Банктің пассивтік операциялары

Мазмұны
Кіріспе...........................................................................................................................3
1 Коммерциялық банктің пассивтік операциялары және олардың сипаттамасы...6
1.1 Банктің пассивтік операцияларының мәні мен құрылымы................................6
1.2 Банктің пассивтік операцияларының қалыптасу көздері және сапасына байланысты
1.3 Депозиттерді сақтандыру қорлары және жүйесі...............................................23
2 Қазіргі таңдағы коммерциялық банктердің пассивтік операцияларын талдау («Казкоммерцбанк»
2.1 2008-2010 жылдар аралығындағы «Казкоммерцбанк» АҚ-ның экономикалық әрекетін талдау...........................................................................................................29
2.2 «Казкоммерцбанк» АҚ-ның пассивтік операцияларын талдау.......................34
3 Коммерциялық банктің пассивті операцияларын жетілдіру жолдары..............40
3.1 Банктік секторда коммерциялық банктердің қаржылық жағдайын тұрақтандыру шаралары...........................................................................................40
3.2 Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің пассивтік операцияларының даму
3.3 Коммерциялық банктердің пассивтерінің құрылымын жақсарту жолдары...52
Қорытынды.................................................................................................................59
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................
Кіріспе
Банктер қызметінің мәні оларды басқа органдардан ажырататын функцияларды орындаудан
Банк қызметін – банктің клиент мүддесі үшін белгілі бір
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен
Дипломдық жұмыстың өзектілігі - қаржы секторы экономиканың ең серпінді
Қазіргі коммерциялық банктер – бұл тікелей кәсіпорындарға, ұйымдарға, сондай-ақ
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да пассивтік
Пассивтік операциялар көмегімен банктер нарықтан несиелік ресурстарды сатып алады.
Пассивтік операциялар мынандай формалары болады:
-коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
-банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
-басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
-депозиттік операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тартуға мүмкіндік береді.
Банктің меншікті қаражаттары – банктің экономикалық дербесін және қызмет
Бүгінгі экономикалық көрсеткіш және банктің міндетті төлемдерін болашаққа өмір
Осы коммерциялық банктердің проблемалары мен шешуші жолдарының маңыздылығы және
Жұмыстың мақсаты – банктердің пассивтік операцияларын талдау.
Жұмысты мақсатына байланысты келесі міндеттер қойылады:
-банктң пассивтік операциялары, олардың қалыптасу көздерін қарастыру;
-коммерциялық банктердің негізгі операциялары және олардың сипаттамасы;
-АҚ «Казкоммерцбанк» экономикалық әрекетін және пассивтік операцияларын талдау;
-коммерциялық банктің пайдасын жоғарғы шегіне жеткізу проблемаларын зерттеу;
-банктің пассивті операцияларын жетілдіру жолдары айқындау.
Зерттеу объектісі болып «Казкоммерцбанк» АҚ-ның пассивтік операциялары болып табылады.
Дипломдық жұмыстың теориялық және әдістемелік негізі ретінде әлемдік экономикалық
Қаржы шаруашылық мәліметтерді, нақты сұрақтар мен мәселелерді әзірлегенде абстракция-логикалық,
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы қазіргі уақытта коммерциялық банктің пассивтік
Зерттеу жұмысының ғылыми-тәжірибелік маңыздылығы – дипломдық жұмыста берілген
Дипломдық жұмыстың құрылымы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде коммерциялық банктердің пассивтік операцияларының мәні
Екінші бөлімде коммерциялық банктердің қаржы-экономикалық нәтижесін талдау (АҚ «Казкоммерцбанк»),
Үшінші бөлімде коммерциялық банктердің тиімділігін жетілдіру жолдары, коммерциялық банктің
1 Коммерциялық банктің пассивтік операциялары және олардың сипаттамасы
Банктің пассивтік операцияларының мәні мен құрылымы
Қазіргі кезде негізгі дәстүрлі қызметтерге бұрынғыша салымдар тарту мен
Коммерциялық банктердің желісі ақша нарығының қалыптасуына ықпал етеді, ал
Коммерциялық банктер негізінен өз клиенттерінің шаршылық қызметтеріне қызмет көрсетумен
Ұлттық банкінің арнайы лицензиялары бар болса, банктер басқа да
Осы операцияларды топтай отырып, олармен атқарылатын негізгі қызметтерді былай
-уақытша бос ақшалай құражаттарды жинақтау (депозиттік операциялар);
-экономиканы және халықты несиелендіру (активтік операциялар);
-қолма-қолсыз есеп айырысуларды ұйымдастыру және жүргізу;
-инвестициялық қызметті;
-клиенттерге басқа да қаржылық қызметтерді көрсету.
1) Банктің пассивтік операциялары
Пассивтік операциялар негізіндебанктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да пассивтік
Банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде құрылатындықтан, оған анықтама берген
Ал соңғы оқулықтарға сүйенсек, пассивтік шоттағы немесе активті-пассивтік шоттағы
Бұл анықтамалар бірін-бірі толықтырады десе болады, себебі біріншісі пассивтік
Пассивтік операциялардың мынадай формалары болады:
-коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялауы;
-банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды ұлғайту және құру;
-басқа да заңды тұлғалардан несиелер алу;
-депозиттік операциялар.
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тарту мүмкіндік береді.
Сонымен банктің ресурстары екі топқа бөлінеді:
-банктің меншікті қаражаттары;
-банктің тартылған қаражаттары.
Банктің меншікті қаражаттары қатарына меншікті капиталы мен оған сай
Банктің меншікті қаражаттарының банктің үнемі тұрақтылығын ұстап тұруда маңызы
Банктің меншікті қаражаттары-банктің экономикалық дербестігін және қызмет ету тұрақтылығын
Банктің меншікті қаражатына жататындар:
-банктің жарғылық капиталы;
-банктің резервтік капиталы;
-қосымша капиталы және пайда есебінен құрылған басқа қорлары;
-сақтандыру резервтері;
-бөлінбеген пайдасы.
Банктің жарғылық капиталы – банктің заңды тұлға третінде міндетті
Бағалы қағаз шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын банктің
Қазақстанда екінші деңгейлі банктер мынадай екі ұйымдық формаларда құрыла
-пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасында;
-акционерлік банк;
-шетел капиталының қатысуымен.
Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың
Резевтік қордың шамасы заңды түрде жарғылық қормен теңескен жағдайда
Қосымша капиталдар негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылған аударымдар есебінен
Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және
Банктің тартылған қаражаттары активтік операциялар, оның ішінде, несиелік операциялардың
Банктердің ресурстарының жалпы сомасында тартылған қаражаттар үлесі олардың басым
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін
Әлемдік банктің тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты
I топ – депозиттер;
II топ – депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігіндепозиттер құрайды. Депозиттер банк
Депозит – бұл клиенттердің банктегі бір шотқа салған және
Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің қарыз түрінде
Депозиттік емес банктің ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
-талап етуіне дейінгі депозиттер;
-мерзімді депозиттер;
-жинақ салымдар;
-бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер – бұл салым иелерінің бастапқы
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
-мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың
-әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
-есеп айырысудағы қаражаттар;
-жергілікті бюджеттер қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
-басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін
Мерзімдік салым депозиті – белгілі мерзімі бар және тұрақты
Салым иесі келісілген мерзімнен бұрын алған жағдайда банк айып-пұл
Мерзімді салымдар мен мерзімді депозиттердің ерекшеліктері болады:
-есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да
-шоттағы қаражат баяу айналады;
-тұрақты пайыз төленеді;
-пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Орталық банк тарапынан реттеліп
-ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын ала хабардар етуі
-бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
Тағы біркеңінен таралған салымның түрі – жинақ салымдары. Олардың
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары
-мерзімді жинақ салымдары;
-қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары;
-ұтыс салымдары;
-ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
-мақсатты және ағындық салымдар;
-алдын-ала алуын хабарлайтын салымдар;
-валюталық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарға тұрақты мерзімі белгіленетін және сол мерзім
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты
Ағымдық жинақ салымдар, негізінен, жалақы, зейнетақы, үздіксіз төлемдерді төлеу
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және
Депозиттік және жинақ сертификаттары – бұл салым иесіне белгілі
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуіне қарай екі түрлі болып
1.Атаулы сертификаттар;
2.Мәлімдеуші сертификаттар.
Атаулы депозиттік және жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атына
Әлемдік тәжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай екі түрі бар:
1.Аударылатын;
2.Аударылмайтын.
Аударылмайтын депозиттік сертификаттар ссалым иелерінің қолдарында болып, уақыты жеткен
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші нарықты сатып
Банкаралық несие – бұл коммерциялық банктердің бір-біріне беретін несиелері.
Овернайт – банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың
Мысалға, оны бүгін кешке алған жағдайда, ертеңіне кешке қайтаруға
Күндізгі заем – банктік жұмыс күні ішінде банктердің Ұлттық
Бұл аталған несиелер несиелер қысқа мерзімді. Ұлттық банк екінші
Осындай жағдайда коммерциялық банктердің активтік операцияларын қаржыландырудың басты көзі
-депозиттік ресурстардың қаржыландыратын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасына сәйкес
-депозиттік операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда алу
-депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдардың
-салым несиелерінің санын өсіру мақсатында, депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып,
2)Банктердің активтік операциялары
Активтік операциялар – бұл банктердің табыс алу және өзінің
Бұл екі мақсаттың бірегейлігі банкті коммерциялық кәсіпорын ретінде тартылған
Активтік банктік операциялар өзінің формасына және тағайындалуына қарай әр
-ссудалық операциялар;
-инвестициялық операциялар;
-депозиттік операциялар;
-қаржылық операциялар;
-басқа да операциялар.
Банк активтік операцияларының маңызды бөлігін банктік несиелік операциялары негізінде
Банктің инвестициялық операциялары – несиелік операциялардан кейін банкке табыс
Банктің инвестициялық операция жүргізетің бағалы қағаздары екі топқа бөлінеді:
1.мемлекеттің бағалы қағаздары;
2.корпоративтік бағалы.
Мемлекеттің бағалы қағаздары табыстығына қарай үш түрге бөлінеді:
-Дисконттық, мұндай бағалы қағаздар алғашқы нарықта инвесторларға жеңілдікпен сатылып,
-Купондық, яғни номиналдық құнына пайызбен бейнеленген табыс әкелетін бағалы
-Аралас, яғни купон және дисконт түрінде қатар табыс әкелетін
Сонымен қатар активтерінің бір бөлігін өтімді корпоративтік бағалы қағаздарға
Акциялар;
Облигациялар;
депозиттік және жинақ сертификаттары;
ипотекалық куәліктер;
депозитаралық қолхаттар.
Акция – бұл акционерлік қоғамның жарғылық капиталына үлес қосқандығын
Облигация – оның иесінің ақшалай қаражат салғандығын куәландыратын және
Қазақстанда айналыста жүрген облигациялар табыстылығына қарай екі түрге бөлінеді:
1.купондық облигация-инвестор банкке пайыз мөлшерлемесі формасында, яғни алты айда
2.дисконттық облигация-инвестор банктің облигацияны шығарудан номиналдық құнынан төменгі бағада
Банктің активтік депозиттік операциялары өтімділікті қолдану және банктермен корреспонденттік
Лизинг – бұл лизинг берушінің қзіне тиесілі құрал –
Барлық лизингтік операциялар екі түрге бөлінеді: шұғыл және қаржылық
1.Шұғыл лизинг – бұл мүліктің қызмет ету мерзіміне қарағанда,
2.Қаржылық лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының
Коммерциялық банктердің ең көп тараған делдалдық қызметінің бір түрі
Факторинг операциясы – жабдықтаушының жабдықтаған тауары мен көрсеткен қызметтері
Факторинг операциясына үш тарап қатысады:
1.Факторингтік компания - өздерінің клиенттерінен шот-фактураны сатып алатын арнайы
2.Клиент – факторинг компаниясымен келісімшарт жасасушы өнеркәсіптік немесе сауда
3.Кәсіпорын – тауарды сатып алушы фирма.
Форфейтинг операциясы – форфейтордың, яғни коммерциялық банктің немесе арнайы
Форфейтинг мәмілесінде үш қатысушы болады:
1.Экспортер, яғни тауарды орта мерзімді несиеге беруші;
2.Импортер, яғни тауарды несиеге алушы;
3.Форфейтор, яғни мәмілені қаржыландырушы банк немесе арнайы ұйым.
Банктің пассивтік операцияларының қалыптасу көздері және сапасына байланысты жіктеу
Пассивтік операциялар негізінде банктің ресурстары жинақталады. Сондықтан да пассивтік
Банк ресурстары пассивтік операциялар нәтижесінде құрылатындықтан, оған анықтама берген
Ал соңғы оқулықтарға сүйенсек, пассивтік операциялар – бұл нәтижесінде
Бұл анықтамалар бірін-бірі толықтырады десе болады, себебі бірінші пасссивтік
Пассивтік операциялар көмегімен банктен нарықтан несиелік ресурстарды сатып алады.
Пассивтік операциялардың мынандай формалары болады:
-Коммерциялық банктердің бағалы қағаздарды алғашқы эмиссиялау;
-Банк пайдасынан капиталдарды немесе қорларды құру және ұлғайту;
-Басқа да несие тұлғаларынан несие алу;
-Депозиттік операциялар [8,49].
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражыттарды банктерге тартуға мүмкіндік береді.
Сонымен банк ресурстары екі топқы бөлінеді:
-банкің меншікті қаражаттары;
-банктің тартылған қаражатары.
Банктің меншікті қаражатары қатарына меншікі капиталы мен оға
Шын мәнісінде, меншікті және тартылған қаражаттардың арасында шекті ең
Банктің меншікті қаражаттарының банктің үнемі тұрақтлығын ұстап тұруда маңызды.
Банктің меншікті қаражаттары - банкің экономикалық дербестігін және
Банкің меншікті қаражаттарына жататындар:
- банктің жарғылық капиталы;
- бакнтің резервтік капиталы;
- қосымша капиталы дәне пайда есебінен құрылған басқа қорлар;
- сақтандыру резервтері;
- бөлінбеген пайдасы.
Банктің қаржылық капиталы – банктің заңды тұлға ретінде міндеті
Бағалы қағаз (акция) шығару есебінен құрылған банктің жарғылық капиталын
Қазақстанда екінші денгейлі банктер мынадай екі ұйымдық формаларда құрыла
пай қосу арқылы, яғни жауапкершілігі шектеулі серіктестік формасыда;
акционерлік банк ;
шетел капиталының қатысуымен.
Банктің меншікті қаражатының түріне резервтік қор жатады.
Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың
орнын жабу мақсатында құрылған ақшалай қаражаты.
Резервтік қор банктің тұрақты қызмет етуін қамтамасыз етеді. Резервтік
Қосымша капиталдар негізгі құралдардың тозуына байланысты аударылғанда аударымдар есебінен
Арнайы қорлар болса, негізгі қорларды қайта бағалау қоры ұлттық
Банк ресурстарының құрамындағы меншікті капитал үлесі тартылған қаражаттарға
Коммерциялық банктердің меншікті капиталының рөлі мен шамасы басқа қызметпен
Банктің меншікті капиталы банктің тұрақтылығын қамтамасыз етуде маңызды. Банктің
Меншікті және тартылған коммерциялық банк ресурстары Ұлттық банкте ашылатын
Банктің меншікті капиталы – банктің қаржылық тұрақтылығын, коммерциялық және
Банктің меншікті капиталының құрылымы бірдей емес, себебі, оларға әсер
Валюталық қаражаттарды қайта бағалау қоры шетел валютасында жарғылық капиталды
Келесі қорға жекелеген банктік операциялар бойынша тәуекелді төмендету мақсатында
Бөлінбеген пайда – акциялар бойынша дивидендті төлегеннен кейін және
Банктің тартылған қаражаттары активтік операциялар, оның ішінде, несиелік операциялардың
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін
Әлемдік банктік тәжірибеде барлық тартылатын қаражаттарды жинақтау тәсілдеріне байланысты
І топ – депозиттер;
ІІ топ – депозиттік емес тартылған қаражаттар.
Тартылған қаражаттар ішінде ең көп бөлігін депозиттер құрайды. Депозиттер
Депозит – бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың)
Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің қарыз түрінде
Депозиттік емес банктік ресурс көздері мен депозиттер өзара ажыратылады.
Депозиттік емес тартылған ресурстармен көбіне ірі коммерциялық банктер айналысады.
Қазіргі банктік тәжірибеде салымдардың, депозиттердің және депозиттік емес ресурстардың
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
талап етуіне дейінгі депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары;
бағалы қағаздар.
Талап етуіне дейінгі депозиттер – бұл салым иелерінің бастапқы
Отандық банктік тәжірибеде талап етуіне дейінгі депозиттерге мыналар жатады:
мемлекеттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әр түрлі шағын коммерциялық құрылымдардың
әр түрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары;
есеп айырысудағы қаражаттар;
жергілікті бюджет қаражаттары және олардың шоттарындағы қаражаттар;
басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтары.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері
Ал кемшілігі – бұл шот бойынша пайыз төленбейді немесе
ақша салу және оны кез-келген уақытта ешқандайда шектеусіз жүзеге
шот иесі банктен осы шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде
банктер талап етуге дейінгі шоттарда ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін
талап етуге дейінгі депозиттер бойынша коммерциялық банк Оралық банкте
Мерзімді салым (депозит) – белгілі мерзімі бар және тұрақты
Салым иесі келісілген мерзімнен бұрын алған жағдайда банк айып-пұл
Мерзімді салымдар мен мерзімді депозиттердің ерекшеліктері болады:
есеп айырысу үшін пайдаланылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандайда есеп
шоттағы қаражат баяу айналады;
тұрақты пайыз төленеді;
пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Орталық банк тарапынан реттеліп
ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын-ала хабардар етуі талап
бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерде резервтер белгіленеді.
Тағы бір кеңінен тараған салымның түрі – жинақ салымдары.
Жинақ салымдарының тұрақты мерзімі болмайды.Бұл салымдардың түрі бойынша, мерзімді
Жинақ салымдарының мынадай ерекшеліктері болады:
ақшалай қаражаттар сақтауда тұрақты мерзімі болмайды;
шоттағы қаражатты алдын-ала алу барысында ешқандай ескерту талап етілмейді;
ақшаны шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түрде ақшалай
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым
мерзімді жинақ салымдары;
қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары;
ұтыс салымдары;
ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
мақсатты және ағымдық салымдар;
алдын-ала алуын хабарлайтын салымдар;
валюталық салымдар.
Мерзімді жинақ салымдарына тұрақты мерзімі белгіленетін және сол мерзім
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты
Қосымша жарна қосатын салымдар – бұл шоттағы қаражатқа алдын-ала
Ағымдық жинақ салымдар, негізінен, жалақы, зейнетақы, үздіксіз төлемдерді төлеу
Мерзімді депозиттер мен жинақ салымдарының бір түріне депозиттік және
Депозиттік және жинақ сертификаттары – бұл салым иесіне белгілі
Депозиттік және жинақ сертификаттары иемденуіне қарай екі түрлі болып
Атаулы сертификат;
Мәлімдеуші сертификат.
Атаулы депозиттік және жинақ сертификаттары бұл салым иелерінің атына
Депозиттік және жинақ сертификаттары сатылған тауарлар және көрсетілген қызметтер
Әлемдік тәжірибеде депозиттік сертификаттардың мынадай екі түрі бар:
Аударылатын;
Аударылмайтын.
Аударылмайтын депозиттік сертификаттар салым иелерінің қолдарында болып, уақыты жеткен
Аударылатын депозиттік сертификаттар басқа бір тұлғаларға екінші нарықта сатып-алу
Жинақ сертификаты жеке тұлғаларға арналып шығарылады. Жинақ сертификатының мерзімі
Мерзімді депозиттік және жинақ сертификаттары мерзімінен бұрын төленуге ұсынылуы
АҚШ-тың банктік тәжірибесінде, талап етуге дейінгі депозиттік шоттармен қатар,
Нау-шоттар бұл пайыз төленетін, чектік депозиттер болып табылады.
Нау-шоттың мынадай өзіне тән ерекшеліктері болады:
бұл шот түрі бойынша пайыз төленеді;
бұл шот жеке тұлғаларға немесе пайда таппайтын ұйымдарға ашылады;
салым иелерінен бұл шотта ең төменгі қаражат болуы талап
Куәладырылған чектер шоттары – бұл куәландырылған чектерді төлеу үшін,
Оның мынадай ерекшелігі бар:
ақша нарығының басқа құралдары бойынша мөлшерлеменің өзгеруіне байланысты,
шот бойынша ең төменгі қалдықтың болуының талап етілуі;
салымдардың сақтандырылуы;
иемденуші, үшінші жақтың төлемдері үшін айына шоттан алты рет
Банктердегі депозиттер түріндегі бағалы қағаздар мынадай түрлерге бөлінеді:
кәсіпорындар және акционерлік қоғамдардағы банктердің акциялары мен облигациялары;
банкке сақталуға берілген және ссудамен қамтамасыз етілген акциялар мен
шетелдіквалюталар мен жасалатын операциялар бойынша бағалы қағаздар мен құндылықтар.
Отандық банктеріміздің тартылған қаражаттары ішінде банкаралық несиенің де рөлі
Банкаралық несие – бұлкоммерциялық банктердің бір-біріне беретін несиелері. Банкаралық
Банкаралық несиенің бір түріне Ұлттық банктің коммерциялық банктерге қысқа
Овернайт – банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың
Күндізгі заем – банктік жұмыс күні ішінде банктердің Ұлттық
Бұл аталған несиелер қысқа мерзімді. Ұлттық банк екінші деңгейдегі
депозиттік ресурстарды қаржыландыратын активтік операциялардың мерзімдері мен сомасына сәйкес
депозиттік операциялар банк пайдасын ұлғайтуға немесе болашақта пайда алу
депозиттік операцияларды ұйымдастыру процесінде мерзімді депозиттер мен мерзімді салымдардың
салым иелерінің санын өсіру мақсатында, депозиттік операциялар түрлерін ұлғайтып,
Банктің табыстары, олардың қалыпасу көздері. КБ табыс көздеріне мынадай
Несиелік бизнесі;
Дисконттық бизнесі;
Сақтау бизнесі;
Банктік кепіл беру қызметі;
Салымдар қабылдау, клиенттің тапсырысы бойынша өнеркәсіпті жүзеге асыру бизнесі;
Басқа банктермен корреспонденттік қатынасқа негізделген бизнес;
Дәстүрлі емес қызметтерді көрсету бизнесі.
Несиелік бизнес екі элементтен тұрады: клиенттерге және заңды тұлғаларға
Дисконттық бизнес төленбеген вексельдерді, чектерді және талаптарды банктің белгілі
Сатып алғаннан төлемнің түсуі арасындағы аралықта банктік несиелік ресурсын
Факторингоперациясының түріне байланысты тәуекелге сәйкес шамасы ауытқып отыратын комиссиондық
Факторинг операциясындағы комиссия пайызбен белгіленетіндіктен, факторингтік операциядан түсетін табысты
Сақтау бизнесі банктің трастылық (сенім) және агенттік қызметтеріне
Бағалы қағаздармен бизнес мынадай элементтерді қамтиды
банктің өзінің бағалы қағаздарын шығару;
оларды нарықта сату;
кәсіпорындарды жекешелендіруге байланысты қызмет көрсетуде басқа да эмитенттердің бағалы
Мұндай бизнестен түсетін табыс мынадай көздерден құралады:
өзінің және басқа да эмитенттердің бағалы қағаздарын сату барысында
жекешелендіруге байланысты көрсеткен қызметі (жекешелендірілетін кәсіпорынның есебін талап етілетін
Банк шығыстарының жіктелуі. Коммерциялық банктердің шығыстарын формасына және есепке
Формасына қарай олар мынадай түрлерге бөліеді:
пайыздық шығыстар;
пайызсыз шығыстар;
басқа да шығыстар.
Пайыздық шығыстар клиенттердің талап ету және мерзімді депозиттері, басқа
Пайызсыз шысығтарға жалпы банктік операциондық шығыстары мен басқару аппаратын
Сонымен бірінші тарауды қорыта, келесіні анықтадық.
Пассивтік операциялар – бұл несиелік және активтік операцияларды жүзеге
Пассивтік операциялар айналыстағы ақшалай қаражаттарды банктерге тартуға мүмкіндік береді.
Осындай жағдайда коммерциялық банктердің активтік операцияларын қаржыландырудың басты көзі
Жоғарыда қарастырылған сұрақтарға, ой тұжырым жасайтын болсақ, пассивтік операциялар
1.3 Депозиттерді сақтандыру қорлары және жүйесі
Депозиттерді қорғау жүйесі Ұлттық банк тарапынан коммерциялық банктердің қызметін
Салымдарды сақтандыру негізінде банктердің депозиттерді жалпылама қайтарып алуға байланысты
Қор құрылтайшысы – Қазақстан Республикасының Ұлттық банккі, ал оның
Қор Ұлттық банк атынан, мемлекет атынан салымдарды орналастыруға негізгі
Қор қаржылары ұжымдық сақтандыру жүйесінің салымдарынан жинақталады. Салым үш
2001 жылдың 1 шілдесінен:
теңгеде жылдық есеппен 16 пайыз;
доллар және еурола жылдық есеппен 9 пайыз;
2001 жылдың 1 қазанынан;
теңгеде жылдық есеппен 14 пайыз;
доллар және еурода жылдық есеппен 8 пайыз.
Салымдар (депозиттер) және олар бойынша есептелген сыйақы сомалары міндетті
Қор әрбір салымшыға қайтарылуы міндетті салым мөлшерін төлеп отырады,
Мерзімді салымдар (депозиттер) бойынша:
Теңгеде – салынған салым (депозит) сомасы; бірақ 400 мың
АҚШ доллары және еурода – салынған салымның (депозиттің) 90%
Талап ету салымы бойынша теңгеде – салынған салым (депозит)
Бір салымшы әртүрлі валютада салынған мерзімді салымдар (депозиттер) бір
Салымшы өзінің әртүрлі валютада салған мерзімді салымы бойынша төлемдерді
Жинақталған резервтер салымдар бойынша жетіспеген соманы қалпына келтіруге жеткіліксіз
Міндетті күнтізбелік жарна мөлшері әр қатысушы банк үшін олардың
Қордың 80 пайыздан кем емес бөлігін Қаржы министрлігінің бағалы
Ұжымдық сақтандыруға халықаралық стандарттарға өту бойынша бірінші топқа енетін
Барлық банктер ұжымдық сақтандыруға қатысуға тырысады, өйткені сақтандыру жүйесіне
Шетелдік тәжірибе елде қалыпты жұмыс істйтін банктік жүйе қалыптасқанда
Барлық дамыған елде депозиттерді сақтаадырудың бір немесе басқа да
Францияда бір салымшыға кепілдік 400 мың француз франкін құрайды.
Германияда неміс банктерінің федералдық ассоциациясы жетекшілігіндегі депозитті қорғау қорына
Жапония, Испания, Канада, Ұлыбритания және АҚШ – та депозиттерді
Канада банктерінің депозиттерді сақтандыру бойынша Канада корпорациясынан төлейтін сақтандыру
Жапонияда банктің депозиттер бойынша сақтандыру сомасы бір салымшыға 10
Депозиттерді сақтандырудың федералдық бағдарламасы бойынша АҚШ – та
Салымның жоғары сақтандырылатын жарнасына шек қою себептері неде? Біріншіден,
Банктің жүйеде ақша қаржыларын жинақтауға ынталандырудың келесі механизмі –
Соңғы кездері ел экономикасына тұрғандардың бос ақша қаржыларын тартудың
Қазақстан Республикасының депозиттік операцияларының одан әрі дамуына әсер етуші
Резервтеу мөлшері факторының ерекшелігі депозиттерді тарту құнын банк операциялары
Коммерциялық банктер жүргізетін депозиттік саясатқа әсер етуші факторлардың бірі
Депозиттік операциялардың дамуына әсер етуші факторлардың екінші тобына депозиттік
Депозиттер нарығын одан әрі жетілдіру мен кеңейтудің маңызды
Қазіргі таңдағы коммерциялық банктердің пассивтік операцияларын талдау («Казкоммерцбанк» АҚ
2.1 2008-2010 жылдар аралығындағы «Казкоммерцбанк» АҚ-ның экономикалық әрекетін талдау
2010 жылы банктің активтері 27 %-ға өсіп, 571,7 млрд.
Банктің операциялық тиімділік көрсеткіштерінің жақсаруы және, соның салдары ретінде,
Депозиттер. 2010 жылы жеке тұлғалар арасында да, заңды тұлғалар
«Казкоммерцбанк» АҚ 2010 жылы шетелдік қаржы нарығында жүргізген қызметін
2010 жылы «Казкоммерцбанк» АҚ Қазақстан банктерінің ішінде алғашқылардың бірі
Германия, Австрия, Швейцария сияқты «неміс тілді» елдердің жаңа, Қазақстандық
2010 жылдың қараша айында банк бір жыл бұрын, яғни
Есепті жыл ішінде банк Еуропалық қайта құру және даму
«Казкоммерцбанк» АҚ қатысатын ЕҚДБ бағдарламалары: «Қазақстандық шағын бизнесті қаржыландыру»
Саудалық қаржыландыру банктің халықаралық қызметінің басты бағыттарының бірі болып
Банктің сан алуан өнімдері мен корреспондент-банктердің кең тараған ауқымды
2010 жылдың ішінде жалпы сомасы 120 млн. АҚШ доллары
импорттық аккредитивтер аясында жалпы сомасы 54 млн. АҚШ доллары
резервтік аккредитивтер арқылы клиенттердің экспортық және импорттық келісімшарттарын қаржыландыру
Сонымен қатар 14 млн. АҚШ доллары сомасында кепілдік шығарылды.
«Казкоммерцбанк» АҚ 2001 жылдан бастап «жол чектері» өнімін беру
Бүгінгі таңда «Казкоммерцбанк» АҚ барлық филиалдары мен есеп айырысу-касса
2009 жылдың маусым айында банк American Express компаниясымен қосымша
Акцияларға қатысып, банк қызметкерлері арасында жарыстар өткізу American Express
2010 жылдың қорытындысы бойынша банк Қазақстан Республикасы аймағында American
«Жедел ақша аударымдары» жүйесі 2000 жылдан бастап сәтті қызмет
2010 жылы жеке тұлғалар «Жедел ақша аударымдары» жүйесі арқылы
Банк ұсынған «Жедел түсім» жүйесі Қазақстан Республикасы аумағында ақша
«Казкоммерцбанк» АҚ алғашқылардың бірі болып Қазақстан Республикасында «Интернет-банкинг» жүйесін
«Интернет-банкинг» жүйесін пайдалана лтырып, клиент төлем жасайды, валюта сатып
2010 жылы «Интернет-банкинг» жүйесіне қосылған клиенттердің саны бір жыл
2010 жылы банктің 5 филиалында клиенттердің «Интернет-банкинг» жүйесінде, сондай-ақ
Сан алуан техникалық, ұйымдастырушылық және т.б. арнайы құралдар мен
Банктің инкассация қызметніңі бірегей ерекшелігі – Қазақстан Республикасының 14
Банктің корпоративтік желісіне жаңа 15 ЕКБ қосылды. 2010 жылы
2010 жылы банк технологияларын дамытуға жасалған басты қадамдардың бірі
Т 24 жүйесінде көзделдген қызметтердің жан-жақты болуын серверлік платформалар
Өз жұмысын жетілдіре отырып, Банк басымдық – клиенттердің сұранысын
Бизнес-процестердің тиімді жұмыс істеуін қамтамасыз етудегі негізгі міндеттер құжаттаманың
2010 жылы Алматы облыстық филиалы мен филиалдық 15 жаңа
2009 жылдың 1 қаңтарына дейін банктің мұндай құрылымдық бөлімшелерінің
«Казкоммерцбанк» шығарылған карточкалар саны мен эквайринг желісін дамыту бойынша
2010 жылдың қаңтарында банктің айналымдағы карточкалар санының нарықтағы үлесі
2010 жылы банк MasterCard халықаралық төлем жүйесіне қосылуды,
2.2 «Казкоммерцбанк» АҚ-ның пассивтік операцияларын талдау
Пассивтік операциялардың негізгі түрі депозиттер. Сондықтан да пассивтік операцияларды
Егер банктер халық қолындағы ақшалардың біршамаларын банкке тартса, онда
«Казкоммерцбанк» салымшылары әр түрлі категориялардағы тұлғалар. Егер клиенттерді сегменттерге
зейнеткерлер;
VIPжәне бейрезиденттер;
Орта бөлік.
Қазіргі кезде салымшылардың депозиттерінің 59 % банкте орналасқан. 2008-2010
«Казкоммерцбанк» АҚ депозит түрлері:
Чемпион;
VIP;
Ұзақ мерзімді (Долгосрочный);
Балаларыңды ойла (Подумай о детях);
Талап етілгенге дейінгі (До востребования);
Жедел жинақтаушы (Срочный накопительный);
Зейнеттік (Пенсионный);
Рантье;
Жедел (Срочный);
Менің үйім (Мой дом);
Жай шешім (Простое решение).
Енді әрбір депозитті талдайық. VIP депозитінің қаражаты көп, жеке
Кесте 1
«VIP» депозитінің ерекшеліктері [23].
Мерзімі 12 айдан 60 айға дейін
Салымның минималды сомасы Салған күнге нарық курсы бойынша эквивалент
Мөлшерлеменің тіркеу кезеңі Теңгеде 30 ай және валютада 24
Капитализация Айлық
Қосымша жарналарды қабылдау Шектеу жоқ
Мерзімнен бұрын бұзу Бір айға дейін болса сыйақы төленбейді;
VIP депозитінің артықшылықтары: салым сомасынан 1 % мөлшерде сыйлық
Пролонгация автоматты түрде жүргізіледі.
Кесте 2
«VIP» депозитінің сыйақы мөлшерлемесі [23].
Мерзімі/ай Сыйақы мөлшерлемесі / % Тиімді сыйақы мөлшерлемесі /
Теңге АҚШ доллары Евро Теңге АҚШ доллары Евро
Ең төменгі салым сомасы 7 000 000 теңге немесе
12-17 9,80 7,00 6,50 10,25 7,23 6,70
18-23 10,30 7,50 6,80 10,80 7,76 7,02
24-29 10,60 7,70 7,00 11,13 7,98 7,23
30-35 10,90 8,00 7,30 11,46 8,30 7,55
36-41 11,20 8,20 7,50 11,79 8,52 7,76
42-47 11,30 8,30 7,60 11,90 8,62 7,87
48-53 11,40 8,40 7,70 12,01 8,73 7,98
54-60 11,50 8,50 7,80 12,13 8,84 8,08
Ең төмегі салым сомасы 15 000 000 теңге немесе
12-17 10,00 7,70 6,70 10,47 7,98 6,91
18-23 10,50 8,00 7,10 11,02 8,30 7,34
24-29 10,80 8,30 7,30 11,35 8,62 7,55
30-35 11,10 8,60 7,60 11,68 8,95 7,78
36-41 11,40 8,80 7,80 12,01 9,16 8,08
42-47 11,50 8,90 7,90 12,13 9,27 8,19
48-53 11,60 9,00 8,00 12,24 9,38 8,30
54-60 11,70 9,10 8,10 12,35 9,49 8,41
Ең төменгі салым сомасы 30 000 000 теңге немесе
112-17 10,30 7,80 6,90 10,80 8,08 7,12
18-23 10,80 8,20 7,30 11,35 8,52 7,55
24-29 11,10 8,40 7,50 11,68 8,73 7,76
30-35 11,40 8,70 7,80 12,01 9,06 8,08
36-41 11,70 8,90 8,00 12,35 9,27 8,30
42-47 11,80 9,00 8,10 12,46 9,38 8,41
48-53 11,90 9,10 8,20 12,57 9,49 8,52
54-60 12,00 9,20 8,30 12,68 9,60 8,62
VIP депозитінің сыйақы мөлшерлемесі 7,15 және 30 млн. теңге
Кесте 3
«Чемпион» депозитінің ерекшеліктері [23].
Мерзімі 18,24,37 ай
Салымның минималды сомасы 75 000 теңге, 500 АҚШ доллары,
Мөлшерлеменің тіркеу кезеңі 12 ай
Капитализация Айлық
Қосымша жарналарды қабылдау Шектеу жоқ
Мерзімнен бұрын бұзу Бір айға дейін болса сыйақы төленбейді;
Артықшылықтары: толықтыру мерзім ішінде шектеусіз, салым бойынша VISA-Electron картасы
Кесте 4
«Чемпион» депозитінің сыйақы мөлшерлемесі [23].
Мерзімі/ай % мөлшерлеме
Теңге / % АҚШ доллары / % Евро /
18 9,50 7,00 6,00
24 10,00 7,50 6,50
37 11,00 8,50 7,00
«Балаларыңды ойла» депозиті бұл қазіргі сәт пен болашақ арасындағы
Кесте 5
«Балаларыңды ойла» депозитінің ерекшеліктері [23].
Мерзімі 18 айдан бастап және одан жоғары
Салымның минималды сомасы Жоқ
Мөлшерлеменің тіркеу кезеңі 12 ай
Капитализация Салым ашылғаннан кейін 0,5 жылда бір рет
Қосымша жарналар салу Тоқсанда 1 рет
Мерзімнен бұрын бұзу Салымды депозитке салған соң 1 айдан
Валютасы Теңге, АҚШ доллары және евро
Кесте 6
«Балаларыңды ойла» депозитінің сыйақы мөлшерлемесі [23].
Мерзімі / ай % мөлшерлеме
теңге АҚШ доллары Евро
24 9,50 7,00 6,00
36 10,00 7,50 6,50
36 жоғары 10,50 8,50 7,00
«Казкоммерцбанк» АҚ депозиттерін басқа банктердің депозиттерімен салыстырайық. Салымның сомасын
«Казкоммерцбанк» АҚ депозит мерзімдері 6 айдан жоғары, ал «Темір
«Казкоммерцбанк» қызметін талдай отырып мынадай тенденцияны байқаймыз: егер жеке
Депозиттік саясатты қалыптастыру үшін банк оны жақсарту мәселелерін басшылыққа
А)Банктің қаржылық тұрақтылығы, сенімділігі, банктің қызмет ету тұрақтылығы жоғарғы
Б)Қауіп-қатерді азайту үшін банк қорын диверсификациялау;
В)Депозит қорын сегментке бөлу (салымшыларға, өнімдерге, рыноктарға);
Г)Әр түрлі салымшыларға жеке қатынас;
Д)Бак өнімі мен қызметінің бәсекеге түсе алатыны;
Е)Қаржыларды тиімді аралас қолдана білу, тұрақты және «тұрақсыз» қаржыларды
Ж)Гамма қорын және депозит қорын тұтастай қалыптастыру кезінде өмір
Депозиттік іс-әрекеті кезінде қауіп-қатер шамасын азайтатын әдіс түрін таңдап
Коммерциялық банктің депозиттік саясатын жетілдіру мақсатында төмендегіні ұсынамыз:
әрбір коммерциялық банкте өзінің депозиттік саясаты болуы керек, онда
«бірінші сұраныс» мерзімді заңды және жеке тұлғалардың депозиттік есепшоттарының
депозит қимылдарын ұйымдастыруда жетілдіру мақсатында барлық салымшылар категориясына бірдей
депозиттік базаның тұрақтылығын көтеру және нығайту үшін тұрғын халықтың
Сонымен депозиттік саясатты қалыптастыру және жүзеге асыру процесіне жақсы
Депозит қорын басқару жүйесі мынадай құралдардан тұрады: банктің депозит
Шетел валютасында, яғни доллармен депозитке салымдар ұлттық валютаға қарағанда
Коммерциялық банктің пассивті операцияларын жетілдіру жолдары
3.1 Банктік секторда коммерциялық банктердің қаржылық жағдайын тұрақтандыру шаралары
Қазақстан Республикасының банктік жүйесі жедел қарқынмен дамиды және қызмет
Банктер арасындағы бәсекеге және банктік операцияларын көлемінің жедел өсуі
Қазақсандық банк секторы бірте-бірте қаржы жағдайы нашар банктерде оларды
Қазіргі кезде Қазақстандағы банктердің айналымдағы активтерінің басым бөлігін қысқа
Еліміздің экономикалық даму стратегиясымен үйлестіре отырып банк жүйесін нығайту
Осы мақсатта 1998 жылы Қазақстан Республикасының инвестициялар жөніндегі
Банк қызметінде тұрақсыздық қауіпі үнемі болып тұрғандықтан уақыт мерзімінің
Ұлттық банк, банктердің қаржылық жағдайында тұрақсыздықтың алғашқы белгілері байқалысымен-ақ
Банк құпиясын сақтау – Қазақстан банк жүйесі қызметінің маңызды
Келесі көңіл аударатын мәселе ақша-несие саласындағы реттеу шараларына жан-жақты
Екінші жағынан алғанда отандық банктер шетелдік банктермен күреске түсуге
Қазіргі банктік жүйе – бұл қандай да болсын дамыған
Тұрақы ақша массасының өсімі, инфляция қарқынының төмендеуінің кепілі, бағаның
Салымшыларға банкке салған жинақ ақшалары үшін сыйақы пайыз түрінде
Қазақстанның танымал ғалымдарының (Ғ.С.Сейітқасымов, В.И.Хамитов, А.А.Ильясов) ойынша банктің ұйымдастырылуы
Біздің ойымызша, қаржы нәтижесін басқару бұл ұйымдастырушылық қағиданың жүйесі,
Талдау барысында ең қиын және көп тарағаны бұл қаржы
Қазақстан Республикасындағы коммерциялық банктерге кейде шешілмейтін дилемманың соқтығып немесе
Бірінші жағдайда тек қана банк зардап шегеді, ал екінші
Ресейлік эксперттер мен (И.О.Лаврушин) және т.б. коммерциялық банктердің пайданы
банктің кірістері басқару;
банк пайдасының қалыптасуына бақылау.
банктердің сандық және сапалық позицияда пайда мен кіріс деңгейін
банк бөлімшелерінің рентабельділігін бағалау.
банктердің негізгі немесе «пайда орталағының» рентабельділігін
бағалау.
банктік өнімдері мен қызмет көрсетулерінің рентабельділігін талдау.
Біздің ойымызша, сонымен қатар шығындарды бақылауын әсіресе, Қазақстанның коммерциялық
Отандық эксперттер (Сканкулова Л.С.) және тағы басқа, шығындарды қатаң
Таза табыстың қалыптасуын бақылау пайда балансының сенімді өлшемі мынадай
банктің аналитикалық есеп-шотында кірістерді қалыптастыру заңдылығын тексеру;
банктің табыстары мен байланыстар операциялардың мазмұны мен мақсатын талдау;
есепті жылдағы пайда мен шығын шоттарының қалдықтарына талдау, кіріс
басқа да операциялардың мазмұнын талдау, түсімдер төлемдер көрсетілген шоттардың
«банк пайдасы есебінен қаражаттарды тарту» шотында шығындардың дұрыстығын бағалау
Коммерциялық банктердің қажеттілікті пайда алуының маңызды екені белгілі. Ол
Сонымен, пайда басшылықтың операцияларын жетілдіру, кеңейту бойынша және қызмет
Жылдық бухгалтерлік балансты талдағаннан кейін банк «бөлінбеген таза пайда»
Банктің барлық кірістері мен шығыстары орындалған қаржылық нәтижелер, одан
Өкінішке орай пайданың жіберілуін коммерциялық құрылымды талдау мәселелерін теория
Кірісті басқарудың өзекті мәселелерінің бірі оны қолдаудың тиімді және
Біздің көзқарасымызша, банк менеджері үнемі кірістің қолдану бағыттарын, көбінесе
Жоғарыда қарастырылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады: екінші деңгейдегі банктердің
Коммерциялық банктің қаржы нәтижелерін басқарудың негізі болып табылатындар:
максималды табыс алу үшін қажетті шараларды анықтау;
қазіргі нарықтық жетістіктерді дәйекті түрде қалдыптастыру;
ағымдағы операцияларды орындау үшін жеткілікті төлемдер мен есептердің толық
уақытылы жақсы дайындалған аналиткалық мәлімет;
ақша қаражат резервтерімен активтердің саналы үйлесуі, банк операцияларына бақылау.
Коммерциялық банктің қаржылық нәтижесін жетілдіру жолдары: ол біріншіден, банктік
3.2 Нарықтық экономика жағдайында коммерциялық банктердің пассивтік операцияларының даму
Банк ресурстарының құрылымында тартылған қаражаттар үлесі меншік қаражаттармен салыстырғанда
Нарықтық қатынастардың дамуына байланысты, сондай-ақ ескі банктік жүйе үшін
Банктік тәжірбе де барлық тартылатын қаражаттарды жинау тәсіліне байланысты
Депозиттік қаражаттар
Депозиттік емес тартылған қаражаттар
Қазіргі коммерциялық банктерде тартылған қаражаттардың ең көп бөлігін депозиттер
Депозит – бұл заңды және жеке тұлғалардың коммерциялық банктегі
Депозиттік операциялар тарту көзіне қарай келесідей түрде бөлінеді:
активті;
пассивті.
Активті депозиттік операциялар – банктің уақытша бос ақша қаражаттарын
Пассивтік депозиттік операциялар – бұл клиенттердің уақытша бос ақша
Экономикалық мазмұнына қарай депозиттерді мынадай топтарға бөледі:
талап етуге дейінгі депозиттер;
мерзімді депозиттер;
жинақ салымдары.
Сондай-ақ, депозиттерді төменгідей белгілеріне байланысты жіктеуге болады:
мерзімдеріне қарай;
салым иелерінің категорияларына қарай;
қаражаттарды салу және қайтарып алу шартына қарай;
пайыз төлеу тәсіліне қарай;
банктің активтік операциялары бойынша жеңілдіктер алуына қарай.
Мерзіміне қарай депозиттердің келесі түрлерге жіктеуге болады:
қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (1 жылдан жоғары).
Салым иелерінің категорияларына байланысты депозиттік шоттар төмендегідей бөлінеді:
жеке тұлғалардың шоттары;
кәсіпорындар және акционерлік қоғамдардың шоттары;
жергілікті билік органдарының шоттары;
шетел азаматтарының шоттары.
Талап етуге дейінгі депозиттер – бұл салым иелерінің бастапқы
Отандық банктік тәжирибеде талап етуге дейінге депозиттерге мыналар жатады:
мемлекеттік, акционерлік кәсіпоындардың, сондай-ақ әртүрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдық
әртүрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары: есеп айырысудағы қаражаттар, жергілікті
басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражат қалдықтарын.
Талап етуге дейінгі депозиттік шоттардың артықшылығы олардың иелері үшін
Ал, кемшілігі – бұл шот бойынша пайыз мүлдем төленбейді
ақша салу және оны алу кез-келген уақытта ешқандайда шектеусіз
банктік шотты пайдаланғаны үшін пайыз түрінде немесе сыйақы алынып
банктік шотта ақшалай қаражаттарды сақтағаны үшін төменгі деңгейде пайыз
талап етуге дейінгі депозиттер бойынша, коммерциялық банк Орталық банкте
Бұл депозит түрі алдын-ала хабарлаудан кейін немесе мерзімі бойынша
Мерзімді депозиттер мынадай түрлерге бөлінеді:
меншікті мерзімді депозиттер;
алдын-ала алуы ескерілетін мерзімді депозиттер.
Меншікті мерзімді депозиттер сақталу мерзіміне қарай жіктеледі:
30 күнге дейінгі;
30-90 күнге дейінгі;
90-180 күнге дейінгі;
180-360 күнге дейінгі;
360 күннен жоғары.
Мерзімді депозиттер бойынша, салым иесінің алдын-ала хабарлау депозиті бойынша
Мерзімді депозиттердің мынадай ерекшеліктері болады:
есеп айырысу үшін қолданылмайды, әрі мұндай шоттарға ешқандай да
шоттағы қаража баяу айналады;
тұрақты пайыз төленеді;
пайыз мөлшерінің ең жоғарғы деңгейі Ұлттық банк тарапынан реттеліп
ақшаны алуы туралы салым иесінің алдын-ала хабардар еуі талап
бұл шоттағы қаражаттар бойынша ең төменгі мөлшерді резервтер белгіленеді.
Тағы кеңінен таралған депозиттердің түрі – жинақ салымдары. Олардың
Банктер үшін мұндай шоттар қосымша жұмыстарды талап етеді, операцияны
Мерзімді депозиттер және жинақ салымдары депозиттік ресурстардың біршама тұрақты
Жинақ салымдарының төменгідей ерекшеліктері болады:
ақшалай қаражаттарды сақтауда тұрақты мерзімнің болмауы;
шоттағы қаражатты алдын ала алу барысында ешқандайда ескерту талап
жинақ шотқа саларда немесе шоттан аларда міндетті түрде ақшалай
Отандық банктік тәжірибеде жинақ шоттары тек жеке тұлғаларға ғана
Отандық банктік тәжірибеде жеке тұлғаларға ашылатын жинақ салымдары салым
мерзімді жинақ салымдары;
қосымша жарна қосатын мерзімді жинақ салымдары;
ұтыс салымдары;
ақшалай-заттай ұтыс салымдары;
алдын-ала алуын хабарлайтын салымдар;
валюталаық салымдар.
Екінші деңгейлі банктерде салым операцияларының бухгалтерлік есебін жүргізу үшін
2211 – клиенттердің талап етілгенге дейінгі салымдары;
2215 – клиенттердің қысқа мерзімді салымдары;
2219 – клиенттердің ұзақ мерзімді салымдары;
2221 – клиенттердің арнайы салымдары;
2222 – арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдарының кепілдік салымдары;
2223 – клиенттердің кепілдік салымдары.
Бұл шоттар банктің алдындағы міндеттемелері болғандықтан пассивті болып табылады.
Салым операцияларын жүзеге асыру үшін салымшы мен банк арасында
Салымшы салым соамсын енгізгенде келесідей өткізбе банктің бэк-офисімен жүргізіледі:
а) егер қолма-қол ақша түрінде енгізсе: Дт 1001 кассадағы
ә) егер қолма-қолсыз ақша түрінде енгізсе: Дт 2203, Кт
б) егер салымшыға басқа банкте қызмет көрсетілетін болса: Дт
2211-2223
Салым сомасына сыйақы есептеу келесі шоттардай есепке алынады:
2720 – клиенттердің талап ету салымдары бойынша есептелген сыйақы;
2721 – клиенттердің қысқа мерзімді салымдары бойынша есептелген сыйақы.
Сонымен қатар, есептелінген сыйақыларды төлеу бойынша банктің шығындарына жатқызу
5211 – клиенттердің талап етілгенге дейінгі салымдар бойынша
есептелінген шығыстар;
5215 – клиенттердің қысқа мерзімді салымдары бойынша есептелінген
шығыстары;
5219 – клиенттердің ұзақ мерзімді салымдары бойынша есептелінген
шығыстары;
5221 – клиенттердің арнайы салымдары бойынша есептелінген
шығыстары;
5222 – арнайы мақсаттағы еншілес ұйымдарының кепілдік салымдары
бойынша есептелінген шығыстар;
5223 – клиенттердің кепілдік-салымдары бойынша есептелінген
шығыстары.
Депозиттер бойынша сыйақы сомасын есептеу келесі өткізбемен бэк офисмен
Дт 5211-5213
Кт 2720-2721
Салымшыға сыйақы сомасы келісімшарт мерзіміне сәйкес беріледі:
а) егер қолма-қол ақша түрінде алса:
Дт 2720-2721
Кт 1001
ә) егер қолма-қолсыз ақша түрінде алса:
Дт 2720-2721
Кт 2203
б) егер салымшыға басқа банк қызмет көрсететін болса:
Дт 2720-2721
Кт 1050
Салымшыға банк мерзіміне қарай сыйақы мөлшерінде төлеп отырады, ал
а) егер қолма-қол ақша түрінде алса:
Дт 2211-2223 салым шоттары;
Кт 1001 кассадағы ақша
ә) егер қолма-қолсыз ақша түрінде алса:
Дт 2211-2223
Кт 2203
б) егер салымшыға басқа банк қызмет көрсететін болса:
Дт 2211-2223
Кт 1050
Бүгінгі таңдағы банкке қаражаттарды қалыптастырудың бірден-бір көзі болып салым
Сонымен, коммерциялық банктердің пассивтік операцияларын жүргізуде әртүрлі шаралар жасалынуда.
мемлекетттік, акционерлік кәсіпорындардың, сондай-ақ әртүрлі шағын коммерциялық құрылымдардың ағымдағы
әртүрлі мақсатқа тағайындалған қорлардың қаражаттары: есеп айырысудағы қаражаттар, жергілікті
басқа банктердің корреспонденттік шоттарындағы қаражаттар қалдықтары.
Жоғарыда қарастырылғандардан мынадай қорытынды жасауға болады: екінші деңгейдегі банктердің
3.3 Коммерциялық банктердің пассивтерінің құрылымын жақсарту жолдары
Негізінен іскерлік серіктестік басталатын және аяқталатын орталықтар – бұл
меншікті қаражаттарды қалыптастыру және толықтыру (жарғылық капитал, резервтер, қорлар,
банктің активтілігімен сипатталатын тартылған қаражаттардың аккумуляциясы (салымдар, депозиттер, есеп
заемдық қаражаттардың концентрациясы (алынған несиелер, айналысқа шығарылған қарыздық міндеттемелер).
Сонымен қатар, банктердің пассивтік операцияларының құрылымына шетелдік тәжірибеге бейімделу
Сонымен, есеп айырысу шотындағы қаражаттар клиенттерге есеп айырысу қызметін
Нақты экономика секторында орналасқан позитивті беталыстар халықтың нақты табыстарын
Ағымдағы жылдың басына салымдардың көлемі нақтылы санауда банктік секторға
Шетел валютасындағы депозиттердің көлемі 2010 жылы 1264-тен 1365-ке дейін
2010 жылы жеке салымдар нарығындағы банктер арасындағы бәсекелестік айтарлықтай
Сонымен қатар депозиттер құрылымында позитивті өзгерістер жүріп жатты: есепті
Өткен жылы банктермен шоғырланған бағалы қағаздардың көлемінің 31,4% өскені
1.01.2010 жылы шоғырланған бағалы қағаздардың көлемі 316,1 млн.теңгені құрады,
Шамамен тартылған банкаралық несиелердің 60% тұрақты түрде бейрезидент банктердің
банктер делдал ретінде жұмыс істейді, яғни өзінің операциялары үшін
банктік активтер – бұл негізінен өндірістік активтермен (ғимараттар, құрылыстар,
Капиталды қалыптастыру тәртібі коммерциялық банктің жарғысында бекітіледі. Капиталдың бекітілген
банктің банкроттығы жағдайында салымшыларға жәрдемақыларды төлеу мүмкіндігін;
несиелік, пайыздық және валюталық тәуекелдердің орнын жабу үшін резервтер
шығындар пайда болған кезде банктің операцияларын жүргізу мүмкіндігін.
Жарғылық қор меншікті капиталдың бір бөлігі ретінде сақталғанға дейін,
Капиталдың оперативті қызметі – банктің материалдық – техникалық базасын
Меншікті капиталды қалыптастырудың көлемі мен тәртібін реттеу арқылы ҚРҰБ
Жарғылық капитал банктің өмір сүруіне экономикалық негіз құрады және
Меншікті қаражаттар (капитал) құрамын қорлар енгізіледі, мысалы резервтіе қор.
Мысалы:
акционерлер үшін бұл оларға төленетін дивиденд мөлшерімен байланысты;
банктің қызметкерлері пайданың өсуіне мүдделі, себебі бұл олардың материалдық
банктің қарыз алушылары үшін банктік пайданың өсуі ресурстық базаны
банктің кредиторлары пайданың өсуіне мүдделі, себебі бұл олардың табыстарының
Депозиттер және салымдар банктік ресурстардың көзі болып табылады. Экономикалық
Мерзіміне байланысты депозиттердің 2 түрі бар: талап етуге дейінгі
Депозиттің әрбір түрі банк үшін де және клиент үшін
Банк үшін мерзімді депозиттердің артықшылығы – оларды ссуданы ұзақ
Банктің депозиттік саясаты минималды шығындармен максималды мүмкін мерзімге депозитті
Банктік статистика тартылған қаражаттардың 2 тобын бөледі: депозиттер және
Бұл қаражаттарды экономикалық айналысқа тарту 2 мәселені шешуді
коммерциялық банктердегі салымдарды сәйкесінше кепілдікпен қамтамасыз ету;
заңды және жеке тұлғаларға қазіргі заманғы банктік қызметтерді ұсыну
Айтып кету керек, Қазақстанның банктік заңдарында азаматтардың салымдары мәселелеріне
Салымдар тек қана банктермен қабылданады, ҚР ҰБ берілетін лицензиясына
Капиталды жоғары тәуекелді активтерге салып, оны жоғалту арқылы халықтың
Түрлі мерзімдері бойынша салым соммасымен өтімділік мерзімдері бойынша барабар
Қорытынды
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктердің пассивтік операцияларын жетілдіруге байланысты жүргiзiлген
Коммерциялық банктердің пассивтеріне жасалған талдау барысында депозиттік емес ресурстардың
1.Бүгінгі күні қазақстандық банктердің пассивтік операцияларын басқару жүйесі мынадай
2. Депозиттік портфельде тартылатын қаражаттардың барлығы сыйақы негізінде қалыптасады.
Банктің депозиттік саясаты – салымдар бойынша белгіленетін сыйақы мөлшерлемелерін
Депозиттік операциялар мынадай қағидалармен ұйымдастырылады:
банктік пайда алуға немесе болашақта пайда алу үшін
депозиттік операциялар әрекет етуі керек;
банк балансының өтімділігін жоғары дәрежеде демеп отыратын мерзімдік салымдарға
депозиттерді тартуға әрекет ететін банктік қызметтерді дамытуға шаралар
3. Қазіргі таңда пассивтік операциялардың құрамын жақсарту үшін, ең
4. Банктердің меншікті капиталдарының жеткіліктігі коэффициенттерін кемінде екі есеге
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.Тосунян Г.А., Викулин А.Ю., Экмалян А.М. Банковское право. –
2.Давыдова Л., Райманов Д. Банковское право Республики Казахстан. -
3.Ефимова Л.Г. Банковское право. - М., 2004.-340 с.
4.Братко А.Г. Банковское право. Теория и практика. - М.,
5.Лаврушин О.И.Банковское дело. - М., 2002.- 344с.
6.Эриашвили Н.Д. Банковское право. - М., 2000.- 457с.
7.Сейітқасымов Ғ.С. Ақша,несие,банктер. – Алматы, 2005.-357б.
8.Мақыш С.Б. Ақша айналысы және несие. – Алматы, 2004.-283б.
9.Көшенова Б.А. Ақша,несие,банктер. – Алматы, 2005.-315б.
10.Дробозина Л.А. Финансы, денежное обращение. – Москва, 1997.- 432с.
11.Блеутаева К.Б. Ақша және банктер. – Алматы, 2006.-354б.
12.Ильясов К. Қаржының жалпы курсы. – Алматы, 2003.-272б.
13.Мадиярова Д.М. Основы современного банковского дела. – Алматы.: Экономика,
14.Хамитов Н. Банк ісі. – Алматы, 2006.-287б.
15.Биханұлы М.Қ. Ақша айналысы және несие. – 2004.-328б.
16.Маркова О.М. Коммерческий банк и их операции. – Москва,
17.Міржақыпова С.Т. Банктегі бухгалтерлік есеп. – Алматы, 2004.-332б.
18.«Казкоммерцбанк» АҚ жылдық есебі // Панорама.-2010.-№43.-Б.3-4
19.«Казкоммерцбанк» АҚ жарнамалық проспектісі. – Алматы.-2010.-50б.
20.Низамова Р. «Интернет-банкинг» жүйесіне қосылған клиенттердің саны күрт өсуде
21.Кучерявенко В. Банковский сектор Казахстана // Транзитная экономика.-2010. -№9.
22.Аскаров Т. Банковский портрет в цифрах // Республика.-2010.-№2.-С.18-20.
23.«Казкоммерцбанк» АҚ-ның ресми сайты // www.kkb.kz
24.Мустафин М.А. Определение доли банка на рынке банковских услуг
25.Абуталипов Б.К. Эффективность деятельности банковского сектора Казахстана // Вестник
26.Исин С. Банковские услуги: проблемы оценки себестоимости и ценообразования
27.Хайрулин А.И. Банктік жүйедегі резиденттердің депозиттері //
28.Маминов О.И., Пути рекапитализации банка // Финансы и Кредит.-
29.Ахметова С.К. Казахстан: экономика и банковская система // Финансы
30.Саутбекова Ә. Банк жүйесінің өзекті мәселелері // Дала мен
31.Екінші деңгейлі банктердің депозиттер көлемін салыстырмалы түрде талдау //
32.Трапбекова С. Қазақстанды өркендеуге апаратын жемісті жолдар // www.egemenKazakhstan.kz
33.Голуб М. Развивать новые операции в коммерческих банков необходимо
63

Ұқсас жұмыстар

Банктердің пассивтік операцияларын талдау

Банк қызметінің пассивті операциялары

Банктің есеп айырысу - кассалық операциялары

Пассивті операциялар жайлы

Мемлекетің бағалы қағаздары

Банктің инвестициялық операциялары - несиелік операциялардан кейінгі банкке табыс әкелетін операциялар

Коммерциялық банктердің пассивтік операциялары

Банктің пассивтік операциялары туралы

Aктивті және пассивті операциялар, олардың банктің қызметіндегі ролі мен орны