Жыныс жолымен таралатын аурулар
Мазмұны
Кіріспе
І тарау.
Қыз баланың, бойжеткеннің , әйелдің
ІІ тарау.
1. Әйел организмінің анатомиялық және физиологиялық
2. Аборттар және олардың зиянды
3. Контрацепция .
4. Жыныс жолымен таралатын аурулар.
ІІІ тарау
СПИД індетінің пайда болуы және таралуы.
Эпидемиологиялық АИТВ індетін бақылауды ұйымдастыру.
СПИД індетін емдеу мәселелері туралы
Індеттің жұғу жолдары мен белгілері.
СПИД-ке карсы емге ұсыныстар
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Қыз баланың, бойжеткеннің, әйелдің гигиенасы.
Жеке бас гигиенасының бірінші ережесі -
Етеккірдің басталуы, қыз баланың алдына бір мәселе қояды.
Жалпы сау қыз бала да етеккір келген кезінде
Күнтізбе құрып, оған менструация басталу күнін, сосын ұзақтылығын
Етеккір кезінде сыртқы жыныс ағзаларын таза ұстағанның
Етеккір келген кезінде арнайы салмалар қолдану қажет. Менструация
Етеккір кезінде жазды күндері – тығыз жататын ішкі
« Нәзіктік» түсінігін баяндаудың қажеті жоқ, алайда осы
Қатты дауыс шығарып сөйлесу, күлу, әсіресе, қоғамдық орындарда
Дұрыс киім кию аса орынды болып табылады. Бұл
Косметика- қыз баланың сыртқы бейнесінің маңызды құрамды бөлігі.
Аса боялған ерін ерсі көрінеді, аса пудраланған бет
Косметика бойынша ұсыныстар өте көп, және өзін
Тағы бір жайтта айта кету маңызды шығар. Көбі
Жүктілікке жасанды түрде үзу қажеттілігі тууы әбден мүмкін.
Өздеріңізді сақтаңыздар, сізден ешқайда қашпайтын жайды тым ерте
Әйел организмінің анатомиялық , физиологиялық және функционалдық
Жыныс ағзалары өзара байланысты - өсіп өрбу (репродуктивтік),
Біріншілікті жыныс белгілері эмбрионалды кезенде қалыптасады және бірден
Өсіп даму кезінде екіншілікті жыныс белгілері байқалады: қолтық
Әйелдердің ішкі жыныс ағзаларына: жатыр, жатыр түктері
Аналық бездер, жатыр түтігі, жатыр және қынап жамбас
Аналық бездерінде көпіршіктер шоғыры – фолликулдар болады. Аналық
Толысқан организмдегі аналық бездердің бірінде ай сайын гипофиз
Жарылған фолликул қуысы бірте-бірте май тәрізді сары түсті
Жыныс қызметінің биологиялық дамуы. Жыныстық жетілу эндокрин
Алайда, биологиялық өз дегенімен ер не әйел қылмайды.
Адамның жыныс мүшесінің дамуы негізгі биологиялық және әлеуиеттік
Биологиялық жыныс былай құралады:
Генетикалық жыныс – ұрпақтан -ұрпаққа жұмыртқа жасушасы
Гонадалық жыныс – генетикалық негізде қалыптасып, ер
Гормоналды немесе морфологиялық жыныс – бездер гормондарды секреттей
Акушерлік жыныс – сәби туылғанда анықталады.
Пубертатты жыныс- жыныс бездерінің функциясының күшеюімен анықталады және
Биологиялық сипаттама, психосексуалдық даму барысында пайда болатын психологиялық
Психосексуалды даму. Жыныстық жетілу процесі кезінде дене мен
Жыныс идентификация (айырымдық)
Жыныс стереотиптер.
Жыныстық мінез құлық.
Психосексуалдық бейімделу.
ЖЫНЫСТЫҚ ИДЕНТИФИКАЦИЯ. Кішкентай баланың өзіндік ең алғаш жете
ЖЫНЫСТЫҚ СТЕРЕОТИПТЕР. 6-7жасқа тамн балада оның жынысына
ЖЫНЫСТЫҚ МІНЕЗ-ҚҰЛЫҚ- бұл мәнісінде жыныстық стереотиптер жалғасуы мен
Психосексуалды бейімделу. Бұл кең сезімді, әрі ең әлеуметке
Қыз бала мен қыздың жыныстық жетілуі. Қыз
Бірінші сатыда бой өсуі тезделеді, дене салмағы ұлғаяды.
Дене салмағы бірте-бірте 14 жасқа дейін ұлғаяды. Сүт
10-11 жаста емшек үрпісі өсуі басталып, жыныс мүшесі
Етеккірлер(менструациялар). Етеккірлер не айлықтар –жыныстық жетілудің негізгі
Етеккір –сыртқы жыныс ағзаларынан сатылы түрде қанды бөлінулердің
Ұрықтанған жыныс клеткасы жатыр қуысынан шыққан кезде оның
Ұрықтану (жүкті болу) овуляциядан кейін 2-3 күн ішінде
Аборттар және оның зиянды
Түсік не жүктілікті жасанды жолмен үзу – қарапайым
Жатырдың ұрық жұмыртқасын алып тастау үшін, оның мойынының
Түсік операциясы кезінде көбінесе жатыр мойнында жарықшақтар мен
Сонымен қатар түсік әйел ағзасының қайта қырылуын, бейімделуін
Әлемде жасөспірім қыздар арасында бұл көкейкесті мәселе болып
Қазақстан Республикасының түсік жағдайы өте төмен. Түсік
Қазақстан жастары арасындағы түсік мәселесі қандай? А. Акановтың
Түсіктер алғашқы ғасырларда белгілі болған. Бірақ халық
Ортаңғы ғасырларда шіреулерде жасанды түсік жасауға тыйым жасалынған.
Кенеттен төбесі жасыл түскендей өткізілген физиологиялық эксперименттік нәтижесі
Контрацепция.
Контрацепция жаратылымға қарсы уақытша түрде спериматозоид пен
Тұрақты ұрықты болдырмау әдісімен (стерилизиция) салыстырғанда контрацепцияны
Контрацепция үш үлкен топқа бөлінеді:
Контрацепцияның табиғи әдістері. Олар мүмкін делінген ұрықтану мерзімдерін
Механикалық әдіс, олар қолданылатын ерлер презервативтері, әйелдер қалпақшалары
Гормоналды контрацепция немесе пилюлялар мен таблеткалар (түймедақтар).
Осы әдістердің қайсысы ең жақсы? Әрқайсысының өз артықшылығы
Гормоналды заттар да берік қорғаныс тудырады, бірақ кейбір
Контрацепцияның сенімді түрін таңдау үшін дәрігер –маманмен кеңескен
Егер дәрігермен кеңесу мүмкін болмаса, ерлер презервативін қолданған
Контрацепция уақытша түрде ұрықтануды болдырмайтын әдістердің бірі болып
Жыныс жолымен таралатын аурулар.
Жыныстық қатынаста жұғатын ауруларға не мүмкіндік туғызады?
Жыныстық жолмен берілетін аурулар (ЖЖБА) немесе жыныстық қатынаста
Әсіресе олардың ең қауіптілері: СПИД, мерез, соз.
Олармен әркім зақымдала бермейді. Адамдар мәдениеттілікті сипаттйтын ереженің
Соз ( гонорея) – жыныстық жолмен берілетін, сексуальді
Еркек гонореясы. Еркектерде ол жыныс жолымен ғана жұғады.
Несепағардың алдыңғы бөлігінде алдымен күю сезімі мен қышуы,
Егер бұл жағдай медициналық көмекке назар аудармаса, онда
Емделуі жеткіліксіз немесе емделу толық өткізілмесе, онда гонорея
Қуық алды бездің зақымдануы жоғары температурамен және шап
Әйелдердегі гонорея. Еркектер сияқты жұқтыруының негізі жыныстық жолмен
Несепағар өзегінің зақымдануы әйелдере еркектердікі сияқты өтеді. Әйелдерде
Гонорея қынап пен жатырдың мойнына зақым келтіруі мүмкін.
Бұл жатырдың кілегей қабатының зақымдалуына әкеледі. Бұл жағдай
Тағы бір жағдай, жеткіліксіз емделсе,жұмыртқаның зақымдануына, ал бұл
Гонореяда иммунитет болмайды, сондықтан тез қайтарылып жұғу пайда
Мерез (сифилис) – жыныстық жолмен берілетін инфекциялық ауру.
Жұқтыру көзі –кілегей қабығы мен терісінде белсенді сифилис
Ауру 4 кезеңге бөлінеді:
Инкубациялық кезеңде белгісі болмайды. Бұл 20-40 күнге созылып
2. Сифилистің біріншілік кезеңі. Бұл 6-7 аптаға
3. Сифилистің екінші кезеңі. Бұл 3-4
Сифилис –қауіпті ауру және қарқынды емделуді талап
Бұл дертті негізінен арнаулы микробтар таратады. Әсіресе спирохеттер
Сал ауруы (паралич), көзі көрмей соқыр болып қалуы,
Гениталдық герпес. Жыныс мүшелеріне шығатын ұшық сияқты вирустан
Герпестен туындайтын күйзеліс, психологиялық азап, бас ауыру, адам
Хламидия. Ең бір жедел түрде дамитын жыныс ауруларының
Жыныс мүшелерінің гениталды сүйелдері (полип).
Вагинит. Бұл дертті микробтар туғызады. Жазылатын
Егер бір жағдайларда жыныс жолымен жұғатын аурулар байқалса,
Ешқашан басқаның сүлгісін, ішкі киімін, жөкесін қолданбау керек.
СПИД індетінің пайда болуы мен
СПИД қоздырғышын немесе адамда иммунитет тапшылығы туғызатын
Вирустың шығу тегін ғалымдар әр түрлі жорамалдап тексеруге
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәлімдемесі бойынша СПИД
Қорыта айтқанда, ғалымдарды ойландырып отырған нәрсе,
1-кесте.
Жылдар
Америка
Африка
Европа
Океания
Азия Барлығы
1981 350 ? 15 ? 1 366
1982 1042 3 68 1 1 1115
1983 3162 14 211 6 8 3401
1984 6161 82 562 45 4 6854
1985 10815 184 1361 123 29 12512
1986 14741 3051 2388 239 53 20472
1987 20687 5359 4169 328 128 30671
1988 38765 12212 8109 438 61 59585
1989 40816 17343 11693 562 209 70623
1990 53672 42771 13371 820 378 111012
1991 319969 198892 64934 3784 1945 589524
1992 414983 255042 86202 4595 3981 764803
1993 503864 330248 103857 5402 11100 954471
1994 525682 347713 128886 5735 17057 1025073
1995 699662 442735 154103 6680 28630 1331810
1996 749800 553291 179339 7596 53974 1544000
1997 839169 613544 198140 13900 72185 1736938
Барлығы 4243340 2822484 957408 50254 189744 8263230
Эпидемиологиялық АИТВ індетін бақылауды ұйымдастыру
Қазіргі таңда СПИД ауруына емнің әлі детолық жоқтығы
а) ақпараттық қызмет, бұл әлеуметтік және эпидемиологиялық ерекшелігін
ә) АИТВ індетінің эпидемиологиясын лабораториялық жолмен бақылау.
в) науқастың анализі және таралуына қарсы және алдын
Лабораториялықтексеру барысы негізінен үш кезеңнен тұрады. Оның алғашқы
ИФА әдісімен тексереді, анализ теріс (-) жәтижелі болса
ІІ кезеңі Референт тексеру. Бұл тексеру ИФА
Анализ теріс (-) нәтижелі
Анализ күмәнді нәтижелі
Анализ оң (+) нәтижелі.
Анализ күмәнді болса, оны бақылауға алып, қайта тексерулер
Міне осының ішінде еліміздегі лабораториялық анықтау жолдарын қарастырайық.
Алғашқы серонегативті уақыттың бары, ол 3 аптадан 14
АИТВ тасымалдаушылар арасында серонегативті жеке тұлғалар болуы мүмкін,
Анти дене мөлшері СПИД ауруынан өлім
Сондықтан әр жеке тұлғаға жеке қарастырып күмәнді болса,
СПИД індетін емдеу мәселелері туралы
СПИД немесе АИТВ-тің құрылысы және ағзадағы оның өмір
Ғылыми зерттеу барысында АИТВ дөңгелек тәріздес формада,қабыршақтары бетінде
Міне осы жерде АИТВ мен лифоцит клеткасы арасында
Осылай реакция жүріп,вирус саны еселей түседі.Жалпы АИТ вирусы
Қазірге дейін СПИД-ті емдеудің тиімді жолы табылмаған,
Соңғы кезде ауруды емдеу мақсатымен моноклональды антителла
«Нойе цайт» газетінде Гумбольдт атындағы Берлин университетінің
Сиэтл (АҚШ, Вашингтон штаты) қаласындағы рак ауруын зерттеу
Олардың айтуынша аталған ағаштың тұқымы құрамында СПИД вирусының
Тель Авив медицина орталығының маманы доктор Е.
АҚШ ғылым академиясы медицина институтының Вашингтонда өткізілген конференциясында
Ретровир (азидотимидин) препаратын жасайтын англиялық «Берроуз Уэлком»
Соңғы кездердегі хабарлар бойынша азидотимотин ( кей мемлекеттердегі
СПИД-ке қарсы көптеген жаңа препараттар жасалуда. Солардың бірі
Алғашқы лабораториялық бақылауларға қарағанда, цианодидеоксидитимидин СПИД вирусының клеткаларды
СПИД-ті емдеу үшін жаңа препараттар іздеу жан-жақты жүргізіліп
Қазіргі таңда қолданып жатқан емдерт.
Екі компонентті схемасы.
Дәрілердің
атауы Бір реттік берілетін мөлшері Берілетін уақыты бір
Криксиван 800 мг 3 рет күн 2,4г 3
АЗТ 200 мг 3 рет күн 600 мг
АЗТ 200 мг 3 рет күн 600
Инвираза 600 мг 3 рет күн 1,8
Үш компонентті схемасы
Дәрілердің атауы
Бір реттілік берілетін мөлшері Берілетін уақыты Бір күндік
Криксиван 800 мг 3 рет күн 2,4 г
АЗТ 200 мг 3 рет күн 600 мг
Ламивудин 150 мг 2 рет күн 300 мг
Хивид 750 мг 2-3 рет күн 2,25 гр
АЗТ(зидовудин)) 200 мг 3 рет күн 600 мг
Инвираза 600 мг 3 рет күн 1,8гр 3
АИТВ-сының сау адамға жұгуы тікелей қандардан жанасуында болады.
Қауіпті топтар тізімі: гомосексуалистер, қанның ыдырауымен ауыратындар
Біздің елімізде АИТВ жұғуының негізгі жолдары шприцпен егу
Індеттің жұғу жолдары мен белгілері.
Ғалымдардың тұжырымы бойынша аурулардың нақты саны статистикада көрсетілгеннен
АИТВ –ның жұғу жолдары:
жыныстық қатынас арқылы вирус елдерден әйелдерге, әйелдерден ерлерге,
вирусы бар қанды сау адамға жібергенде.
нннашақорлар ластанған инені пайдаланғанда.
жүкті әйелдің іштегі баласына және сүті арқылы.
АИТВ мынадай жағдайда жұқпайды:
тұрмыстық жағдайда;
қоғамдық тамақтандыру орталығында, ортақ санитарлық топтарды пайдаланғанда;
шыбын-шіркейлер (жәндіктер) шаққанда.
АИТВ жұқтырғандардың көпшілігі нашақорлар, ал олардың 90%-ті 15-25
Бұл жағдайлар Волгоградта,Ростовта, Ставрополда қайталанған.Жоғарыда атағанымыздай инені қолданатындар
Бұған түсінік нашақор топта 15-20 адам болса бір
Бұл және медициналық тазалықты сақтаудың мүмкіндігін көрсетеді.
Донорлық қан жинауда және адам мүшелерін ауыстыру кезінде
Ауыстыратын мүшелер шет елдерде көбіне жасырын,заңға қарама-қарсы
Жоғарыда айтылғандарды түйіндей келе, АИТВ жұғу жолдарының ішінде
СПИД ауруларының белгілері :
1. Ештеңе істемей адам өте қажып жалқау үрдісі
2. безгек ауруымен ауырған адамдар сияқты қалшылдап, дірілдеп
3. Бездердің мөлшерден тыс өсіп кетуі ( лимфа
4. Ауыз қуысында ерекше көзге түсетін теңбілдер пайда
5. Құрғақ жөтелмен үнемі адаммның жөтелуі, тыныс алуы
АИТВ індетінің клиникалық көрінісі. Бұл вирустың клиникалық көрінісі
Бұл індеттің циклі тәуелді болып келуіне байланысты
Жасырын сатысы .
Алғашқы көріністі сатысы.
Кейінгі көріністі сатысы.
Терминалды сатысы немесе соңғы сатысы.
Ал АҚШ-тың ауруларды бақылау орталығының жіктелуі мынадай:
Алғашқы індет.
Белгісіз көріністі клиникасы.
созылмалы лимфоаденопатиялы синдромы.
Симптоматикалық.
Дүниежүзілік Денсаулық сақтау Ұйымының ұсынысы бойынша 4 сатыға
Негізінен СПИД клиникасын үш үлкен және 6
Үш үлкен көріністер: салмақ жоғалту 10% -ке дейін
Алты кіші көріністер: ұдайы бір айдан астам жөтелуі;
Тесттік әдістермен қанды тексеру және сақтандыру шаралары.
Жалпы АИТВ қандай жомен ағзаға енсе де бәрі
Біріншіден, бұл қан тапсырушылар(донорлар). Олар бір рет немесе
Екіншіден, диспансерлік тізімдегі барлық нашақорлар мен полицияның көмегімен
Үшіншіден, барлық тізімде аолицияда бар жезөкшелер және тізімде
Төртіншіден, барлық адамдар бас бостандығынан айырылып тиісті орында
Бесінші, кез келген адам, өзі СПИД жұқтырдым
Алтыншы, бұлар медициналық қызметкерлер қанмен жұмысына байланысты
Жетінші , әлеуметтік тұрмыстық қызмет көрсететін қызметкерлер, негізінен
Теуксеру барысында мына жағдайларды ескерген жөн. Ауру жұқтырған
Планшетке сары сумен каньюгат тамызылған соң оны 30
Бұл АИТВ-сы негізінен егу арқылы немесе жарақаттанған кілегей
Жалпы айтқанда, мүмкіндігінше сақтық пен ұқыпты түрде жұмыс
СПИД-ке қарсы емге ұсыныстар
Қазіргі таңдағы жаңа емдеудегі ретровирусқа қарсы ұсыныстар ,
Ескі емдеу жолында топтастырылған дәрігерлер көмегімен жылына бірнеше
Бұл емдерді АИТВ аурудың симптондары шықпай тұрғанда
Міне, осы тұрғыда әр ауруға жеке қарауды
Сондықтан әр ауруды емдеуде жеке дара қарау
Қауіпті топ пен қауымның арасындағы қарым-қатынас. СПИД
Сондықтан біз еңселі ел қатарында өмір сүретін болсақ,
Мысалы АИТВ-сы тек CD-4 рецепторлы клеткаларға (лимфоциттермен
Егер қолыңызда кіші жарақат алатын болсаңыз, онда
Өзіңді де сақтауға тырыс. Ол үшін:
Жанұяда әр жеке адамға бөлек ыдыс-аяқ болуы тиісті.
Үшкір, әлде өткір кесетін заттардан абай болу керек,
Егер жанұяда қауіпті топтағы мүше болса, оған ет
Егер қауіпті топтағы кісімен жыныстық қатыната болсаңыз, онда
Егер сіз қауіпті топтағы кісімен араласта болсаңыз, ұялмастан
Жанұяда әр мүшенің ауру жұқтырмау үшін өзін қалай
Әр жанұя мүшесінде жеке сүлгілер болуы тиісті (әр
Есте болсын, кез келген қанның қалдығы тұрмыста, әлде
Естеріңнен «СПИД террорист» деген ұғым еш шықпасын,
Қысқарта айтқанда ауруға қоғамның мүшесі ретінде қарап қудаламай,
ҚР Қылмыстық істер Кодексінің 116 бабында АИТВ-сын жұқтырғаны
1.Оны біле тұра ауыратынын біреу алып келсе,АИТВ-ты
2.Өз ауруын АИТВ біле тұра басқа кісіге жұқтырса,бұл
3.Өз ауруын АИТВ біле тұра екі,әлде оданда көп
4.Егер медециналық қызметкер өзіне тисті емес қызметі арқылы
120.Зорлау.
1.Зорлау ,бұл күшпен және қорқыта отырып жәбірленушімен жыныстық
Зорлау
2.Зорлау кезінде жәбірленушіні ауыр жарақат алса және АИТВ-сын
121 бап.Күштеу арқылы жыныстық қатынас.
1. Жыныстық қатынастардың қай түрі болса да қорқыта
2. Жоғарыда көрсетілген әрекеттеріне қоса:
а). Бұл әрекеттерді бір топ кісілер алдын-ала өзара
ә). Өлтірем деп өздеріне қосса және жәбірленушіге зорлық
б). Осының кесірінен жәбірленуші венерологиялық ауруларды жұқтырса.
в). Кәмелетке жетпегенін біле тұра істесе.
г). Бұрын зорлаған кісі бірнеше рет қайталаса. онда
3. 1 және 2 қарастырылған жағдайларға қоса істелінсе:
а). Жәбірленушіні ұқыпсыздықтан өлтіріп алса;
ә). Жәбірленушіні ауыр жарақаттаса денсаулығына зиян келетін, әлде
б). Егер 14 жасқа толмағанын біле тұра істелінсе.
Онда 7 жылдан 15 жылға дейін бас бостандығынан
АИТВ-ты жұқтырған адам өзінің айналадағы қауымға қауіпті ететіндігін
АИТВ ауруы немесе СПИД ауру әлеуметтік жеңлдіктерге ие.
7 бабында СПИД ауруын әлеуметтік жағдайда қорғау.
Қазақстан Республикасының азаматы, әлде азаматтығы жоқ АИТВ ауруын
Балаларға және 16 жасқа әлі толмаған жеткіншектерге АИТВ
Егер ата-анасының қайсыбірі болмасын баласының ауруына байланысты жұмыстан
АИТВ-сын немесе ауру балаларға қай оқу орнында оқимын
АМТв-сын тасымалдаушы немесе СПИД-пен ауырған адам, егер денесі
Мысалы: 2000 жылғы Россиядан келген Ақтөбе қаласындағы
Бұл аурумен ауырғандар өз серіктеріне лажы болса барынша
СПИД ауруын алдын алу Заңының 9 бабында былай
Қорытынды
Қазіргі таңда СПИД ауруының күрт өсуі өлімге негізгі
«Екінші Мекке» аталған Түркістан қаласындағы Қожа Ахмет
« Дүние уақыт, оны өзіңе бағындыра біл» Егер
Осы ұлағат хадистердің халқымыз үшін және жастарымыз үшін
Елбасымыздың «2030» бағдарламасына сәйкес, салауатты өмір салтын қолдайық
Талайды өткердік, өткенге салауат,
Келешек ғажайып, келешек ғаламат.
Ар-ұждан, ана тіл, өнеге салтымыз,
Ерлік те, елдік те ұрпаққа аманат.
Жастар! Бар күшімізді, саналы ойымызды, ұстамдылығымызды көрсете отыра,
«СПИД ғасыр тажалы емес, дәуір тажалы» екенін ұмытпайық.
Пайдаланған әдебиеттер тізімі:
М.К. Сапарбеков, И.Х. Шуратов, Т.Е.Чакликов «эпидемиология и профилактика
Е.И.Змушко, Е.С.Белозеров, Ю.А.Митан «Клиническая иммунология» Санк-петербург 2001г. стр.346-543.
Ю.Б.Исхаки, М.А.Гаффарова «Лекции по иммунологии и аллергологии» Душанбе
Е.И:Долгих «СПИД и подросток» Учебное пособие. Павлодар 1999г.
Қарақұлов И; Қалжеков Т « Бәрі СПИД жайында»
Г. Лолора-младшего, Т.Фишер, Д.Адельман «Клиническая иммунология и аллергологии»
7. Д.Ж. Жұмағалиев
8. Л.З. Тель, Е.Д.Даленов
2
Жыныстық жолмен таралатын аурулар
Гигиена
Жұқпалы аурулардың қоздырғыштары: Соз, Мерез
Қыз баланың, бойжеткеннің, әйелдің гигиенасы
Инфекциялық және жыныстық қатынас арқылы таралатын аурулар
Мерездің ауруының белгілері
Нәпсілік қатынас және денсаулық
Аурудың жалпы сипаттамасы
Генетика ғылымының салаларына сиппаттама беру
Иммунитеттің механизмдері. Иммунитеттің гуморальдық,клеткалық,жалпы физиологиялық факторлары туралы ақпарат