Жергілікті басқару органдарының табыстары мен шығындарының тізімдемесінжергілікті салықтардың түсімі
ЖОСПАР
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮЖДЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
Республикалық және жергілікті бюджеттердің қазіргі кезеңдегі орындалу барысын
1.2 Қазақстан Республикасындағы бюджеттік үрдістің қазіргі жағдайы
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Үкіметтің таңдап алған эконмикалық саясаты негізінде жасалынатын әрбір
Бюджеттің ролі, мәні және процедуралық аспектілері экономикада нарықтық
Бюджет – қайта өндіру процесінің жүзеге асырылуының аса
Сол сияқты, біздің еліздегі эконмикалық реформалауы қоғамдық қаржы
Қаржылық баланс жүйесінде мемлекеттік бюджет басты орынды
Жоспарлау өз кезегінде мақсаттардың, приоритеттердің жолдарын және оларға
Осы жұмыстың негізгі мақсаты қоғамдық қаржы жүйесінің маңызды
Бұл жұмыста экономикалық қауіпсіздік мүддесінің Қазақстандағы бюджетті жоспарлау
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БЮЖДЕТ ЖҮЙЕСІНІҢ ҚАЗІРГІ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ
2.1 Республикалық және жергілікті бюджеттердің қазіргі кезеңдегі орындалуын
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы өзінің жеке бюджет
Қазақстандағы бюджеттік үрдіс «Бюджет жүйесі туралы» Заңның үш
Орталық және жергілікті билік органдарының функциялары бөлінді,
республикалық және жергілікті бюджеттерден қаржыландырылатын бағдарламалардың тізімі анықталды;
Аймақтар бюджетінің жеткіліктілігін қамтамасыз ету үшін олардың орындайтын
Бюджеттің кредиторлық қарызының өсуінің алдын алу механизмдері жасалынды.
Барлық бюджеттен тыс қорлар қысқартылды.
Бұл заң шынайы тенденцияларға едәуір жақын болғанмен де,
Қазақстан Республикасындағы бюджеттік жоспарлаудың қазіргі
Кесте 2 - Республикалық және жергілікті бюджеттердің
Республикалық бюджет Жергілікті бюджет
2005 жылғы
1 қаңтарға кассалық атқарылуы, млн.теңге қоры-тын-
дысы-на
%-бен бір жылға бекітілген бюджетке кассалық атқарылуының %-ы
%-бен бір жылға бекітілген бюджетке кассалық атқарылуының %-ы
1 2 3 4 5 6 7
Түсімдер 722034 100,0 101,7 486289 100,0 104,4
Табыстар, оның ішінде: 649000
89,9 101,7 355676
73,1 104,2
Салық түсімдері 603396 93,0 104,0 343855 96,7
Салықтық емес түсімдер 39348 6,1 76,4 5575 1,6
Капиталмен жасалатын операциялардан түскен табыстар
1,0 94,6 6246 1,8 111,5
Алынған ресми трансферттер
Кредиттерді қайтару
1,6 76,5
Шығыстар 768935 100,0 97,0 479119 100,0 99,5
Шығындар, соның ішінде 730459
Жалпы сипаттағы мемлекеттік қызмет көрсету
Қорғаныс 40415 5,5
Қоғамдық тәртіп пен қауіпсіздік 73779 10,1 99,9 17771
Білім беру
Денсаулық сақтау
Әлеуметтік қамтамасыз ету және әлеуметтік көмек беру
Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық
Мәдениет, спорт, туризм және ақпараттық кеңістік
12879 1,8 99,5 20910 4,4 96,8
2- кестенің жалғасы
1 2 3 4 5 6 7
Отын-энергетикалық кешен және жер қойнауын пайдалану
Ауыз су, орман, балық шаруашылығы және қоршаған ортаны
Өнеркәсіп және құрылыс 1364 0,2
Көлік және байланыс 58812
өзгелер 68010 9,3 97,1 30973 6,6 98,1
Борыш қызметі 34338 4,7 90,8 1170 0,2 91,4
Ресми трансферттер 93630 12,8 99,8 57650 12,2 100,0
Кредиттер 38476
5,0
Бюджет тапшылығы (профицит) -46901
7179
2005 жылдың 1 қаңтарына Республикалық бюджетке түскен түсімдер
Есепті кезеңде республикалық бюджеттің 89,9%-ын табыстар (соның ішінде
2005 жылғы республикалық бюджеттің шығыс бөлімі мен 2005
Осы зерттеудің негізгі мақсаты, экономиканың осы сияқты салаларына
денсаулық сақтау
білім беру
әлеуметтік қамсыздандыру мен әлеуметтік көмек
тұрғын-үй шаруашылығы
ғылыми зерттеулер
ауыл, су, орман, балық шаруашылығы мен қоршаған ортаны
Республикалық бюджет елдің негізгі қаржылық құжаты болып табылады.
Өткізілген зерттеулер келесіні көрсетті:
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігі 977
2004 жылғы республикалық бюджеті толығымен пайдаланбады: 01.10.2004 кезеңіне
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде білім
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде денсаулық
Ал 01.10.2004 кезеңіне жоспарланған 30 059
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде ғылыми
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде тұрғын-үй
2005 жылға арналған республикалық бюджеттің шығын бөлігінде ауыл,
Алынған нәтижелер бірқатар күрделі сұрақтардың туындауына әкелді, жекелеп
2005 жылға денсаулық сақтау, білім беру және
2005 жылы осы салалардағы шешілмеген мәселелерге байланысты денсаулық
2. Аймақаралық бюджеттер арасындағы қосымша қаржыларды қайта бөлгенде
3.Ауыл шаруашылық, су, орман, балық шаруашылығына, сондай-ақ қоршаған
4. Тұрғын-үй шаруашылығындағы мемлекеттік шығындар деңгейінің қысқартылғаны
5. Ағымдағы жылдың денсаулық сақтау бюджетінің орындалуының төмен
6.Берілген қаражаттардың осындай төмен игерудегі денсаулық сақтау шығындары
7. Осы жағдайды шешу үшін Министрліктер мен ведомстволарға
Аймақтардың қаржылық мүмкіндіктерін теңестіру үшін мемлекет жалпы трансферт
Осы кестеден көріп отырғанымыздай, субвенция көлемі жыл санап
Қостанай облысының динамикасы да осындай, ал Солтүстік Қазақстан
Кесте 3 - Республикалық бюджеттен бөлінген
мың теңге
Облыстар жылдар:
2002 2003 2004 2005 (болжам)
мың тг. %-бен мың тг. %-бен мың тг.
Ақмола 4227 876 12,3 7 191511 12,0
Алматы 8340 023 25 10 289366 17,2
Шығыс-Қазақстан - - 5 189 908 8,6
Жамбыл 5437 028 16 6 877
Қарағанды -
- - - - 1835447 2,2 6 605
Батыс –Қазақстан
- 1 285 861 2,1 - -
Қостанай
- 4 181 616 7,0 5 191
Қызылорда 2156 267 6,2 6 64
Солтүстік–Қазақстан 3252 656 9,4 5201645 8,7 6
Оңтүстік –Қазақстан 10636332 31,1 12900814 21,6 19072
Павлодар
-
-
-
1,1
Ақтөбе
-
-
1,4
Барлығы: 34051182 100 59763278 100 80513 248
Осы кестеден көріп тұрғанымыздай, республикалық бюджеттен бөлінетін субвенцияның
Кесте 4 - Донор облыстардан бюджеттік алу
Облыстар жылдар:
2002 2003 2004 2005
Ақтөбе 2513486 569100 428735 412341
Атырау 29880867 19602863 20114903 19685056
Шығыс-Қазақстан 2407479 - - -
Батыс-Қазақстан 53566 - 497040 467825
Қарағанды 6655646 81131 - -
Қостанай 38406 - - -
Маңғыстау 8434024 9000442 10651255 11458908
Павлодар 2057745 1895969 974293 968524
Алматы қаласы 26298355 17915000 24963765 25896304
Барлығы: 78339574 49064505 5729991
* [17-20]
Кестеде әр жылда бюджеттен алулар бір қалыпты болмағы
Бюджеттен алу механизм әміршіл - әкімшіл жүйеде пайдаланылған
Бюджетаралық қатынастар мәселесі жергілікті шаруашылықты айналып өтпейді. Жергілікті
Мемлекеттің аймақтық саясатының қаржылық теңестіру бағытындағы атқарылатын жұмыстар
Кесте 5 - Қазақстан Республикасындағы бюджеттердің әр түрлі
Бюджет түрлері 2001ж 2002ж 2003ж 2004ж 2005ж
Млн.
теңге % млн.
теңге % млн.
теңге % млн.
теңге % млн.
теңге %
Респуб-
ликалық 250352 53,5 381863 54,8 487651 55,3 565282
Жергі-
лікті 217575 46,5 314896 45,2 393436 44,7 386013
Мемле-
кеттік 467927 100 696759 100 881077 100 951295
5-ші кестені талдау арқылы , 1990-шы жылдан 2003-шы
Құрылымдық өзгерістердің өсу динамикасын қарастыра отырып, табыстар бойынша
2.2 Қазақстан Республикасындағы бюджеттік үрдістің қазіргі жағдайы
Қазіргі кезде республиканың және
- кірістер бойынша бюджет
- щығындар бойынша Республикалық бюджеттен
Қазақстанда бюджет аралық қатынастарды, соның
Бірінші кезең. Салықтарды бөлу жөніндегі
- акциздер (Павлодар облысы мен
- қосымша құн салығы – 10
- барлық аймақтар бойынша заңды
- жеке тұлғалардан алынатын табыс
Екінші кезең. 1999 жылдан бастап
Үшінші кезең. 2002 жылдан бастап бюджеттердің деңгейлері арасында
Кесте 6 - 1999-2002 жылдардағы республикалық және жергілікті
бюджеттердің табыстарының құрылымы (пайызбен)
№ Табыстар 1999 ж. 2000 ж. 2001
Респ. жерг. респ. Жерг. респ. жерг. Респ. жерг.
1. Түсімдер, барлығы 47,63 52,37 51,70 48,30 49,35
2. Табыстар 47,59 52,41 51,73 48,27 49,30
3. Салықтық емес табыстар 43,72 56,28 48,08 51,93
4. Заңды
тұлғалардың табысына салық 50,0 50,0 50,0 50,0 53,64
5. Қосымша құн салығы 90,76 9,24* 89,75 10,25*
6. Акцизы 86,04 13,96 78,75 21,25 80,5
7. Жеке тұлға-лардың табысына салық 2,25 97,75
8. Әлеуметтік салық 3,97 96,03 20,41 79,59
9. Мүлік салығы 3,22 96,78 1,02 98,98 -
10. Жер салығы 1,62 98,38 2,90 97,1 -
11. Көлік салығы 2,00 98,00 2,0 98,0 -
12. Салықтық емес түсімдер 78,22 21,78 87,9 12,1
13. Капиталмен жасалған операция-дан түскен табыс
14. Ресми алынған трансферт-тер 55,38 44,62 56,99 43,01
15. Бюджеттен бұрын алынған негізгі қарызды өтеу 87,79
* - Астана қаласына қосымша құн салығынан түскен
Берілген кестедегі талдауда мемлекеттік бюджет түсімдері республикалық және
Экономикадағы өзгерістер мемлекеттік бюджетке де әсер етеді. Мәселен,
Кесте 7 - Мемлекеттік бюджет табыстарының құрылымы (%)
Табыс түрлері Болгария Венгрия Польша
1993 1999 1990 2000 1992 1999 1994 1999
Барлық табыстар: 100 100 100 100 100 100
Соның ішінде:
Табыс салығы1 14,5 8,2 22,3 9,5 16,2
Жеке тұлғалардың табыс салығы2 10,6 13 8,2 18,7
Қосымша құн салығы 11,9 41,6 22,9 30,1
33,0
60,2 21,9 23,3
Акциздер 15,6 13,9 16,9 14,6
11,9 12,4
Кеден бажы 17,2 9,6 7,9 3,5 8,6
Әлеуметтік сақтан-дыруға салымдар
- - - - - 33,3 40,1
1)Қаржы институттарының пайдаларына салынатын салықты қосқанда.
Польшада осы салықтық 5%-ы, Чехияда 22%-ы жергілікті бюджеттерге
2) Орталық бюджетке жеке тұлғалардың табыс салығының белгілі
Кесте 8 - Мемлекеттік бюджет шығындарының құрылымы (%)
Шығын түрлері Болгария Венгрия Польша
1993 1999 1990 2000 1992 1999 1994 1999
Барлық шығындар: 100 100 100 100 100 100
Кәсіпорындарға дотация 5,9 5,8 10,9 1,7 - 1,8
Инвестициялар 3,1 7,5 4,1 3,1 4,3 1,5
Қорғаныс пен қауіпсіздік 12,7 19,2 - 5,0 8,9
Жергілікті бюджеттерге дотация 16,8 11,4 17,6 11,8 2,0
Мемлекеттік қарызға қызмет ету 33,2 23,8 11,0
Әлеуметтік сақтандыру - 9,2 - 15,2 - 27,5
1)Чехияда әлеуметтік сақтандырудың барлық табыстарымен және шығындарымен мемлекеттік
Жергілікті бюджеттердің дербестігінің (жекелігінің) саяси және экономикалық астарлары
Осылайша, жергілікті бюджеттердің экономикалық тұрғыдан алғанда жекелігі, олардың
Орталық және Шығыс Еуропа елдері сияқты Эстонияда қаржылық
жалпымемлекеттік салық табыстарындағы үлестері;
мемлекеттік бюджеттен берілетін дотация;
муниципалды салықтар;
кредиттер;
муниципалды мүлікті жалға пайдалануға берілгеннен түскен төлемақы;
муниципалды меншікті сатудан түскен табыс.
Қазіргі кезде муниципалды бюджетке берілетін дотация құрамы мынадай:
азаматтардың жеке табыс салығы 56%;
жер салығы 100%;
суды пайдалануға 20%.
Кәсіпорындардың пайдаларына салынатын салық жергілікті бюджеттерге төленген кезде,
Тn= (m х ak – an) x 0,9
мұндағы: Т = жергілікті билік
m = дотация деңгейінің коэффициенті;
ak = эстон кронасымен жан басына шаққанда
мемлекеттік салықтық түсімдерден жергілікті бюджеттерге
бөлінген Эстониядағы қаржы мен түсімдердің орташа
деңгейі;
an = эстон кронасымен жан басына шаққанда
мемлекеттік салықтық түсімдерден жергілікті бюджеттерге
бөлінген қаржы мен түсімдердің орташа деңгейі;
en = ауданда өмір сүріп жатқан халық;
0,9 = бұл коэффициент жергілікті бюджет табыстарының 90%-ы
көмекші түсімдерден құралатынын көрсетеді.
«m» дотация деңгейінің коэффициенті дотация қоры мөлшерінен алып
Бюджет көздерін құрайтын негізгі табыс салықты бөлудің бірнеше
заңды тұлғалардан алынатын корпоративті табыс салығы – 100%
жеке табыс салығы - 100% жергілікті бюджетке;
қосымша құн салығы - 100% республикалық бюджетке (Астана
Қазақстан республикасының аумағында өндірілген барлық өнімдер акциздері -
Қазақстан республикасының аумағына импортталатын барлық алкоголді және басқа
Екінші тәсіл мемлекеттік салықтарды белгілі бір пропорцияда бюджет
Кесте 9 - Жергілікті бюджет ресурстарының құрылымы
(пайызбен)
Елдер Жергілікті салықтар Мемлекеттік субсидиялар Басқа да
АҚШ 65 23 12
Жапония 41,6 40 27,4
Франция 41,7 33,8 24,5
ГФР 21 45,3 33,7
Бельгия 36 54 10
Дания 46 44 10
Бұл мемлекеттерде жергілікті билік органдарына бөлінетін мемлекеттік трансферттер
салық түсімдерін қайта бөлу арқылы (германиядағы «салықтық теңестіру»
жалпы аталымдағы субсидия-дотация арқылы (франциядағы дотация беру жүйесі);
арнайы, мақсатты субсидиялар не субвенциялар (АҚШ-да субсидияның 200,
Экономикасы алдыңғы қатарлы дамыған елдерде көлденеңінен теңсіздік әділеттілік
Кесте 10- 2001-2003 жылдардағы облыстардың жергілікті бюджетінің
Аймақтар жылдар:
2001 2002 2003
1 2 3 4
Ақмола 56,5 45,8 45,2
Ақтөбе 85,2 93,9 92,1
Алматы 47,9 54,7 57,5
Атырау 98,2 85,8 87,7
Шығыс Қазақстан 81,3 76,0 64,1
Жамбыл 52,4 41,4 28,2
Батыс Қазақстан 93,7 84,5 89,3
Қызылорда 78,8 51,0 42,8
Қарағанды 96,1 96,3 88,3
Қостанай 79,0 67,0 65,4
Манғыстау 97,4 97,8 93,2
Павлодар 88,7 93,5 93,1
Солтүстік Қазақстан 55,1 51,6 49,6
Оңтүстік Қазақстан 47,4 54,2 45,4
Астана қаласы 81,3 81,1 67,3
Алматы қаласы 94,7 96,4 88,7
Ақпарат көзі: Қазақстан Республикасы қаржы министрлігінің 1999-2003 жылдарға
Кесте мәліметтері экономикалық әлеуеті жоғары облыстардың бюджетінің
Нарыққа өту жағдайында жергілікті бюджеттердің түсімдерін негізгі толықтырушы
Биліктің жергілікті органдары бюджет қаражаттарының бағытын (жоғары бюджеттен
Мемлекеттік шығындар термині қоғамның талаптарын қанағаттандырумен байланысты материалдық
қаржы қорын қалыптастыру үшін жинақталған қаржы, оның көмегімен
ресурстарды алу есебінен реттеуші тиімділікке қол жеткізу.
Мемлекеттік табыстарды шоғырландырудың көптеген формалары мен әдістері бар.
Жергілікті бюджеттерді қалыптастырудың құрылымдық ерешеліктерін ескере отырып, олардың
Қазіргі кезде Қазақстанда жергілікті органдардың өз деңгейінде салық
Жергілікті бюджеттерге жергілікті үстемелерді енгізу, салықтық қойылымдарды өзгерту
Аймақтық экономиканың қазіргі кездегі негізгі қайшылықтарының бірі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей бюджет құрылымының қайта құрылуы бюджет
Республика аймақтарының түрлі факторлардың әсерінен (ол факторлар алдыңғы
Сонымен, аймақтық бюджеттердің аймақтық деңгейдегі экономикалық және әлеуметтік
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасында бюджеттік үрдістің қалыптасу және даму сатысында
1. Соңғы бірнеше жыл ішінде Қазақстан экономикасының даму
Сонымен, бюджет өзінің ішіне барлық негізгі қаржылық категорияларды
2. Бюджет жүйесі – бюджет түрлерінің және бюджеттен
3. Жергілікті басқару органдарының табыстары мен шығындарының тізімдемесін
жергілікті салықтардың түсімі;
республикалық салықтардан аударма;
жергілікті алымдардан, айыппұлдардан және басқа да төлемдерден түскен
аудан аумағында жер қойнауын пайдалану құқығына төлем;
жердің, қозғалмайтын мүліктің және коммуналды мүліктің жалдық ақысы;
жергілікті құрылымға жататын тұрғын үйлердің пәтерақысы;
жергілікті бағалы қағаздар, акционерлік қоғамдар мен серіктестіктердің үлестік
муниципалды кәсіпорындар мен басқа да қаржы көздернің табыстары.
4. Жергілікті басқару жүйесіне көшуге байланысты жергілікті басқарудың
5. Жергілікті бюджетті қалыптастыру үшін оның табыс көздерін
6. Қаржы мәселесі еліміздің барлық аумақтарында бірдей шешімін
6. Мемлекеттiк басқару деңгейлерi арасындағы өкiлеттiктердi ажырату және
7. Бюджет кодексiнің нормаларының енгiзілуі және 2005 жылдан
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының 2004 жылғы 24 сәуірдегі №548-11 жаңа
“Бюджет жүйесі туралы” 1999 жылғы 1 сәуірдегі Қазақстан
“Республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын бақылау туралы” 2002
Финансы. Учебник. //под редакцией Радионовой В.М. –М., 1995.
Худяков А. Финансовые право Республики Казахстан (Общая часть).
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. Учебник. -Алматы,
Государственной бюджет. Учебник. // Ильясов К.К и другие
Қазақстан Республикасының Конституциясы 1998 жылы 19 сәуір.
Зейнельгабдин А.Б. Финансовая система: экономическое содержание и механизм
Эсберг К.Т. Курс финансовой науки. –Санкт-Петербург, 1913. –113
Мельников В.Д., Ильясов К.К Финансы. Учебник. –Алматы, 2001.
Қазақстан Республикасының әлеуметтік – экономикалық дамуының 2004 –2006
Салықтық реттеуді дамыту үрдістері және салықтарды бөлу механизімін жетілдіру
Мемлекет экономикасын реттеудегі салық жүйесінің мәні
Қазақстан Республикасындағы бюждет жүйесінің қазіргі жағдайын талдау
Салық мекемесіндегі іс-тәжірибе есебі
Жергілікті бюджеттің экономикалық мәні және мазмұны
Заңды тұлғалардың табысы мен шығындарының салықтық есебі
Рыногтық экономика жағдайында өңірдің тұрақты экономикалық дамуын қамтамасыз ету үшін салықтық реттеу механизмін жетілдіру
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЛЫҚ САЯСАТЫ: БАСЫМДЫЛЫҚТАРЫ ЖӘНЕ МЕХАНИЗМІ
Салық жеңілдіктері
Мемлекеттік бюджетті басқару тиімділігін арттыру жолдары