Талапқа құқықтың түсінігі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
ТАРАУ І. ТАЛАП ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ МАҒЫНАСЫ 3
1.1. Талап өндірісінің түсінігі және мағынасы 3
1.2 Талап түсінігі және мағынасы. 5
1.3. Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде 7
ТАРАУ II. ТАЛАП ТҮРЛЕРІ 11
2.1 Талаптардың сыныпталу негіздері 11
2.2 Мойындату талаптары 12
2.3 Сотпен өндіру талаптары 13
2.4 Өзгерту талаптары 14
2.5 Қайта орнатушылық талабы 16
ТАРАУ ІІІ. ТАЛАП ҚҰҚЫҒЫ. ТАЛАП БЕРУ ҚҰҚЫҒЫ 19
3.1 Талапқа құқықтың түсінігі 19
3.2. Талап беруге құқықтың алғы шарттары. Талап беруге
3.3 Тараптардың азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі 21
3.4 Талап арыз талап өндірісінің қорғау құралы ретінде
Қорытынды 27
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 30
КІРІСПЕ
Азаматтармен заңды тұлғалардың құқықтарымен заңды мүдделерінің жүзеге
Азаматтық, отбасылық, тұрғын үй, еңбек және өзге құқықтармен
Азаматтармен заңды тұлғалардың құқықтарымен заңды мүдделерінің сот арқылы
Сондықтан құқықты қолдаушы тұлғамен мүдделі тұлғаның жоғарыда айтылып
Азаматтық сот өндірісінің негізгі түрі болып, талап өндірісі,
Талап. Азаматтық іс жүргізу құқының өте күрделі және
Бұл жұмыста құқықтың талап арқылы қорғалуына байланысты сұрақтарға
ТАРАУ І. ТАЛАП ТҮСІНІГІ ЖӘНЕ МАҒЫНАСЫ
1.1. Талап өндірісінің түсінігі және мағынасы.
Азаматтардың және ұйымдардың субъективтік құқықтары мен заң мен
Талап өндірісі – азаматтық, отбасылық, еңбек, шаруашылық және
Соттың азаматтық, отбасылық, еңбек және шаруашылық істерге байланысты
Азаматтық сот өндірісінің бірнеше түрлерге бөлінуі (талап өндірісі,
Талап өндірісінде сот дауды шешеді және бұзылған немесе
Талап өндірісі келесідей кезеңдерден тұрады:
Сотта азаматтық істің қозғалуы.
Істі сот қарауына дайындау. Істі соттың дауына белгілеу.
Сот қарауы.
І – инстанция сотындағы қаулы және оны жария
1.2 Талап түсінігі және мағынасы.
Заңды және жеке тұлғалардың сотпен қаралуға байланысты конституциялық
Талап бұзылған немесе дауласып жатырған субъективтік құқықты қорғаудың
Добровольский А.А. мен Иванова С.А. талапты – материалдық
Жоғарыда аталып кеткен авторлардың пікірлеріне Гурвич М.А. мен
Олар талапты екі құқық саласына тән категория ретінде
М.А. Гурвич пікірі бойынша – талап процессуалдық әрекет
Гурвичтің пікіріне ұқсас пікір П.Ф. Елесейкинаның пікірі. Ол
1.3. Талап элементтері талаптың құрамдас бөліктері ретінде
ҚР АІЖК–нің 150–бабына сәйкес талапкер өз талабында
а) Талаптың заты.
Талап заты болып материалдық құқықтық талаптар болып табылады.
Талап затының түсінігіне байланысты ғалымдардың бірдей ой –
А.А. Добровольский мен С.А. Иванов талапкерді мойындату талабында
Талап затын даулы құқықтық қатынас объектісі, яғни талаптың
материалдық объектісінен ажырата білу керек. Осыған сәйкес
ә) Талап негізі.
ҚР ҚІЖК–нің 150-бабының 5-ші тармағына сәйкес талапкер өзінің
Талап негізі құқық нормаларының нақты фактілерінің жиынтығынан тұрады.
Құқық өндіруші фактілер, яғни талапкерді субъективті материалдық
Құқық өндіруші фактілерді талапкер өз талабының негіздерінде көрсетеді.
2. Белсенді және белсенді емес легитимация фактілері,
Белсенді фактілерге субъективтік материалдық қатынастарды иеленуші мүдделі тұлғаларға
3. Сотқа жолдануға себеп болған талапқа байланысты
Мысалы: жауапкердің өз міндеттерін орындамауы. Азаматтық іс жүргізу
Талаптың құқықтық және фактілік негіздері барлық жағдайда сотпен
Бұл жоғарғы бекітілген тезиске В.К. Пучинский келіспейді. Оның
б) Талап мазмұны оның элементі ретінде.
Кейбір ғалымдар (М.А. Гурвич, А.Ф. Клейнман.) талап
Талап құрылысындағы үшінші элементінің пайда болуын М.А. Гурвич
Талапкердің өз тілегін білдірілуі талап негізіне кірмегенімен ол
Бірақ В.К. Пучинский “талап мазмұны деген термин дұрыс
Талап құырылысының екі бөліктен тұратындығын дәлелдейтін ғалымдар талаптың
ТАРАУ II. ТАЛАП ТҮРЛЕРІ
2.1 Талаптардың сыныпталу негіздері
Талаптарды түрлерге бөлудің екі жүйесі бар.
Процессуалдық – құқықтық сыныптау.
Талаптардың материалдық – құқықтық сыныпталуы.
Талаптың процессуалдық құқықтық сыныптауын М.А. Гурвич, үш түрге
а) сот арқылы орындалу талаптары;
ә) мойындату талаптары;
б) құқықтық қатынастардың (өзгермелі талаптар) құқықтық қатынастардың өзгеруіне
А.А. Добровольский талаптарды мақсатына қарай бірнеше түрге
Мысалы: виндикациалық сотқа талап берген кезде сот бірден
Талаптардың істердің әр түрлі категориясын, динамикасын көрсететін сот
2.2 Мойындату талаптары
Тану туралы талаптары талапкердің құқықтарын мойындау жатады.
Тану туралы талаптар құқық қатынастарынының әрекет етуін мойындайтын
Талапкердің жауапкерге талабы.
Тану талаптарының заты болып тану талабында талапкер жауапкердің
Соттың талапкер құқығын мойындап, бекітуі билік сипатында болғандықтан,
Тану талаптары сот арқылы орындату талаптарынан өзінің құрамдас
Осыған орай бір авторлардың пікірі бойынша, тану талаптарының
2.3 Сотпен өндіру талаптары
Сотпен бекітілген жауапкердің өз міндеттерін мәжбүрлі түрде орындатуға
Мысалыға, Жантемірова Р.К. сотқа Жантеміров К.Т. атына пәтерге
Сәтбаев қаласының халықтық сотының шешімі бойынша, талапкер Жантемірова
Облыстық соттың азаматтық істер жөніндегі алқасының ұйғарымымен халықтық
Ал жоғары соттың азаматтық істер жөніндегі алқасы облыстық
Оны былай негіздеді, Қазақстан Республикасының “Неке және отбасы
Осы істен көріп отырғанымыздай талапкердің жауапкерге талабы құқықты
Егерде тану талабының заты талапкердің жауапкерге талабы болып
2.4 Өзгерту талаптары
Азаматтық іс жүргізудей даулы мәселе өзгерту талаптарына байланысты.
Азаматтық іс жүргізудей өзгерту талаптарын мойындайтын ғалымдардың бірі
Ол өзгерту талаптарын “жауапкер мен талапкердің арасындағы құқықтық
Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінде бұл норма бекітілгенімен бұл
М.А. Гурвич өзгерту талаптарына азаматтық істердің көбісін жатқызады:
Мүлік жалпы меншікте болуы мүмкін бірақ, меншік иелерінің
Сонымен сот 1 кезекте талапкердің субъективтік құқықтарын мойындап,
Талапкер сотқа талап бере отырып жалпы меншіктегі мүлікке
Талапкердің үлесі анықталғаннан кейін АІЖК–нің 218 бабының
Жоғарыда айтылып кеткен мәселе сот практикасында сирек кездеседі.
Бұл жердегі серіктестік қатысушыларының немесе кооператив мүшелерінің үлестері
М.А. Гурвич өзгерту талаптарының заты сот арқылы орындату
Оның ойы бойынша талап негізін екі мағыналы фактілер
Өзгертуге немесе тоқтатуға жатқызылған фактілердің құқықтық
Құқықтық қатынастың өзгеруін немесе тоқтатылуын өзгеретін фактілер
Осыған сәйкес сот талапкердің өзгерту талабын қарап, сол
2.5 Қайта орнатушылық талабы
Азаматтық процестегі ең даулы сұрақтардың бірі талапты қайта
Азаматтық процессте қайта орнатушылық талаптың жүзеге асырылуын қолдайтындардың
Қайта орнатушылық талаптың теориясын мойындамайтын көптеген ғалым –
ҚР–ның Азаматтық Кодексінде құқықтық қатынасты тоқтату немесе өзгерту
Гурвич М.А. қайта орнатушылық талапқа азаматтық істің ең
Бұл жағдайда ортақ меншікті болу туралы мысалды қарастырайық.
Сондықтан, сот бірлескен меншіктегі мүлікке үлестік меншікті анықтау
Сондықтан бірінші қорғалуға жататын талапкердің субъективтік құқығының бар
Бұл жағдайда талапкер талапты ұсына отырып, алдымен соттан
Талапкердің үлесі анықталғаннан кейін, әрине сот тәжірибесінде бірлескен
Гурвич М.А. қайта орнатушылық талаптың пәнін мойындау және
Оның ойынша негізгі екі мағыналы факті құрайды:
Өзгертуге немесе тоқтауға жататын құқықтық қатынас пен байланысты
Құқықтық қатынасты өзгертуге немесе тоқтатуға құқылы қайта орнатушылық
Сонымен, сот қайта орнатушылық талапты қарай отырып және
ТАРАУ ІІІ. ТАЛАП ҚҰҚЫҒЫ. ТАЛАП БЕРУ ҚҰҚЫҒЫ
3.1 Талапқа құқықтың түсінігі
Сотпен қорғалуға бағытталған сотқа жолдану құқығы басқа құқықтардың
М.А. Гурвич талапқа құқықтың бір ғана түсінігін бөліп
“Сот шешімі” атты кітабында бұл автор талапқа құқықты
А.А. Добровольский, С.А. Иванова талапты бұзылған немесе дауласып
Бұл авторлар талапқа құқықты жалпы түсінік ретінде
Гурвич материалдық тұрғыдағы талапқа құқықтан, талап беруге құқықты
3.2. Талап беруге құқықтың алғы шарттары. Талап беруге
Бұзылған немесе дауласып жатқан құқықты заңмен қорғалатын мүдделерді
Қазіргі әрекет етіп жатырған заңға сәйкес мұндай шарттардың
Істің сотта қарауға жататындығы.
Талапкердің және жауапкердің азаматтық процессуалдық құқық қабілеттілігінің болуы.
Дауға қатысушы екі тұлғаның арасында даудың затына немесе
Белгіленген дауды аралық сотқа беру туралы тараптардың келісімінің
Тараптардың сол затқа және сол негіздерге байланысты даулы
6 Заңмен белгіленген санаттардағы істерге байланысты дауды шешудің
1. Істердің сотқа қатыстылығы.
Гурвич бұл алғы шартты талап беру құқығының объективтік
Іс сотқа тек қана сотпен шешілетін жағдайда соттың
Сот қарауына жататын азаматтық істер ҚР АІЖК–нің
Соттар ерекше талап өндірісінің істерін қарайды (ҚР–ның АІЖК–нің
Соттар сонымен қатар ерекше өндіріс (ҚР–ның АІЖК–нің
3.3 Тараптардың азаматтық іс жүргізу құқық қабілеттілігі
АІЖК–нің 45-бабы азаматтық процессуалдық құқық қабілеттілік –
Азаматтардың азаматтық процессуалдық құқық қабілеттілігі туған кезде пайда
М.А. Гурвич талап беру құқығының алғы шарттарын сыныптаудың
1. Субъективтік алғы шарттар:
а) талапкер мен жауапкердің процессуалдық іс әрекеттері;
ә) талап беру құқығын жүзеге асырудан бас тартудың
(Аралық жазба шарты)
2. Объективтік алғы шарттар.
І. Оң әсер ететін:
а) істің сотқа жататындығы;
ә) наразылықты борышқормен алдын – ала міндетті келісу;
б) сот қаулысы талап беру құқығының алғы шарттары
ІІ. Кері әсер ететін:
в) арнайы негіздер бойынша сот қарауына жататын алып
г) біртектес талаптарға байланысты заңды күшіне енген сот
Сонымен қатар талап беру құқығын жүзеге асыру белгісі
Мұндай белгілеріне мыналар жатады:
Сотқа жолданып отырған тұлғаның әрекет қабілеттілігі.
Істің соттылығының ережесінің сақталуы.
Талапты берудің түрін сақтау.
Талапты қанағаттандыру құқығына талапкер ғана құқыққа ие болады.
Талапкердің құқығы құқықтық негізгі талабы болып табылады .
А.А. Добровольский құқықтың пайда болуына және жүзеге асырылуына
1. Арыздалған талап негізделген құқықтық алғы шарт ретінде.
2. Фактілердің дәлелденуін негіздейтін талапкердің жауапкерге қоятын талабының
Осыған сәйкес талапты қанағаттандырудың құқықтық алғы шарт –
Талаптық ескерту мерзімін сақтау.
Міндеттерді орындау мерзімінің келуі.
Көрсетілген екі алғы шарт талапты қанағаттандыру құқығының арнайы
Талапкерде бір мезгілде екі құқығының болуы: тапты жүргізуді
3.4 Талап арыз талап өндірісінің қорғау құралы ретінде
Талап арыз субъективті құқық туралы дауды шешу үшін
Талап арызда құқығын қорғау үшін жолданушы мүдделі тұлғаның
Талап арыз істі қарау үшін қажетті, сондай–ақ іске
Арызға талап қоюшы немесе оның өкілі қол қоюы
Талап арызға жауапкерлер мен үшінші тұлғалардың санына қарай
Талап арызда (арыз ерекше талап өндірісі бойынша шағымдар)
Талап арыздың кіріспе бөлімінде АІЖК–нің 150–бабының 2–бөлігінің 1,2,3
Ерекше талап өндірісі бойынша шағымда жауапкер туралы мәліметтердің
Аталған реквизиттерді есепке ала отырып, оның соттылығы туралы
Талап арыздың кіріспе бөлімінде талаптың пәні (алимент өндіру
(Қарауға жататын фактілердің анықталуы туралы, тіркеуге бас тартуды
АІЖК–нің 150–бабының 2–бөлімінің 5–тармағына сәйкес талап арыздың сипаттаушы
Арыздың сипаттаушы бөлімін баяндай отырып, мүдделі тұлға тек
Талап арыздың дәлелдеуші бөлімі (ерекше талап өндірісі бойынша
Егер факт және дәлелдемелер туралы мәліметтер және мүдделі
Талап арыздың (ерекше талап өндірісінің қорытынды бөлімі АІЖК–нің
Талап арыздың қорытынды бөлімін жалғастырушы қажетті реквизит
Қорытынды
Мемлекетіміздегі саяси және экономикалық саладағы қазіргі өзгерістер
Бұзылған немесе дауласып жатырған құқықты сот арқылы қорғау
Құқықты талап арқылы қорғаудың негізгі проблемасы күрделі
Бірақ біздің ойымызша, осы жұмыста қарастырылатын сұрақтар заңдылықтың
Өз жұмысымда талаптың түсінігі, оның құрамдас бөліктері, талапты
Аталған сұрақтарды зерттеу нәтижесінде келесідегідей қорытындыға келдім:
Талап пен құқықты талап арқылы қорғау процесті қолданудың
Азаматтық істер бойынша құқықты талап арқылы қорғау әдісі
Әрбір талап пәннен және негізінен құрылады. Әрбір талаптың
Талапты тек процесуалды мақсаты бойынша мойындау және өндіру
Талап бойынша құқықты қорғау үшін мерзім – мерзімнің
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30–шы тамыз 1995 жыл.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Іс Жүргізу Кодексі 13–ші шілде
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі 1994 жыл.
Арнайы әдебиеттер
Назарбаев Н.Ә. 2030 Қазақстан 2030, Алматы “Бiлiм” баспасы
Гурвич М.А. Право на иск. М.-Л., 1949 г.
Гурвич М.А. Судебное решение. М., 1976 г.
Гражданский процесс М., 1995 г. Под ред. Шакарян
Добровольский А.А., Иванова С.А. – Основные проблемы исковой
Добровольский А.А., Иванова С.А. – Иски о признании
Кожухов А.Н. Право на судебную защиту исковом
Логино П.В. Понятие иска и исковая форма защиты
Пушкарь Е.Г. Предпосылки право на обращение в
Пушкарь Е.Г. Исковое производство в советском гражданском
Пучинский В.К. Элементы иска в советском гражданском процессе.
Советский гражданский процесс. М., 1996 г. Под ред.
Советский гражданский процесс. М. 1985 г. Под ред.
Учебник гражданский процесса. М., 1996 г. Под
Осокина Г.Л. Право на защиту в исковом судопроизводстве.
1990 г.
III.Судебная практика.
1. Вестник Верховного Суда РК 1999 г.
1 Добровольский А.А, Иванов С.А. “Основные проблемы
2 Логинов П.В. “Понятие иска и исковая форма
1 Гуреевич М.А.“Судебное решение”, М.,1976
1 Пучинский В.К. “Предмет иска”
1 Добровольский А.А., Иванова С.А. Иски о признании
1 Пушкарь Е.Г. Предпосылки права на обращение в
1 ?Р АК 9-бабы
1 Добровольский А.А., Иванова С.А. Основные проблемы формы
1 Гурвич М.А. Судебное решение. 1976 г. М.
2 Гурвич М.А. Право на иск. М.– Л.,
2
Талап қою арқылы іс жүргізу
Талап түсінігі және мағынасы туралы
Өндірісі және талап
Талап түсінігі және мағынасы
Мойындату талаптары
Талап ұғымы және түсінігі
Азаматтық іс жүргізу құқығы түсінігі
Талап қою ұғымын салыстырмалы құқықтық негізде зерртеу
ТАЛАП ҚОЮ ҚҰҚЫҒЫ МАЗМҰНЫ
Азаматтық құқықтық қатынастардың ерекшеліктері