НЕСИЕЛІК АҚШАЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
I НЕСИЕЛІК АҚШАЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ 4
1.1 Несие ақша – толық құнсыз ақшалар ретінде
2.2 Несиелік ақшалардың негізгі түрлері мен олардың жіктелуі
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛІК АҚШАЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ МЕН
2.1 Қазақстан Республикасы ақша айналысындағы несиелік ақшалар және
2.2 Қазақстан Республикасында несиелік ақшаның түрі ретінде вексельдің
ҚОРЫТЫНДЫ 28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 29
КІРІСПЕ
Ақшаның өмiр сүруiндегi объективтiк қажеттiлiк ол
Шаруашылықтағы тауарларды өткiзуде, сондай-ақ тауарлы емес төлемдердi және
Осы ақша айналысының тұрақтылығын, бірқалыпты айналысын реттеуге мүмкіндік
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын «Несие ақшалары, олардың
I НЕСИЕЛІК АҚШАЛАР ЖӘНЕ ОНЫҢ ТҮРЛЕРІ
1.1 Несие ақша – толық құнсыз ақшалар ретінде
Ақша тауардан дами отырып, тауар
Ақша - жалпыға бiрдей эквивалент,
Несие ақшалай капиталдың ссудалық капиталға өтуін қамтамасыз ете
Несие ақшаның төлем құралы функциясындағы ақшаның дамуы болып
Құнның қозғалысы бұл несиенің қозғалысының кіндігін сипаттайды.
Несиенің айналыстағы нақты ақшалардың орнын уақытша алмастыру. Қазіргі
Ақша өзiнiң дамуы барысында екi түрге бөлiнедi:
Толық құнды ақшалар – номиналдық құны оны дайындауға
“Монета” сөзiнiң шығуын римдiктердiң жүрегi саналатын шiркеу құдайы
Алғашқы монеталар VII ғ. б.э.б Ертедегi Қытайда және
Алтын айналысы тұсында құнның қағаздай белгiлерiнiң пайда болуының
алтын өндiрiсi тауар өндiрiсiнiң артынан iлесе алмай, нәтижесiнде
жоғары құнды алтын ақшалар ұсақ құнды айналымға қызмет
алтын стандарты, жалпы алғанда өндiрiстi және тауар айналымын
Толық құнсыз ақшалар (құнның белгiлерi) – номиналдық құны
Оларға мыналар жатады:
құнның металдық белгiлерi – арзан бағалы металдардан жасалған
құнның қағаздан жасалған белгiлерi, ол екiге бөлiнедi: қағаз
Металл ақшалардың қағаз және несиелік ақшаларға ауысу себептер
металл ақшаларды тасымалдап алып жүру қолайсыз;
металл ақшалардың мемлекеттiк билiк органдарының жасаған әрекетiнiң нәтижесiнде,
бағалы металдарды өндiрудiң қағаз және несие ақшаларды өндiруден
бюджет тапшылығын жабу және айналыстағы ақшаларды реттеу мақсатында
Несиелiк ақшалар – тауар өндiрiсiнiң дамуымен, яғни тауарларды
Несиелiк ақшалардың шығуы банктердiң несиелеу операцияларымен байланысты. Мұндай
2.2 Несиелік ақшалардың негізгі түрлері мен олардың жіктелуі
Несиелiк ақшалардың мынадай түрлерi бар: вексель, банкнота және
Өндірістегі жұмыстың айналымдылығы, яғни өнімді өндіру, оны сату
Қолма-қолсыз төлем құралы – вексель болып табылады. А.А.
Вексель – қарызды өтеудегі заңды түрде бекітілген төлем
Вексель шығарып және оны пайдалануды дамыту ертеден несие
Вексель – тауар-ақша қатынастарын және коммерциялық несиені дамытуда
Егер кәсіпорын өз ісін парасаттылықпен жүргізіп отырса, оған
Вексель төлем дағдарысын реттеп, заттық қорлардың айналысқа түсуін
Вексель нарығының қызметі – қысқа мерзімді несие беру
Вексель несиені өтемеу қаупімен байланысты болғандықтан ол вексель
Басқа қарыз міндеттемелерінен вексельдің үш түрлі айырмашылығы бар:
Біріншіден, вексельдің дерексіздігі, яғни қарызды қандай жағдайға, не
Екіншіден, оның даусыздығы, яғни қарызды қандай жағдайға алғандығына
Үшіншіден, вексельді айналмалылығы, яғни вексель иемденуші оны
Вексель – белгiлi бiр соманы алдын ала келiсiлген
Вексельдiң екi түрi бар: жай және аудармалы. Елiмiздiң
Жай вексель (соло) – вексельдi ұстаушыға вексельде
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетiлген соманы
Ендi несиелiк ақшалардың келесi түрi бұл банкнота. Банкнота
Банкнота вексельден және қағаз ақшалардан өзара ажыратылады. Банкнотаның
мерзiмдiлiгiне қарай, егер де вексель мерзiмдiк қарздық мiндеттеме
кепiлдiгiне қарай, вексельдi айналысқа жеке кәсiпкерлер шығарады және
Экономикада банкнотаның екi түрi бар. Ол: классикалық және
Классикалық банкнота – бұл банкнотаның алғашқы пайда болған
Жай банкнота – бұл қазiргi кездегi айналысқа шығарылған
Чек – ағымдағы шот иесiнiң чектi ұстаушыға белгiлi
Ақшалай чек – банктен қолма-қол ақша алуға арналған
Атаулы чек – аударуға құқысыз белгiлi бiр тұлғаның
Ордерлi чек – бiр тұлғаның атына толтырылған, бiрақ
Есеп айырысу чегi – заңды тұлғалар арасында қолма-қолсыз
Жол чегi – туристiк сапарларға арналған төлем құралы;
Кепiлдендiрiлген чек – банктiң чекте көрсетiлген соманы төлеуге
Чекпен есеп айырысу. Чек – бұл шот
Чек арқылы есеп айырысудың қолайлылығы мынада:
Егер де төлеуші тауарды алғанға дейін төлегісі келмей,
Сатушы белгісіз болған жағдайда.
Чек берілген күннен бастап он күн ішінде банкке
4
3
2
1
5
Сурет-5 – Чекпен есеп айырысу сызбасы
Мұндағы: 1 – сатып алушы банкке чектік кітапша
II ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕЛІК АҚШАЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІ МЕН
2.1 Қазақстан Республикасы ақша айналысындағы несиелік ақшалар және
Қазақстанда есеп айырысу және төлем қатынастары дамыған, бірақ
Қаржы жүйесінің және Ұлттық банктің негізгі міндеттерінің бірі
Еліміздегі болашағы бар есеп айырысу құралдарының бірі несиелік
Чек – бұл қолма-қолсыз есеп айырысу барысында қолданылатын
Чектің мынадай түрлері бар: Ақшалай чек – банктен
Шетел тәжірибесінде, яғни АҚШ, Ұлыбритания, Канада, Франция елдерінде
Біздің ойымызша Қазақстан Республикасында чек арқылы есеп айырысуды
Клирингтік палатадағы, чектердің клирингтік жұмысының белсенділігін арттыру;
Төлем құралы ретінде чекке деген сенімділікті арттыру, түрлі
Тұрақты құқықтық базамен қамтамасыз ету;
Шетел тәжірибелерін өзіміздің ұлттық экономикамыздың ерекшеліктеріне сай қолдану
Нақты қазіргі кезеңде еліміздегі чекті пайдалану барысы 1998
Кепілденген чек – чек берушінің банктегі шотындағы қаражатының
Кепілдендірілмеген чек – чек берушінің банктің кепілдігі көрсетілмеген
Қамтамасыз етілген чек – банкке алдын ала салған
Келесі қарастырылатын қолма-қолсыз төлем құралы – вексель болып
Классикалық вексель айналымының негізін коммерциялық вексель құрайды. Қазақстан
«ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына
Жай вексель (соло) – вексельді ұстаушыға вексельде көрсетілген
1
2
3
4
Сурет-1 – Жай вексельдің айналысы
Вексельді тауар сатып алушы сатушыға береді (вексель беруші
Сатушы тауарды тиеп қояды немесе тапсырыс бойынша қызмет
Сатушы белгіленген уақытта вексель бойынша төлем өтеуді ұсынып
Сатып алушы көрсетілген қызметке, алынған тауарға ақы төлейді,
Жай вексельді пайдаланғанда тек екі жақ (контрагенттер) өзара
Аудармалы вексель (тратта) – вексельде көрсетілген соманы белгілі
Аудармалы вексельдің айналысын келесі суреттен көре көре аламыз:
6
5
3 4 8 7
2
1
Сурет-2 – Аударым вексельдің айналысы
2-ші суреттегі:
вексель беруші (трассант) төлеушіге (трассатқа) яғни қарызға тауарды
төлеуші (трассат) вексель бойынша акцепт беріп оны вексель
вексель беруші (трассант) акцепттелген вексеьді ремитентке –
ремитент аудармалы вексельді трассатқа төлемдерді өтеуге жіберіп отырады;
трассат банкке вексельді төлеуге үкім беріп және сонымен
ремитент вексельді несие берушіге жібереді;
несие беруші вексельді ақшаны өз шотына аудару үшін
ақша трассаттан несие берушіге несиені өтеу ретінде түседі.
Қазақстанда вексель айналысын бiрiншi болып қолданушылардың қатарында Казкоммерцбанк
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретiнде
Мұндағы, “домицилиант” – вексельде көрсетiлген төлемдi төлемдi жүзеге
Трассат тратта бойынша төлеуге келісімін бергеннен бастап борышқор
Жай және аудармалы вексель – коммерциялық вексельдің түрлері
90 жылдың басында және ортасында банктер вексель операциясымен
Вексельмен жасалатын коммерциялық банктердің операциясы мындай түрге болуға
Коммерциялық банктердің кеңінен тараған вексель операциясына - вексельді
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия және
2.2 Қазақстан Республикасында несиелік ақшаның түрі ретінде вексельдің
Қазақстан Республикасындағы қазіргі нарықтық қатынастардың қалыптасуы кезінде, төлем
«ҚР-дағы вексель айналысы туралы» (28,04,97 ж.) ҚР-ның Заңына
Бұл Заң 1930 жылғы 7 маусымдағы Аударым және
Аударым векселi вексель берушiнiң бұйрығымен ақы төленуге тиiс
Ол вексель берушiнiң өзiне берiлуi мүмкiн.
Ол үшiншi тұлғаның есебiнен берiлуi мүмкiн.
Аударым векселi үшiншi тұлғаның тұрғылықты жерiнде немесе төлеушiнiң
Вексельде проценттiк ставка көрсетiлуге тиiс; мұндай нұсқау болмаған
Егер аударым векселiнде аударым векселi бойынша мiндеттi бола
Егер вексель берушi аударым векселiнде "бұйрыққа емес" деген
Индоссамент жай және ешқандай шарт қойылмаған болуға тиiс.
бланктi не өзiнiң атынан немесе басқа бiр тұлғаның
өз кезегiнде вексельдi бланк арқылы немесе қандай да
вексельдi бланк толтырмастан және индоссамент жасамастан үшiншi тұлғаға
Аударым векселi кiмнiң қолында болса, тiптi соңғы индоссамент
Егер индоссаменттiң "валюта алуға", "инкассаға", "сенiм бiлдiрiлген ретiнде"
Вексель берушi қандай да болсын аударым векселiнде мерзiмi
Вексель берушi бұл соңғы мерзiмдi қысқартуы немесе неғұрлым
Төлем төлеушi бiрiншi ұсынудан кейiн вексельдi келесi күнi
Егер вексель ұсынудан кейiн белгiлi бiр уақытта төленуге
Акцептпен аударым векселiнiң мазмұнына жасалған қандай да болмасын
Жай вексель мыналардан тұрады:
1) мәтiннiң өзiне енгiзiлген және осы құжат жасалған
2) белгiлi бiр ақша сомасын төлеуге ештеңемен шарттастырылмаған
3) төлем мерзiмiнiң көрсетiлуi;
4) төлем жасалуы тиiс орынның көрсетiлуi;
5) кiмге немесе кiмнiң бұйрығымен төлем жасалуы тиiс
6) вексельдiң жасалған күнi мен орнының көрсетiлуi;
7) құжатты берушiнiң (вексель берушiнiң) қойған қолы.
Алдыңғы бапта көрсетiлгендердiң қандай болса да бiрi жоқ
Төлем мерзiмi көрсетiлмеген жай вексель ұсыну бойынша төленуге
Ерекше нұсқау болмаған жағдайда, құжат жасалған жер төлем
Жай вексельге, бұл құжаттың табиғатына қайшы келмейтiндiктен, аударым
индоссаментке төлем мерзiмiне төлемге
акцептемеген немесе төлем төлемеген жағдайда талап қоюға делдалдық
Жай вексельге сондай-ақ үшiншi тұлғада немесе төлеушiнiң тұрғылықты
Дәл осылай жай вексельге авальға қатысты қаулылар қолданылады
Жай вексель бойынша вексель берушi де, аударым векселi
Ұсынылғаннан кейiн белгiлi бiр уақыт мерзiмiндегi жай вексельдер
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы Қазақстан Республикасының аумағында жай
Қазақстан Республикасындағы вексель айналысы жөнiндегi қатынастар «Женева вексель
Қазақстанда вексель айналысын бiрiншi болып қолданушылардың қатарында Казкоммерцбанк
Сонымен қатар, осы банк 2003 жылы домицилиант ретiнде
Мұндағы, “домицилиант” – вексельде көрсетiлген төлемдi төлемдi жүзеге
Трассат тратта бойынша төлеуге келісімін бергеннен бастап борышқор
Жай және аудармалы вексель – коммерциялық вексельдің түрлері
90 жылдың басында және ортасында банктер вексель операциясымен
Вексельмен жасалатын коммерциялық банктердің операциясы мұндай түрге болуға
Коммерциялық банктердің кеңінен тараған вексель операциясына - вексельді
Қазақстанда банктердің акцептік операциялары дамымаған. Ұлыбритания, Германия
Акцептік операцияға қарағанда авальдеу банк үшін қолайлы келеді.
Шетел тәжірибесінде вексельді кепілге ала отырып ссуда беру,
Вексель бойынша жасалатын операция қатарына Ұлттық банктің вексельді
Ұлттық банктің қайта есепке алу саясатын белсенді жүргізуі
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, экономикадағы ақша айналысының тиімділігін қамтамасыз ету,
Несиелiк ақшалардың шығуы банктердiң несиелеу операцияларымен байланысты. Мұндай
Сонымен жұмысты аяқтай келе, несиелік ақшалардың қолма-қолсыз ақшалармен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
«Деньги, кредит, банки» Учебник
2-е, - Москва: 1999г.
Абрамова М.А., Александрова Л.С. Финансы,
Баян Көшенова, Оқу құралы Ақша,
С.Б. Мақыш, Оқу құралы “Ақша айналысы және
Бункина М.К. Деньги, банки,
“Қ.Р-ның вексель айналысы туралы” Қ.Р-ның Заңы
«О текущей ситуации на финансовом рынке» //
№ 9, 8- 2005 г. 2-3 стр.
Вестник КазНУ. Серия экономическая. №3. – 2005 г.
Баймуратов У.Б. «Электронные деньги: проблемы и перспективы»
Сайденов А. Г. «О перспективах развития денежно-кредитной
29
Сатып алушы
Жабдықтаушы
ның банкі
Сатып алушының банкі
Вексель иемденуші (сатушы, төлем алушы - несие беруші
Вексель беруші (сатып алушы төлеуші)
Ремитент
(тратта бойынша ақша алушы)
Несие беруші
(кредитор)
Трассат
(төлеуші)
Трассант
(вексель беруші)
Несиелік ақшалар және оның түрлері
Ақшаның қажеттілігі, мәні және қызметтері
Толық құнды, толық құнсыз қағаз несиенің мәні мен қызметтері
Қазіргі несие және қағаз ақшалардың айналымынан туындайтын проблемалар
Ақша түрлері
Ақшаның түрлері
Қазақстан Республикасындағы несиелік ақшалармен жүргізілетін операцияларды талдау
Банктерге және үкіметке несиелер беру
Ақшаның пайда болуы және оның мәні
Несиелік ақшалар және олардың сипаттамасы