Файлдың иесі
Кіріспе
UNIX операциялық жүйесі (ОЖ) 1970 жылдары Веll Laboratories
Екінші, UNIX-тің ыңғайлылығы. UNIX шығысымен өзі коммерциялық болмай
Біздің заманымызда UNIX бүкіл дүние жүзіне аты мәлім
1 UNIX операциялық жүйесі
UNIX компьютерге арналған ОЖ. ОЖ-сіз бағдарламаны іске қосу
Әр түрлі ОЖ-лер белгілі бір мақсатпен жасалады, бірақ
ОЖ-нің ішіндегі
Файлдық жүйе-ақпаратты сыртқы ақпаратты тасымалдаушыларға сақтауды ұйымдастырады.
Драйвер-бұл сыртқы құрылғылармен (баспа құрылғысы, модем, сканер, плоттер)
Интерфейстің жұмыс істеу тәртібін түсініп және файлдық жүйемен,
UNIX-пен қарым-қатынас негізінен пернелік тақта (клавиатура) мен монитор
Нұсқаулық жүйенің интерфейсін баяндау үшін "Shell" (сыртқы қабаты)
Әдетте ОЖ-ге кірген кезде үшеуінің біреуі қосылады. Бұл
Графикалық интерфейс оған қарағанда салыстырмалы жаңалау және көп
Пиктограмма, терезе және экраннан түспейтін мәзірлер (меню) арқылы
Жағдай 1992 жылы өзгерді. Осы кезде UNIX system
1.1 Дискіжүктегішпен, тораппен және басқа
Компьютерлерге қосылуы мүмкін әр түрлі құрылғыларды UNIX-пен басқару
Құрылғы компьютерге жалғанғаннан кейін UNIX ол құрылғы жөнінде
1.2 UNIX бірнеше қолданушылармен жұмыс істейді
UNIX бір уақытта бірнеше процессорларды басқару, әр түрлі
" UNIX бір уақытта бірнеше қолданушымен қалай жұмыс
UNIX бірнеше адамдарға бір компьютерде жұмыс істеуге
2 Терминал
UNIX-ке кіру мүмкіндігін беретін бірнеше құрылғылар бар. Біздің
Біздер терминал ұғымын қолданғанда, біздің түсінігімізде экран, пернелік,
Терминалдың екі түрі болады:
1. Текстік терминал, ол тексті бейнелейді және сізге
2. Графикалық терминал, ол сізге UNIX-тің графикалық
Сіз файлдармен және құрылғыларды көрсететін бейнелерді немесе "пиктограммаларды"
UNIX- бірден-бір жалғанған монитор, пернелік және маус консольдық
Егер сіз UNIX жүйесіне тікелей қосылмаған графикалық
UNIX -те қолданылатын файлдарды бейнелеу үшін бірнеше терминдер
3 UNIX-тің нұсқаулары
UNIX-тің нұсқаулары анықталған құрал бар. Жалпы түрі келесідей:
Мұнда, command -
Көптеген нұсқаулар аргументсіз-ақ орындалады, мысалы, date нұсқауын жазып
Ерекше назар аударатын жағдай DOS-тағы сияқты DАТЕ пен
3.1 Опциясы бар нұсқауларды қолдану
Көптеген нұсқаулар аргументті болып келеді. Олар опциялар деп
1s-1
Сіз бірнеше опцияны қатар қолдана аласыз. Мысалы, уақытқа
Параметр деп
1s -1 my file
Осы тәсілді қолданып, сіз бірнеше файл жөнінде ақпаратты
1. NAME (аты) - нұсқаудың аты және ол
2. SYNOPSIS (конспект) - нұсқаудың қолданылатын барлық опциялары
3. DESCRIPTION (баяндау) - нұсқаудың
4. SEE ALSO (қосымша қара) - осыған байланысты
3.2 Файлдық жүйе
UNIX ОЖ-дегі көптеген
Файлдың аты
Файлдың аты 14 символдан артық болмауы керек. Файлдың
UNIX ОЖ-нің файлдық жүйесі иерархиялық терек тәріздес
Каталог жасау үшін mkdir poems нұсқауын қолданыңыз. Мысалға,
mk dir poems
Сіз каталогтың ішінен өзіңізге ішкі каталогты жасай аласыз.
/home/spike/work/utils
/home/spike/work/apps
/home/spike/work/errors
Бұл мысалда work каталогының ішіне utils, аррs және
1. utils- утилиттер жөнінде басшылыққа алып қолдану үшін.
2. аррs - қолданбалы бағдарламаларды басшылыққа алу үшін.
3. еrrors - қателер жөнінде хабарламалар беру үшін.
UMIX-тің файлдық тармағы өте үлкен және онда файлды
1 - кесте
Каталог Каталогтың құрылымы
/bin Каталогты ашу /usr/bin UNIX-тен алынатын негізгі нұсқаулар
r,rm,rmdir
/dev Мұнда құрылғылардың файлдары
компьютердің ақпараттық
байланысты. Мысалы, fot файлы
/ete UNIX-ті жүктеу үшін керекті ақпараттың көп бөлігін
/home Көбіне мұнда қолданушының каталогтары сақталады.
/lib Каталогты ашу үшін usr/lib. С бағдарламалау тіліне
/sbin UNIX-тің ішкі қолдану
1-кесте
/stand Мұнда UNIХ-тің ядросы сақталады. UNIХ-тің ядросы
/tmp Уақытша құрылған файлдардың сақталатын орны. Көптеген қосымшалар
/usr Басқа каталогтерде жоқ нәрселердің бәрін сақтайды. Қосымша,
/var Құрамында sрооl (баспаға шығару кезінде қолданылатын) және
Сізге керек емес файлдарды жою арқылы дискідегі бос
rm my poem
Мұнда mypoem файлын жою үшін rm нұсқауын осы
Бұл нұсқауды қолдану үшін каталогтің іші бос болу
Каталогты жою үшін бұл да жеткіліксіз болуы мүмкін.
UХ :rm dir : ERROR : Directory is
Бұл келген хабар сіз файлдарды жоймағаныңыз жөніндегі хабар.
Егер файлдың толық жолын білетін болсаңыз, онда ол
Файлдың орны келесі түрде көрсетіледі:
ls/home/north/errors/sec3/errors 301.
Мұнда каталоггың тізімі көлбеу сызықпен ажыратылған.
Ls нұсқауына қолданылатын опциялар.
Бұл нұсқау каталогтың немесе файлдың ішкі құрылысын көрсетеді.
ls -f файлдың типін көру үшін қолданыңыз.
-f опциясы файлдың типі жөнінде толық ақпаратты көрсетеді.
2-кесте
Символ Мәнісі
/ Көлбеу сызық каталогтарды көрсетеді.
* Жұлдызша қолдануға болатын
@ Бұл байланыс (link) белгісін, яғни бұл файл
Қарапайым файл екенін көрсетеді.
Ешқандай
Символ
Жоқ. Қарапайым файл екенін көрсетеді.
ls -l қолданып файл жөнінде толығырақ ақпарат алуға
ls-l/etc
etc каталогындағы файлдар жөнінде толығырақ ақпарат шығады. Егер
Мынадай жағдайды қарастырайық, каталогта файлдар өте көп және
Кейбір жағдайларда барлық файлды емес тек олардың белгілі
3.3 UNIX-те файлдарды жасау
Файлды жасаудың профессиональдық құпиялары жоқ. Текстік редактордағы бағдарламалар
Саt нұсқауын ықшам файлдарды көру үшін қолданады. Ал
more және рg нұсқаулары тексті экранға сиятын бөліктерін
more/tmp/myfile
Келтірілген нұсқау файлдың экранға сиятын бөлігін және бұл
рg нұсқауы (раgе-бет) more нұсқауы сияқты тексті экранға
pg/tmp/myfile
нұсқауын жазыңыз сонда сіз экранда текстің бір бөлігін
3.4 Редакциялаудың негізгі элементтері - Vi
редакторын қолдану
Текстік файлдарды редакциялау үшін қарапайым да (мысалы, .рrofile
Vi редакторы UNIX-тегі текстік редакторлардың ішіндегі ең көп
3.5 Vi редакторын іске қосу
Vi редакторын іске қосу үшін қарапайым vі деп
Мысалы: vi myfile
Егер мұндай файл жоқ болса, онда жаңағыдай бос
Егер сіздің vі редакторын қосқан кезде жазылған файл
vі-дің ішіне тексті енгізу үшін, тексті енгізу режиміне
3-кесте
Нұсқау Іс-әрекеті
А Тексті кілтемеден кейін орналастырады. (append-қосу) сіз "а"
А Сіз "А" пернесін басқанда, сілтеме жолдың соңғы
І Тексте сілтеменің орнына жазылады (insert). Сіз "і"
І Тексті жолдың басынан бастап орналастырады. Сілтеме жолдың
О Ағымдағы жолдың астынан жаңа жол жасап, осыған
О Ағымдағы жолдың үстін бір
Осы нұсқалардың біреуін жазған кезде сіз енгізу режиміне
Нұсқаулар режимінде басқа да vi редакторын басқаратын пернелерді
4-кесте
Нұсқа Іс-әрекеті
J Сілтемені төмен бір жолға түсіреді. ( мына
K Сілтемені жоғары бір жолға көтереді. ( мына
H Сілтемені бір орын солға жылжытады. ( мына
L Сілтемені бір орын оңға жылжытады. ( мына
H Сілтемені экранның
G Сілтемені құжаттың
жолдың бірінші символына апарып қояды).
ІG Сілтемені құжаттың
Сtrl+f Сілтемені бір экран алға жылжытады.
Сtrl+b Сілтемені бір экран кейін жылжытады.
Ў Сілтемені ағымдағы жолдың соңына орналастырады.
О Сілтемені ағымдағы жолдың басына орналыстырады.
W Сілтемені бір сөз
B Сілтемені бір сөз
Е Сілтемені
R Сілтеме көрсетіп тұрған символды айырбастайды.
R Бұрынырақ жазылған мэтінді ауыстырады, Еsс пернесін басқанша.
U Соңғы өзгерістерді алып тастайды. Екінші
басса, қайтадан қалпына келеді.
X
Сілтеме көрсетіп тұрған символды өшіреді.
Dw
Ағымдағы сөзді өшіреді.
Dd Ағымдағы жолды өшіреді.
Сw Ағымдағы сөзді
C Сілтемеден бастап жолдың
D Сілтемеден бастап жолдың
/ Мәтінді іздейді.
ZZ Барлық өзгерістерді сақтап, vi редакторына шығады.
4 Файлды баспаға шығару
vi редакторында жазылған файлды lр нұсқауы қолданылады. lр
lр нұсқауын қолданбас бұрын, сізге қандай принтерлерде баспа
lpstat –t
нұсқауын қолдануға болады.
Егер сіздің компьютерге бірнеше принтер жалғанған болса, lр
Файлды баспаға шығару осы файлдың типіне де байланысты.
Егер соңғы шыққан бағдарламаларды қолдансаңыз, онда ол РоstScript-файл
Lp-dpsdoc myfile
бұнда -d опциясы қандай
lp-dpsdoc-TpostScript tiger.ps
4.1 Баспаға шығармастан бұрын файлды форматтау
керек
lp нұсқауын қолданғанда, баспаға тек қана сіздің мәтін
pr phone.list | lp-dpsdoc
нұсқауын жазу керек. Осыдан кейін сіздің тізіміңіз жиектермен,
4.2 Файлдың иелері, топтар және олардың құқықтары
Топтар және ақпарат алу құқықтары, сіздің сіздің құқықтарыңыз:
Олар сіздің өзіндік файлға оқуын немесе көруін шектеуге
Олар бір топ қолданушылармен бірлесіп файлдар қолдану мүмкіндігін
Shell скрипті жасағанда сіз файлды іске қосу құқықтарын
Кейбірде каталогпен немесе файлмен жұмыс істеу сәтсіз болады.
4.3 Файлдың иесі
Файлдар жөнінде толық ақпаратты алу үшін is -1
UNIX-тің DOS-тан ерекшелігі эр бір файлдың өзінің иесі
Файлдың иесін өзгерту үшін сһоwn (сһаnge owner) нұсқауы
Chown zorb nwbackup
мұнда nwbackup файлдың иегері болып zorb қолданушыны тағайындайды.
Chgroup dev case.txt
бұл нұсқау саsе.txt файлдың тобын dev тобына
5 Ақпарат алу құқықтары
Сіз ақпарат алу құқықтарын орнатқанда жазу, оқу және
Бірінші, бағанда дефистер әріптермен араласа орналасқан 10 символ
бірінші, символдар жиына тек бір ғана символдан тұрады.
l- байланыс (link), басқа файлдармен немесе каталогтармен байланыс.
с - символдық ерекше құрылғы.
b - екілік ерекше құрылғы.
Ерекше құрылғылар /dev каталогында сақталады. Оқу (r-read), жазу
Енді екінші қатарды қарастырайық.
Мысалы:
rw-r-r-
мұнда бірінші үш символ файлдың иесінің құқықтары, яғни
Ақпарат алу кұқықтарын өзгерту сһmod (сһаnge mode) нұсқауы
Chmod go+x done.gz
Мұнда (g-group) топтар, басқалар (о-others). Осы нұсқаудан кейін
rw-r-x r-x
Файлдың көшірмесін алу үшін ср нұсқауы қолданылады. Мысалы:
Cp chap1 chap2
Бірнеше файлдардың көшірмесін алу үшін топтастыру шаблондарын қолдану
ср * /һоmе/docbmentation/book1
Сонымен бірден UNIX-тегі файлдарды DOS-қа көшірмесін алу үшін
Dosep *tif a:
UNIX-тегі tif-пен аяқталатын файлдың бәрін DOS-тағы а: дискетасына
6 UNIX-тегі қолдануға болатын құралдар
UNIX-тің комплектісінде құрал-саймандардың кең түрлері бар: есептеу үшін,
UNIX компьютерде орнатылған күн мен уақытты көрсетеді. Ол
date 14 34
Уақытты 14:34 деп өзгертеді. UNIX-те 24 сағаттық белдеу
Мысалы:
date 09 08
6.1 Файлдарды салыстыру
UNIX-те АSCII файлдармен жұмыс істейтін көптеген нұсқаулар бар.
Мысалы, екі файл берілген Меруерті және Меруерт2. Бұл
diff Меруерт 1 Меруерт 2
осы нұсқаудан кейін олардың жолдары салыстырылып, айырмашылықтары экранның
6.2 Сұрыптау (сортировка)
UNIX-те көп нәрселерді сұрыптауға болады. Егер файлды реттеу
Sort list > from.sorted
нұсқауын жазса жеткілікті.
6.3 Пароль
Қолданушының паролі UNIX-тегі қауіпсіздіктің бірінші қатары болып табылады.
Анда-санда паролді ауыстырып отырған жөн. Бұл жүйенің қауіпсіздігін
6.4 Санау
Санау wе нұсқасын ls-пен қатар қолдану арқылы болады.
Ls/usr/bin | ws-w
жазса жеткілікті. Бұл нұсқау жұмысты файлдар тізімін шығарудан
ls нұсқауынан шығатын мәліметтер көрсетілмейді. Өйткені ws нұсқауында
7 UNIX-те бір уақытта бірнеше іс-әрекеттер жасауға
болады
UNIX-тің бір уақытта бірнеше жұмыстар жасау оның күшті
8 Бағдарламаны фондық режимінде жүктеу
UNIX-те бағдарламаның жұмыс істеуінің екі түрі бар: оперативті
Кейбір нұсқаулар көп уақыт орындалады. Мысалы, қатты дискідегі
Find / -name abc -print
бұл нұсқауды жазғаннан кейін, ол файл қатты дискінің
Егер бағдарламалардың жұмыс істеуі көп уақытқа созылатын болса,
Find /-name abc –print &
Бағдарламаны фондық режимде жазғанда оған бір нөмір бекітіледі.
әрекеттің (процесс) нөмірі көрсетіледі. UNIX-те әрбір бағдарламаның іс-әрекет
Сіз жұмыс жатқан кезде йпсі файлды іздеп жатады.
Find /-name abc –print> /tmp/myfind &
8.1 Фондық бағдарламаларды басқару
Сіздің фондық режимдегі бағдарламаларды тоқтатқыңыз келсе, kill нұсқауын
kill 1%
мұнда 1 -тапсырманың нөмірі, ол міндетті түрде пайыз
kill -9 25214
мұнда -9 кілті сіз іс-әрекетті шынымен тоқтатқыңыз келетінін
Егер тапсырманы оперативтік режимнен фондық режимге көшіру оны
lg %1
ал керісінше көшіру үшін:
fg %1
деп жазсаңыз болады.
8.2 Бағдарламаны іске қосуды жобалау
Кейде сізге көп уақыт сонымен бірге компьютердің мүмкіншіліктерін
Мысалға, кешкі 10-да рrof.doc файлын баспа құралынан шығару
At 22:10
lp –dpsdos prof.doc
8.3 Қолданушылар ортасы
UNIX әр түрлі мақсаттар үшін қолданылады. Сондықтан оның
Жүйелік администратор UNIX-ті орнату кезінде, ол өзі /еtс/рrofile
umask құралы, әрбір
UNIX администраторы файлға хабарламалар қосуы мүмкін /еtc/motd.
Почта жөнінде хабарлама. Егер сізге почта келсе жүйегe
Жаңалықтар туралы хабарлама. Егер хабарламаның ұзындығы "күндегі хабарламадан"
Енді тек сіз үшін арналған профильдерді қарастырайық .рrofile
Сіздің почталық жәшіңіздің. Көбінде, өздік
GUI. Егер сіз қолданушының графикалық интерфейсімен жұмыс істегіңіз
8.4 Басқа сыртқы қабатқа көшу
Егер сіз С shell-мен жұмыс істеп тұрсыз, бірақ
shell=/usr/bin/ksh; export SHELL
Осы тәсілмен bourn shell-ге көше аласыз (/usr/bin/sh немесе)
а) Редакторды таңдау
Сізге ұнайтын редакторды таңдаңыз. Содан кейін EDITOR айнымалысын
EDITOR=vi; export EDITOR
Жүйелік шақыру белгісін ауыстыру үшін РSІ жүйелік айнымалыны
Ехроrt PSI='uname-n' \:\ỲlLOGNAME\>
мұнда жүйелік шақыруда сіздің компьютеріңіздің аты мен сіздің
Жүйенің сыртқы қабатын кішкене толығырақ қарастырайық.
Shell сыртқы қабаты енгізілген нұсқауларды қабылдап және соған
b) Ақпаратты бір нұсқаудан екінші нұсқауға беру
Мысалға, сізде адам аттарынан тұратын файл бар. Сіз
Sort names | mailx nick
нұсқауы names файлын реттеп, nick атты қолданушыға жібереді.
с) Нұсқауларды кезектестіріп орындау
Сізге нұсқауларды кезектестіріп орындау қажет болды. Ол үшін
Бірнеше файлды қолдану керек, бірақ сіз оларды әр
ls*doc
Ал егер а,b,с,d,е және f әріптерінен басталатын файлдарды
Ls [a-f]*
Егер файлдың атының ішінде А немесе В әріптері
Ls*[AaBв]*
нұсқауын жазса жеткілікті. Ал енді сұрақ белгісі "?"
ls ??.bас
мұнда .bас типінің алдында бір немесе екі символдан
8.5 Архивтеу
Архивтеу - бұл қарапайым сіздің компьютеріңізде файлдың көшірмесін
UNIX-тегі архивтеу нұсқаулары жұмсақ әрі қуатты және жұмыс
Файлды архивтеу үшін tar нұсқауын қолданып көрелік. Қарапайым
tar cv work
мұндағы с және v осы нұсқаудың кілттері. с
Егер архив дискетаға сыймаса, онда tar сізден жазылып
сріо нұсқауы tar-ға қарағанда икемдірек. Онда архивтелінетін ақпараттарды
find work – print | cpio – ocdv>/dev/rdsk/f0t
find нұсқауы work каталогының файлдармен ішкі каталогтарын қарап,
8.6 Архивтелген файлды қалпына келтіру
Егер сіз қажетті файлды жоғалтып алсаңыз, онда оны
cd /tmp
tаг xv
мұнда сd нұсқауы /tmp каталогына көшу үшін арналған.
Қорытынды
Біздің заманымызда UNIX бүкіл дүние жүзіне аты мәлім
UNIX компьютерге арналған операциялық жүйе. Операциялық жүйесіз бағдарламаны
Әр түрлі операциялық жүйелер белгілі бір мақсатпен жасалады,
UNIX операциялық жүйесі қазіргі кезде өте кең таралмаған,
Қолданылған әдебиеттер
1. Т.Фракен, В.Рюттен. UNIX для пользователей. – СПб:
2. Буч Г., Боон К. UNIX для начинающих.
3. Вирт Н., Грогоно Р. Операционная система UNIX.-М:
5
Unіx операциялық жүйесі туралы
UNIX операциялық жүйедегі файлдық жүйе
Файлдық жүйе функцияларына шолу
Файлдық жүйе туралы
Файлдар жүйесі
Sys conf каталогында файл конфигурациясын құру
Linux Red Hat операциялық жүйесі туралы
Ақпараттарды ықшамдау (архивтеу)
Информатика курсын программалық қамтамасыз ету
Деректер қорын басқару