Қазақ қол өнері
Мазмұны
Кіріспе. 2
1 Тақырыпты теория жағынан қарастыру 4
1.1 Қазақ ою-өрнегінің даму тарихы . 4
1.2 Теориясы мен типологиясы және оюлардың түрлері 7
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына ұлттық қол өнерді
2.1 Ілме дорба мен сырмақ жасаудағы пайдаланылған құрал-
2.2 Ілме дорба мен сырмақ жасаудағы әдіс тәсілдер.
2.3 Мектеп бағдарламасындағы бейнелеу өнер сабағына жоспар құру
Қорытынды. 27
Пайданылған әдебиеттер тізімі. 28
Кіріспе.
Өзектілігі: Мың тоғыз жүзтоқсан бірінші жылы қазақ елі
Қазіргі қоғамда экономика мен элементарлық білім оқыту негізге
Жас ұрпақты рухани-эстетикалық тұрғыда дамытуына бейнелеу өнерінің
Біздің осы дипломдық жұмысымыздың мақсаты – оқушыларға
Міндеттері: - ұлттық ою-өрнектің қолөнерде кең көлемде қолданыста
- Дипломдық жұмыс бойынша ғалым-әдістемелік әдебиеттерді оқу;
- Оқушыларға түсінікті, жеткілікті, қарапайым және проблемалық жолдарың
- Оқытуда оқушылардың жас ерекшеліктерімен психологиялық ерекшеліктерін ескеру;
- Жүндермен жіптермен жұмыс істеудегі әдіс тәсілдерді меңгеру;
- Ұлттық оюлы сырмақ пен ілме дорба
Пәндік нысан: Ұлттық ою-өрнектердің қол өнердегі қолдану әдіс-тәсілдері;
Зерттеу пәні: Ұлттық оюлы сырмақ сыру мен ілме
Әдістері:
- Зерттеу жұмысының өзектілігі ашып мазмұның қарастыру, мақсат-міндеттері
- Тақырыптың теориялық мәнің тарихи шолу жасау арқылы,
- Мектеп бағдарламасына енгізіп, салыстыру,
- Болжам жасау және оны тәжірбие жүзінде іске
- Тәжірибелік жұмыстың (сыру мен жиектеу) тақырыбын талдап,
Осы әдістерді пайдалана отырып зерттеу жұмысын бастаймыз.
Пәндік құңдылық: Орындалған жұмыс бейнелеу өнер және еңбек
1 Тақырыпты теория жағынан қарастыру
1.1 Қазақ ою-өрнегінің даму тарихы .
Қазақ ою-өрнегінің өзіне тән даму жолы мен тарихы
« сақ » деп атаған. Бұған елімізде ұзақ
Тарихи-ғылыми деректерге жүгінсек, қазақ халқының ою-өрнек өнері
Археологиялық қазба жұмыстары кезінде табылған құмыралардың біразы геометриялық
Ою-өрнек өнерінің белгілі бір халыққа ғана тән
Қола дәуірінде өмір сүрген өнер адамдарының әсемдікке деген
Археолог Т.Н. Сенигоиа өзінің « Ақтөбе мекеніндегі жартасқа
Ежелгі ғалымдар Геродот, Ктесий, Страбондардың айтуынша, сақтар
шынайы бейнелерін салдырған, жылтырауық бастырмалар таққан. Геродоттың
Бүркіт тәріздес мифтік ұғымдағы грифон құсының тұмсық ұшы
1.2 Теориясы мен типологиясы және оюлардың түрлері
Қазақтың « ою » және « өрнек »
Қол өнер шеберлері ертеден ою-өрнек атауларын екі топқа
Бүгінгі таңда ою-өрнектің практикалық маңызы артып отыр. «
Өрнекті тасқа, ағашқа күйдіріп, қашап, бояп түсіруге болады.
I Өсімдік типтес ою-өрнек (« жапырақ », «
II Зооморфтық ою-өрнек ( жан-жануарлардың табиғи және мифтік
III Космогониялық өрнек ( « дөңгелек »,
Өнер тану ғалымында қазіргі ою-өрнектерді белгілі бір тәртіппен
Ι Ай, күн, жұлдыздарға көк әлеміне
« Қазақ ою-өрнегі Иран мәдениетінен бастау алады
Бүгінгі күннің басты талабы: этникалық жағынан туыстас қырғыз
Академик Ә. Марғұлан мұражайларының көнеден қалған экспонаттарды
Оюлардың символдық, магиялық және төтемдік мәні, олардың эволюциясы
Сібір, азияны мекен еткен түркімен, өзбек, тәжік, сол
Қазақ елінің қол өнер түрінде жетінші тоғызыншы
« Тұмар » және « ұмай » оюларының
Ал текемет, киіз басу мен сырмақ сыру
Бейнелеу өнерінде оның әсемдігін арттыру үшін бояулар елеулі
Қолөнер бұйымдарына түрлі – түсті бояуларды қолдануда,
Бүгінгі таңда тарихшы – этнографтарды қызығып отырған бағыт-
1.3 Бастауыш сынып оқушыларына ұлттық қол өнерді
Мектеп оқушыларына ұлттық қолөнерді кең
Қазақстан Республикасының « Білім туралы » Заңындағы негізгі
Сурет салу процесін бастауыш сыныпта былай сипаттауға болады:
Оқушының жас ерекшелігіне байланысты ақыл-ойдың даму деңгейі әр
Белгілі психолог Е.И. Игнатьев, баланыңшығармашылық психологиясын зерттеу
Сурет салуда балалардык екі типін кездестіруге болады:байқағыштар және
2 Сырмақ және ілме дорба жасалуының әдіс-тәсілдері.
2.1 Ілме дорба мен сырмақ жасаудағы пайдаланылған құрал-
Ілме дорба мен сырмақ жасаудағы негізгі материал ол-
Ілме дорба мен сырмақ жасауда негізгі пайдаланатын жүн
Жіп- негізгі табиғи түрі жүн жіп. Жіптің ақ
Жүн сабау жұмысына керекті заттар -сабау мен тулақ.
Ал тулақ деп әдетте өгіздің, сиырдың керіп
Ши- ол сырмақты киіз түрінде басуда пайдаланады. Оның
Қатырма қағаздарды ою-өрнектердің үлгісін алуда қолдандым. Пішімдері
Қайшы- ою үлгілері мен материалдарды кесіп, пішуде
Инелер- әр түрлі көзді, әр түрлі өлшемде,
Қарындаш, өшіргіш- оюлармен өлшемдерді пішуде қолдандым.
Метр мен сызғыш- үлгілерді және оюлардың өлшемін алудағы
Бояулар. Қолөнерде пайдаланылатьш бояулардың негізінен үш түрі
2.2 Ілме дорба мен сырмақ жасаудағы әдіс тәсілдер.
Мектеп қабырғасындағы оқушыларға қазақ халқының ұлттық қол
Сырмақ жасау. Бірнеше рет тоғытылып, кірінен, шайырынан тазартылып
Жүн сабау жұмысына керекті заттар -сабау мен тулақ.
Ал тулақ деп әдетте өгіздің, сиырдың керіп
Әуелі шидің үстіне (киіздің ішкі бетіне) арналған жүн
Егер басқалы отырған киіз сырмаққа арналса, онда
Су себіле бастасымен қатар отырған үш-төрт әйел басылып
Осыдан соң бүктеліп әзір жатқан шидің өн бойын
Көлемі жағынан қазақ сырмақтары негізінен төрт түрге
Сырмақты түр жағынан алғанда да қазақ сырмақтарының төрт
Ақ сырмақты бояулы жиекпен ғана тоқылғай жиекпен немесе
Қарала сырмақты қара және ақ киізден ойыстырып, астарлап,
Жиекті сырмақты тұтас бірыңғай ақ немесе қара түсті
Дебіске сырмақты жасағанда тұтас киіздің бетіне әр түсті
Сырмақ оюлары. Сырмақ жасаушы шеберлер өзі бідетін немесе
Оюшы. Шеберлер іске беріліп, жұмыс әдісіне төселе келе
Сырмақ жиектерімен түрлері және жиектеу түрлері. Сырмақ сыру
Сыру -сырмақты беріктейтін әрі көркемдейтін негіздің бірі. Егер
Сыру түрлері. Сырудың қайып сыру, тепшіп сыру, қабып
Қаюдың екінші түрі - қос жіппен, яки тарамыспен
Қаюдың үшінші түрі - жіп салып қаю. Жіп
Жіп салып сыру.Сырылатын сырмақ оюының дәл ортасынан, яғни
Егер жіп салып сыру бос тігілсе, салу жіп
Ал сырмақ көп ұсталып, үнемі үйкеліске ұшырайтындықтан жіп
Жіп салмай сыру. Жіп салмай сыру үшін тек
Қабып сыру әдісі тұрмыста көп қолданылады. Қабып сыру
Осылайша жалғасып алға қарай шаншылған сыру ізінен осылып
Сырмақ оюлары үлкен, арасы кең болса ою ішін
Тепшіп сыру. Тепшіп сыру - сырылатын оюды бойлай
Жиек.Жиек - киізден жасалған тұтыну бұйымдарының, киіз үй
« Жиек» сөзінің баламасы – «кенере», «шет», »жағалауы»
Жиекті сырмақ және басқа да үй мүліктерін жасау
Жиектер бұлардан басқа да үй ішінде тұтынатын мүліктер:
Жиек жасауға негізінен қой жүні, ешкінің қылшықты жүні,
Жиек түрлері. Жиекте сыңар жиек, қос жиек,
Сыңар жиек пен қос жиектің жібін үш еселеп
Бірақ бұл екі түрлі жиектің жібі ұқсас болмайды.
Шалу жиек. Шалу жиегі екі түрлі жіптен «екі
Салу жиек. Салу жиегін қолмен бірден айқастырып шығып,
Салып жиектеу әдісімен - «қиықша», «таңдай», «ирек», «үшкіл»,
Салу, шалу жиектерін әдеттегідей иіріп, қос қабаттап қайта
Жиек бастыру және жиектеу жолы Сыңар жиек бастыру.
Бір тал жиектің қолданылуы - сыңар жиек делінеді.
Сыңар жиекпен бір сырмақ бетін әлденеше түрмен түрлеп
Қос жиек бастыру. Қос жиек - жүп жіптерден
Қос жиек - ойыстырылған оюлардың біріктіріліп тігілген
Қос жиектің бір түрлі және бір талы екі
Қос жиекті «ала жиек» деп атайды, қос жиек
Қос жиек бастыру үшін оюларды біріктіріп жөрмелген тігіс
Жиек таңдай түсетіндей етіп, біріктірілген ою тігісінің үстіне
Қос таңдай жиек бастыру. Қос жиекті бір саусақтық
Бұндай қос таңдай түсіруді тігіп отырып түсіруге де
Осылай алдыңғы шаншымды қайталаймыз. Бір шаншым шалып шаншып,
Бұл өндірмелеп шаншу арқылы жасалған қос таңдай деп
Бірақ бұл өрнек тігісімен сырмақ қоспасының тігісін бастыруға
Шалып жиектеу. Шұбарлау. Жиек бастырылатын сырмақ оюының жаны
Қиықша жиек бастыру. «Қиықша» деп екі түрлі жіп
Қиықшаны салып жиектейді. Қиықша асты-үсті үш жіптен алты
Ирек жиек. «Ирек жиек» деп жиекті салу барысында
Сырмақ шетінің тегістігіне қарау. Сырмақ өте көп еңбекпен
Оюшы. Шеберлер іске беріліп, жұмыс әдісіне төселе келе
Өрнектердің түстері мен бояулары. Өрнек-әшекейлерді бояудың түсіне қарай
Ою-өрнеқтерді әр түсті бояулармен алмастырып отырудың кейде мазмұнға
Бояу мен түстерді таңдап пайдаланудың қазак халқының этнографиялық
Фон және суреттердіқ түсі жөніндегі шешімдер композициялы болып
Ілме дорба екі жағында ілмегі баркиізден жасалады, олардың
Аяққап дорба- ыдыс аяқ салуға арналған және бұларда
Мені жасайын деп отырғанілме дорбанының өлшеміқырық алты мен
2.3 Мектеп бағдарламасындағы бейнелеу өнер сабағына жоспар құру
Күні: 16.03.2012 ж
Сынып: 4 Ғ
Сабақтың тақырыбы: Қазақ халқының қайталанбас қол өнер туындылары.
Сабақтың мақсаты:
-Оқушылардың технология, бейнелеу өнер пәндерінен алған білімдерінің нәтижесің
-Оқушыларды шеберлікке, іскерлікке, ой ұшқырлығына, достыққа тәрбиелеу.
- Қазақтың ұлттық қол өнерің дамытуға, сүюге, қастерлеуге
Сабаққа қажетті көрнекіліктер: карта- суреттер, ұлттық бұйымдар (сырмақ
Қажетті –құрал жабдықтар: түрлі-түсті қағаз, қатырма қағаз, желі,
Түрі: жаңа сабақ.
Сабақтың барысы.
1.Ұйымдастыру кезеңі.
- сыныппен амандасу!
-сыныпты түгендеу
-сабақ тақырыбымен таныстыру
-оқушыларды екі топқа бөлу « шебер» мен «зергер»
- құрал материалдарын түгендеу.(3 минут)
2.Жаңа сабақ түсіндіру кезеңі. (8 минут)
-сабақ тақырыбы мен мақсатың таныстыру.
Қазақ халқының қайталанбас қол өнер туындылары. (оюлы сырмақ,
Мақсаты-оқушылардың ұлттық қол өнері туралы кең
Қазақтың « ою » және « өрнек »
Оқушылырға халық қол өнері туралы қысқаша түсінік бере
Оюшы. Шеберлер іске беріліп, жұмыс әдісіне төселе келе
Сырмақ жасау. Бірнеше рет тоғытылып, кірінен, шайырынан тазартылып
Жүн сабау жұмысына керекті заттар -сабау мен тулақ.
Ал тулақ деп әдетте өгіздің, сиырдың керіп
Әуелі шидің үстіне (киіздің ішкі бетіне) арналған жүн
Егер басқалы отырған киіз сырмаққа арналса, онда
Су себіле бастасымен қатар отырған үш-төрт әйел басылып
Осыдан соң бүктеліп әзір жатқан шидің өн бойын
Көлемі жағынан қазақ сырмақтары негізінен төрт түрге
Сырмақты түр жағынан алғанда да қазақ сырмақтарының төрт
Ақ сырмақты бояулы жиекпен ғана тоқылғай жиекпен немесе
Қарала сырмақты қара және ақ киізден ойыстырып, астарлап,
Жиекті сырмақты тұтас бірыңғай ақ немесе қара түсті
Дебіске сырмақты жасағанда тұтас киіздің бетіне әр түсті
Ілме дорба екі жағында ілмегі баркиізден жасалады, олардың
Аяққап дорба- ыдыс аяқ салуға арналған және бұларда
Менің жасайын деп отырған ілме дорбанының өлшемі
3.Практикалық кезең. (25 минут).
-Оқушыларды екіге бөлу, тапсырма беру:
-Бірінші топ «шебер» оюлы сырмақты жасау.(әр түрлі –түсті
-Екінші топ «зергер» оюлы ілме дорбалар жасау. (әр
4. Жаңа сабақты бекіту кезеңі.(5 минут)
Бірінші топқа «шеберлерге» қойылатын сұрақтар.
-Сырмақ жасау жолдарын қысқаша мазмұны?
-Сырмақ түрлерің ата?
-Жүн сабауда пайдаланатын құралдарды ата?
-Сыру мен жиектеу түрлерің ата?
Бірінші топтың «шеберлердің»жауаптары.
Қысқаша мазмұндау.
Оларды "ақ сырмақ", "қарала сырмақ", "жиекті сырмақ", "дебіске
Тулақ пен саба.
Сыру түрлері: жіп салып сыру, жіп салмай сыру,тепшіп
Екінші топқа «зергерлер» қойылытын сұрақтар?
-Ілме дорба жасау жолдарын қысқаша мазмұны?
-Ілме дорба түрлері?
-Ілме дорба безендіруде қолданған ою-өрнектерді ата?
-Композитция дегеніміз не?
Екінші топтың «зергердің » жауаптары.
Қысқаша мазмұны
Ыдыс-аяққа арналған, киім кешекке арналған, тамаққа арналған.
Қошқар мүйіз және Қос мүйіз.
Ол-«жүйелеу,үйлестіру» латын тілінен аударғанда.
Жаңа сабақты сұрақ -жауап арқылы бекітеміз.
5.Бағалау кезеңі (3 минут)
-Қай топтың жұмысы өте тартымды және таза, қызықты
-Қойылған сұрақтарға жауап берген оқушыларды бағалау.
6.Қорытындылау кезеңі. (2 минут)
- үй тапсырмасын беру.
- Күнделікпен журналға бағаларың қою.
-Сау болыңыздар!
Қорытынды.
Қазақ қол өнері өзінің қайталамбас көркем де
Қазіргі қоғамда ою-өрнектеріміз сәулет өнерінде кең көлемде қолданыста.
Осы дипломдық жұмыста жасалған ілме дорба мен оюлы
Бейнелеу өнер сабағында ұлттық қол өнер жанырында ілме
Пайданылған әдебиеттер тізімі.
1.Бейнелеу өнері және сызу. Журнал №3 2007ж
2. Қазақ халқының ою- өрнегі. Ә. Нүрпейсов. «
3. Қазақстан ою- өрнектері. С. Төленбаев., М. Өмірбекова.
4.Қазақ ою – өрнегінің жасалу жолдары. С. Төленбаев.,
5. Қазақ халқының дәстүрлері. М.Ш.Өмірбекова.
6. Қазақтың ұлттық ою- өрнектері, Әбдіғапарова Ұ.М., Бас;
7. Қазақтың ою- өрнектері, (мәтін), Байділдаұлы Шөптібай,
8.Қазақтың қол өнері. С. Қасиманов., « Қазақстан »
9 .Қазақ халқының сәндік ою- өрнек
« Аврора » Ленинград., 1970 ж
10.Қол өнер үлгілері- Казахское прикладное искусство. Бас;
11.Жүн өндеу және киіз басу қол өнері, Бас;
12.Қазақ халқының қол өнері. Арғынбаев Х. Бас; «
13. Қазақстан ою- өрнегінің энцеклопедиясы. М.Ш.Өмірбекова. Бас; Алматы
14. Сырмақ өнері- искусство сырмака, (мәтін), Ымқаққызы
15. Сырмақ, « Қазақстан әйелдері » №6, 1997
16. Сурет бояу альбомы. Бас; « Өнер »
17. Өмір нәрі - ата кәсіп. Қ. Ахметұлы,
18.Ою-өрнек ой нышаны. Мүсілімқызы Ұ. Ұла, 1994 ж
19. Қазақтың қол өнері. С. Қасиманов., « Қазақстан
20. Орнамент Казахстана ав архитектруре, скенов Т.К. Бас;
21. Архитектура мен жобалау негіздері. II том, Қазақстан
22. Архитектура- декаративное искуссттво Тажикистана, Бас; Альбом, Душанбе
23. Қазақ халқының тұрмысымен мәдениеті.
24. Еңбекке баулу және ұлттық тәрбие. Бас; Ыбырай
25.Ғылыми-танымдық, қоғамдық-рухани. Аңсар, №2, 2006 ж
26.Ана тілі 3- сынып. Бас; « Атамұра »,
27.Ағаштан түйін түйген қол- өнер. Оразайқызы Т. Бас;
28.Бейнелеу өнері 6-сынып. З.Айдарова.Бас; «Атамұра », Алматы
29. Бейнелеу өнері 5-сынып. З.Айдарова.Бас; «Атамұра », Алматы
30. Бейнелеу өнері 4-сынып. З.Айдарова.Бас; «Атамұра », Алматы
31.Киіз туырлықтағы көркем шежіре. Бас; Жұлдыз №4
32. Киіз үй: Архитектуралық шолу . Ақ желкең,
33. Красота и стандарт Б.Б.Борисовский. Бас; Москва,
34. Искусство Казакстана. Н.Нурмухамедов, Бас; Москва 1970 ж
35. Атадан қалған ақ боз
36. Қазақ халқының өнер мәдениеті, I Том,
37. Қазақ қол өнері. Дәркембай Шоқпарұлы. Бас;
38. Қазақстан Республикасының Ә. Қастейев атындағы мемлекеттік
39. Қазақстан тариыхы 7- сынып, БаБаев Д.
40. Қазақчстан тариыхы 8- сынып, БаБаев Д. Бас;
41. Бейнелеу өнері 2-сынып. З.Айдарова.Бас; «Атамұра », Алматы
42. Бейнелеу өнері 3-сынып. З.Айдарова.Бас; «Атамұра », Алматы
43. Сыныптағы тәрбие республика ғылым әдістемелік журнал. №
44. Бейнелеу өнері және сызу. Журнал №6
45. Бейнелеу өнері және сызу. Журнал №1 2009ж
46. Бейнелеу өнері және сызу. Журнал №4 2010ж
47. Направление творческих метод и стиль в искусстве,
48.Материалы по истории казахских ханств 15-18 в.в Бас;
49.Қазақтың зергерлі әшекейлері.Ш.Ж. Тоқтабаев .Бас; Алматы , 1985
50. Сырмақ өнері- искусство сырмака, (мәтін), Ымқаққызы
Қазақ қол өнері
Қазақтың сәндік қолданбалы қол өнері
Бейнелеу өнері мұғалімінің кәсіби дайындық моделі
«Бастауыш мектептегі бейнелеу өнерін еңбекке баулуды оқытудың әдістемесінің тарихы »- пәні бойынша дәрістер
Қазақ өнерінің тарихы
Қазақ халқының ұлттық өнерінің мәні
Ұлттық өнердің өзіндік ерекшеліктері
Ұлттық өнер
Қолөнер бұйымдарын жасауда ағаш өңдеу технологиясын дамыту
Жалпы білім беру пәндерді зерделеу емес, тұлғаны пәндермен дамыту