Шетел валютасы
ЖОСПАР
Кіріспе ......................................................................................................................2
МЕМЛЕКЕТТІҢ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ЭЛЕМЕНТІ РЕТІНДЕ
1.1 Халықаралық валюталық жүйе және валюталық қатынастар
1.2 Төлем балансы валюталық жүйедегі елдер
II ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ЖӘНЕ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
2.1 Валюталық бағам және оның тұрақтылығының төлем балансына
әсері ..............................................................................................................12
2.2 Төлем балансының құрылымы және есеп
Қортыныды ......................................................................................................28
Қолданылған әдебиеттер ................................................................................30
КIРIСПЕ
Бүгiнгi әлемде экономикалық және шаруашылық қатынастар күннен-күнге даму
Төлем балансы деген белгiлi
Сондықтан мен курстық жұмысымның тақырыбын «Мемлекеттің төлем
Курстық жұмысты орындаудағы негізгі мақсатым мемлекеттің төлем балансының
Жұмыс барысында келесідей міндеттерді қарастырмақшымын:
Халықаралық валюта жүйесі және валюта қатынастарының сипаты мен
Сауда жағдайының негізгі құралы ретінде төлем балансының маңызы
Халықаралық істесуде төлем балансының айқындалуы және оның халықаралық
Валюталық бағам және оның төлем балансына әсерін талдау;
Төлем балансының құрылымын және есеп айырысу шоттарын талдау
I. МЕМЛЕКЕТТІҢ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ВАЛЮТАЛЫҚ ЖҮЙЕНІҢ ЭЛЕМЕНТІ
1.1 Халықаралық валюталық жүйе және валюталық қатынастар
Кез-келген елдің дүниежізінің басқа елдерімен экономикалық байланыстары оның
Төлем балансы дегеніміз уақыттың белгілі бір межелдемесінде бір
Яғни, төлем балансы қатынасқа түсіп отырған елдердің халықаралық
Халақаралық валюталық қатынастар дегенiмiз – дүниежүзiлiк шаруашылықта орын
Халықаралық валюта қатынастарының өркендеуi өндiргiш күштердiң қарқынды өсуiмен,
Халықаралық валюталық қатынастар халықаралық экономикалық қатынастардың дамуына жалпылама
Халықаралық валюта қатынастары шаруашылық байланыстарының интернационалдануы негiзiнде бiрте-бiрте
Ваюталық жүйе дегенiмiз - ұлттық заңдылықтарымен
Валюталық жүйелер 3 түрге бөлiнедi:
Ұлттық валюталық жүйе;
Дүниежүзлiк валюталық жүйе;
Аймақтық немесе мемлекет аралық
Ұлттық валюталық жүйе – халықаралық төлем айналымын
Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзгi элементтерiне мыналар жатады:
Ұлттық валюта;
Ұлттық валютаның айырбасталу, аударылу мүмкiндiктерi;
Ұлтттық валюта бағамының режимi;
Валюталық шектеулердiң бары немесе жоғы;
Ел валютасының халықаралық өтiмдiлiгiн мемлекеттiк реттеу;
Халықаралық несиелiк құралдар айналымын пайдалану ережелерi;
Ұлттық валюталық рынок пен алтын рыногының режимi;
Елдiң валюталық қатынастарын басқарушы және реттеушi органдар.
Ұлттық валюта дүниежүзлiк валюталық
Дүниежүзлк валюталық жүйе – бұл
Дүниежүзiлiк валюта жүйесiнiң негiзгi элементтерi болып төменде көрсетiлгендер
Резервтiк валюталар, халықаралық есептесулерге арналған валюталық бiрлiктер;
Валюталардың өзара айырбасталу шарттары;
Валюталық паритеттердiң үйлестiрiлген тәртiбi;
Валюталық бағамдау тәртiбiнiң ережесi;
Валюталық шектеулердi мемлекет аралық реттеу;
Халықаралық валюта өтiмдiлiгiн мемлекет аралық реттеу;
Халықаралық есептесулердiң негiзгi факторларын үйлестiру;
Дүниежүзiлiк валюта рыноктары мен алтын рыноктарының режимi;
Мемлекетаралық валюталық реттеудi жүзеге асырушы халықаралық ұйымдар.
Ұлттық валюта жүйесiнiң негiзiн осы мемлекеттiң заңымен бекiтiлген
Валюта ( италиян сөзi , сөзбе -
Аймақтық валюталық жүйе өнеркәсiбi
Айырбасталу мүмкiндiгi бар ұлтық валютаның ерекше категориясына резервтiк
Валюта жүйесiнiң тағы бiр элементi валюталық паритет, яғни
Валюта бағамының режимi де валюта жүйесiнiң элементi болып
Валюталық жүйелердiң даму заңдылықтары
Дүниежүзлiк валюталық жүйелердiң арсындағы
Валюталық рыноктар уақтылы есеп
Халықаралық есеп айырысудуң өзiндiк
1.2 Төлем балансы валюталық жүйедегі елдер
көрсеткіш
Кез-келген мемлекеттің халықаралық экономикалық, саяси және мәдени қатынастары
Халықаралық есеп айырысу баланстары агрегаттық
Халықаралық сол айырысу баланстары –
Халықаралық есеп айырысу баланстарының
төлем балансы;
есеп айырысу балансы;
халықаралық қарыз балансы;
Төлем балансы деген белгiлi
Төлем балансының ерекшелігі сол, онда босалқы қорлар мен
Бiр күндiк төлем балансы статистикалық көрсеткiш ретiнде
Белгілі бір мерзімнің төлем балансы осы уақыт аралығында
Төлем балансы негізінен келесі бөлімдерді қамтиды:
ағымдағы шот (сауда балансы);
капиталмен және қаржылармен болатын операциялардың шоты (күрделі шот);
резервтік активтер;
таза қателер мен рұқсатнамалар.
Ағымдағы шот мыналарды қамтып көрсетеді: тауарлармен жасалынатын операцияларды
Капииалмен және қаржылармен жасалынатын операциялар шоттары тура шетелдік
Резерфтік активтердің негізі монетарлық алтынды, қарызалудың арнаулы құқықтарын
Қателер мен рұқсатнамалар «көлеңкелі бизнесті» қоса алғанда, бейрезиденттермен
Егер валюталық түсiм төлемнен
ХВҚ-ның әдістемесі бойынша құрылатын төлем балансы тек жүргізілген
Есеп айырысу балансы деген
Елдің халықаралық есеп айырысу позициясын бағалау үшін белгілі
Төлем балансымен есеп айырысу баланстарының
төлем балансына тек iс
есеп аыйрысу бағасына елдiң шетелге
есеп айырысу балансында барлық алынған
төлем және есеп айырысу баланстарының
төлем балансына тек төленген экспорт
Сөйтiп, төлем және есеп айырысу
II ВАЛЮТАЛЫҚ БАҒАМ ЖӘНЕ ТӨЛЕМ БАЛАНСЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ
2.1 Валюталық бағам және оның тұрақтылығының төлем балансына
Валюталық бағам – шетелдің ақша бірлігіне шаққандағы бір
Валюталық жүйенің негізгі элементтерін қарастыру үшін оларды ұлттық
Валюталық жүйенiң маңызды элементтерi –
Валюталық бағам – бұл
Валюталық бағамның дамуы жай
Валюталық нарыққа қатысушылардың арасындағы
Валюталық мәмiлелердiң түрлерiне байланысты
Кейбiр мемлекеттерде операцияның әр
Айырбас валюталық бағамдардан басқа
Батыста көптеген валюталық бағымдардың
Көбiнесе валюталық бағымдардың индекстерi туарлардың
Валюта бағымдарының ағымын талдау
Нақты тиiмдi валюта бағымның индексi
Қазiргi кезде АҚШ долларының
Ұлттық валюталық жүйенің негізгі элементтері:
1) Ұлттық валюта. 1993 жылы 12 қарашада
2) Ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни:
3) Валюталық паритеттің бірдейлік ережесі – валюталардың
Сонымен валюталық паритет дегеніміз – валюталық бағамның негізі
Резервтік валюта – бұл басқа елдер үшін валюталық
70 жылдардан бастап паритеттер валюта қоржыны негізінде анықталуға
3) Валюталық жүйенiң маңызды
Валюталық бағам валюталарға сұраныс
Тауар және қызметтермен сауда-саттықта, капиталдар мен несиелер қозғалысы
Дүниежүзілік және ұлттық нарықтағы бағаларды және құндық көрсеткіштерді
Фирмалардың және банктердің шетел валютасындағы счеттарын үздіксіз қайта
4) Валюталық шектеудің болуы немесе болмауы элементі.
Валюталық шектеудiң мақсаттары келесiдей :
төлем балансын теңестiру;
валюталық бағамды қолдау;
ағымдағы және стратегиялық мiндеттердi
Валюталық шектеу келесiдей қағидаларға
валюталық операцияларды Орталық және
валюталық операциялар жасау үшiн
валюталық шоттарды жартылай немесе
валюталардың қайтарымдығын шектеу.
5) Төрт қосындыдан тұратын (елдің ресми алтын және
6) Халықаралық несиелік айналым құралдары мен халықаралық есеп
7) Валюта нарығы мен алтын нарығының ережелері;
8) Валюта қатынастарын реттейтін ұлттық органдардың статусы. Оларға
Ұзақ тарихт даму нәтижесінде дүниежүзілік валюта жүйесінің негізгі
Әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта, халықаралық
Валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
Валюталық паритет пен валюталық бағам тәртібін үйлестіру;
Валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
Халықаралық валюталардың өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу (СДР-ді, еуроны);
Несиелік айналым қорларының халықаралық айналымын үйлестіру;
Әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
Мемлекетаралық реттеу институттарының статусы – 1944 жылдан бастап
Өз кезегінде валюталық бағам айырбасқа қатысушылар үшін валюта
Валюталық бағам мынадай факторлардың әсерінен қалыптасады:
Құнсыздану (инфляция) қарқыны. Валюталық бағамға құнсыздану қарқыны әсер
Төлем базасының жағдайы. Экспорттың импорттан асып кету, яғни
Әр түрлі елдердегі пайыз мөлшерлемесінің айырмашылығы. Пайыз мөлшерлемесінің
Алып-сатарлық валюта операцияларының қызметі. Валюта бағамының төмендеу беталысы
Белгілі бір валютаның еуронарықта және халықаралық есеп айырысуда
Ұлттық және дүниежүзілік нарықтарда сенімділік дәрежесі. Елдегі экономиканың
Кез келген елдің валюта бағамы белгілі тәртіптеме
2.2 Төлем балансының құрылымы және есеп
Төлем балансының құрылымын қарастырғанда оның операциялардың сипатына қаарй
1) “Ағымдағы операциялар балансы”
1. сауда балансы ( сыртқы сауда
а) экспорт
б) импорт
2. Қызметтер балансы және комерциялық
2) “Капитал және несие қозғалысының
Сауда балансы – экспорты бойынша
Көрсетiлген қызметтер балансы – ол
Капитал және несие қозғалысының
Қорыта айтқанда, халықаралық есеп айырысу
Төлем баланссының сальдосын анықтағанда оның
Төлем балансының тепе-теңдiкке әкелетiн
Төлем балансының көмекшi баланстандырушы
Валюталық операциялардың анықтамасын беруден бұрын “валюта” терминiнiң мәнiне
Осы заңға “валюталық операцияларға” төмендегiдей түсiнiк берiлген:
1) меншiк құқығының және өзге де құқықтардың валюталық
2) валюталық құндылықтарды кезкелген тәсiлмен Қазақстан Республикасына
Мұндағы валюталық құндылықтарға мыналар жатады:
Шетел валютасы;
Номиналы шетел валютасында көрсетiлген бағалы қағаздар мен төлем
Тазартылған құйма алтын;
Ұлттық валюта, резиденттер мен бейрезидентттер арасында олармен операциялар
Кейбiр экономикалық әдебиеттерде валюталық құндылықтар қатарына бағалы
Iс жүзнде валюталық операциялар ағымдық операциялар және
Ағымдық операцияларға жататындар:
тауарлар жұмыстар және қызметтер үшiн төлемнiң не
180 күнен аспайтын несиелер беру жәе алу;
салымдар (депозиттер), инвестициялар, заем және өзге де
гранттарды қоса алғанда, сауда сипатына жатпайтын аударымдар, мұрагерлiк
осы заңмен капитал қозғалысына байланысты операцияларға
2. Капитал қозғалысына байланысты операцияларға жататындар:
инвестицияларды жүзеге асыру;
интеллектуалдық меншiк объектiлерiне ерекше құқықты толық берудi көздейтiн
мүлiктiк құқыққа және өзге де жыложымайтын мүлiк
тауарлар, жұмыстар және қызметтер үшiн төлемiнiң не аванс
180 күннен асатын несиелер беру жәе алу;
өздерi тiркелген мемлекеттрдiң заңдары бойынша банк операцияларын жүзеге
зейнетақы активтерiн жинақтауға байланысты мәмiмелер бойынша халықаралық
жинақтау сипатындағы сақтандыру жәе қайта сақтандыру шарттары бойынша
Валюталық операцияларды бiздiң елiмiзде шетел валютасымен банктiк
Банктрдiң жүзеге асыратын валюталық операциялардың өзiндiк белгiлерiне
Клиенттердiң шоттарын ашу және жүргiзуге байланысты:
заңды және жеке тұлғаларға (резиденттер мен бейрезиденттерге)
шоттардағы қалдық бойынша пайыз төлеу;
овердрафт (банктiң жетекшiлерiнiң шешiмiмен ерекше клиенттерге) несиелерiн беру;
операция жасауларына қарай шоттың көшiрмелерiн беру;
кез келген аралық уақытта шот архивтерiн рәсiмдеу;
клиенттердiң тапсырмалары бойынша операияларды орындау (клиенттер есебiне шетел
экспорттық- импорттық операцияларға бақылау жасау.
2. Сауда емес операциялар ( клиенттерге тауарлар мен
қолма–қол шетел валютасын және шетел валютасындағы төлем құжаттарын
шетел валютасын жәе шетел валютасындағы төлем құжаттарын инкассациялау;
шетел банктерiнiң жол чектерiн сатып алу ( төлеу);
ақшалай аккредитивтердi төлеу.
3.Шетел банктерiмен корреспонденттiк қатынас орнатуға қарай:
НОСТРО шотын (бiздiң шотымыз сiзде) ашу және оны
ЛОРО шоты (сiздiң шотыңыз бiзде) коммерциялық банкте корреспондент-
4.Конверсиондық операциялар сипатына қарай:
СПОТ мәмiлесi – бiр валютаға қарсы екiншi
ФОРВАРД (мерзiмдi, аутрайт) мәмiлесi бр валютаға қарсы
Аурайтпен жасалған мәмiле – белгiлi бiр күнге валютамен
Опционмен жасалатын мәмiле – валютамен жабдықтаудың күнi белгiленбеген
СВОП мәмiлесi - бр валютағ қарсы екiншi
Конверсиондық (айырбас) операциялар – сол елдiң қолма –
Конверсиондықоперацияларды банктiң валюталық позициясын есепке алмай
Валюталық позицияның мынадай түрлерi бар:
Ашық валюталық позиция – шетел валюталарындағы қаражаттарды алу
Қысқа ашық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасына
Ұзын ашық валюталық позиция – активi мен
Жабық валюталық позиция – жекелеген шетел валютасына байланысты
Халықаралық есеп айырысу бойынша:
Құжатталған аккредитивпен есеп айырысу операциялары;
Құжатталған инкоссомен есеп айырысу операциялары;
Банктiк операиялар бойныша есеп айырысу операциялары.
Құжатталған аккредитив – акккредитивке көрсетiлген құжаттарға қарсы
Құжатталған никассо- эмитент – банктiң, сенiм бiлдiрушiнiң берген
Кесте-1
Қазақстан Республикасының төлем балансы
(млн.АҚШ доллары)
2002 2003 2004 2005
Ағымдағы есеп -1024,34 -272,6 454,9 -485,7
Сауда балансы 1987,14 3679,00 6785,55 10321,8
Экспорт 10026,91 13232,63 20603,14 28300,6
Импорт -8039,77 -9553,63 -13817,59 -17978,8
Қызмет балансы -1024,34 -272,6 454,9 -485,7
Экспорт 1540,42 1712,29 1999,1 2251,0
Импорт -3538,28 -3752,69 -5026,2 -7466,4
Табыстар балансы -1127,37 -1746,6 -2815,3 -5179,7
Несие және қарыз бойынша төлемдер -213,07 -277,5 -410,0
Тікелей инвесторлар табысы -1014,80 -1448,3 -2331,8 -4611,5
Резервтер бойынша сыйақы 127,70 123,6 140,21 228,2
Ұлттық қордың активтері бойынша сыйақы 72,58 68,10 118,25
Тағы басқалары -99,77 -212,5 -331,8 -160,3
Ағымдағы трансферттер 113,74 -164,67 -488,16 -412,4
Жоғарыдағы кестеден көретініміз, ағымдағы есеп бойынша Қазақстан Республикасының
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, кез келген елдің дүние жүзінің басқа
Төлем балансының құрылымы келесі бөлімдерден тұрады:
Ағымдағы есеп (сауда балансы);
Капиталмен және қаржылармен болатын операциялардың есебі;
Резервтік активтер;
Таза қателер мен рұқсатнамалар.
Жалпылап келгенде, Қазақстанның дүниежүзлiк шаруашылыққа
Қазақстанның дүниежүзiлiк шаруашылыққа интеграциялануына ұмтылыстары қарыз капиталының дүниежүзiлiк
Соңғы 2006 жылы Қазақстанның әлемдік нарықтағы жағдайы бойынша
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. / Қаржы: Оқулық. –
Баян Көшенова, Оқу құралы / Ақша,
Ақша, несие, банктер: Оқулық /
С.Б. Мақыш , Оқу құралы / “Ақша
Деньги, кредит, банки: Учебник
Абрамова М.А., Александрова Л.С. /
Бункина М.К. / Деньги, банки,
“Қ.Р-да ұлттық валютаны енгiзу туралы” Қ.Р. Президентiнiң
“Қ.Р-ның ақша жүйесi туралы” Қ.Р-ның Заңы //
9. “Валюталық реттеу туралы” Қ.Р –ның
24
Қолма -қол және жедел валюталық операциялар. Валюталық операциялардың есептелуі
Валюталық шоттарды ашу тәртібі
Валюталық операцияларды жүргізудің мәнімен түрлері
Қазақстан Республикасындағы валюталық операцияларды реттеу
Қазақстан Республикасындағы валюталық операциялар
Банктің шетел валютасы бойынша валюталық ұзақ позициясы
Шетелдік валютамен жүргізілетін операциялардың салдары
Несие бойынша пайыздарды есептеу және алу есебі
Валюталық операцияларды тіркеу
Ағымдағы шоттағы шетел валютадағы ақша қаражаттарының есебі