Қазақстана Республикасының салықтық реттеу тиімділігі
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1Салық мәні, мазмұны және элементтері
1.2 Салық жүйесінің түсінігі, құрылу принциптері мен даму кезеңдері
1.3 Қазақстан Республикасының салық түрлері мен салық төлеушілері
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖАҒДАЙЫ
2.1Салықтық реттеу органдары, олардың функционалдық қызметтері
2.2 Қазақстана Республикасының салықтық реттеу тиімділігі
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасындағы салықтық реттеу құралдарын қадағалау
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ТИІМДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТУ
3.1 Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу мәселелері, салықтық реттеудің
3.2 Салықтық реттеуді жетілдіру механизмі және перспективалары
3.3 Қазақстан Республикасы салық комитеті органдарындағы жемқорлықпен күрес
КІРІСПЕ
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасақтаудың ең негізгі құралы
Салықтық жүйе мемлекеттік биліктің тиімді формаларының бірі болып
Қазақстан Республикасында 1991 жылы 25-желтоқсанда қабылданған Қазақстан Республикасындағы «Салық
Осы заң бойынша салық төлеушілер мен салық қызметі органдарының
Салық мемлекет бюджет кірісінің негізгі көзі ретінде мемлекттік
Салық мәселесімен А.Нұрымов, Б.Ермекбаева, Н.Мамыров, К.Ілиясов, Ө.Шеденов, Құлпыбаев сияқты
Бүгінгі күні еліміздің салық жүйесі біршама өзгерістерге ұшырап, дамып
Тақырыптың өзектілігі: Бүгінгі күні салық жүйесі – бұл тек
Дипломдық жұмыстың мақсаты Қалыптасудың барлық кезеңдеріндегі елдің экономикасы үшін
Зерттеудің алға қойған мақсатын жүзеге асыру үшін келесі міндеттерді
-салық жүйесінің мәнін, мазмұнын, атқаратын қызметін, салық жүйесінің құрылу
- салық жүйесінің шаруашылық субъект қызметіне әсер етуін талдау;
- салықтардың мемлекеттік бюджеттегі орнын қарастырып, талдау және салықтың
Дипломдық жұмыстың құрылымы : Диплом жұмысы кіріспеден, үш тараудан
Жұмыстың кіріспе бөлімінде зерттеу тақырыбының теориялық және практикалық өзектілігі,
Бірінші бөлімінде Қазақстан Республикасының салық салу жүйесінің құрылымы, оның
Екінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу органдары, олардың
Үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу тиімділігін жоғарылату бағыттары
Сонымен дипломдық жұмысымда «Экономиканы салықтық реттеу» атты зерттеуде өзiмiздiң
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ САЛЫҚ ЖҮЙЕСІ
1.1Салық мәні, мазмұны және элементтері
Қазіргі нарықтық экономика жүйесінде салықтардың алатын орны өте зор.
Ұйымдық-құқықтық жағынан салықтар – бұл мемлекет біржақты тәртіппен заң
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге
Салықтар қаржының бастапқы категориясы болып табылады. Салықтар мемлекетпен бірге
Салықтар барлық елдерде олардың қоғамдық-экономикалық құрылысы мен саяси іс-бағытына
Қазақстан Республикасы Конститутциясының 35-бабында: заңды түрде белгіленген салықтарды,
Салықтарда ежелден салық жүктемесін (салық ауыртпалылығын) бөлудің екі қағидаты
-пайда (алынған игіліктер) қағидаты;
-„қайыр көрсету” (төлем қабілеттілігі) қағидаты.
Салық мәселесі мен салық салудың тамыры ғасырларға тереңдеп
1.Өзіне бекем мемлекет мүмкіндігіне қарай, қабілеті мен күшіне сай
2.Жеке тұлға төлейтін салық міндетті түрде айқын болуы керек.
3.Әрбір алынатын салық белгілі уақытта немесе белгілі тәсілмен төлеуші
4.Әрбір салық ой елегінен өткізіліп, толғағына толық жеткізілгені дұрыс.
А.Смит тікелей, жанбасы, жанама салықтар жүйесін және оларды қолданудың
Салық дегеніміз не? Экономикалық мазмұн тұрғысынан салық дегеніміз тұрғындар,
Салық салудың мынадай принциптері бар:
- салық бар игіліктерге пропорционалды түрде қоғам мүддесіне сай
- салық табыс мөлшері мен әлауқаттылық деңгейіне тәуелді болады.
Сонымен, салықтар дегеніміз мемлекеттік бюджетке заңды және жеке тұлғалардан
Салықтар – шаруашылық жүргізуші субъектілердің, жеке тұлғалардың мемлекетпен екі
Салықтардың экономикалық мәні мынада:
біріншіден, салықтар шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының
екіншіден, шаруашылық жүргізуші субъектілер мен халық табысының белгілі бір
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі. Мемлекет салықтарды
«Салық» ұғымы әр түрлі әдебиеттерде әр түрлі қарастырылады. Негізінен
Нарықтық эколномиканың қалыптасу кезеңінде салық салу саясатының негізгі бағыты
Қандай да бір механизмнің құрамында бірнеше тетіктер мен элементтер
Салық төлеуші (субъект) - салықты және бюджетке төленетін
1) резидент және резидент емес заңды тұлғалар;
2) Қазақстан Республикасының азаматтары, шетел азаматтары және азаматтығы жоқ
Салық объектісі – заң жүзінде негізделген салық салуға
Салық көзі – салық салынатын табыс. Салық салынатын табыс
Салық ставкасы – бір өлшем бірлігінен алынатын салық мөлшері.
Прогрессивтік ставкалар салық салынатын табыстың өсуіне сәйкес ұлғайып отырады.
Пропорционалды ставкалар керісінше, салық салынатын табыстың мөлшеріне
Регрессивті салық ставкасы – салық салынатын табыс мөлшерінің
Салық өлшем бірлігі – есептеу үшін берілген салық
Салық оклады – салық төлеушінің белгілі бір объектісінен
Салық жеілдіктері заңға сәйкес салық төлеушіні бірітіндеп немесе
Салықты төлеу мерзімі – салықтар мен басқа да міндетті
Салық төлеу тәртібі – белгіленген мерзімде салықты төлеген кезде
Салық төлеушілердің құқығы:
-қолданылып жүрген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті
-салық қатынастары мәселелері бойынша өз мүдделерін қорғау және оны
-салық бақылауы нәтижелері бойынша салық және бюджетке төленетін
-салық бақылауы нәтижелерін алу;
жеке шотынан салық міндеттемелерінің орындалуы бойынша бюджетпен есеп айрысудың
-Салық Кодексінде және Қазақстан Республикасының басқа да заң актілерінде
-салық құпиясының сақталуын талап ету;
-салық салуға қатысы жоқ ақпарат пен құжаттарды табыс етпеу.
Салық төлеушінің міндеттері:
-салық міндеттемелерін дер кезінде және толық көлемінде орындау;
-салық қызметі органдарының анықталған салық заңдарын бұзушылықтарды жою туралы
-нұсқама негізінде салық қызметі органдары лауазымды адамдарының салық салу
-салық есептілігі мен құжаттарды заңға сәйкес тәртіптен табыс ету;
сауда операцияларын жасаған немесе қызметтер көрсеткен кезде тұтыну-шылармен ақшалай
Салықты төлеуді бақылау – салық заңдарының орындалуын, мемлекетке
Салық салу қағидалары:
Салық механизмінің қызметі белгілі қағидаларға сүйеніп іске асырылады. Қазақстан
-міндеттілік қағидасы бойынша салық төлеуші салықтық міндетін толық
-нақтылық қағидасы бойынша Қазақстан Республикасындағы бюджетке төленетін төлемдер мен
-әділеттілік қағидасы бойынша Қазақстан Республиикасында салық салу жалпыға бірдей
-жариялылық қағидасы бойынша салықты реттеуші нормативтік құқықтық кесімдер ресми
Қазақстан Республикасында салық жүйесінің де алатын орны зор. Салық
Салық жүйесі мемлекет қаржы көздерін жасаудың ең негізгі құралы
1.2 Салық жүйесінің түсінігі, құрылу принциптері мен даму кезеңдері
Жас тәуелсіз еліміздің қомақты бюджеті болуы жолында, мемлекеттік қазынаның
Қандай да болмасын мемлекеттің атқаратын қызметінің ең маңызды, басты
Салықтар мемлекеттің басқа да атрибуттары сияқты мемлекеттер құрыла бастаған
Алғашқы кездерде мемлекетті ұстауға қажетті қаражаттар сол мемлекет тұрғындарынан
Салықтардың, салықтық құқықтың мемлекеттермен қатар пайда болуы олардың құқықтық
Сонымен салықтардың экономикалық мәні мынада: салықтар шаруашылық жүргізуші субьектілер
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің өмір
Әрбір мемлекетке өзінің ішкі және сыртқы саясатын жүргізу үшін
Салықтардың функционалдық, сипаттамасын нақтыландыру, яғни қызметтеріне талдау жасау арқылы
Бірінші, фискалдық қызмет-салықтардың және басқа да міндетті телемдердің бюджетке
Үшінші қызметі - салықтық реттеу, яғни реттеуші қызмет-салық нарықтарының
Мемлекет үстінде аталған салықтардың қызметін қолдана отырып салық салу,
Енді осы қызметтер жөнінде қалыптасқан, дәстүрлі көзқарастармен шектеліп қана
1.фискалдық немесе жұмылдыру қызметі арқылы мемлекет тиісті шығындарын қаржыландыруға
2.қайта бөлу қызметі арқылы мемлекет экономика аясының әртүрлі саласына
3.ынталандыру қызметі - экономиканы дамыту, техникалық жаңарту және т.б,
4.шектеу кызметі, салық саясаты арқылы мемлекетке тиімсіз (пайдасыз) өндірістердің
5.бақылау-есептеу қызметі, кәсіпорындар мен азаматтардың табыстарын, өндірістің құрылымы мен
Мемлекет мына жоғарыда көрсетілген салықтардың қызметін пайдалана отырып еліміздің
Салық категориясының нақты формалары болып құқық органдарымен тағайындалған салық
Салық жүйесі тікелей және жанама салықтардың ара қатынасынан тұрады.
Жанама салықтың субьектісі, мемлекет пен төлеуші арасьында болатын делдал,
Тікелей салықтар өз кезегінде нақты мүлік түрлерінің әрқайсына төленетін,
Тікелей салықтардың біреулерін тек заңды түлғалар, келесісін тек-жеке тұлғалар,
Жанама салықтар құрамы да әр түрлі - акциздер және
Нарықтық экономикалық қалыптасу кезеңінде салық саясатының негізгі бағыты немесе
Салық жүйесінің құрамы мынадай: қаржы қатынастары және осы қатынасты
Сонымен салық жүйесінің өте маңызды және күрделі құрылым екенін
Сондықтан, қандай да болмасын дамыған елдің салық жүйесі бізге
Бірақ дамыған елдерінің салық жүйесінің тенденциясын және жалпы сипаттамасын
Салық салу кезінде мемлекет белгілі бір принциптерді колданады. Салық
Салықтар жөніндегі ілімнің тұңғыш қарлығаштары, саяси экономикалық, теорияның ең
Кезінде салық жүйесін құрудың төрт қағидасын Адам Смит ұсынған
1.Бірнші қағида - салық әрбір салық төлеушінң тапқан табысына
2.Екінші қағида - салық мөлшері мен оны төлеу мерзімі
3.Үшінші қағида - ыңғайлылық қағидасы, яғни әрбір салық төлеушіге
4.Төртінші қағида - үнемділік қағидасы, яғни салық алу кезінде
Салық салу кезінде, аталмыш принциігіерді басшылыққа алу барысында мемлекет
Қазіргі кезде қолданылатын салық салу прпнциптері тікелей салық салу
1.Салық салмағының тең болуы, яғни әркім мемлекет қорына "
2.Салық жүйесінің қарапайым және анық болуы, яғни салық төлеушілерге
3.Салық салудың теңділігі және әділеттілігі, яғни әлеуметтік-экономи-қалық мақсаттарға жету
4.Салықтарды басқару және заңдылықты сақтау жөніндегі әкімшілік шығындар мүмкіндігінше
Қазіргі кезеңде, мемлекет алдында тұрған бірден-бір күрделі мәселе -салық
Біріншісі, тапқан (алған) игіліктерге негізделген яғни мемлекет тарапынан көрсетілетін
Екіншісі, төлеу қабілеттілігі принцппіне негізделген. Бұл жерде салық айырмашылығы
Мельников В.Д. өз еңбегіңде дүние жүзілік мәні бар салық
Дүние жүзілік тәжірибеден өткен ол принциптер мыналар:
1.Салық салу формаларын белгілеу барысында карапайым формаларды қолданған жөн.
2.Салық жүйесі мүмкіндігінше бейтарап болуы тиіс. Былайша айтқанда, мемлекет
3.Прогресивті салықтардың орнына тікелей пропорционалды салықтарды басымырақ пайдалану.
5.Салық жүйесі экономикалық қызметтердің жақсаруына және күрделі жұмсалымдардың өсуіне
Сонымен салық жүйесі мемлекеттің экономикалық саясатымен анықталатын, үстінде аталған
XX ғасырдың соңында Қазақстан тәуелсіз мемлекет болып табылды, ел
Қазақстан мемлекеттік тәуелсіздігін алу және нарықтық қатынастарға көшу кезеңінен
Бұрынғы Совет Өкіметінің салық заңдылығы жаңа жағдайларға сәйкессіз және
Салықтарды алудың әдістері мен формаларының даму кезеңдерінде бес ірі
1-ші кезең (1992-1995 жж) – жаңа салық жүйесі
2-ші кезең (1995-1998 жж.) – нарықтық экономика талаптарына сай
3-ші кезең (1998-2000жж.) – барлық қағидалардың ескерілуі арқылы салық
4-ші кезең (2001-2008 жж.) – Жаңа салық Кодексі
5-ші кезең (2009ж)- салық Кодексіне өзгерту қабылданып,
Салықтық реформаны бірінші кезеңіндегі Қазақстан Республика-сының салық жүйесі
Қазақстан Республикасының 1991 жылдың 25 желтоқсанында қабылданған Қазақстан Республикасындағы
Бұл еліміздің экономикасын реформалаудағы күрделі жұмыстардың бірі болып саналады.
Қазақстанның салық жүйесі 1991 жылы өзінің бастамасын алды. Оны
Бөтен тәжірибені ұлттық экономиканың ерекшеліктерін ескермей, толығымен қайталау осымен
Мәні бойынша „салық жүйесі модерленген, советтік билік-әкімшілік жоспарлы экономиканы
16 жалпы мемлекеттік
10 жалпы міндетті жергілікті
19 жергілікті салықтар және әртүрлі аударымдар
Сол кезеңдегі салық жүйесінде салаға байланысты белгілінетін табысқа 14
Табысқа салық ставкалары келесі түрде болды:
- кәсіпорындардан - 25%
- коммерциялық банктер мен сақтандыру компанияларынан – 45%
- өндірістік кооперативтерден – 35%
- коммерциялық кіші кәсіпорындардан, қор, тауар-шикізаттық биржалардан, делдалдық фирмалардан
Мемлекеттік бюджетке салықтық түсімдердегі маңызды үлес салмағын айналымнан салық
ҚҚС экономикалық болжамдарға қарамастан бағаның өсуіне әкеп соқты. Көптеген
Теориялық тұрғыда ҚҚС өндірушінің қызметінің нәтижесіне тікелей әсер етпейді;
Сонымен қатар, заңды дайындау кезінде тауар құнының ҚҚС сомасына
1991-1995 жылдарға салық салу жүйесінің негізгі мәселелерінің бірі жеңілдіктер
Бұл кезде барлық әлемде болашағы бар кәсіпорындарға бюджеттен тікелей
Нәтижесінде “селективті жеңілдік беру” қағидасы бойынша салық жүйесі құралды.
1991-1995 жылдардағы салық жүйесінің тәуелсіздігін жылдық салық жүйесінің
Біздегі салық салу жүйесі экономикалық және әлеуметтік маңызын жоғалтты,
Нәтижесінде 1995 жылдың басында біздің елдің салық жүйесі күрделі,
Экономикалық тиімділікті, қарапайымдылықты және жалпыға бірдей қабылданған дүниежүзілік әділдік
Салықтық реформаның екінші кезеңіндегі Қазақстан Республи-касының салық жүйесі (1995
1995 жылдың 1 шілдесінде іске қосылған Қазақстан Республикасы Президентінің
Бұл кезде, динамикалы дамып келе жатқан экономикасы бар елдер
Өңдеу кезінде сапалы шетелдік тәжірибе талданды, тәуелсіз эксперттер есебінде
Салық реформасының міндеттері:
Салық жүйесін және салық заңдылығын қарапайымдандыру. Бұл мақсат іске
-Қазақстан Республкасы қайта құру қоры (өзіндік құннан 5%);
-Кәсіпкерлікті қолдау және бәсекелестікті дамыту қорына (таза табыстан 1%)
-Қалалық жолаушы көлігін қамтамасыз етуге (еңбекке ақы төлеу қорынан
Жетістік немесе жетістікке жетуге ұмтылу, салықтық қатынастардың реттелуі,
Салық салу тәртібінің өзгеруі экономиканың нақты жағдайына байланысты болды,
Сол кездегі Қазақстан бойынша тіркелген кәсіпорындардың жартысының қызметі шығынды
1995 жылғы “Салықтар туралы” заңы жеке тұлғалардан табыс салығын
Арнайы экономикалық аймақтарға тікелей инвестицияны ынталандыру үшін осы
Осы жылдарда (1996-1997 жылдары) ЖІӨ 0,5%-і және 1,7% өсімімен
Осыған байланысты, өз уақытында салық реформаларын тиімді жүргізу үшін
Нәтижесінде 1999 жылы Қазақстанның салық жүйесі бастапқыдан өзгеше болды.
Салықтық ауыртпалық және салық заңдылығының тұрақсыздығындағы өзгерістер сол кездегі
Экономиканың құлдырауы салық салынатын негізді азайтты. Статистикалық мәліметтер келесі
-мемлекеттік бюджет 1998 жылы табыстар бойынша жоспардың 89% орындалды;
-шығындар бойынша 82%
-бюджетке салықтар мен басқа төлемдер бойынша қарыздар, 1998 жылы
-салық жинақтары 90% құрады.
Салық жүйесінің қажеттілігі арта түсті.
1999 жылдың 1 қаңтарынан бастап, 1998 жылдың 24 желтоқсанындағы
Осы шаралар 1998-2005 жылдардағы мемлекеттік бюджетке “салықтардың түсімі және
Салық реформасының үшінші кезеңі (1998 жылдан 2002 жылға дейінгі
2001 жылы Қазақстан Республикасының салық заңдылығы әлеуметтік салық
Қазақстан территориясы бойынша көліктік құралдарға жинақ;
Нарықта тауарларды өткізу құқығына лицензиялық жинақ;
Алматы қаласының белгісін қолданғаны үшін жинақ;
Заңды тұлғалардың “Қазақстан”, “ҚР” қолданғаны үшін жинақ;
Қазақстан Республикасының радио жиіліктері ресурстарын қолдануға төлем;
Жеке тұлғалардың шетелдік валютаны сатып алғаны үшін төлем.
Салық ауыртпалығын төмендегідегі маңызды қадам 20% мөлшерінен 4%-ке төмендеуі
Заңды қабылдау кезінде ғалымдар, салықтық ұйымдар және салық төлеушілердің
Салық кодексін өңдеу және қабылдаудың тұжырымдауы бойынша салық салу
Салық кодексі үш бөлімнен тұрады:
Жалпы бөлімі – бұл салық заңдылығының негізі, бұл салық
Ерекше бөлімі –салықтар, жинақтар және басқа да міндетті төлемдердің
Кодексте төлемдердің саны көбейтілген, олардың көбісі “ластаушы төлеуі тиіс”
Салық реформасының төртінші кезеңі (2002 жылдан 2008 жылға дейінгі
4-ші кезеңде, яғни 2001 жылдың 12 маусымында Жаңа
Салық реформасының бесінші кезеңі 2009 жылдың 1 қаңтарынан
салық Кодексіне өзгерту қабылданып, іске қосылды.
Мемлекет басшысы 2008 жылғы 6 ақпандағы «Қазақстан халқының әл-ауқатын
Мемлекет басшысының тікелей тапсырмасымен әзірленген жаңа Салық кодексінің жобасын
Жаңа кодекс арқылы енгізілетін ең басты өзгеріс – кезең-кезеңмен
Қазақстан Республикасы салық жүйесін басқару Қазақстан Республи-касы Конституциясы бойынша
Қаржы Министрлігінің салық комитеті салықтар және бюджетке төленетін басқа
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік органның бірінші
объекті бойынша салық салу;
пайдалану бойынша;
салық алынатын органдар бойынша;
экономикалық белгілері бойынша;
салық салу объектісін бағалау деңгейі бойынша;
Салық заңдары – бұл салық салу аясындағы қоғамдық қатынастарды
Қазақстан Республикасында 2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап салық қатынастарын
Қазақстан Республикасның салық заңдары қағидаларының мәні ҚР Салық кодексімен
Жаңа кодекс арқылы енгізілетін ең басты өзгеріс – кезең-кезеңмен
Бұл заңнан мемлекеттің ұтатыны – салық салудың тәртібін жеңілдету
Әрине, жаңа жоба салықты әкімшіліктендіру бағытында да жақсы нәтижелерге
Батыс Еуропада, АҚШ-та салық жүйесі жақсы дамығандықтан, біз олардың
Ең бастысы, қазіргі кезде кәсіпкерліктің алдында тұрған ең үлкен
Сонымен 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының Салық
1.Салық салу мәселелері бойынша салықтық міндеттемелерді атқару барысында туындайтын
2.Корпорациялық табыс салығы (КТС) бойынша реформалауда тұжырымдалған тәсілдің мәні
Корпоративтік табыс салығы кезең-кезеңімен 2009 жылы 30%-дан 20%-ға дейін,
Қосылған құн салығының ставкасы келесі жылдан бастап 13-тен 12%-ға
Экономиканың барлық кәсіпорындары үшін инвестицияларды жүзеге асыру үшін салық
Жаңа инвестициялық преференциялар КТС бойынша ғана берілетін болады. КТС
АЭА-ның барлық аумағында қызмет талаптарын, атап айтқанда инвестициялық салық
Инвестициялық ахуалдың тұрақтылығын қамтамасыз ету қажеттігін мойындай отырып, АЭА
3.Жаңа Кодексте бірлескен қызметке қатысушыларға, туынды қаржы құралдарына салық
4.Қосылған құн салығы (ҚҚС) бойынша қазіргі жеңілдіктер жиынтығының орнына
5.Шағын бизнеске салық салуды реформалау бөлігінде айтарлықтай өзгерістер болмайды.
6.Жер учаскелерінің ауданы мен аумағына қарай бірыңғай жер салығы
7.көшуді жүзеге асыру ұсынылып отыр.
8.Жобада мүлікке салынатын салықты алу тәртібін өзгерту көзделіп отыр.
9.Жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық бойынша жылжымайтын мүлікті бағалау
10.Көлік құралдарына салынатын салық бойынша ескі жеңіл, жүк және
11.Жер қойнауын пайдаланушыларға салық жүктемесін ұлғайтуға мүмкіндік беретін салық
- роялти төлемін өндіру көлемі мен әлемдік баға есептеу
-2009 жылғы 1қаңтардан бастап ТШО келісім-шартынан басқа (Қазақстан Республикасы
-жеке салық есебін жүргізудің базалық қағидаттарын белгілеу;
-қол қойылатын бонустың бастапқы мөлшерін айқындау;
-үстеме пайда салығының әдістемесі өзгертілді және салық алынатын таза
Жаңа Салық кодексі экономиканың орнықты дамуы және оны жаңғырту
1.3 Қазақстан Республикасының салық түрлері мен салық төлеушілері
Салықтардың мәнін толық түсіну үшін олардың экономикалық маңызын
Салықтардың мынадай негізгі қызметтері бар: [18, 12].
-фискалдық
-реттеушілік
-бақылаушылық
Салықтардың бірінші қызметі – фискалдық немесе бюджеттік қызмет. Бұл
Салықтардың екінші маңызды қызметі ол, реттеушілік қызметі.
Реттеушілік қызметі салық механизмі арқылы іске асырылады. Оның ішіндегі
Салық мөлшерін көбейту мақсатында салық ставкаларын шектен тыс
Салық механизмін, оның ішінде салық ставкаларының деңгейін зерттеген ғалымдардың
егер төленетін салық мөлшері салық төлеуші табысының 50% -нан
егер салық мөлшері салық төлеуші табысының 45-50%-ы аралығында болса,
егер салық мөлшері, салық төлеуші табысының 35-40%-ы мөлшері аралығында
Қазақстан Республикасында корпорациялық табыс салығының қазіргі кездегі ставкасы 30%,
Шаруашылық субъектілер мен халықтар табысының бір бөлігін мемлекеттің орталықтандырылған
Бұл қызметтің іс-әрекетінің көлемін жалпы ішкі өнімдегі салықтардың алатын
Салықтардың келесі негігі қызметі ол бақылаушылық қызметі, яғни салықтық
Салықтардың бақылаушылық қызметі арқылы салық механизмінің қызмет етуінің
Салықтардың түрлеріне келетін болсақ, қазіргі кезде Қазақстан Республикасында олардың
Елімізде осы аталған салық түрлерінің алатын орны өте
Салық ісін тиімді ұйымдастыру мақсатында салықтарды белгілі топтарға
Салықтарды мынадай ерекшелік белгілері бойынша жіктейміз:
-Салық салу объектісіне байланысты;
-Қарауына қарай;
-Салық салу органына байланысты;
-Экономикалық ерекшелігіне байланысты;
-Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай;
-Салық салу объектісіне қарай салықтар тікелей және жанама салықтар
Тікелей салықтар тікелей табысқа немесе мүлікке салынады.
Тікелей салықтарға мынадай салықтар жатады:
-корпорациялық табыс салығы;
-жеке табыс салығы;
-жер салығы;
-көлік құралдарына салынатын салық;
-мүлік салығы;
-жер қойнауын пайдаланушыларға салынатын салық;
-әлеуметтік салық.
Жанама салықтарды тұтынушы төлейді. Тауар немесе қызмет бағасына алдын
Жанама салықтарға мыналар жатады:
-қосылған құнға салынатын салық;
-акциздер;
Бюджетке түскен соң қолданылатын белгісіне қарай салықтар жалпы және
Жалпы салықтар бюджетке түскен соң, жалпы мақсатта жұмсалады.Оған корпорациялық
Арнайы салықтар бюджетке түскен соң, алдын ала белгіленген нақты
Салық салу органына байланысты салықтар жалпы мемлекеттік және жергілікті
Табысқа салынатын салықтар салық төлеушінің кез келген салық
Тұтынуға салынатын салықты салық төлеуші тауар немесе қызмет құнын
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай салықтар нақтылы
Нақтылы салықтар салық төлеушінің салық салынатын объектісінің сыртқы белгісіне
Дербес салықтар салық төлеушінің салық салынатын объектісінен алатын табыс
Енді салықтарыдың негізгі түрлеріне толығырақ тоқталып өтейік.
Корпорациялық табыс салығы – заңды тұлғалардың табысына салынатын
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі мен мемлекеттік мекемелерді қоспағанда,
Салық салынатын табыс дегеніміз жылдық жиынтық табыс пен заңға
Салық кезеңі ішінде төленетін корпорациялық табыс салығы бойынша аванстық
Корпорациялық табыс салығы бойынша декларация тапсырылғанға дейінгі кезеңдердегі аванстық
Салық кезеңінің қорытындысы бойынша залал шеккен немесе салық
Күнтізбелік жыл корпорациялық табыс салығы үшін салық кезеңі
Қазақстан Республикасы аумағында қолданылып жүрген барлық салықтар мен алымдардың
Корпоративтік салықтан түскен алымдардың 100 % -ын республикалық
Мұның өзі бірқатар әлеуметтік төлемдер жөнінде міндеттемелер жүктелген жергілікті
Жеке табыс салығы мемлекеттік бюджеттің кірістерінің басты көздерінің бірі
төлем көзінен салық салынатын табыстар;
төлем көзінен салық салынбайтын табыстар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынатын табыстарына мыналар
-қызметкердің табысы;
-бір жолғы төлемдерден алынатын табыс;
-жинақтаушы зейнетақы қорларына берілетін зейнетақы төлемдері;
-дивидендтер, сыйақылар, ұтыстар түріндегі табыс;
-стипендиялар.
Салық төлеушінің төлем көзінен салық салынбайтын табыстарына табыстың мынадай
мүліктік табыс, оған:
а) бағалы қағаздары, сондай-ақ заңды тұлғадағы қатысу үлесі;
б) қымбат бағалы тастар мен қымбат бағалы металдарды, олардан
в) мүлікті жалға беруден алынған табыс;
г) мүлікті сату құны мен бағалау құны арасындағы, бірақ
- Жеке кәсіркерлердің салық салынатын табысы.
-Адвокаттар мен жеке нотариустардың – заңдық көмек, нотариалдық іс-әректтер
-Басқа да табыстар – Қазақстан Республикасының шегінен тыс
Салық төлеушінің салық жылы ішінде салық салынатын табыстарына мынадай
Кесте 1- Салық ставкалары
Салық салынатын табыс Салық ставкалары (%)
15 еселенген жылдық есептік көрсеткішке дейін Салық салынатын табыс
5 %
15 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен 40 еселенген жылдық есептік
40 еселенген жылдық есептік көрсеткіштен 600 еселенген жылдық есептік
600 еселенген және одан жоғары 600 еселенген жылдық
Әлеуметтік салық еліміздің салық жүйесіне 1999 жылдан бастап енгізілген
Қазақстан Республикасының резиденттері, сондай-ақ тұрақты мекеме арқылы Қазақстанда қызмет
Салық салу объектісі
Резидент және тұрақты мекеме арқылы жұмыс жасайтын резидент емес
Жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар мен адвокаттар үшін әлеуметтік салық
Салық ставкалары.
Қазақстан Республикасының резиденті және тұрақты мекеме арқылы жұмыс жасайтын
Ал қарамағында шетелдік азаматтар жұмыс жасайтын салық төлеушілер шетелдік
Төмендегі талаптарға жауап беретін тірек қимыл мүшесі бұзылған, есту,
Арнаулы салық режимін қолданылатындарды қоспағанда, жеке кәсіпкерлер, жеке нотариустар
Әлеуметтік салық ай сайын есептеледі және есепті айдан кейінгі
Құрылымдық бөлімшілер бойынша төленуге тиіс әлеуметтік салық сомасы
Есеп қисап көшірмесін салық төлеушінің тіркелген жеріндегі салық органы
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығы.
Жер қойнауын пайдаланушы деп Қазақстан Республикасы аумағындағы геологиялық зерттеуді
Жер қойнауын пайдаланушылардың арнаулы төлемдері мен салығына мыналар жатады:
-бонустар
-роялти
-үстеме пайда салығы.
Бонустар жер қойнауын пайдаланушылардың тіркелген төлемдері болып табылады. Және
-қол қойылатын;
-коммерциялық табу бонусы.
Роялти.
Жер қойнауын пайдаланушы роялтиді Қазақстан Республикасының аумағында өндірілетін пайдалы
Үстеме пайда салығын төлеушілер – жер қойнауын пайдалану шартына
Жер қойнауын пайдаланушы ішкі пайда нормасының 20 пайызынан астамын
Үстеме пайдаға салынатын салық, салық кезеңінің аяғында қол
Үстеме пайда салығы салық кезеңіндегі таза пайдаға мынадай ставкалармен
Кесте 2 – Үстеме пайда алығының ставкалары
Пайданың ішкі нормасы (ГПН), % Үстеме пайда салығының ставкалары
20-ға тең немесе кем 0
20-дан жоғары, бірақ 22-ке тең немесе кем 4
22-ден жоғары, бірақ 24-ке тең немесе кем 8
24-тен жоғары, бірақ 26-ға тең немесе кем 12
26-дан жоғары, бірақ 28-ға тең немесе кем 18
28-ден жоғары, бірақ 30-ға тең немесе кем 24
30-дан жоғары 30
Жер салығы.
Республикадағы жер қатынастары саласындағы өзгерістер Қазақстан Республикасының жер реформасы
Жер салығын төлеушілер – меншігінде немесе тұрақты пайдалануында жер
Жер салығының мөлшері жер учаскесінің саласына, құнарлығына, орналасу аймағына
Жер салығының салық салу объектісі – жерге иелік ететін
Ауыл шаруашылығы мақсатында пайдаланылатын жерлер;
Елді мекендік жерлер;
Өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де мақсаттағы жерлер;
Ерекше қорғалатын табиғи аумақтағы жерлер;
Орман қоры жерлері;
Су қоры жерлері;
Қордағы (запастағы) жерлер.
Жер салығы бойынша жеңілдіктер беріліп, салықтан босатылатын төлеушілер:
біртұтас жер салығын төлеушілер;
діни бірлестіктер;
мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын ұйымдар;
уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзету мекемелерінің
салық салу режимінің екінші үлгісі бойынша жұмыс жасайтын жер
„Батыр ана” атағын алған, „Алтын алқамен” марапатталған көп балалы
Ұлы Отан соғысына қатысушылар мен оларға теңестірілген тұлғалар,
Мүлікке салынатын салық.
Салық салу объектісіне қарай мүлікке салынатын салық тікелей салықтарға
Мүлік салығын төлеушілер:
-Қазақстан Республикасының аумағында меншік шаруашылық жүргізу немесе оралымды басқару
-Қазақстан Республикасының аумағында меншік құқығында салық салу объектісі
-меншік құқығында салық салу объектілері бар жеке тұлғалар.
Меншік иесі салық салу объектілерін сенімгерлік басқаруға немесе жалға
Жеке тұлғалар үшін салық салу объектісі - Қазақстан Республикасының
Заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкерлер үшін салық салу объектісі
Салық Заңдылығына сәйкес төмендегі объектілерге мүлік салығы салынбайды:
-жер салығын салу объектісі болып табылатын жер;
-көлік құралдарына салық салу объектісі болып табылатын көлік құралдары;
-Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімі бойынша консер-вацияда тұрған негізгі
-жалпыға ортақ пайдаланылатын мемлекеттік автомобиль жолдары мен оларға салынған
-бұрылу беделі және т.б.
Мүлік салығының ставкалары:
а) заңды тұлғалар мен жеке кәсіпкелер үшін салық
б) төменде көрсетілген заңды тұлғалар үшін салық ставкасы салық
- діни бірлестіктерден басқа коммерциялық ұйымдар;
- әлеуметтік саладағы ұйымдар;
-негізгі қызмет түрі кітапханалық қызмет көрсету саласындағы жұмыстарды орындау
-ғылыми кадрларды мемлекеттік аттестациялау саласындағы функцияларды жүзеге асыратын мемлекеттік
Төмендегі жеке тұлғалар мүлікке салынатын салықтан босатылады:
бірыңғай жер салығын төлеушілер;
салық салу режимінің екінші үлгісі бойынша жұмыс жасайтын жер
тек мемлекеттік бюджет есебінен қаржыландырылатын ұйымдар;
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі, оның филиалдары мен өкілдіктері және
Көлік құралдарына салынатын салық тікелей салық және мемлекет пен
Көлік құралдарына салынатын салық салу объектісіне қарай тікелей салықтарға
Салық салу объектісін бағалау дәрежесіне қарай көлік құралдарына салынатын
Бұл салықты төлеушілер меншік құқығында салық салу объектілері бар
Салық салу объектілеріне уәкілетті органда мемлекеттік тіркелген және есепте
Жүк көтергішті 40 тонна және одан асатын карьерлік автосамосвалдар;
Экспортқа шығарылатын шикімұнай мен газ конденсатына рента салығы.Бұл салықтың
Рента салығын төлеушілер экспортқа шикімұнай мен газ конденсатын,
Рента салығының объектісі экспортқа шығарылатын шикімұнай мен газ конденсаты.
Рента салығының базасы экспортқа шығарылатын шикімұнай мен газ конденсатының
Бұл салықты салық төлеушілер ай сайын келесі
Жанама салықтар – бағаға немесе тарифке үстеме түрінде белгіленген
Қосылған құнға салынатын салық біздің еліміздің салық жүйесіне
Қосылған құн салығы тауарларды (жұмыстарды, қызмет көрсетулерді) өндіру және
Салық төлеушілер Қазақстан Республикасында қосылған құн салығы бойынша есепке
Салық салу объектісі материалдық шығындарсыз өндірілген (амортизациясы бар таза
Демек, бұл салықтың ерекшелігі –оның салық салынатын объектісі сатудан
Кесте 3- Рента салығының ставкалары
Нарықтық құны Ставкалары %
19 АҚШ доллар барельге дейін 0%
19-дан 20-ға дейін 1%
20- дан 21 –ге дейін 4%
21-ден 22-ге дейін 7%
22- ден 23-ке дейін 10%
23-тен 24-ке дейін 12%
24-тен 25-ке дейін 14%
25-тен 26 –ке дейін 16%
26- дан 27-ге дейін 17%
27- ден 28 –ге дейін 19%
28- ден 29-ға дейін 21%
29- дан 30 –ға дейін 22%
30- дан 31-ге дейін 23%
31- ден 32 –ге дейін 25%
32- ден 34-ке дейін 26%
34-тен 36 –ға дейін 28%
36- дан 37 –ге дейін 29%
37- ден 38 –ге дейін 30%
38- ден 40-қа дейін 31%
40-тан жоғары 33%
ҚҚС дүние жүзінің 40-тан астам елдерінде, соның ішінде
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Жанама салықтардың келесі түрі – акциз деп аталады. Бюджет
Акциздер – бағаға қосылатын және сатып алушы төлейтін тауарларға
Акциздер әмбебаптық және жеке дара акциздер болып бөлінеді.
Әмбебаптық акциздер тауарлар мен қызметтердің құнына пайызбен жалпы
Жеке дара акциздер айтарлықтай көп болуы мүмкін. Мәселен,
Акциз мөлшерлемелерін Үкімет бекітеді және тауар құнына пайызбен және
Қазақстанда өндірілетін тауарларға, қызметтерге акциз салығын салу объектілері республика
Қазақстан Республикасы аумағында өткізілетін алкоголь өнімі мен темекі бұйымдары
Акциздарды төлеушілер болып акцизделетін тауарларды өндіретін немесе акцизделетін қызмет
Сонымен, салықтар – қаржының бастапқы категориясы болып табылады және
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ЖАҒДАЙЫ
2.1Салықтық реттеу органдары, олардың функционалдық қызметтері
Қазақстан Республикасы салық қызметі органдарының беделі оның әрбір қызметкерінің
“Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы”
сондай-ақ мемлекет пен салық төлеуші арасындағы салық міндеттемелерін орындауға
қазақстандық қоғамның салық қызметі органдарына заң алдында әрқайсысы тең
Этика кодексі Қазақстан Республикасы Конституциясының нормала-рына және “Мемлекеттік қызмет
Осы Этика кодексі қызметтік міндеттерін орындау кезінде қызметкер-лердің этикалық
Қызметкердің борышы – өз Отанының патриоты болу, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының Конституциясына, заңдарына және Президенттің кесімдеріне, Қазақстан Республикасының
мемлекеттік биліктің беделін, азаматтардың мемлекет институттарына сенімін нығайтуға ықпал
қоғам мен мемлекеттің экономикалық мүдделерін қорғау, мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігін
өзіне талапшыл, қағидатшыл, объективті және әділ, сондай-ақ сыбайлас жемқорлықтың
басшылықтың бұйрықтары мен өкімдерін, жоғары тұрған органдардың және лауазымды
қауіпсіздік техникасы мен еңбекті қорғау нормаларын ескере отырып, жұмыс
кәсіби сапаларын жетілдіруге, өзінің қызметтік міндеттерін орындау үшін кәсіби
қызметтік міндеттерін атқару кезінде мәлім болған мемлекеттік құпияларды, салық
кәсіпкерлік қызметке араласуға және жекелеген шаруашылық субъектілерінің мүдделерін сүйемелдеуге
жеке мүдделерін қызметтік мүдделерден жоғары қоймауға, қызметтік ақпаратты өз
қызмет бабын теріс пайдалануды болдырмауға;
оның қызметкері ретінде, сондай-ақ, салық қызметі органының беделін түсіретін
іске, салық қызметі органдарының іскерлік беделі мен имиджіне тікелей
Қазақстан Республикасының қолданыстағы заңы шеңберінде салық төлеушілерге уақтылы қызмет
салық төлеушілерге көрсетілетін мемлекеттік қызметтердің мерзімін сақтауға және сапасын
кез келген жағдайларда салық төлеушілерге сабырлылықпен және құрметпен қарауға;
салық төлеушілерге салық міндеттемелерін өз еркімен және уақтылы орындау
салық төлеушілерге селқос, дөрекі және салқын қарауға жол бермеуге;
шыққан тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына, нәсіліне,
салық төлеушілердің өтініштерін қарау кезінде төрешілдік пен сөзбұйдаға салу
Қазақстан Республикасының заңында белгіленген жағдайларды қоспағанда, салық төлеушілерден мемлекеттік
Әріптестермен өзара қарым-қатынас кезінде әріптестеріне сыпайылық және ұстамдылық танытуға,
әріптестері мен басшыларының сындары мен ескертулерін дұрыс және лайықты
әріптестерінің шыққан тегіне, әлеуметтік, лауазымдық және мүліктік жағдайына, жынысына,
штаттан тыс жағдай туындаған жағдайда әріптестеріне бұзушылыққа жол бермеу
жұмыстағы әріптестерімен қарым-қатынасында бұзақылық көрсетуге, қызметін асыра пайдалануға немесе
басқа біреудің идеясы мен бастамасын иемденуден бас тартуға;
басқа қызметкердің қызметтік міндетін орындауға бөгет болатын әрекеттерге жол
өзінің әріптестері туралы оның жеке қадір-қасиеті мен кәсібилігіне нұқсан
әріптестеріне қатысты қудалаудың кез келген көрінісіне жол бермеуге;
жұмыстағы әріптестерінен жеке, материалдық қызметтер немесе басқаша сипаттағы қызметтерді
Қазақстан Республикасы салық жүйесін басқару Қазақстан Республикасы Конституциясы бойынша
Қаржы Министрлігінің салық комитеті салықтар және бюджетке төленетін басқа
Уәкілетті мемлекеттік орган салық органдарына басшылық жасауды жүзеге асырады.
Салық органдарының бірінші басшыларын қызметке уәкілетті мемлекеттік органның бірінші
Салық қызметінің міндеттері келесілерден тұрады:
1) Салық қызметінің ұйымдарына салықтарды және
2) Салық қызметінің ұйымдары өкілетті мемлекеттік
3) Салық ұйымдарына аймақтық салық комитеттері, облыстар,
4) Салық органдары тікелей сәйкес жоғары
5) Өкілетті мемлекеттік ұйым салық ұйымдарына
6) Салық ұйымдарының басшылары өкілетті мемлекеттік
Салық қызметінің ұйымдарының құқықтары:
Кодекспен қарастырылған нормативтік құқықтық актілерді өңдеу
Салықтық міндеттемелердің пайда болуы, орындалуы және
Кодекспен бекітілген тәртіпте салықтық бақылауды іске
Қазақстан Республикасының заңды актілерімен
5) Салық төлеушінің салық және бюджетке басқа
6) Қазақстан Республикасының заңды актілерімен белгіленген тәртіпке
7) Орналасу жеріне байланысты салық
8)Қазақстан Республикасының Үкіметімен белгіленген тізім бойынша салық
9) Тексерілетін салық төлеуші – заңды тұлға немесе жеке
10) Кодекстің ерекше бөлімінен қарастырылған жағдайларда салық
11) Салықтық тексерістерге басқа мемлекеттік
12) Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес сотқа шағым
13) Сотқа заңды тұлғаны жою жөнінде
Салық қызметі ұйымдарының міндеттері:
Салық төлеушінің құқықтарын сақтауға;
Мемлекет қызығушылықтарын қорғауға, яғни салық төлеушінің салықтық
Қабылданған салықтық есеп берудің формаларын толтыру тәртібін
Салықтық тексерістердің қатаң тәртіп бойынша жүргізуге;
Кодекс талаптарына сәйкес салықтық құпияны сақтауға;
Салық төлеушіге салықтық міндеттемені уақытылы орындау
Салық төлеушінің өтініші бойынша
Бес жыл мерзім бойы салық және бюджетке
Мемлекет меншігіне берілген мүліктің есебін сақталуын, бағалануын
Салықтық міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету
Әкімшілік құқық бұзу туралы Қазақстан Республикасының Кодексіне сәйкес
Салықтар тексеріс кезінде салықтардан және бюджетке
Салық заңнамасы Салық кодексінен және Қазақстан Республикасының
Алайда, салық құқық қатынастары саласындағы барлық мәселелерді реттеуді
2.2 Қазақстана Республикасының салықтық реттеу тиімділігі
Кез-келген мемлекеттік бюджет жүйесі, экономиканы дамыту мен шаруашылық субъектілерінің
Нарықтық қатынастардың дамуы, экономикалық және әлеуметтік процестерді басқарудағы мемлекеттің
Қандай бір мемлекет болмасын оның қоғамдағы экономикалық қызметі ірілендірілген
экономикалық дамудың қалыпты дамуына жәрдемдесетін құқықтық базаны қамтамасыз ету;
монополиялық қызметті шектеу және бәсекелестікті қорғау;
табыстар мен байлықты қайта бөлу;
экономиканы тұрақтандыру;
ресурстарды қайта бөлу.
Аталған функциялардың іс-қимылы тікелей немесе жанама түрде қаржы категориясын
Мемлекеттік қаржылар мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, саяси қызметтерін орындау
Экономикалық мәні жағынан мемлекеттік қаржылар, оның кәсіпорын-дарының қаржы ресурстарын
Мемлекет бір жағынан жеке кәсіпорындар, ұйымдар, мекемелер, азаматтар,
Мемлекеттік қаржылардың қызметтері экономикалық категория болып табылатын жалпы қаржылардың
Мемлекеттік қаржылар республикалық және жергілікті деңгейлерде
Егер қаржы қатынастарын топтастыру кезінде мемлекеттің экономика мен әлеуметтік
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қаржылары
Республикалық
Қаржы
Жергілікті
қаржы
Бюджет
Ресурстар
Мемлекеттік
несие
Кәсіпорындар
Қаржысы
Сурет 1. Қазақстанның мемлекеттік қаржыларының құрамы.
Мемлекеттік қаржылардың құрамында республикалық және жергілікті деңгейлерде қалыптасатын бюджеттік
Қазақстан Республикасы аумағында жалпы функцияларды орындау үшін республикалық бюджет
Бюджеттік қатынастар жүйесіндегі жергілікті бюджеттерге маңызды орын беріледі. Жергілікті
Кез-келген елде мемлекетік бюджеттер – жалпы мемелекеттік қаржылардың, сондай-ақ
Мемлекеттік бюджетте қоғамдағы барлық экономикалық процестерде бейнелетіндіктен, барлық негізгі
Нарықтық жағдайларға көшу жағдайында республикалық бюджет шығыстарының құрылымы айтарлықтай
Алайда нарықтық механизмдердің іс-қимылы жағдайында да жеке салалар мен
Кестеде 2007 – 2008 жылдардағы мемлекетті бюджеттің салықтық
Кесте 4 -Мемлекеттік бюджеттің 2007 – 2008 жылдары негізгі
(млн. теңге)
2007 жыл 2008 жыл
Мемлекеттік бюджет Құрылымы, % Мемлекеттік бюджет Құрылымы, %
рес-
пули-калық жергі-
лікті рес-
пули-калық жергі-
лікті рес-
пули-калық жергі-
лікті рес-
пули-калық жергі-
лікті
Салықтық түсімдер 603396 343855 49,3 50,7 816458 600788 60,8
Корпоративтік табыс салығы 272632 - 53,6 46,4 382814 -
Жеке табыс салығы - 93281 - 100 - 98535
Әлеуметтік салық - 157676 - 100 - 167995 -
Қосымша құн салығы 222161 9177 94,3 5,7 234788 8167
Акциздер 6019 20967 80,5 19,5 8421 21492 16,1 83,9
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігінің статистикалық бюллетень. №2(74),
Қаржы Министрлігі Үкімет атынан республикалық бюджетте көзделген сомалар шегінде
Қаржылардың орталық бюджетке шоғырландыру, барлық деңгейлер бюджеттері арасында қарсы
Аймақаралық деңгейде, бюджетаралық реттеудің тиімсіз әдістерін қолдану өздерінің салықтық
Кейбір аумақтардың реттеуші салықтарының салық әлеуеті ол бюджеттерге бөлулер
Әлемдік тәжірибе көсеткендей бюджеттік жүйенің барлық деңгейлерінің ұзақ мерзімді
Ретеушілік салықтардан тұрақты нормативтерді бекіту аумақтар бюджеттің негізгі жоспарлаудың
Енгізілген өзгерістердің себептерін, олардың негізділігін тұжырым-дайтын көзқарастыра келе, келесідей
өзгеріс орталықтандырмауды жүзеге асыру мақсатын көздеген. Бірақ мемлекеттік басқару
корпоративтік табымс салығынан бөлулерден жергілікті бюджетке түсімдер барлық салықтық
толық дербестікке реттеуші салықтардан неғұрлым көп мөлшерде бөлулер жасағанда
жергілікті бюджеттерге толығымен түсетін акциздер жергілікті бюджеттердің кіріс базасын
Қазіргі бюджеттік мәселелерді шешу және деңгей аралық бюджеттік қаржылық
Салықтарды бюджеттік жүйенің қандай да бір деңгейіне бекіту немесе
Бюджеттік жүйенің әр түрлі деңгейлеріне салықтардан бөлулер мөлшері;
“Бір салық – бір бюджеттің қағидасы” бойынша бюджеттік жүйе
Салықтарды бекіту жүйесінің негізін салушы қағидаларды анықтамайынша, бюджеттік жүйенің
Деңгей аралық бюджеттік қаржылық ағымдарды оңтайландыру кезінде бюджет жүйесінің
Бюджетаралық қатынасты реформалардың негізгі бағыты – мұнда бюджеттік жүйе
Бюджет аралық қатынастар реформаларының негізгі мақсаттары ретінде келесілер бөлініп
бюджеттік жүйенің қаржылық ресурстарын пайдалану және басқару
аймақтардың әлеуметтік – экономикалық тиімділігін арттыру үшін жағдай жасау.
Бюджет аралық қатынастардың негізделуі қажет негізгі қағидалар айтарлықтай өзгеріске
Қызмет ететін жетіспеушіліктерді жою және бюджет аралық қатынастарды реформалау
аймақтық бюджеттік жүйелердің қызмет ету тиімділігін жоғарлату аймақтық қаржыларды
қарсы қаржылық ағындарды төмендету;
қаржыларды бөлу шарттылығы және оларды аумақтарда пайдалану жауапкершілікті және
жоғары дотациялық аумақтарға қосымша қаржылық қолдауды қамтамасыз ету;
мемлекеттік билік субъектілері және жергілікті өзін-өзі басқару ограндарының өндірістік
Аумақтық бюджеттер проблемалары келесідей жолдармен шешілу мүмкін:
меншікті кірістерді ұлғайту есебінен, яғни елдің салық жүйесіне шамасы
әрбір аумақтық бюджеттің кірістерін және шығыстарын жыл сайын реттеу
бюджеттік жүйе үзбелері арасында жалпы мемлекеттік кірістерді тұрақты нормативті
Қазіргі кезде және жақын арада аумақтық экономикалық және әлеуметтік
Кірістерді сенімді және тұрақты нормативтік негізде қалыптастыру қажет. Индустриалды
Мұндай нормативтік негізді өңдеудің әдістемелік аумақтық бюджеттерге қойылатын келесіде
Қазіргі кезде реттеуші салықтар арқылы бюджет аралық қатынастарды реттеудің
Кесте 5 -Жалпы Республика бойынша салықтар мен төлемдердің түрлері
(МБ+ҰҚ)
(млн.теңге)
Төлемдердің аталуы 2007 жыл 2008 жыл Өзгеруі Өсу қарқыны,%
1 2 3 4 5
Салықтық түсімдер
Корпоративтік табыс салығы 351 703 487 175 135 472
Жеке табыс салығы 93 281 98 535 5 254
Әлеуметтік салық 157 676 167 995 10 319
Заңды тұлғалардың мүлік салығы 25 835 30 008 4
Жеке тұлғалардың мүлік салығы 1 353 1 571 271
Жер салығы 5 874 6 294 419 107,1
Көлі салығы 5 098 5 994 896 117,6
Ішкі тауарларды өндірудегі ҚҚС 80 516 57 782
Акциздердің барлығы 21 760 21 894 134 100,6
Оның ішінде:
- акцизделген алкаголь өнімі 6 007 5 430 -577
- акцизделген бензин және дизельдік отындар 10 356
Салықтар және кедендік төлемдер, барлығы 198 539 243 533
Бонустар, роялти 100 610 152 393 51 783 151,5
Мемлекеттік кедендер, консулдық алым 7 924 7 818 -106
Жерді пайдаланғаны үшін төлем 5 159 5 505 346
Қоршаған ортаны ластағаны үшін төлем 10 582 13 802
Суды және орманды пайдаланғаны үшін төлем 701 522 -179
Әртүрлі салықтық түсімдер 4 255 6 110 1 855
Барлық салықтық түсімдер 1 070 866 1 306 930
Мемл.акциядағы дивидендтік кіріс 6 080 5 908 - 172
Административті штрафтар мен санкциялар, мемлекеттік мекеме 3 737
Әртүрлі салықтық түсімдер 17 579 45 487 27 908
Барлық салықтық емес түсімдер 27 396 56 464 29
Барлық мемлекеттік кірістер 1 098 262 1 409
Дерек көзі: Вестник налоговой службы Республики Казахстан. №2(66),2005г.
Статистический эжегодник 2000г.
Кестеден көретініміз салықтық түсімдер жылдан жылға өсіп отыр, яғни
Жоғарыда айтылып кеткендей, мемлекеттік бюджеттің кірісін – салықтық түсімдер
Кесте 6 - Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетіне 2006 -2008
(млн. теңге)
Аталуы 2006 жыл 2007 жыл 2008 жыл
млн. теңге %
қорытынды млн. теңге %
қорытынды млн. теңге %
қорытынды
Салықтық түсімдер 752 785 100 947 251 100 1
Оның ішінде:
Корпоративтік табыс салығы 209 054 27,8 272 632 28,8
Жеке табыс салығы 77 381 10,3 93 281 9,8
Әлеуметтік салық 133 852 17,8 157 676 16,6
Қосылған құн салығы 175 936 23,4 231 338 24,4
Акциз 25 443 3,4 26 986 2,8 29
Жеке меншік салығы 35 278 4,7 38 161
Орманды және басқа да ресурстарды қолданылған үшін түсімдер
49 036
6,5
73 675
7,8
152 925
14,2
114,8
Кәсіпкерлік және профессионалды іскерлікті жүргізген үшін алым
2 757
0,4
3 461
0,4
3 567
0,3
110,6
Халықаралық тауарлар мен іште жүргізіліп жатқан операцияларға салық салу
38 603
5,1
42 491
4,5
56 769
4,2
117,3
Басқа да салықтар 237 0 - 389 0 120
Міндетті төлемдер 5 208 0,7 7 939 0,8
Салықтық емес түсімдер 45 573 100 44 813 100
Оның ішінде:
Жеке меншік кәсіпорнының іскерлік табысы 40 120 88
Әкімшілік жинақтар мен төлемдер 151 0,3 454 1 677
Штрафтар мен санкция-лардан түскен түсімдер
3 136
6,9
3 980
8,9
6 456
7,0
148,8
Несиелер мен сый беру 1 283 2,8 1
Басқа да салықтық түсімдер 883 1,9 5 569 12,4
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. №12/2009ж.
Салықтық түсімдердің құрылымында негізгі үлес салмағы корпоративтік табыс салығы
Экономикалық қаржылық реттеудің негізінде мақсатталған және ізбасарланған процестердің бөлінуінде
типі (экономикалық, оның ішінде қаржылық және әкімшілік);
түрлері (салықтық, бюджеттік, қаржы – валюталық, кедендік, мемлекеттік –
формалар (жоспарлау, салық салу, қаржыландыру, мемлекеттік қарыз, өзіндік қаржыландыру,
әдістері (салықтардың ставкалары, алымдар, баж салығы; нормалар және нормалық
Әкімшілік салықтық реттеуге келетін болсақ, олардың екі түрі бар:
2.3 Қазақстан Республикасының экономикасындағы салықтық реттеу құралдарын қадағалау
Мемлекеттік реттеу салықтың көмегімен шешуші дәрежедегі таңдалған салықтық жүйеге
Мемлекеттік шығыстарды қаржыландырудың негізгі қайнар көзі;
Реттеу құралы.
Бюджеттегі мемлекеттік органдардың құрамына жай ғана салық салудын қайнар
әр уақытта экономиканы жетілдіруге байланысты алға қойған мақсаты іске
негізгі тауарлар мен қызметтерге тұрақты бағаны қамтамасыз ету;
жұмысқа жарамды халықты толық еңбекпен қамтамасыз ету;
халыққа белгілі минималды деңгейде табыспен қамтамсыз ету;
азаматтарды әлеуметтік қорғау жүйенің құруы, оларға ең біріншіден зейнеткерлер,
сыртқы экономикалық қызметтердегі тепе-тендігі.
Алға қойған мақсаттардың барлығын бір уақытта толық жетілдіру мүмкін
Мемлекеттің экономикалық саясаттының ең маңыздысы – бұл дұрыс
Төменде көрсетілген суреттен мемлекеттік бюджеттің құрылымының 100%-нің, 92,7%
Нарықтық шаруашылыққа тән, тек экономикалық реттеуіштер: салық салу, несиелеу,
Салықтар мен алымдар жүйесі өзінің таза фискалдық
Сурет 2. Мемлекеттік бюджеттің құрылымы
Салықтар арқылы іскерлікке белсенділікті ынталандыруға немесе керісінше шектеуге, яғни
Салықтар арқылы пропорционистік экономикалық саясат жүргізуге тауар нарығына еркін
Мемлекеттің ұлғаймалы ұдайы өндіріс процессіне қаржы бюджеттік механизм арқылы
Кәсіпорындарды дотациялау немесе қайтарымды несиелер арқылы тікелей субсидиялау;
Экономикаға мемлекеттік инвестицияларды салу;
Тауарлар мен қызметтердің көп бөлігін мемлекеттік сатып алу
Жергілікті салықтар мен салық жеңілдіктерін қоса, салықтық реттеу.
Жергілікті басқару органдары бұларды қосымша көмек арқылы толықтырады. Оларға:
Өнеркәсіптік зоналардағы аумақтар мен ғимараттар кәсіпорынға қолайлы қаржы шарттарында
Экономикалық дамуына әсер ету тек қана ынталандырушы емес сонымен
Халықтың көп шоғырлануы және шаруашылық белсенділігін артуы қоршаған табиғи
Тым жоғары конъюктураны шектеу қажет болатын жағдайда салықтарды жоғарлату
Мемлекеттік экономиканың дамуына қаржылық әсер етуді баға белгілеу арқылы
Мемлекеттердің экономикасының жақсы дамуы оның мүлтіксіз орындалуы бағдарламалардың алға
Берілген көрсеткіштер бойынша міндеттер экономикада актуалды болады. Оның шешімі
Статистикалық анализдердің шешімі тенденциялардың шешімін анықтайды. Бірақта, олар тек
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚТЫҚ РЕТТЕУ ТИІМДІЛІГІН ЖОҒАРЫЛАТУ
3.1 Қазақстан Республикасындағы салықтық реттеу мәселелері, салықтық реттеудің
Қазақстанда 2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап жаңа өзгертулер енгізілген
Қазақстан салықты ұйымдастырудың – экономикалық мүмкіндіктері аз, осының
Жанама салықтардың ерекшелігі – олар салық төлеушілермен төленеді. Бұл
Жанама салық салудың рөлін күшейту өндірістік сферасындағы салық базасының
Жанама салықтардың ішінде негізгі орын ҚҚС-на тиісті. 1996 жылы
Зерттеулер көрсеткендей, салықтарды төлеуге дейінгі табыстардағы айырмашылықтарды қысқартудың салыстырмалы
Әлеуметтік табыс салығы мен әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамтамасыз
Тұтынуға салынатын салықтардың фискалды рөлі – оларды бюджетке түсетін
Қазақстан Республикасының салық саясатының ұсынып отырған бағыттарын мақсатты түрде
Бюджеттік кірістерді қалыптастырудағы салықтардың рөлін бағалау – бюджетте түсетін
Салықтарды әртүрлі жіктемелік белгілеріне қарай топтастыруға болады. Біздің ойымызша,
салықтарды алып жүруші (тасымалдаушы);
салық субъектісі;
аумақтық деңгейі.
Дамыған елдердегі салық жүйелерін жетілдіру- өндірістік қатынас-тардың қалыптасу процесстері
Салықтың табыстарға қажеттілік пен оларды алу мүмкіндіктері арасындағы қарама-қайшылық.
Қазіргі салық жүйелері салық төлеушілер үшін және салық органдары
Жеке табысқа салық салу салық ауыртпалығын әділетсіз бөлінуімен: бірдей
Салықтардың жоғарғы маржинальды ставкалары экономикалық шешімдерді қабылдау процессіне кері
Салық салу компанияларды өз қаражаттарын экономикалық емес, салықтық себептерге
Аталған аспектілердегі салық жүйесінің жеткіліксіздігі әрқашан болған. Бірақ, мемлекеттік
Әртүрлі елдердегі салық жүйелері салық түрлері, салық ставкаларының деңгейі
Салық ствкалары мен салық ауыртпалығын азайту, заң актілері мен
Қазақстан Республикасында салықтық реттеуді жетілдіруді, ең алдымен бюджет жүйесіне
Ол үшін салық жүйесі:
Табысқа салық салу ауыртпалығын негізін ауыстыруға, мүліктік салық рөлін
Шағын және орта бизнес сферасында кәсіпкерлікті қолдануға;
Салықтық төлемдерді төлеуден қашудан мүмкін емес және тиімсіздігін қамтамасыз
Бүгінгі күні экономиканы салықтық реттеу өндіріске түсетін салық ауыртпалығын
Салықтық реттеудің ұлттық экономиканы дағдарыс жағдайымен шығаруға, тиімді әсер
Салық заңдары мен салық нерір стандартизациялаудың шұғыл шараларын қабылдау;
Сауда мен қызмет көрсету сферасының кіші кәсіпорындарына салық салудың
Инвестициялық мақсаттарға ұзақ мерзімді шешімдерді пайдаланушы несие мекемелері мен
Бағалы қағаздар нарығында кәсіпорындардың қызметін дифферен-циалды түрде реттеу: тартылған
Шығындар деңгейі, өнімнің өзіндік құнына жатқызылатын шығын-дардың заңды түрде
Егер тікелей инвестицияларды іске асырушы кәсіпорындар амортизациялық аударымдарды жинақтау
Жанама салықтарды біртіндеп шектеу;
Экономиканың түрлі салаларына ҚҚСС-ң дифференциалды салық ставкаларын енгізу.
Бірақ, 1999 жылы енгізілген өзгерістер нәтижесінде, барлық салықтар жолы
Нарықтық қатынастарға байланысты болып жатқан процесстерге салық салудың ұйымдық-экономикалық
Үкіметтің салық саясаты мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық қажеттіліктеріне, Үкіметтің қазіргі кезеңдегі
Нарықтық қатынастарды ынталандыру, атап айтқанда:
- кәсіпкерлікті белсенді түрде қолдау;
-мемлекеттік бюджет жүйесінің тек қол жеткізе алатындай қажеттіліктерін қанағаттандыру;
- жеке салық төлеушілердің алынған табыстарын кәсіпкерлік қызметке салуға
Кең заң базасын салық салуға бейімдеу;
Әртүрлі салықтардың белгілі-бір өзара қатынасына қол жеткізу;
Екі жақты салық салудан қорғау механизмін құру;
Салық салуда белгілі-бір әділдікке қол жеткізу, атап айтқанда:
- кедейлерге әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету;
-алынған табыс көзіне тәуелсіз, бірыңғай салық салу шкаласын қалыптастыру.[38,
Салық салу жүйесін құрудың әлемдік тәжірибесін пайдалануға ұмтылу.
Салық жүйесіне жемісті реформа жүргізу біздің еліміз үшін үлкен
3.2 Салықтық реттеуді жетілдіру механизмі және перспективалары
Мемлекеттік биліктің функцияларының бірі болып – салық салу
Салықтар мемлекеттің табыстарының бір көзі ғана емес, сонымен бірге
Қазақстанның тәуелсіздік алуымен байланысты Қазақстанның экономикасын дамутыдың негізгі бағыттарының
Сөзсіз, ең алдымен шағын және орта бизнесті қолдау қажет,
Қазіргі салық саясатын жақтаушылардың басты аргументі - Қазақстан мен
Салық ставкаларын қайта қарау. Барлық салық реформалары дерлік, максималды,
Компаниялардың табысына салық салуды реформалудың келесі негізгі бағыттарды көздейді:
Инвестициялар туралы шешімдерді бұрмалайтын салық жеңілдіктерін жою. Көптеген компанияларға
Салықтық ставкаларды азайту. Салық салу базасын кеңейту, әрқашан салық
Бөлінген пайдалың дискриминациясын азайту. Мұндай шаралар компанияларға кейбірде, салық
Салықтардың құрылымы жағынан (тікелей және жанама) көптеген салық реформаларының
Салық жүйелерін қолданудың нақты экономикалық және бөлу нәтижелері туралы
Салықтық реформалардың саяси мақсаттары бір-біріне қарама-қайсы. Мысалы: ынталандыруға бағытталған
Жаңа салықтарды енгізу (оның ішінде ҚҚС) бірнеше жылды қамтиды
Жоғарыда айтылған мәселелер мен шектеулерге қарамастан салықтар бойынша кең
Ұсынылып отырған салық мәселелерін шешу жолдары, едәуір әлеуметтік-экономикалық және
Жеке алғанда, салықтардың өсуі, жаңа жұмыс орындарының өсу қарқыны
2002 жылы Салық кодексінің енгізілуі қазақстандық салық заңнамасында дамытудың
Кеден ісі саласындағы құқықтық нормаларды біріктіретін және жүйелейтін, қоғамдық
Салық кодексін қолданудың оң нәтижелерімен қатар елдің экономи-калық өсуі
Қолданылған салық заңнамасының ережелері жеке тұлғалардың табыстарын ресми емес
Инновациялық қызметті ынталандырудың пәрменді тетіктерді жоқ, бұл ғылымды көп
Жер қойнауын пайдаланушыларға салық салу жүйесін одан әрі жетілдіру
Мақсатттары: Республикада жүргізілетін салық саясатының мақсаты экономикаға инвестицияларды одан
Шешу жолдарына келетін болсақ. Оларға:
әлеуметтік салық бойынша ставкалардың регрессивті жеке табыс салығы бойынша
қосымша құн салығының ставкасын төмендету;
ғылыми және инновациялық қызметті көтермелеу, оның ішінде қосылған құн
инвестициялардың өсуін көтермелеу мақсатында амортизациялық саясатты жетілдіру;
мұндай операцияларына салық салуды жетілдіру;
салық әкімшілігін жетілдіруді автоматтандыру процестерін дамыту;
шағын бизнесті дамыту және ауыл шаруашылығы тауар өндірушілері үшін
Салық жүйесін жетілдіру жөніндегі көзделген шаралар салық салу деңгейін
Мемлекеттік бюджеттің кірістерін ұлғайту, кәсіпкерлікті дамыту үшін қолайлы жағдайлар
Мемлекетің өз міндеттерін орындау үшін мемлекеттік бюджеттің кірісіне қажетті
Ахуалға талдау жасауының күшті жақтары.
Бүгінде Қазақстанда салық жүйесінде, бюджеттің атқарылуында біраз табыстар бар,
Есептік деректер бойынша, 2006 жылы мемлекеттік бюджеттің ЖІӨ-ге 0,1%
Қазақстан ТМД мемлекеттерінің алғашқыларының бірі болып салық туралы заң
Мемлекеттік кіріс жүйесіндегі реформалау, мемлекеттік бюджет қаражатының келіп түсуін
Салық заңдарын жетілдіру жөнінде жұмыс жүріп жатыр. Экономиканың даму
Шығыстардың тиімді жүйесін жасау жөнінде шаралар қолданылады. Қазаншылық жұмысы
Қазақстан Республикасының Ұлттық қор және Қазақстанның Даму Банкі құралады.
Әлемдік стандарттардың талаптарына жауап беретін кірістер мен шығыстарды жаңа
Шығыстар жүйесін жетілдіру жөнінде маңызды іс-шаралар орындалады [41,5].
1999 жылдан бастап барлық бюджеттен тыс қорлар таратылды, ал
Мемлекеттік бюджет кірісін басқару процесін жетілдіру шеңберінде 1999 жылы
Мемлекеттік секторға функционалды талдау жүргізу нәтижесінде мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылатын
Әлсіз жақтарына келетін болсақ Қазақстанда жұмыс істейтін ірі шетел
Бюжетке түсімді көбейту үшін едәуір резерв нақ осыдан бола
Бюджетке төлем жасау жөніндегі салық мерзімі кейінге қалдырудың тәртібіне
Соттардың жұмыс бастылығына және судьялардың арнаулы білімінің жоқтығына байланысты
Қазақстан аумағына шектес мемлекеттерден тауарлардың кеден бақылауынан өтпей әкеліну
ЖІӨ көлемінің жыл сайынғы өсуі жағдайында мемлекеттік бюджеттің көлемі
Бюджет жұйесін орталықсыздандырудың аяқталуы бюджетаралық қатынастың өзекті проблемасы болып
Бюджеттің теңестірілуі бюджеттер өкілеттілігінің айқын ажыраты-луының жеткілікті болмауына байланысты
Бюджет ресурстарын орталықсыздандыру мен бюджет өкілеттіктерін орнықтандыру арасында үйлессіздік
Қазіргі кезде қалыптасқан жағдай бюджет жүйесін орталықсыз-дандыруды күрделендіреді. Бұл
Аймақаралық күрт айырмашылық бюджет жүйесін орталықсыз-дандырудың артықшылықтарын пайдалануға кедергі
Бюджетті жоспарлаудың уақыт аясы орталықта да, сондай-ақ аймақтық деңгейлерде
Бюджеттердің аудандық және облыстық деңгейлерде өзіндік кіріс көздері бекітілмеген.
Республикалық бюджетке ішінара аударылатын кірістер есебінен жергілікті бюджеттердің еркін
Жергілікті атқарушы және өкілді органдар осы көздер бойынша кіріс
Еркін қаражат айналымға уақтылы тартыла алмайды және өткір әлеуметтік-экономикалық
Қайсібір кіріс көздері бойынша болжамды деректерді асырып жіберу немесе
Заңдарда белгіленген ұзақ мерзімді бюджеттік алу мен субвенциялар мөлшерін
Жергілікті бюджеттердің шығысы негізінен ағымдағы шығындарға шоғырландырылған және күрделі
Трансферттердің ағымдағы тетігі аймақтардың жай-күйін бағалаудың маңызды факторларын қамтымайды,
Трансферттердің қолданыстағы жүйесі алулар мен субвенцияларды реттеу әдісімен «жыртық
Шығыстар жоспары ел дамуының басымдықтарымен әрдайым байланыстырыла бермейді.
Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуының жеткілікті дәрәжедә ашық болмауы
Бюджеттің шығыс бөлігінде ағымдық сипаттағы шығыстар мен дамытуға арналған
Ішкі және сыртқы аудит жүйесі тиімсіз.
Жүзеге асырылып жатқан шығыстардың тиімділігін бағалау тұрғысы-нан бюджет қаражаттарын
Бюджеттік бағдарламалардың әкімшілері және оларға ведомствалық бағынысты мекемелер деңгейінде
Өткізілген конкурстар басқа ықтимал жеткізушілердің жоқтығына иек арта отырып,
Тауарлар мен қызметтерді конкурстық айқындау есебінен пайда болған бюджет
Аумақтақ Қазынашылық органдарының жергілікті бюджеттің атқарылуына қызмет көрсетуге қатысты
Шетелдік көздерден қарызға қаражат алуға байланысты консульта-циялық шығыстар жоғары
Қазақстан Республикасының салық-бюджет саясатын жүргізу мүмкіндіктері:
-Салық салу базасын өндірістің өсуі мен салық әкімшілігін
- Кейбір салықтардың ставкасын төмендету;
-Тұрақты кіріс көздерін іс барысында айқын анықтау кезінде бюджетаралық
- Халықаралық ұйымдар тарапынан жәрдемдесудің болуы, шетелдік тәжірибені зердеу
Қателіктері:
- Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саласының құралуы;
-Салық заңдары мен малық әкімшілігін жүргізудің жетілдірілме-гендігі төлем тәртібін
- Алым түрлерінің және басқа да міндетті төлемдердің және
- Әлеуметтік дамудағы аймақтық үйлесімсіздік;
- Мемлекеттік борыштың өсуі.
Қазақстан Республикасының салық-бюджет саясаты саласында 2001 – 2010 жылдар
Салық жүйесінің тұрақтылығын қамтамасыз ету;
Бюджетке салық түсімінің ЖІӨ-нің 30% деңгейіне дейін өсін қамтамасыз
Салық заңдарын жетілдіру;
Салық жеңілдіктерін жүйеге келтіру;
Кәсіпорындардың сыртқы экономикалық қызметіне тиімді мемлекеттік бақылауды қамтамасыз ету;
Бюджетті орталықсыздандыру принциптерін іске асыру;
Мемлекеттің әлеуметтік-экономикалық саласын даму стратегия-сымен өзара байланыста дамытуға бағдарлайтын
Бюджетаралық трансферттер жүйесін жетіліру;
ЖІӨ-ге қатысты мемлекеттік борышты тұрақтандыруға және біртіндеп қысқартуға қол
Бюджеттік жоспарлау жүйесін жетілдіру,
Бюджеттің ашықтылығы қамтамасыз ету.
3.3 Қазақстан Республикасы салық комитеті органдарындағы жемқорлықпен күрес
Елбасының және Қазақстан халқының басты назарында сыбайлас жемқорлықпен
Сондықтан, ақпараттық жүйелердің сыбайлас жемқорлықты түп-тамырымен жою және
Жемқорлық, әлеуметтік құбылыс ретінде, қазіргі уақытта салық қатынасының барлық
Жемқорлықпен күрес мемлекет саясатының негізгі бағыттарының бірі ретінде анықталған.
Бүгінгі таңда, жемқорлықпен күрес салық қызметі органдарында жүйелі және
Осыған байланысты, Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Салық комитеті Төрағасының
Салық қызметі органдары қызметкерлері жағынан кері мінез-құлықты болдырмау мақсатында
Салық төлеушілерге қызмет көрсету кезінде салық қызметі органдағы қызметкерлерінің
Электрондық сауалнама арқылы оқытудың дистанциялық орталығы бойынша салық органдарының
Салық қызметі органдарының әртүрлі салаларындағы проблемалық аспектілер жөніндегі салық
Қазіргі уақытта республика бойынша салық қызметі органдарында 11 мыңнан
«Қоғамдық пікірді зерттеу орталығы (ҚПЗО)» Әлеуметтік және маркетингтік зерттеулер
Бірақ, салық қызметі органдарында жемқорлық деңгейін төмендетуге бағытталған қызметтің
Біріншіден, құқықтық кемшіліктер мен «Салық және бюджеттке төленетін басқа
Екіншіден, мемлекеттік қызмет стандарттарын енгізу, электрондық салық қызметінің санын
Үшіншіден, адамдық қорларды басқару жеткіліксіз тиімді болуда. Салық байланысы
Қызметі тікелей халықпен байланыспаған басқа мемлекеттік органдарға қарағанда салық
Төртіншіден, пара берумен күресте ескертпелі шара қолдану жөніндегі құқық
Бесіншіден, салық төлеушілердің салық мәдениеті деңгейінің төмендігі және салық
Стратегияның баты мақсаты – салық қызметі органдарында жемқорлыққа қарсы
Стратегияның жоғарыда көрсетілген мақсатына жету жан-жақты және жүйелі шаралар
-салық қатынастарының барлық салаларындағы жемқорлық көрсеткіштерін жою жөніндегі іс-шараларды
-Қауіпті басқару жүйесін енгізу;
-ведомстік бақылауды жетілдіру;
-салық қызметі органдары қызметкерлері мен салық төлеушілер арасында жемқорлыққа
-жемқорлық саласында құқық қорғау органдарымен және азаматтық қоғам институттарымен
Мәселелерді шешу бойынша негізгі шаралар
Салық қатынастарының барлық саласындағы жемқорлық көрінісін жою жөніндегі іс-шараларды
-салық қатынастарында сыбайластық саланы анықтау;
-салық қатынастарында сыбайластық саладағы жемқорлықтың пайда болуына ықпал ететін
Қауіпті басқару жүйесі қорларын толығымен пайдалану үшін :
-салық қызметі органдары қызметкерлерінің әрекетін регламенттеу және процестерді автоматтандыру;
-алдын ала берілген параметрлермен критерийлерді анықтау, олардан жалтару салықтық
-жемқорлықтың салдарын жою үшін Қауіпті бағалау жүйесі қорларын пайдалану
Ведомстволық бақылауды жетілдіру үшін:
-салық органдарында вертикаль бойынша Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Салық
-ведомстволық бақылаудың бірыңғай стандарттарын жасау;
-дистанциялық ведомстволық бақылау мен ведомстволық бақылау нәтижелерінің мониторингін енгізу
Жемқорлыққа шыдамау мінезін қалыптастыру арқылы салық қызметі органдарының имиджін
-ынталандыру жүйесін құру және соңғы нәтижеге бағдарланған мақсатқа жетуге
-салық қызметі органдары қызметкерлері үшін әлеуметтік пакетті көтеру мүмкіндігін
-жұмысшылардың кәсіби деңгейін көтеру, ТМД елдерінің салық қызмет-терімен, сондай-ақ,
-салық қызметі органдары қызметкерлерінде салықтық және жемқорлыққа қарсы заңнама
Жемқорлық саласында құқық қорғау органдарымен және азаматтық қоғам институттарымен
-Жемқорлыққа қарсы күрес бойынша өзара әрекеттесу туралы бірлескен бұйрық
-ақпарат алмасуды реттеу;
-азаматтық қоғам институттарын ескере отырып қоғамдық пікірдің тұрақты мониторингін
-салық қызметі органдарының жемқорлыққа қарсы күрес жөніндегі қызметі туралы
-жемқорлыққа қарсы күреспен айналысатын халықаралық ұйымдармен қарым-қатынас.
Жоғарыда көрсетілген мақсаттарға жету төмендегілерге мүмкіндік береді:
-салық қатынастарында жемқорлықтың пайда болуына тиімді және мақсатты қарсы
-мемлекеттік органда жемқорлық деңгейін бағалау кезінде салық органдарымен нөлдік
-салық қызметінің ішінде секілді, салық төлеушілер арасында жемқорлыққа деген
-салық қызметі органдарының имиджін көтеруге және салық төлеушілердің сенімін
-Қауіпті басқару жүйесі қорларын пайдалану арқылы салық қызметі органдары
-барлық деңгейдегі салық қызметі органдары басшыларының жеке жауапкершіліктерін арттыру;
-бюджетке салық түсімдерін және басқа да міндетті төлем түсімдерін
ҚОРЫТЫНДЫ
Сонымен қорыта айтқанда, салықтар-мемлекет қазынасын толтырудың, экономиканы дамытудың негізгі
Салықтардың экономикалық мәні олардың өзінің функциялары мен міндеттерін жүзеге
Тарихымызда «Салық Кодексін» Қазақстан Республикасымен қатар ТМД елдері де
Осы аталған мәселелер Қазақстан Республикасы Президентінің жарлығымен 1995 жылдың
Қазақстанның қазіргі кездегі салық жүйесі қазіргі кезеңде экономикалық процесстерді
Қаржылық реттеу көмегімен мемлекет халықтың төлем қабілеттілігінің сұранысына, қорланудың
Сонымен қатар, қазіргі кезде теориялық және практикалық мәселелер қарастырылуда.
Заңмен бекітілген негізгі мемлекеттік салықтарға қосымша түрде жергілікті салықтар
Қазіргі заң әлемдік нарыққа қатыстытолығымен дерлік жабық, экономикаға шетел
Біздің салықтардың тұрақсыздығы, салық ставкаларының, санының, жеңілдіктерінің және тағы
Салық жүйесі бүгінгі күші тұрақсыздығы – салық салу реформаларының
Салық базасын тарылту және салық массасын азайта отырып, олар
Ұсынып отырған, реформалық ұсыныстар жақсы жағдайда, салық жүйесінің кейбір
Сонымен, қорыта айтқанда ұсынып отырған осы бағыттарды экономика және
Қазақстан Республикасында салықтық реттеуді жетілдіруді, ең алдымен бюджет жүйесіне
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының Конституциясы. 1998 ж. 7 қазанында енгізілген өзгертулер
Әубәкіров Я. «Экономикалық теория негіздері». Алматы «Эвро» 2004ж. –
Найманбаев С.М. “Салықтық құқық”, - Алматы: “Жеті жарғы” 2005,
198-230 бб.
«Салықтық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119
Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық дамуы. №12, 2004жыл. 5б.
Ермекбаева Б.Ж. «Салық және салық салу». Алматы «Экономикс» 2003ж.
Ілиясов Қ.Қ. «Қаржы». Алматы «Экономикс» 2003ж. – 460 б.
Худяков Л.Н. Финансовое право Республики Казахстан.-Алматы, 2001г.
Карагусова Г. “Сущность налогообложения”,- Алматы: 2002,22-23 бб.
Искакова З.Д. “Реформирование налоговой системы в разрешении проблемы формирования
Қазақстан Республикасының президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің Актілер жинағы.
Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер
Токсеитов Р.К. «Экономикалық сөздік – анықтама». Қарағанды «Болашақ –
Сахариев С.С., Сахариева А.С. „Жаңа кезең – экономикалық теориясы”,-
Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
Шиликбаев С. Модель для расчета оптимальной ставки налогообложения. //
Құлпыбаев С. «Қаржы». Алматы «Экономикс» 2000ж. – 174 б.
Баязитова Ш., Құлпыбаев С., Баязитова А. «Қаржы теориясы». Оқу
Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ө.С., Комягин Б.И. „Жалпы экономикалық теория”,-
Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма –
Абдракимова Ж. Табыс салығы / Қаржы -қаражат.-А.-2001ж 285б.
Нуралиев Л.П. Проблемы совершентвования налогообложения в Казахстане. // Қаржы.
Сейдахметов Ф.С. “ Налоги в Казахстане”,- Алматы: 2002, 115-119
Статистический ежегодник Казахстана: Статистический сборник / Под ред. А.А.Смаилова
Туралыкова Е. “ Совершенствование налоговой системы РК”,- // Бухгалтер
Худяков Л.Н. Финансовое право Республики Казахстан.-Алматы, 2001г.
Шеденов Ө.Қ., Байжомартов Ө.С., Комягин Б.И. „Жалпы экономикалық теория”,-
Худяков А.И., Бродский Г.М. „Теория налогообложения”,- Издательство норма –
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы» І – бөлімі. Алматы
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы» ІІ – бөлімі. Алматы
Ілиясов Н.Қ., Құлпыбаев С. “Қаржы”- Алматы: 2005, 208-211 бб.
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінің статистикалық бюллетені. №2(74), 2005жы.
Н.Ә.Назарбаев «Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан» атты халыққа
«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»
Салық кодексі, толықтырулар мен өзгертулер 2008ж.
Финансовые инструменты регулирования местных финансов». Қаржы-қаражат
Влияние налогового бремени на
Манапов Н. Проблемы налоговой системы. // Каржы-Каражат. №6. 1996
Хажалиев А. Проблема регулирования НДС. // Аль-Пари. №1. 2000
Щербина А. Т. Улучшать работу налоговых инспекций. // Қаржы.
Омаров К.Р. Отраслевые и иные особенности налогооблажения и учета.//
Айдаров Д.Б. Теоретические
Алпысов, Қ. Салық қызмет органдарында сыбайлас жемқорлыққа аяусыз күрес
Қосымшалар
Қосымша-А
Салық механизмінің элементтері
Салық салу
қағидаттары
Салық
элементтері
Салық
Механизмі
Ақпаратты
қамтамасыз ету
Салықтардың
Алудың әдістері
Қосымша -Ә
Қазақстан Республикасы бойынша 2006, 2007, 2008ж. аралығында түскен
Көрсеткіштер атауы 2006ж 2007ж 2007ж
2006ж
қарағанда
ғы өсім темпі Ауытқуы
(+/-) 2008ж 2008ж
2007ж
қарағандағы
өсім
темпі Ауытқуы
(+/-)
болжам Нақты түсім % болжам Нақты түсім %
болжам Нақты түсім %
Барлық салық
Оның ішінде 11388167 11357888 99,7 18566846 19791078 106,6 174,2
Республикалық бюджет 5083404 5060004 99,5 11348280 11869110 104,6 234,6
Жергілікті бюджет 6304763 6297884 99,9 7218566 7921968 109,7 125,8
Орта айлық түсім 949014 946491 99,7 1547237 1649257 106,6
Орта күндік түсім 43137 43022 100 70329 74966 106,6
62
Теміржол көлігі Қазақстанның экономикасының рөлі
«Қазақстан темір жолы» акционерлік қоғамы
Инвестицияның негізгі түрлері
1991 – 2001 жылдардағы Қазақстан Республикасының әлеуметтік - экономикалық дамуы туралы ақпарат
Салықтар мен салық жүйесі туралы түсінік
Қазақстан Республикасының экономикалық дамудағы бюджет саясаты
Қазақстан Республикасы темір жол көлігнің экономикалық жағдайын бағалау
Қазақстан Республикасы бойынша қаржы жүйесіндегі бюджеттендіру процедураларын басқаруды жетілдіру жол
Салық жүйесін және салық заңдылығын қарапайымдандыру
Жергілікті бюджеттің қаржыландыру жоспарларының түрлері