Салықтық бақылаудың классификациясы

ЖОСПАР
Кіріспе 3
І Салықтық бақылаудың мәні, маңызы 4
1.1 Салықтық бақылаудың қаржылық бақылау жүйесіндегі орны 4
1.2 Салықтық бақылау қағидалары, бағыттары 8
ІІ Салықтық бақылау механизмі, классификациясы 11
2.1 Салықтық бақылау нысандары, жүргізу әдістері, тәртібі мен
2.2. Салықтық бақылаудың классификациясы 18
III Салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары 20
Қорытынды 24
Қолданылған әдебиеттер 25
Кіріспе
Салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және мемлекеттің
Салықтар – мемлекет қаржысының тұрақты қайнар көзі.
Салық жүйесін анағұрлым тиімді пайдалану үшін салықтың мәнін,
Курстық жұмыстың мақсаты қаржылық бақылау түрі салықтық бақылаудың
Курстық жұмыстың бірінші бөлімінде салықтық бақылау оның қаржылық
Курстық жұмыстың екінші бөлімінде салықтық бақылаудың механизмі, яғни
Курстық жұмыстың үшінші бөлімінде Қазақстан Республикасындағы салықтық бақылауды
Қазақстан Республикасының салық жүйесі қазіргі кезде өзінің қалыптасып
Салықтық бақылаудың ұйымдастырылуы мен оның қызмет істеуі барынша
І Салықтық бақылаудың мәні, маңызы
1.1 Салықтық бақылаудың қаржылық бақылау жүйесіндегі орны
Салықтық бақылау дегеніміз – салық қызметі органдарының салық
Салықтық бақылаудың қаржылық бақылаудың бір түрі болғандықтан, біріншіден,
Қазіргі қаржылық теория қаржылық бақылауды шаруашылық субъектілерінің қызметін
Қаржылық бақылаудың мәні мен қызмет ету аясы туралы
қаржылық бақылау мемлекеттің және жергілікті басқару органдарының ақшалай
қаржылық бақылау бюджетке табыстық түсімдерді жоғарлату, оны жоғарлату
қаржылық бақылау бақылау құқықтарымен заңға сәйкес белгіленген мемлекеттік
Нарықтық қатынастар жағдайында қаржылық бақылаудың маңызы мынада көрінеді,
Қаржылық бақылаудың бір түрі деп салықтық бақылауды жатқызады.
Салықтар – бұл жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қанағаттандыруда қолданылатын
Профессор А. Худяков пен Н. Наурызбаев “Налоги:
Профессор Г. Карагусованың айтуынша: “ Салықтар дегеніміз –
Қазіргі ғылыми әдебиеттерде ресей ғалымдары салықтық бақылауға, салықтық
Е.В. Поролло салықтық бақылау мәнін ашуға екі көзқарас
А.В. Брызгалин ойынша “ салықтық бақылау – арнайы
Е.Ю. Грачева мен Э.Д. Соколова өкілетті органдар қызметіне
О.А. Макарова сәйкес салықтық бақылауды “салық кодексіне сәйкес
Жоғарыда келтірілген анықтамаларға сәйкес ғалымдар салықтық бақылаудың мәнін
Салықтық бақылау – бұл қаржылық бақылау элементі және
Салықтық бақылаудың пайда болуының себептері объективті сипатқа ие.
Салық төлеушінің салық төлемдерінің мөлшерін азайтуы өз мүддесіне
Нарықтық қатынастарға өткен кезден бастап және қаржылық бақылаудың
“Қазақстан Республикасының қаржылық құқығы” кітабының авторы профессор А.
Салықтық бақылаудың қажеттілігін салық төлеушілердің салық салуды
Теория жүзінде салықтан жалтарудың: моральдық, саяси, экономикалық және
Салықтан жалтарудың моральдық себебінің мәні – салық төлеушілердің
Осылайша, салықтан жалтарып кетудің себептері көп, алайда олардың
1.2 Салықтық бақылау қағидалары, бағыттары
Салықтық бақылауды ұйымдастыру салықтық бақылаудың тиімді жүзеге асырылуы
1. Заңдылық қағидасы.
Бұл қағида заңнамалық актілердің және оларға негізделген нұсқамалардың
2. Құқықтық теңдік қағидасы.
Салық салуға байланысты бұл қағидада салықтар мен алымдардың
3. Азаматтың және адамның құқығын қорғау қағидасы.
Конституцияға сәйкес адамның құқығы мен бостандығы ең жоғары
4. Жариялылық қағидасы.
Бұл қағида барлық ұйымдар мен өкілетті органдар азаматтарына
5. Жауапкершілік қағидасы.
Бұл қағида бойынша құқық бұзушылықты жасаған тұлға құқықтық
6. Құқықты қорғау қағидасы.
Салықтық қатынастардың дамуының, сонымен қатар, салықтық бақылауды жүргізудің
Жалпы құқықтық қағидалардан басқа бақылау қызметін басқарудың ерекше
1. Тәуелсіздік қағидасы.
Бақылаудың басқару қағидаларының Лим декларациясы бойынша бақылау органдары
2. Жоспарлылық қағидасы.
Бұл қағида қызметіне бақылауды кезең-кезеңдеп жүргізу тән болып
3. Бақылау жүйелілігі қағидасы.
Берілген қағидаға сәйкес, бақылау қызметі тізбекті сипатқа ие
4. Әділдік және сенімділік қағидасы.
Салықтық бақылау нәтижесінің әділдігі мен сенімділігі қағидасы бойынша
5. Бақылау нәтижелерін құжатты түрде рәсімдеу қағидасы.
Бұл қағида бойынша салықтық бақылауды жүргізу кезінде анықталған
6. Басқа мемлекеттік органдармен мәліметтерді айырбастау және өзара
Бақылау қызметінің нәтижелерін жүзеге асыру үшін, әсіресе, заңнамалық
Жоғарыда аталған жалпы құқықтық қағидалар мен бақылау қызметінің
Салықтық бақылаудың негізгі қызметтеріне мыналар жатады:
салық түсімдер есебінен әртүрлі деңгейдегі бюджетке төлемдердің түсуін
салық төлеушілердің жағынан салықтық заңнаманың дұрыс жүзеге асырылатынын
салық төлеушілердің салық заңнамасы мен салық тәртібін орындауын,
әртүрлі деңгейдегі бюджеттерге төленетін салық түсімдерін арттырудың резервтерін
Салықтық бақылаудың міндеттері салық органдарының бақылау сипатындағы жұмысының
Салық қызметінің негізгі міндеті салықтар мен басқа да
Осылайша, салықтық бақылауды жүзеге асыру – салық органдарының
Сонымен, салықтық бақылау – салық қызметі органдарының салық
Салық төлеушілердің салық заңнамаларының нормаларын сақтап отыруы, олардың
Салықтық бақылаудың негізгі бағыттары:
ұйымдар мен жеке тұлғалардың есебі;
салықтық төлемдердің уақытылы төленуін және түсуін салықтық бақылау;
салықтық төлемдердің дұрыс есептелу мен толық төленуін, кірістерді,
салықтық жеңілдіктерді заңды қолдануын салықтық бақылау;
салық агенттерімен салықтық төлемдер сомасын уақытылы және дұрыс
жеке тұлғалардың табыстарына олардың ірі шығыстарының сәйкестігін салықтық
бюджеттен жанама салықтар сомасын қайтару дұрыстығын салықтық бақылау
Сонымен, салықтық бақылау салық заңнамасы талаптарының орындалуын ғана
ІІ Салықтық бақылау механизмі, классификациясы
2.1 Салықтық бақылау нысандары, жүргізу әдістері, тәртібі мен
Қазіргі кезде салықтық бақылау механизмінің, яғни салықтық бақылауды
1) салықтық бақылаудың субъектілері;
2) салықтық бақылаудың объектілері;
3) салықтық бақылаудың нысандары, әдістері;
4) салықтық бақылаудың құжаттары;
5) салықтық бақылау жүргізу тәртібі, кезеңдері.
Салықтық бақылаудың субъектілері, яғни салық төлеушілері бір жағынан
Салық бақылауының объектісіне заңды және жеке тұлғалар мен
Әр салық жүйесінің тиімді қызмет ету салықтық бақылау
Салықтық бақылау нысандары (9):
1) салық төлеушілерді тіркеу есебі;
2) салық салу объектілері мен салық салуға байланысты
3) бюджетке түсімдерді есепке алу;
4) қосылған құн салығын төлеушілерді есепке алу;
5) салық тексерулері;
6) камералдық бақылау;
7) салық төлеушілердің қаржы-шаруашылық қызметінің мониторингі;
8) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың ережелері;
9) акцизделетін тауарлардың кейбір түрлерін таңбалау және акциздік
10) мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, бағалау
11) уәкілетті және жергілікті атқарушы органдарға бақылау жасау.
Жоғарыда аталған салық бақылауының нысандарын тек салық органдары
Салық қызметі органдарына уәкілетті мемлекеттік орган мен салық
Уәкілетті мемлекеттік орган – мемлекет алдындағы салық міндеттемелерін
Енді осы салықтық бақылаудың түрлеріне жекеше сипаттама береміз.
Салық тіркеушілерді тіркеу есебі.
Салық төлеушілерді салық қызметі органдарында тіркеу есебіне қойылуы
Тіркеу есебі мынадай екі түрде жүргізіледі.
а) мемлекеттік тіркеу
б) тіркеу есебіне қойылу
Салық төлеушілерді мемлекеттік тіркеу – салық төлеушілерге тіркеу
Тіркеу есебі - салық төлеушіні салық органдарында есепке
Салық салу объектілері сен салық салуға байланысты объектілерді
Салық бақылауының бұл нысанын енгізу салық салық салу
Салық төлеуші, салық міндеттемесінен келіп шығатын түсініктен, салық
Бюджетке түсімдерді есепке алу.
Бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті
Салық төлеушінің жеке шотында мынандай мағлұматтар көрсетіледі:
- салық және басқада міндетті төлемдердің есептелген сомасы;
- салық тексерісі нәтижесі бойынша (салық төлеуші шағымданбаған
- бюджетке (есептеу және қисаптау сомасы бойынша) төленетін
- төлемдердің, өсімпұлдар мен айыппұлдардың сомасы.
Бюджетке төленетін салық сомасы және басқа да міндетті
Қосылған құн салығы бойынша, салық төлеушілерді жеке есепке
Қосылған құн салығы бойынша салық төлеушілерді есепке қою
Салық заңына сәйкес қосылған құн салығын төлеушілердің ішіндегі
Осыған байланысты, қосылған құн салығы бойынша, салық төлеушілерді
Салық тексеру – салық қызметі органдарының салық заңдарының
Салық тексерудің мынандай түрлері бар:
- құжатты тексеру
- рейдтік тексеру
- хронометраждық зерттеу
Құжаттық тексерулер камералдық бақылау, салық салу объектілері мен
Құжатты тексеру салық және басқа міндетті төлемдердің дұрыс
- кешенді тексеру;
- тақырыптық тексеру;
- қарсы тексеру.
Кешенді тексеру-жылына бір реттен жиі емес жүргізіледі, салықтың
Тақырыптық тексеру – салықтың және бюджетке төленетін басқа
Қарсы тексеру – егер салықты тексерулерді жүргізу кезінде
Рейдтік тексеруді салық қызметі органдары жекелеген салық төлеушілерге
1) салық төлеушілердің салық органдарында тіркеу есебіне қойылуы;
2) фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданудың дұрыстығы;
3) лицензияның және өзге де рұқсат ету құжаттарының
4) акцизделетін өнімді өндіру, сақтау және сату ережесін
Құжаттық тексеруден айырмашылығы, тексеру қандайда бір нақты салық
Хронометраждық зерттеу мәлімделген кіріс сомасы мен нақты кіріс
Хронометраждық зерттеу негізінен шағын бизнес субъектілеріне қатысты, патент
Осы салық бақылауының маңыздылығы хронометраждық зерттеу өткізу салық
Салық сомасын есептеу нақты кіріспен мәлімделген кірістің сомасының
Камералдық бақылау-салық төлеушілер берген салық есептілігін және басқа
Камералдық бақылауға салық есептемесін салық төлеуші толық беруін,
Рейдтік және хронометраждық зерттеумен салыстырғанда, камералдық бақылаудың қорытындылары
Мониторинг салық салу базасын анықтау мен тауарлардың (жұмыстардың,
Республикалық мониторингке жататын салық төлеушілердің тізбесін Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының аумағында сауда операцияларын жүзеге асыру кезеңінде
Мынадай тұтынушылардың фискальдық жады бар бақылау-касса машиналарын қолданбай
- қызметі шағын бизнес субъектілеріне арналған арнаулы салық
- егер салық төлеуші кәсіпкер ретінде мемлекеттік тіркеуден
- шаруа (фермер) қожалықтарына арналған арнаулы салық режимі
- квитанцияларды, билеттерді, талондарды, почта төлемі белгілерін немесе
- адвокаттар.
Қазақстан Республикасының заңнамасымен акциздік таңбалауға жататын акцизделетін тауарлардың
Таңбалауға мына тауарлар жатады:
- спирттің барлық түрі;
- алкоголь өнімі;
- темекі бұйымдары;
- құрамында темекі бар өзгешелей бұйымдар.
Акциздік алым таңбасы - өнімнің бірлігіне әкелетін географиялық
Қазақстан Республикасының Қаржы Министрлігі салық бақылауын жүзеге асыру
Мемлекет меншігіне айналдырылған мүлікті есепке алу, сеқтау, бағалау
Бұл орайда, салық бақылау мынандай негіздер бойынша, мемлекет
1) мемлекет меншігіне сот актілері негізінде тәркіленген;
2) мемлекет меншігіне айналдырылған сот актілерінің негізіндегі заттай
3) белгіленген тәртіпте иесіз деп танылған;
4) мемлекет меншігіне белгіленген тәртіпте тегін өткен, соның
5) мемлекетке мұралау, иесіз мұра құқығы бойынша өткен;
6) қазыналар және (немесе) олжалар.
Көрсетілгендерді ескере отырып, салық қызметінің органы мемлекет меншігіне
Салық қызметі органдары салық және бюджетке төленетін басқа
Салықтық бақылаудың нысандарынан басқа оның түрлері мен әдістері
Салықтық бақылау келесі бақылау нышандары арқылы жүзеге асырылады:
- тексерулер;
- зерттеу;
- салық төлеушілер мен басқа тұлғалардан сауалнама;
- анализ(1).
Салық бақылауын жүргізу түрлері мен әдістері өзара тығыз
Өкілетті органмен бюджетке немесе бюджеттен тыс қорларға сәйкес
Салықтық бақылау әдістері бойынша В.В. Бурцев мемлекеттік салық
1) бақылау объектілерді зерттеудің жалпы ғылыми методикалық тәсілдері
2) Эмпирикалық методикалық тәсілдер (инвентаризация, жұмыстардың бақылау өлшемі,
3) Экономикалық ғылымдардың спецификалық тәсілдері (экономикалық анализ тәсілі,
Авторлармен берілген қаржылық және салықтық бақылау концепцияларына негізделіп
- жалпы ғылыми әдістер, мысалы, анализ, синтез, модельдеу,
- арнайы зерттеу әдістері, мысалы, құжаттарды тексеру, экономикалық
- салықтық бақылауды жүргізу кезіндегі бақылау жүргізілетін тұлғаларға
Салықтық бақылаудың әр түріне сәйкес өз әдісі қолданылады.
2.2. Салықтық бақылаудың классификациясы
Салықтық бақылау классификациясы көптеген ғалымдар еңбектерінде өз дамуын
Қазіргі кезде экономикалық ғылымда қаржылық және салықтық бақылаудың
Салықтық бақылаудың классификациясы мынадай белгілеріне байланысты бөлінеді:
1) бақылау қызметін жүзеге асыратын субъектілерге байланысты:
а) салық қызметі органы (ішкі), оның ішінде: өкілетті
б) кеден және басқа органдар (сыртқы).
Ішкі салық бақылауы салық бақылау органдарының ішкі ведомстволығына
- салық төлеуші тіркеу есебінде міндетті түрде тіркелгені
- төменгі салық органдарының салық төлеушілер мен басқа
2) Бақылау жүргізілетін тұлғалар мінездемесіне байланысты:
а) кәсіпорындарды салықтық бақылау;
б) жеке кәсіпкерлерді салықтық бақылау;
в) жеке кәсіпкер болып табылмайтын жеке тұлғаларды салықтық
3) Тексеру жүргізіліп жатқан субъектінің бақыланатын қызметінің көлеміне
а) кешенді салықтық бақылау - салық төлеушінің салық
б) тақырыптық салықтық бақылау-белгілі бір салық түрі бойынша
в) мақсатты салықтық бақылау – бұл салық төлеушінің
4) Салықтық бақылау құжаттарды тексеру кезіндегі қолданылатын тәсілдер
1) бақыланатын заттар көлеміне байланысты:
а) жалпы салықтық бақылау (салық салуға байланысты сұрақтармен
б) таңдамалы салықтық бақылау (таңдап алынған құжаттардың белгілі
2) бақылауға қажетті мәліметтер көздеріне байланысты:
а) құжатты салықтық бақылау (құжатты түрде бекітілген мәліметтерді
б) нақты салықтық бақылау (мүліктің инвентаризациясы арқылы жүзеге
в) қарсы салықтық бақылау (бақыланатын субъектімен жұмыс жасаған
5) Салықтық бақылауды жүргізу уақытына байланысты:
а) алдын-ала бақылау (бюджеттің құрылуы, салықтар мен салық
Өкілетті бақылау органдары жергілікті және республикалық бюджетке байланысты
б) ағымдағы бақылау (қаржылық құжаттарды пайдалану және салық
в) кезекті бақылау (салық төлеушілердің қаржы - шаруашылық
6. Салықтық бақылауды жүргізу орнына байланысты:
а) камералдық салықтық бақылау (салық органының орналасқан жері
б) рейдтік салықтық бақылау (тексеру жүргізілетін субъектінің орналасқан
7. Салықтық бақылауды жүргізу жоспарына байланысты:
а) жоспарлы салықтық бақылау;
б) жоспардан тыс салықтық бақылау.
Жоғарыда ұсынылған салықтық бақылау классификациясы мемлекеттік салықтық бақылауға
Мемлекеттік салықтық бақылауды жүргізіп Қазақстан Республикасының «салықтар және
III Салықтық бақылауды жетілдіру бағыттары
Қолданылып жүрген басқару қызметін жетілдіру салық органдарының бақылау
салық органдарының шектеулі мамандық және материалдық ресурстарын неғұрлым
салық ведомствосының жасаған біріккен кешенді стандартты процедурасының, сонымен
бақылау жұмыстарын жоспарлауда ауыртпалықты тиімді бөлу.
Бақылау тексерулерін жүргізу үшін салық төлеушілерді тиімді іріктеу
Бүгінгі таңда дамыған елдер салықтық тексерулерді жоспарлауды автоматтандыру
Тексеру үшін салық төлеушілерді таңдаудың ең қарапайым әдісі
Тексеру тобының барлық мүшелері тексеру объектісі туралы салық
бақылау объектісі ғана емес, оның серіктестері (жеткізушілері, сатып
тексеріс барысында пайда болатын талдаулы және әдістемелік сұрақтарға
жақсы тәжірибелерге қол жеткізе отырып, оны тексеру қатар
тексерістің болашақ мәліметтері, болашақ пікірталас, арыз және шағымдар
Салық бақылауының жұмысын ауырлататын және әдістемелік әрі заңдық
Салық төлеушілердің санының өсуі, салық салу жүйесінің дамуы
- салық инспекторы жұмысының жылдамдығы және өнімділігінің жоғарлауы
- салық төлеушілер есебі мәліметтерінің нақтылығын қамтамасыз
- әрбір салық төлеуші және әрбір салық түрінің
- салықтық түсімдер динамикасының терең талдануы және
- қағаздық құжат айналымы көлемінің қысқартылуы,
- салық салуды басқару бойынша қабылданатын шешімдердің жылдамдығы
Автоматтандырылған ақпараттық жүйе Салық комитеті мен Қаржы полициясының
Кәсіпорындарды таңдау процесін жақсы статистикалық негізге қою үшін
Салықтық тексерілулерді жүргізуде мол тәжірибесі бар мамандар
1999 жылы Мемлекеттік табыстар министрлігі 1999-2000жж. арналған салықтық
Салықтық заңнаманы жетілдіру шеңберінде 2000ж. шағымдану рәсімдері біраз
Қазақстан Республикасының Президенті 2001 жылдың 21 наурызында қабылдаған
Салықтық ақпараттық интеграциялық жүйе ;
Салық төлеушілердің және салық салу объектілердің мемлекеттік тізімі;
Кеден органдарының ақпараттық жүйесі. Тауарларды жеткізуді бақылау;
Мәліметтерді берудің ведомстволық желісі;
Электронды салық аудитінің жүйесі;
Салық есептілігінің электронды нысандары;
ҚҚС бойынша салық төлеушілердің тізімдік ақпараттық базасын құру;
Табыс алушылардың тізілімі;
Салық салу мақсатында бейрезиденттердің республикада болу мерзімінің есебі;
Электронды құжаттық айналымның ведомстволық желісі;
Ірі кәсіпорындарға мониторинг жүргізудің электронды жүйесі.
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының салық қызметінің мемлекеттік өкілетті
- салықтық әкімшілік жүргізу процестерін автоматтандыру;
салықтық аудиттің сапасы мен тиімділігіне бақылауды жақсарту,
кеден рәсімдерінің, кедендік құжаттастыруға жататын жүктердің қозғалысына бақылау
мемлекеттік бюджетке табыстардың түсуін болжамдау мен есеп әдістемесінің
ірі салық төлеушілердің қызметінің мониторингі;
акциздерді жинау бойынша жұмыстарды жетілдіру;
қосылған құн салығын жинауды жетілдіру;
бюджетке өндірістік және өндірістік емес салықтарды жинауды жетілдіру;
банкротқа ұшыраған және әрекет етпейтін кәсіпорындармен жұмысты жетілдіру;
халықаралық салық салу;
салықтық шағымдану рәсімдерін жетілдіру;
арнайы салық режимдері нормаларының әдістемесін жетілдіру және шағын
жергілікті бюжжеттерге салықтарды жинау жүйесін жетілдіру;
амортизациялық саясатты жетілдіру;
Қорытынды
Жалпы салықтар мемлекеттің құрылуымен бірге пайда болады және
Қаржылық бақылау жүйесінде салықтық бақылаудың орны зор, себебі
Қазақстанның салық жүйесін реформалау үдерісінде басқа мемлекеттермен салық
Салық салу тетігінің басты қызметтік бөлшегі ретінде дербес
Салықтық бақылау тексерулерінің тиімділігін жоғарлату үшін салықтық органдардың
Осы айтылғандардан шығатын қорытынды: салықтық бақылау қаржылық бақылау
Қолданылған әдебиеттер
Заяц Н.Е. “ Теория налогов” Учебное пособие. –
Худяков А.И., Наурызбаев Н.Е. “Налоги: понятия, элементы, установление,
Карагусова Г.Д. “Налоги: сущность и практика использования” –
Ногина О.А. “Налоговый контроль: вопросы теории” – СПб.:
Брызгалин А.В. “Финансовое право Российской Федерации”: Учебник/Отв. Ред.
Худяков А.И. “Финансовое право” – Алматы, 1998. –
Қазақстан Республикасының заңы “салықтар мен бюджетке төленетін басқа
Под общ. ред. Н.Е. Заяц, Т.М. Василевской “Налоги”
В.В. Бурцев “Государственный финансовый контроль: методология и организация”
Ермекбаева Б.Ж. “Салық салу негіздері” – Алматы, 2006.–29
19

Ұқсас жұмыстар

Салық жүйесін мемлекеттік реттеу

Кәсіпорындағы салықтық жоспарлау, оның қажеттілігі мен даму перспективалары

Маркетингтік зерттеулердің теориялық негіздері

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау. Ұзақ мерзімді міндеттемелер

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджет жүйесінің экономикалық мазмұны

Жеке тұлғаларға салық салу

Республикалық және жергілікті бюджеттердің кассалық орындалуына қазынашылық бақылаудың қазіргі жүйесін талдау

Қазақстан Республикасындағы фармацевтикалық нарық

Фармацевтикалық нарық