз таңдауымызды жасап
Өздеріңізге белгілі, екі жүз елу миллионнан астам халықты
астам уақыт салып күйреп, ыдырап, жеке-жеке отау тіккен
Бұдан кейін, қоғамдық қатынастың жаңа құрылымында қай бағытта
2 Қазақстан Республикасы мен шетел мемлекеттерінің билік
2.1 Қазақстан Республикасындағы Мемлекеттік билік органдары
Қазақстан Республикасының Президенті халық пен мемлекеттік биліктің, Конституциясының
Президентіміз Н.Ә.Назарбаев: басқарудың президенттік жүйесін «мемлекеттің бүгінгі
Мемлекеттің басшысы және жоғары лауазымды тұлғаның қызметін
Қазақстан Республикасының Конституциясымен рұқсат етілетін ең жоғарғы жас
Қазақстан Республикасының Президенттікке үміткер адам міндетті түрде тумысынан
Конституция Қазақстан Республикасы Президенттігіне мемлекеттік (қазақ) тілді еркін
Қазақстан Республикасының Конституциясы
Қайтара дауыс беруге көпшілік дауысын алған екі кандидат
Дауыс беруге қатысушылардың көпшілік дауысын жинаған кандидат сайланған
Мұндай өкілеттіктер мемлекеттік билік органдарының қызметтерін үйлестіріп отыруда
Президенттің Парламентке қатысты өкілеттігі: Президент Парламенттің кезекті және
Президенттің Үкіметке қатысты өкілеттігі: Президент Парламенттің келісімімен Республиканың
Президенттің Соттарға және судьяларға қатысты өкілеттігі: Президент
Жоғарғы сот Кеңесінің ұсынысы бойынша қызметке сайлау және
Президенттің әкімдерге қатысты өкілеттігі: Премьер - министрдің ұсынысымен
Дегенмен, Президент өз өкілеттігі аясының кеңдігін пайдаланып «мен»,
Екіншіден, өздерін шексіз билік иесі сезініп, жіберген қателіктерін
Үшіншіден, парламенттің құқығы мен мүмкіндігін, билік өрісін тарылтып,
Төртінші қауіп - асыра мақтау мен жағымпаздыққа бой
Дегенмен, жоғарыда айтылғандардан өзге бірен - саран оң,
Біздің көкейімізде жүрген бір ұсыныс. Біз Конституциямызға «ақ
Қазақстан Республикасында мемлекеттік билікті шығарушы органы жоғарғы және
Қазақстан Республикасында мемлекеттік заң шығарушы билік жоғарыда атап
Енді Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік биліктің заң шығарушы органына
Қазақстан Республикасының 1995 жылғы Конституциясы Парламентті заң шығару
Парламент тұрақты негізде жұмыс істейтін екі Палатадан, Сенаттан
Парламент депутатының өкілеттігі Қазақстан Республикасы Конституциясымен, Президенттің «Қазақстан
Парламент депутатының өкілеттігі: ол орнынан түскен, депутат іс-әрекетке
Депутат Палатаның, оның органдарының отырыстарына дәлелсіз себеппен қатыспаса
Парламент Палаталарының 1996 жылғы 20 мамырдағы бірлескен отырысында
Қазақстан Республикасының Парламенті өз жұмысын сессиялық тәртіппен жүзеге
Парламенттің кезекті және кезектен тыс сессиялары болады. Кезекті
Парламенттің бірлескен отырыстарында мынадай мәселелер қаралады:
1. Конституцияға енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың
2. Парламент конституциялық заңдар қабылдайды, оған өзгерістер мен
3. Республикалық бюджет, Үкіметтің және Республикалық бюджеттің орындалуын
4. Президенттің қабылданған заңға
5. Қазақстан Республикасының Конституциясы
6. Премьер-министр мен Ұлттық Банктің Төрағасын тағайындауға келісім
7. Үкіметтің Бағдарламасы қаралады.
Қазақстан Республикасы Конституциясы Парламенттің республикалық референдум тағайындау туралы
Парламенттің қос Палатасының бірлескен отырысында республиканың Конституциялық Кеңесінің
Парламент Палаталары бірлескен отырыстарында Конституцияға көзделген басқа да
Парламент Мәжілісінің ерекше қарауына Конституция мынадай мәселелерді
1. Заң жобаларын қабылдау және қарау.
Республика Парламенті қабылдаған Заңға Президенттің наразылығы бойынша ұсыныстар
Президенттің ұсынысы бойынша республиканың Орталық сайлау комиссиясының төрағасын,
4. Республика Президентінің кезекті сайлауын хабарлау және оның
5. Екі депутатты Әділет біліктілік алкасының құрамына
6. Республика Президентіне мемлекетке опасыздық жасады деп айып
Мәжіліс пен Сенаттың жеке қарауына жататын негізгі мәселелер
1. Мәжіліс пен Сенат өз депутаттарының өкілеттігін дербес
2. Әр Палата өз құзыретіндегі мәселе бойынша парламенттік
3. Палата бес жылдық мерзімге республикалық бюджеттің орындалуын
Денсаулығына байланысты міндетін атқару мүмкін болмағанда Президенттің
Палатадан сан жағынан бірдей депутаттардан тұратын комиссия құрады.
Сенаттың ерекше өкілеттігі:
1. Республиканың Жоғарғы Сот Кеңесі Президенттің төрағалығымен Жоғарғы
Республиканың Бас прокуроры және Ұлттық қауіпсіздік комитетінің төрағасын
Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сот Кеңесінің құрамына екі депутатын
Сенат республика Президентін орнынан кетіру туралы Мәжіліс көтерген
Конституция Сенатқа жергілікті өкілді органдарыдың өкілеттігін мерзімінен бұрын
Бас прокуроры қол сұғылмаушылықтан айыру оны қызметке тағайындау
Сонымен бірге, жоғарыда атап өткен жағдайлардан басқа Қазақстан
Парламентті тарау құқығы тек Республика Президентіне берілген. Ол
Конституция Президенттің Парламентті тарата алатын мынадай жағдайларын қарастырған:
Егер Парламент Үкіметке сенімсіздік вотумын білдірсе. Бұл Парламенттің
Парламент Палаталары арасында немесе Парламент пен басқа билік
Қазақстан Республикасындағы заң шығарушылық үрдістің бірінші сатысы заң
Мәжіліс Регламентіне сәйкес заң шығару құқығы мынадай нысандарда
Қазақстан Республикасының жаңа заң жобаларын енгізу.
Қазақстан Республикасының әрекет етуші заңдарын кері қайтару, толықтыру,
Заң шығарушылық бастаманың сатысы заң шығармашылық қызмет үшін
Заң шығару үрдісінің екінші сатысы бұл – заң
Заң жобасы бойынша қорытынды дайындау үшін отыз күннен
Үшінші саты заң жобасын Мәжіліс отырысында қарауға негізделеді.
Төртінші саты – Сенатпен заң жобасын қарау. Сенатта
Бесінші саты - заңға қол қойылып, оның жариялануы.
Президент он бес күн ішінде заңды толықтай немесе
2.2 Ресей Федерациясының билік органдар жүйесі
Ресей Федерациясы — Азия мен Еуропа
Ресей тарихы мың жылдан асады, әрі оқиғаларға аса
Бірнеше ғасырлар бойы Ресей мен Орталық Азия халықтары
Өз тарапынан Ресей басқармасы да бұл аймаққа ден
- бірінші кезең - 90-шы ж. басы -
- екінші кезең - 90-шы жылдардың соңына, Ресейдің
- 2000 ж.
В.Путиннің билікке келуімен басталған үшінші кезенді Ресейдің халықаралық
Көптеген мемлекеттер Ресейдің болжаусыз және аймақтан кету қате
Бұл жайттарға сәйкес Орталық Азия державаларды неге соншалықты
Орталық Азия Ресей үшін геостратегиялық және геосаяси, экономикалық
2.3 Америка Құрама Штаттары билік органдар жүйесі
Құрама Штаттардың президентінің кеңесі - әлемдегі
Атқарушылық өкілеттіктері
Президент мемлекеттік істерді және федералдық үкіметтің істерін атқару
Заң шығару өкілеттіктері
Конституцияға сәйкес Конгресс «заң шығаратын үкімет» болса да,
Конгресс қарастыратын заңдардың көпшілігі атқарушы біліктің ұсыныстары бойынша
Соңғы жылдары президенттер өздерінің Конгресспен жұмыс бабындағы қарым-қатынастарды
Сотқа қатысты өкілеттіктері Президенттің конституциялық өкілеттігінің
Халықаралық істердегі өкілеттіктері
Коиституцияға сәйкес президент Құрама Штаттардың басқа
Конституцияда президент кабинеті туралы мәселе қарастырылмаған. Бірақ, ол
Кабинет Конституциядан тыс елдің бірінші президенті Джордж Вашингтонның
Әрбір департаменттің мыңдаған қызметкерлері бар кеңселері елдің түкпір-түкпірінде
3. Қазақстан Республикасы мен алыс және жақын шетел
3.1 Қазақстан, Ресей, Америка билік органдар жүйесінің артықшылықтары
Конституцияның 3-бабының 4-тармағында бұл былайша тұжырымдалады: «Республикада мемлекеттік
Қазақстан Республикасы Конституциясының III-VIII бөлімдерінде ҚР Президенті (40-48
Қазақстан Республикасының Президенті - мемлекеттің басшысы, мемлекеттің ішкі
Қазақстан Республикасының Президенті Республика парламентінің кезекті және кезектен
Қазақстан Республикасының Парламенті заң шығару қызметін жүзеге асыратын
Мәжіліс жетпіс жеті депутаттан тұрады. Алпыс жеті депутат
Парламент, Палаталардың бірлескен отырысында Қазақстан Республикасы Президентінің ұсынысы
конституциялық заңдар қабылдайды;
оларға өзгертулер мен толықтырулар енгізеді; республикалық бюджетті және
бюджетке өзгертулер мен толықтырулар енгізеді;
Премьер-Министрдің Үкімет бағдарламасы туралы баяндамасын тыңдап, бағдарламаны мақұлдайды
Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі: Үкімет қызметін ұйымдастырып, оған басшылық
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге
Сот билігі сотта іс жүргізудің азаматтық, қылмыстық және
Заңмен құрылған Республиканың Жоғарғы Соты және Республиканың жергілікті
Сонымен, Қазақстанда нақты демократиялық институттар жұмыс істейтін қоғам
Қазақстанда мемлекеттік құрылым мемлекеттік биліктің біртұтастығы мен оның
Құрама Штаттардың президентінің кеңесі - әлемдегі
Атқарушылық өкілеттіктері
Президент мемлекеттік істерді және федералдық үкіметтің істерін атқару
Заң шығару өкілеттіктері
Конституцияға сәйкес Конгресс «заң шығаратын үкімет» болса да,
Сот билігі, заң шығару және атқару биліктері бір-бірінен
Соттың тәуелсіздігіне кепілдік беретін институциялық кепілдіктер. Сот қызметкерлерін
Сондықтан, Қазақстанның АҚШ-пен өзара іс-кимылы тек екі жақты
Қазақстан өзінің геосаяси факторларына және экономикалық әлеуетіне орай
Қорытынды
Қазақстанда мемлекеттік билікті нығайту кезек күттірмейтін және аса
Қазіргі Қазақстанның нақты мәнінің саяси сипаттамасы мен билік
1. Мемлекеттік биліктің бірден-бір бастауы — халық.
2. Халық билікті республикалық референдум және еркін сайлау
3. Қазақстан Республикасында билікті ешкім де иемденіп кете
Аталған жағдайларға сәйкес биліктің әр түрлі тармақтарының жұмыс
Мемлекеттік механизм, аппарат, органдар туралы көптеген жақын және
Курстық жұмыста – мемлекеттік билік, Ресей, АҚШ, т.б.
Біздің бұл еңбегіміз «ҚР мен жақын және алыс
АҚШ Конституциясы негізгі үш принципті бекітеді. Ең алдымен
АҚШ-тың құрылғаннан кейінгі экономикалық дамуына тарихта бұрын-соңды болмаған
АҚШ-тың бірінші Конституциясы-халықаралық құқықты қамтитын федеративтік республиканы бекітті.
Қазіргі әлемнің аса ірі державасы Америка Құрама Штаттарымен
АҚШ-тың жалпы әлемдік процестерге ықпалы сөзсіз. Бүл орасан
АҚШ дербес күш ретінде, сондай-ақ халықаралық ұйымдар туы
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. ҚР Конституциясы
2. Сапарғалиев Г.С. Мемлекет және құқық теориясы Алматы,
3.Амандықова С.К. Қазақстан Республикасының конституциясылық құқығы, Астана –
4. Дулатбеков Н.О., Жұмабекова Г.Х. «Мемлекет және құқық
5. Мұхтарова А.Қ. Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы,
6. АҚШ құқығы, Саясат – 2001
7. Америка Құрама Штаттарының Конституциясы, Заң – 2002
8. АҚШ – тың Атқарушы департаменттері, М-
9. Концепция внешней политики Российской Федерации (12 июля
10. Концепция внешней политики Российской Федерации (28 июня
11. Ихданов Ж., Сансызбаева Ғ.Н. Мемлекеттік басқару теориясы,
12. Б.Қ. Нұрғалиев, Америка саясаттанушылары XXI ғасырдағы
13. Цыганков П.А. – Теория международных отношений на
14. АҚШ Президенттік өкілеттілігі, М., 1999
Сапарғалиев Г.С. Мемлекет және құқық теориясы Алматы, 1997
Қапесов Н. Саясаттану – Алматы, 2003
5
Мемлекет аппараты, тетігі
Атқарушы билік органдарының жүйесі және құрылымдары
Сот билігі органдары
Өкілетті органдар
Мемлекеттік және құқық теориясы.
Мемлекет механизмінің ерекшеліктері, қызметі
Мемлекеттік аппараттың түсінігі, құрлымы, қызметтіндегі принциптері
Мемлекеттік билік экономикалық және саяси жүйенің қалыптасуына ықпал етуші негізгі фактор ретінде
Мемлекет механизмін ұйымдастыру және оның қызметінің қағидаттары
Мемлекеттік органдар жүйесінің тиімділігі мен өнімділігін арттыру проблемалары - пәнаралық методологиялық проблема