Ұрлықты тергеу әдістемесі
МЕНШІККЕ ҚАРСЫ ҚЫЛМЫСТАРДЫ ТЕРГЕУ ӘДІСТЕМЕСІ
Кіріспе
Меншікке қарсы қылмыстардың криминалистік сипаттамасы
Меншікке қарсы қылмыстар түсінігі және түрлері
Меншікке қарсы қылмыстардың жалпы сипаттамасы
Меншікке қарсы қылмыстардың жеке түрлері бойынша тергеу әдістемесі
Ұрлықты тергеу әдістемесі
Тонау мен қарақшылықты тергеу әдістемесі
Алаяқтықты тергеу әдістемесі
Қорқытып алуды тергеу әдістемесі
Сеніп тапсырылған мүлікті иемденуді және ысырап етді тергеу әдістемесі
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе.
Қазақстан Республикасының конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншікпен жеке
Меншік міндет жүктейді, оны пайдалану сонымен қатар қоғам игілігіне
Кез-келген заң бұзушылық мінез-құлық қоршаған ортаға, қоғамға, белгілі бір
Қылмыс - қоғам үшін қауіпті заң бұзылушылықтың өрескел көрінісі,
Сондықтан саналы азаматтар құқық қорғау органдарына көмек көрсетіп отыруы
Меншік иелерінің заңды құқықтары азаматтық құқықтық нормамен, сондай-ақ меншік
Меншікке қарсы қылмыстың аса қауіпті өсу тенденциясы құқық қорғау
Қылмыстық заңда бөтенің меншігіне қылмысты түрде қол сұғу үшін
Сондықтан заң шығарушы қазіргі қолданып жүрген қылмыстық заңдақылмыстардың мынадай
Қылмыстардың осы көрсетілген нысандарының әрқайсысы өзінің ерекшеліктерімен оқшаулану арқылы
Біз осы диплом жұмысын орындаудан бұрын алдымызға мынандай мақсат
меншікке қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесін саралау зерттеу, сонымен қатар
Бұл мақсатқа жету үшін мынандай міндеттер анықталды:
меншікке қарсы қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасына талдау жасау;
меншікке қарсы қылмыстың кейбір жекелеген түрлері бойынша тергеу әдістемесін
Осы жұмысты орындау барысында мынандай зерттеу әдістемесі қолданды:
Диалектикалық әдіс
Салыстырмалық әдіс
Талдау және саралау әдістері
Теория мен тәжірбені ұштастыру әдістемесі
Сонымен бұл дипломдық жұмыстың зерттеу пәні болып меншікке
Дипломдық жұмысты орындау барысында Қазақстандық және шет елдік ғалым
Бұл жұмыс кіріспе бөлімінен, 2 тараудан, 7 параграфтан және
Меншікке қарсы қылмыстардың криминалистикалық сипаттамасы
Қазақстан Республикасының Конституциясы бойынша Қазақстан Республикасында мемлекеттік меншікпен жеке
Адамның құқықтары мен бостандық жүйесінде меншікке құқықтың алатын орны
Әлеуметтік құндылықтар жүйесінде меншікке құқық адамның әлеуметтік игіліктерінің ішіндегі
Меншікке қарсы қылмыс-мүліктің меншік немесе өзге иеленушісіне залал келтіре
Меншікке қарсы қылмыстың болып азаматтық құқық бойынша меншік обьектілері
Меншікке керек қылмыстық затына адам еңбегі арқылы жасалған
Меншікке қарсы қылмыстардың тектік объектісін меншік деп қарастыруға болады.
Иелену құқығы дегеніміз – мүлікті іс жүзінде иелену мүмкіндігінің
Иелену құқығы заңмен қорғалады. Мүлікті иелену құқығыбасқа адамға берілуі
Пайдалану құқығы дегеніміз- мүліктен оның пайдалы табиғи қасиеттерін алудың,
Мүлікті, техниканы шаруашылық мқсатта пайдалануды, сондай-ақ ұйымдар да жүзеге
Олар мүлікті алдарындағы мақсатты орындау үшін пайдаланады пайдалану құқығы
Билік ету құқығы дегеніміз- мүліктің заң жүзіндегі тағдырын белгілеу
Меншік иесі өзіне тиесілі мүлікке қатысты өз қалауы
(Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің -188 бабының 3 тармағы). Меншікке
Объктивтік жағынан алғанда меншікке қарсы қылмысты заң шығарушы қылмыстың
Сондықтан да, олардың, объективті жағы үш міндетті белігіден тұрады
Меншікке қарсы жасалған кейбір қылмыстарда құрамының объективтік жағының міндетті
Меншікке қарсы қылмыстың субъектісі заңда белгіленген жасқа жеткен, есі
Аурылытатын мән-жайларсыз бөтен адамның мүлкін қасақана жою немесе бүлдіру
Аурылытатын мән-жайларсыз бөтен адамның мүлкін абайсызда жою немесе бүлдіру
Субъективтік меншіке қарсы қылмыстар тікелей ниетпен жасалынады, меншікке қарсы
Меншікке қарсы қылмыстар пайда табу мақсатында және пайда табу
Пайда табу мақсатындағы қылмыстардың субъективтік жағының міндетті белгісі- пайда
Сонымен қатар, пайда табу мақсатындағы қылмыстарды, олардың объективтік жақтарына
Меншікке қарсы қылмыстардың ішіндегі ең көп тарағаны және қоғамға
Қылмыстың заң, ұрлағандық үшін, оның жасалу тәсілдеріне қарай нақты
Бөтен мүлікті ұрлау дегеніміз-меншік иесінің мүлкін пайда күнемдік маұсатта
Заңмен берілген анықтамадан ұрлықтың объективтік жағын сипаттайтын мына белгілерімен
мүлікті алу;
алудың заңға қайшылығы;
алудың қайтарымсыз болуы;
пайда күнемдік мақсат.
Ұрлау арқылы мүлікті алғанда айыпты оны өз пайдасына немесе
Бағасы болмаған жағдайда муліктін құнын сараптаманың қортындысы негізінде анықталады».
Ұрлаудын салдарынан келген зауалдың орның толтырғанда оның мөлшері сот
Ұрлауды сипаттайтың келесі белігі- оның заңға қайшылығы. Заңға қайшы
Шындығындағы құқық дегеніміз – ол мүлікті алуға мүмкіндік беретін,
Бұдан жасалынатың тұжырым - егер адам мүлікті алуға заңды
Қылмысы аяқталғаннан кейін мүліктік залалдардың орның толтыру немесе ұрланған
Айыпты мүлікті алып, оған өз қалау бойынша билік жасай
Әнгіме нақты билік жасағандықты емес, сол билікті жасау
Сондықтан ұрлауды аяқталған деп танушын айыптының затты іс жүзінде
Күзеттегі аймақта, жасалған ұрлықтын аяқталу кезеңін анықтауда қиындық туындыйды.
Күзеттегі аймақта жасалған ұрлаудың аяқталу кезеңі мүліктің аумағына және
Егер айыпты мүлікті алып, кейін оңтайлы кезде шығаруды ойластырып
1 Қарағанды қаласы Совет аудандық соттың архиві 1994ж.
Ұрлау тек тікелеи ниетпен тжасалады. Айыпты мүлікті заңсыз
Ұрлаудың міндетті нышаны – пайдакүнемдік мақсат. Ұрлауға заң тұрғысынан
Алудың тәсілдеріне байланысты Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексінде ұрлаудың алғы
Қастандық жасаудың осы түрінің заты ұрлау құрамының сындарлы белгілерінің
Заң әдебиетінде ұрлау заты түсінігі онша да мағыналы баяндалмаған.
Г.А.Кригердің пікірінше ақшалай, заттай және басқадай лоторея билеттері. Почта
Л.А.Андреева мен Б.В.Волжински ұрлау заты ретінде қарастырылуы мүмкін басқа
Сонымен қатар, сот практикасы көлікте жүру билеттерін, почта маркаларын
Сонымен, «өздерінде көрсетілген құнын немесе қызметтің төлегендігін растайтын, ұйымның,
Сондықтан легитимациялық құжаттар мен белгілер (аккредитивтер, чектер, жинақ кітапшалары,
Мүліктік емес сипаттағы фактілерді растайтын құжаттар мен өзге заттар
Қазақстан Республикасының Жоғарғы Соты Пленумы өзінің 1996 жылғы 25
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексінің 115 бабына сәйкес мүліктік игіліктер
Зат дегеніміз – кез келген түйгінетін нәрсе, ол газ
Егер өсімдік немесе жануарлар әлеміндегі объектілерді өсіруге адам еңбегі
Ұрлық объектісі - меншік. Бұл қылмыстың заты -
Материалдық құндылығы жоқ зат немесе бұйым ұрлық заты бола
Ұрлыққа тән белгі – оның жасырын тәсілімен жасалуы. Ұрлықтың
Жасырын ұрлауды саралау үшін мүліктің алынуы тек меншік иесіне
Егер айыпты өз, әрекетінің қылмыстық сипатының белгілі болғандығын ұғынбай,
Бөгде адамның көзінше жасалған ұрлықты жасырып жасалған деп тану
Мысалы, айыпты өзін мүлік иесі атынан билік жасай алатын
Ұрлықтың объективті жағын талдағанда әрекет пен қылмыстың нәтиженің
Теориялық және практикалық тұрғыдан едәуір маңызды болып саналатын мәселелердің
Ұрлықты аяқталған деп айыптының затты іс жүзінде иеленген кезінен
Егер ұрлық күзеттегі аймаққа жасалса, онда қылмыстың аяқталғандығы туралы
Ұрлаған мүлкін сол тұрған жерінде өз пайдасына жарату мүмкін
Кінә, қылмыстың себебі мен мақсаты ұрлықтың субъективтік жағын сипаттайтын
Субъективтік жағынан ұрлық – тікелей ниетпен жасалатын әрекет.
Ұрлық жасағанда айыпты өз әрекетін заңға қайыпты екендігін де,
Мақсат – ұры ұмтылған нысан, оған заңға қайшгы әрекеттер
Ұрлықтың себебі ұрық асаған адам нені байлыққа алды деген
Қылмыстық нәтиже - бөтен мүлікті заңға қайшы жолмен
Қылмыстық кодекстің 175 бабының 2-ші бөлігіенде мынандай саралаушы нысандар
а) адамдар тобының алдын ала сөз байлануы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) тұрғын, қызметтік немесе өндірістік ірі жайға, қоймаға заңсыз
Адамдар тобының алдын ала сөз байлануы бойынша түсінігі Қылмыстық
Сондықтан да бір атқарушы және бір немесе бірнеше қатысушылар
Бөтен мүлікті алуға тікелей бағытталған әрекетті атқарушы бастап қойған
Қылмыстық кодекстің 175 бабына бер3лген ескертудің 3 тармағына сәйкес
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға не қоймаға заңсыз енумен
Ұйымдасқан топ жасаған қылмыс түсінігіне Қылмыстық кодекстің 31 бабының
«Қылмыстық топтық және сыбайластарының ұйымдасқандығын және тұрақтылығын,атап айтқанда,олардың құрамының,
Ұрлықты ұйымдасқан қылмыстық топ жасаса, онда ұрлауға қатысқан топ
Ірі мөлшер түсінігі заң шығарушы Қылмыстық кодекстің 175 бабына
Осы тараудың баптарындағы ірі мөлшер немесеірі залал деп қылмыс
«Ұрлық не қорқытып алушылық үшін бұрын сотталған адам жасаған
Ұрлық зорлықсыз қылмыстар қатарына жатады,сондықтан күш көрсетіп қылмыскер әрекетін
Жәбірленуші дәрменсіз жағдайға келтіру үшін оның ағзасына күшті әрекет
Әшкерелеген ұры,бастаған жасырын ұрлақтың беті ашылғанын ұғынып,ұрлағанын тастай салып
Егер айыпты ұрлықты жасырып бастап,бірақ өзінің әшкереленгендігін біліп мүлік
Ұрлықтың бөтен мүлікті иеленіп алудан және ысырап етуден айырмашылығы
Ұрлықты алаяқтықтан ажырату қажет.1) ұрлық жасағанда қылмыс заты тек
4) алдаушылық тек алаяқтықта ғана емес, ұрлық кезінде де
Ұрлықты тонаудан ажырату керек, оның басты айырмашылығы-мүлікті алу тәсілінде.
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алу немесе ысырап ету
Иеленіп алу немесе ысырап ету,пайдасына заңсыз яғни кінәлі
Бұл қылмыстың объектісі-меншік, басқаша айтқанда,мүлікті иелену,пайдалану, оған билік ету
Иеленіп алудың немесе ысырап етудің затына мына нышандар тән
-заттың;
- экономикалық;
-заңдық;
-айыпты адамға мүліктің сеніп тапсырылуы.
Заттық нышан дегеніміз-иеленіп алудың немесе ысырап етудің заты әрқашан
Экономикалық нышан иеленіп алудың немесе ысырап етудің затында,қандай да
Заңдық нышан иеленіп алудың немесе ысырап етудің заты бөтен,
Иеленіп алу дегеніміз-белсенді қызмет жасай отырып субъектінің өзіне сеніп
Ысырап ету-сеніп тапсырылған мүлікті тұтынушыдан айыру арқылы айыптының өз
Бұл жағдайда, қандай да бір өкілеттік жасауы үшін өзіне
Иеленіп алу және ысырап ету аяқталған қылмыс деп саналады,
Бұл қылмыстың субъективтік жағы тікелей ниетпен және пайда табу
Қылмыс субъектісі арнаулы – жасы он алтыға толған, есі
Сеніп тапсырылған бөтен мүлікті иеленіп алудың немесе ысырап
адамдар тобының алдын ала сөз байлануы бойынша жасалған;
бірнеші рет жасалған;
қызмет бабын пайдаланып жасалған;
ұйымдасқан топ жасаған;
ірі мөлшерде жасалған;
ұрлық немесе қорқытып алушылық үшін бұрын екі немесе одан
Алаяқтық
Бұл іс-әрекеттің қоғамға қауіптілігі сонда, оның жасаудың нәтижесінде меншік
Алаяқтық объектісі меншік болып табылады. Алаяқтың заты ретінде тек
Алаяқтың ерекшелігі осы қылмыстың жасалу тәсілінде – мұнда алдау
Алдау болған адам бір нәрсені жалған ұғынады, адасады.
Алаяқтық жасаудың тәсілі ретінде алдау өткен немесе қазіргі кездегі
Алаяқтың көп тараған түрлерінің бірі келешекте болатын оқиғалар жайында
Мүлікті немесе мүлікке құқықты алаяқтық жолмен алудың басқа бір
Алаяқтың объективтік жағының өзіне тән ерекшелігі сонда, жәбірленуші қатерлескендіктен
Мүліктің өтуі сырттай қарағанда, тараптардың келісімі, мәміле сияқты болып
Субъективтік жағынан алғанда алаяқтықта тікелей ниет болады: алдау немесе
Тонау мен қарақшылықты
Тонау дегеніміз - бөтен мүлікті ашық ұрлау. Бұл
Осы қарастырылып отырған қылмыстың объектісі меншік.
Қосымша тікелей объект ретінде адамның денсаулығы алынады (күш қолданып
Тонаудың құрамы конструкциясы жағынан материалды, сондықтан да бұл іс-әрекеттің
а) қоғамға қауіпті әрекеттер;
б) қоғамға қауіпті салалдар;
в) солардың арасындағы себептік байланыс құрайды.
Тонау кезіндегі қоғамға қауіпті әрекет бөтен мүлікті ашық ұрлауға
Жәбірленуге залал келтіру фактісі мен мүлкті ашық түрде
Тонаудың субъективтік жағы тікелей ниет түріндегі кінә мен және
Қылмыстық Кодекстің 14 және 15 баптарына сәйкес тонаудың субъектісі
Ұрлаудың тек тонау сияқтынысанына ғана тән саралаушы нышанға жәбірленушінің
Жәбірленушінің денсаулығы немесе өмірі үшін қауіпті емес күш қолдану
Адамның жанына бататын, бірақ жарақат қалдырмайтын ұрып-соғу немесе өзгедей
Бөтен мүлікті иелену үшін жәбірленуші бостандықтан айыру немесе
Тонауды күш қолданған деп тану үшін жәбірленушінің өмірі мен
Қарақшылық
Қарақшылық объектісі күрделі қылмыстар қатарына жатады. Онда
Объективтік жағынан алғанда қарақшылық жәбірленушінің денсаулығы немесе өмірі үшін
«Шабуыл» термині жәбірленушіге кенеттен, ойламаған жерден психикалық қысым
Шабуыл кенеттен болғандықтан жәбірленуші өз мүмкіндігінше тойтарыс беру қабілетін
Адамның дене құрылысына және физиологиялық жағдайына тіптен әсер
Қарақшылық кезіндегі шабуылды кең мағынада түсіну керек.
Жәбірленушінің ағзасына әсері күшті уды, есеңгірететін заттарды оның
Зорлықтың жалпы мазмұны қайсыбір адамға заңға қарсы қандай да
Дене бітіміне зорлық дегеніміз – жәбірленушінің ағзасына, сыртқы және
Зорлық өмірге қаіпті ме, жоқ па анықтау үшін сот
Бұл аталған мән-жайларды сот зорлықшының өмірге қауіптігін анықтау кезінде
1988 жылғы 1 шілдедегі Денсаулыққа зиянның ауырлығын сот-медициналық тұрғыдан
Қарақшылық кезінде, көп жағдайда, денсаулыққа нақты қауіптілік төнеді.
Мүлікті қылмыскердің иеленген-иеленбегендігіне қарамастан, жәбірленушінің өмірі мен денсаулығы
Қарақшылықтың субъективтік жағы тікелей ниетпен және пайдакүнемдік мақсатпен сипатталады.
Қарақшылықты саралаушы ныандары ретінде заң мыналарды таниды:
а) адамдар тобының алдын ала сөз байланысуы бойынша;
б) бірнеше рет;
в) тұрғын, қызметтік, өндірістік үй-жайға не қоймаға заңсыз кірумен;
г) қару немесе қару ретінде пайданылатын заттарды қолданумен жасалған.
Ерекше саралаушы нысандарға мыналар жатады:
а) ұйымдастырушылардың толық қараушылық жасауы;
б) денсаулыққа зауыр зиян келтіріп қарақшылық жасау;
в) мүлікті ірі мөлшерде ұрлау мақсатында қарақшылық жасау;
г) ұрлық немесе қорқытып алушылығы үшін бұрын екі немесе
Қазақстан Республикасының 1993 жылғы 27 қазандағы «Қарудың кейбір
Қарақшылық жасағанда қарудың болуы жеткіліксіз: ол қолданылуы тиіс. Қаруды
Қаруды немесе өзге заттарды қолдану дегеніміз – қарудың атылуы,
Қараушылық шабуылының зардабы ретінде саналатын денсаулыққа ауыр зиян келтіруді
Мынандай жарақаттар салынғанда денсаулыққа ауыр зиян келген деп есептейміз:
а) салған кезде өмірге қауіпті;
б) көру, сөйлеу, есту қабілетін немесе қандай да бір
в) бет әлпеттің сиқын бұзатын;
г) денсаулықтың бұзылуына, сонымен қатар жалпы еңбек қабілетінің келгінде
д) кәсіби еңбек қабілетін толық жоғалтуға әкеп соғатын;
з) нашақорлықпен немесе уытқұмарлықпен ауруға әкеп соғатын жарақаттар.
Сонымен жәбірленуші қарақшылық шабуы кезінде ұрып-соғу, оның денсаулығына жеңіл,
Қорқытып алу
Қорқытып алушылықтың қоғамға қауіптілігі сонда, ол меншік құқығын бұзады.
Бұл қылмыстың объектісі деп тек меншікті ғана емес, жәбірленушінің
Объект құрылымына және де меншік құқығымен ғана емес, кейбір
Қорқытып алушылық – мүліктік қылмыс, меншіктің қоғамдық қатнастарына қол
Күн көрсетіп қорқытушылықтың ерекшелігі – оның келешекте жүзеге асатындығында,
Сонымен қатар бұл қылмыста табандылық сипат та болады, яғни
Қорқытып алудың қарақшылықтан айырмашылығы сол, қорқытып алу кезінде айыпты
Қорқытып алушылық кезінде мүліктің келешекте брілуі, ал қарақшылықта оның
Мүлікті жоямын немесе бүлдіремін деп қорқыту дегеніміз – ол
Бөтен мүлікті иеленуші немесе сол мүлік күзетіндегі адамды масқаралайтын
Жәбірленуші қорқытып, оған мүліктік талап қойылған кезден бастап тіптеп
Қорқытып алушылық заты – мүлік, мүлікке құқық, мүліктік сипаттағы
Қорқытып алушылық кезіндегі зорлық күш көрсетілген деп
Субъективтік жағынан қылмыс тікелей ниетпен және пайдакүнемдік мақсатпен сипатталады.
Мақсат - мүлікті немесе сол мүлікке құқықты алу.
Қорқытып алудың субъектісі – жасы он төртке толмаған, есі
Қылмыстың жеке түрлерін тергеу әдестемесі – бұл тергеуді ұйымдастыру
Криминалистиканың әдістемесінің көздері мыналар болып табылады:
а) қылмыстың құрамының белгілерін, сондай-ақ қылмыстық іс бойынша дәлелдеу
б) криминалистикалық техника, криминалистикалық тактика, криминалистикалық ұйымдастыру жағдайының жалпы
в) қылмысты ашу, тергеу және болдырмаудың алдыңғы қатарлы
г) қылмысты тергеуде қолданылатын басқа ғылымдардың жеке ережелері (сот
Криминалистикалық әдістеменің жалпы мәселесі болып Республикалы қылмыспен белсенді айбынды
Өзекті мәселе қатарына жататындар:
криминалистикалық тұрғыдан қылмыс пен қылмыстылық жағдайларды зерттеу;
әр қилы қылмыстың түрлерін ашу, тергеу және болғызбаудың алдыңғы
қылмыстың жеке түрлерін ашу, тергеу және қылмысты болғызбауды жүзеге
Қылмыстың жке түрлерін тергеу әдісі екі бөлімнен тұрады:
а) криминалистикалық методологияның жалпы ережелері;
б) қылмыстың нақтылы айқын түрлері мен топтарын тергеу әдістемесі
Жалпы жағдайы – бұл криминалистикалық әдістің теориялық негіздері (жүйесі,
Жеке әдістер – қылмыстың нақты түрлерін тергеу кеңестері мен
Жай әдістер – қылмыстық заңмен бекітілген қылмыстың түрлері бойынша,
қылмыстың болған орны;
қылмыскер тұлғасының мінездемесі;
қылмыстың болуы мерзімінен бергі уақыт саны;
тергеуге қатысқан тергеушілер саны.
Қылмыстың жеке түрлерін тергеу әдістемесінің жеке типтік құрлымы келесі
а) көрсетілген қылмыс түрінің криминалистикалық сипаттамасы;
б) көрсетілген қылмыс түрін тергеудегі анықтауға жататын жағдай;
в) көрсетілген категория ісі бойынша қылмыстық істі қозғау және
г) типтік тергеу жағдайы пайда болу барысында, тергеуші тергеудің
д) көрсетілген дәреже істері бойынша арнаулы білімді қолдану
е) тұрғындардың көмегін пайдалану ерекшелігі;
з) көрсетілген қылмыс түрін тергеудегі тергеушінің, анықтаушы бөлім қызметкерлерінің
и) сәкес келетін іс катергориясы бойынша тергеушінің тергеу материалдары
2.1. Ұрлықты тергеу әдістемесі
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексі – 175 бабына сай, ұрлық
Бұл жеке меншікке қарсы кең тараған қылмыс.
Объект – меншік.
Объективтік жағы – бөтен мүлікті жасырын ұрлау.
Субъект – 14 жасқа толған тұлға.
Субъективтік жағы – тікелей қасақаналық.
Ұрлық заты – ақша, бағалы бұйымдар, тауарлар және
Бұл қылмыс әр түрлі жерлерде жасалады. Ұрлық күндізгі уақытында,
Тұрғын, қызметтік немесе өндірістік үй-жайға, қоймаға ұрылар төбені, қабырғаны,
Қалтадан ұрлағанда бір заттың көмегімен немесе заттың көмегінсіз қыстырылысқан
Ұрлықты тергеудегі анықтауға жататын мән-жайға мыналар жатады:
ұрлықтың орны бар ма;
оны жүзеге асырудағы уақыты, орны және шарты;
ұрлық заты (қылмыскермен ұрланған зат), оның құны, белгісі;
ұрланған зат кімге тиесілі;
ұрлықты істеу тәсілі;
ұрлық субъектісі (оның кіммен істелгені);
ұрлық қылмыстық топпен жасалды ма, жасалынса топтың әрбір қатысушысының
ұрланған затты сату орны, уақыты және тәсілі;
кінәлілердің жауаптылығын жеңілдететін және ауырлататын мән-жайлар;
ұрлыққа ықпал еткен себептер мен шарттар.
Ұрлықты істеу тәсілдерін келесі көрініспен топтауға болады:
а) мемлекеттік немесе қоғамдық, не азаматтардың жеке мүлкін тұрғын
б) тұрғын үй алаңға енусіз азаматтардың жеке мүлкін ұрлау
в) сенімділікті пайдалану арқылы істелетін ұрлық (тұрғын үйге немесе
г) автоматтандырылған сақтау камераларынан ұрлау;
д) автокөліктерден және тағы басқалардан ұрлау.
Қылмыстық іс келіп түскен арыздар, хабарлар және жедел іздеу
Ұрлықты тергеу кезінде бастапқы үш түрлі тергеу әрекеттері айқындалады.
А) Ұсталынған, қылмыс жасаған сезікті тұлға.
Бұл тергеу жағдайында болған қылмысқа тұлғаның қатыстығын көрсететін дәлелдемелерді
Б) қылмыс жасалды деп сезіктелген тұлға ұсталмаған, бірақ оның
Тергеудің негізгі бағыты болған қылмыс болған материалдық жағдайды зерттеу,
В) қылмыс істеген тұлға жөнінде мәліметтердің құқық қорғау
Тергеуші әрекеттеріне жататындар: зерттеп, іздеуші бағыттамалар қасиетері сәйкес бұл
2.2. Тонау мен қарақшылықты тергеу әдістемесі
Тонау - бұл бөтен мүлікті ашық ұрлау.
Қарақшылық, яғни бөтен мүлікті ұрлау мақсатында шабуыл жасауға
Тонау
Объект – меншік, адамның жеке басы.
Объективтік жағы – бөтен мүлікті ашық ұрлау.
Субъект – 14 жасқа толған тұлға.
Субъективтік жағы – тікелей қанаушылық.
Қарақшылық
Объект – меншік, адамның өмірі мен денсаулығы.
Объективтік жағы – адамның өмірі мен денсаулығына қауіпті күш
Субъект – 14 жасқа толған тұлға.
Субъективтік жағы – тікелей қастандық, пайдакүнемдік.
Аса қауіпті қарақшылық шабуылдар банктерге (ақша айырбастау бөлімдеріне, банк
Мұндай қылмысты жасау үшін қылмыскер жан-жақты дайындалады. Бөлек мекеменің
Ұшу, теміржол билеттерін алдын ала дайындап сатып алып қояды,
Қылмыскерлер тобы нақты және тез қимылдайды, көздейді. Қылмыс кезінде
Пәтерлерге қарақшылық шабуыл жасау кезінде қылмыскер жалған құжаттарды қолданады.
Қарақшылық пен тонау болғанда қылмыстық іс жәбірленушінің немесе олардың
Қарақшылық шабуыл жасау және тонау туралы істер бойынша анықталуға
қарақшылықтың немесе тонаудың болған орны, уақыты, мән-жайы;
қылмыстың жасалу тәсілі, оның нақты көрініс алған физиологиялық немесе
қылмысқа дайындық болды ма, қандай, қатаң және кіммен жүргізілді?
қылмысты жасыруға қылмыскер қандай тәсілдерді қолданды?
түрін өзгертті ме, киімін ауыстырды ма, қылмыстың іздерін жойды
қарақшылық шабуыл жасауға, тонауға кімдер қатысты, жәбірленушілерде қандай дене
не тоналды және оның құны, тоналған заттар мен ақшалар
қарақшылық немесе тонауды кім істеді, тығылған қылмыскердің белгілері, сырт
қарақшылыққа немесе тонауға неше адам қатысты, олардың арасындағы келісімнің
қандай, қашан, қайда және осы қарақшылықпен олардың байланысы бар
тоналғанды тығушы, алушы, шағыстырушылардың, табушылардың берген тұлғаны сипаттайтын көрсетпелері;
қарақшылық немесе тонауға ықпал етуші мән-жайлар.
Тонау мен қарақшылық шабуылды жасау тәсілдері:
а) зорлықсыз күтпеген жерден болған жағдайды қолданып; тұрғын үйлерде,
б) зорлық пен қорқытуды қолдану арқылы ашық жерлерде, сондай-ақ
в) белгілі бір сылтаумен немесе зорлықты қолдану арқылы тұрғын
г) мемлекеттік немесе коммерциялық банк кассирлеріне, сатушыларға, сату
д) теміржол, су және басқа көліктердің қозғалмалы құрамындағы азаматтарға
е) такси жүргізушілеріне, олардың ақшасына немесе автокөліктеріне иелену мақсатында
Тонау мен қарақшылықты тергеудің бастапқы кезеңінде көбінесе мынандай тергеу
А) тонаған немесе қарақшылықпен шабуыл жасаған сезікті тұлға қылмыс
Осы жағдайда тергеудің әрекет жоспары мынандай: сезіктіні ұстау, оны
Б) қылмысты жасаған сезікті тұлға ұсталған жоқ, бірақ тергеушіде
Бұл жағдайда бастапқы тергеу әрекетінің реті сынандай: сезіктіні жауаптау,
В) қылмыс істеген тұлға туралы мәлімет құқық қорғау органдарында
Бұл жағдайда бастапқы тергеу әрекетінің басқа жоғарыда аталған, сезікті
Тонаумен және қараушылықпен шабуыл жасау туралы істер
жәбірленушінің, сезіктінің денесінде қандай жарақаттар бар;
бар залалдың сипаты қандай;
қарудың қандай түрлерімен залал келтірген;
нақта заттарға залал тиген бе;
зақым беру кезінде қылмыскер мен жәбірленушінің орналасу аралығы қандай;
зақымның түсу ескілігі мен ауырлығы қандай;
зерттелуші зата қан бар ма;
ол адамға тиісті ме;
қан тобы қандай;
қан нақты бір тұлғаға тиісілі болуы мүмкін бе.
2.3. Алаяқты тергеу әдісі
Алаяқтық – бұл бөтен мүлікті ұрлау немесе бөтен
Алаяқтық әрекеттерді істегенде, қылмыстық қол сұғудың пәні болып ақша,
Объект - мнешік.
Объективтік жағы – бөтен мүлікті ұрлау, бөтен мүлікке құқықты
Субъект – 16 жасқа толған тұлға.
Субъективтік жағы – тікеле қасақаналық, падакүнемдік мақсатта.
Қылмыстық іс жәбірленушінің арызымен қозғалады. Егер де алаяқтылық қылмыскердің
Қылмыстық істерді берілген дәрежесі бойынша дәлелдеуге жататын жағдайлар
алаяқтық орынға иеленді ме;
алаяқтың орны, уақыты, шарты, тәсілі, қылмысты білген, көрген кім,
қылмыстық ойдың болуы;
алаяқтың пәні алаяқпен қанша мөлшердегі ақша заңсыз түрде алынған;
алаяқтық кімге қатысты істелінген (мемлекеттік немесе қоғамдық ұйым, коммерциялық
қылмыскердің тұлғасы туралы деректер (жұмыс орны, еңбек мінездемесі, сотталғандығы);
алаяқтық қылмыстық топ және әр жердегі қатысқан басқа тұлғалар
жәбірленушінің тұлғасы (алаяқтықпен қатынасқа түсуі туралы деректер);
алаяқты істеуге ықпал ететін мән-жайлар.
Алаяқты істеудің негізгі тәсілдері дәстүрлі және қазіргі заманға лайықты
Дәстүрлі тәсілдерге мыналар жатады:
а) карта және де басқа да құрамалы ойындарда алдау;
б) жасанды асыл бұйымдарды сату;
в) ақшалық және заттық «қуыршақты» пайдалану;
г) ақша купюраларын эквивалентсіз аудару;
д) бақылау және құқық қорғау органдары өкілдері түріндегі тонау;
Қазіргі заман тәсілдеріне мыналар жтады:
а) жасанды құжаттармен банктік кредиттерді алу;
б) тұрғын құжаттарын өз иелігіне өткізу салдарымен өтірік фирмаларды
в) тұрғын үймен заңсыз мақсаттағы мәселе;
г) банкоматтардан ақша алу немесе сауда мекемелерінен тауар алу
д) ақша аударуда шетел төлқұжаттарын, визаларды, акцияларды сатуда және
Алаяқты тергеу, бастапқы кезіндегі мазмұны қалыптасқан тергеу жағдайына байланысты.
А) алаяқ белгілі, оның алаяқтық әрекеттерінде немесе одан кейін
Бұл жағдайда тергеудің мынандай реті тән: сезіктіні жеке тінту
Б) алаяқ белгілі, бірақ ол тығылып жүр.
Келесі тергеу әрекеті жүргізіледі: жәбірленуші мен куәгерді жауаптандыру; заттық
В) алаяқ белгілі, бірақ оның әрекеттері заңды мәліметтер негізінде
Мұндай жағдайда сезіктімен жүргізілген операциялар қатарына қосатын
Г) алаяқ белгісіз
Бұл жағдайда тергеуші мынаны ұйымдастырады: субъективтті портретті құру; криминалистикалық
Алаяқтық туралы істерді тергеуде жүргізетін сот сараптаманың кешені, ааяқтық
2.4. Қорқытып алушылықты тергеу әдісі.
Қорқытып алушылық, яғни бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты
Қорқытып алушылықты көбінесе ұйымдасқан қылмыстық топ жасайды, адамдарды
Қорқытып алушыларды 2 топқа бөлуге болады:
ұйымдасқан қылмыстық топтың мүшелері;
коммерциялық және құқық қорғау органдарының қызметкерлері.
Қорқытып алушылардың жәбірленушілерін де 2 топқа бөлуге болады:
заң бұзушы азаматтар, коммерциялық іспен айналысатындар, мемлекеттік қызметкерлер
параалушылар, заңсыз мәмле жасаушылар, заңсыз ақша жуу, жасау кезіндегі
Қылмыскерлер бір адамды кепілге алып сол арқылы ақшы, мүлікті,
Қылмыстық іс жәбірленушінің арызы немесе туысының, танысттарының хабарлауы бойынша
Объект –меншік, адамның басындағы ар-ожданы, қадір-қасиеті, жеке дербестігі.
Объективтік жағы – бөтен мүлікті немесе мүлікке құқықты беруді
Субъект – 14 жасқа толған тұлға.
Субъективтік жағы – тікелей қасақаналық, пайдакүнемдік мақсат.
Қорқытып алушылық бойынша келесі мән-жайлар анықталуға жатады:
қорқытып алушылықтың дерегі орын алды ма;
мемлекеттік, қоғамдық, коммерциялық немесе азаматтардың жеке мүліктік қатынасында қорқытып
қорқытып алушылық істелінген уақыты, орны және тәсілі;
қорқытып алушылықтың мәні болып не табылады, егер баспалаушы белгілі
қорқытып алушылықты істеген кім, егер ол бір топ
қорқытып алушының эпизоттарының қаншасы орын алды;
қорқытып алушылық басқа қылмыстармен бірге жүргізілді ме, жүргізілсе, қандай
жәбірленуші кім;
қорқытып алушылықты жүргізуге ықпал етуші себептер мен шарттар
Қоқытып алушылықты тергеудің бастапқы кезінде көбінесе мынандай тергеу
А) сезікті тұлға қылыс болған жерде немесе оның болунан
Бұл жағдайда тергеудің мынандай реті тән: сезіктіні ұстау, оны
Оқиға болған жерді қарау; сезіктіні жауаптау; сезіктіні тұрақты мекен
Б) қылмысты жасаған сезікті тұлға ұсталған жоқ, бірақ тергеушіде
Бұл жағдайда бастапқы тергеу әрекетінің реті мынандай: сезіктіні жауаптау,
В) қылмыс істеген тұлға туралы мәлімет құқық қорғау органдарында
Бұл жағдайда тергеу әрекетінен басқа жоғарыда аталған, сезікті тұлғаны
2.5. Бөтен мүлікті өз иелігіне өткізудегі немесе жұмсап жіберу
Иеленіп алу немесе ысырап ету, яғни кінәлі адамға
Көбінесе қылмыстық жолмен иеленудің құралына ақша қаражаттары, сондай-ақ шет
Бөтен мүлікті иелену немесе жұмсау туралы істер бойынша келесі
бөтен мүлікті иелену дерегінің орынының болуы;
иелену тәсілі;
әр эпизодттың уақыты, орны және басқа жағдайлары;
айыпкердің кінәлілігі;
иеленген материалдың залал сипаты мен мөлшері;
иеленуге қатысушылардың әрқайсысының тұлғалары;
жауаптылықты жеңілдететін, ауырлататын мән-жайлар;
бөтен мүлікті иеленуге себепші мән-жайлар.
Бөтен мүлікті иелену немесе жұмсау тәсілдері:
А) Банк саласында:
- ұрлау мақсатында алынған жасанды құрылтайшылар және бухгалтерлік
- жасанды және бағалы қағаздар арқылы алынған ақша
- бөтен немесе жасанды пластикті кредит карточкаларын пайдалану арқылы
- банкті компьютерлік торларды қолдану және ақша қаражаттарын аудару
Б) Жекешелендіру ісінде:
- жекешелендіретін мекемелердің болашақта жеке меншікке немесе акционерлікке аударудағы
- бекітілген тәртіпті бұзу арқылы жекешелендіруді жүргізу;
- жасанды немесе заңсыз жазылған жекешелендіру шектерін, оларды айналымға
- халық қорына жекешелендіретін мекеменің интеллектуалдық меншігін немесе басқа
- акционерлер құрамына «өлі жандарды» немесе жекешелендіруге
В) Көтерме және бөлшекті саудада:
- шыққан шығын немесе бүлінген тауар деп қосып
- тауарды кассасыз пайда табуды иеленумен тасымалдау;
- тасымалданған тауар құжатын жою;
- тонауға алдын ала дайындалып тауарды жарамсыз деп сорттау
- сатып алып, сату келісім шарты бойынша қосымша төлем
- өндірілмеген жарнамалардың, маркетингтен, көліктік жөндеу және басқа жұмыстарына
Иеленіп алу немесе ысырып ету туралы қылмыстық істер тексеру
Бөтен мүлікті иелену немесе жұмсау туралы істер бойынша
Іс жедел іздестіру іс-шараларының саладарынан пайда болады, тергеудің жүргізілуіне
Бұл жағдайда мынандай бастапқы тергеу әрекеті сипатталады: орнында
Қызығушы тұлға белгілі тергеуге дейінгі тексеруді өткізгеннен соң істің
Бұл жағдайда келесі әрекеттер сипаты: қуықпен пайда табуға жауапты
Тергеуге сот сараптамалары көп көмегін тигізеді.
Иеленіп алу немесе ысырап ету туралы істер бойынша мынандай
Объект – меншік, мүлікті иелену, пайдалану, оған билік ету
Объективтік жағы – иеленіп алу немесе ысырап ету, яғни
Субъект – 16 жасқа толған, заңды түрде мүлік сеніп
Субъективтік жағы - тікелей қасақаналық.
Орыс тіліндегі әдебиеттер
Аверьянова Т.В., Белкин Р.С., Корухов Ю.Г., Россинская Е.Р. Криминалистика.
Аубакирова А.Ю., Алесковский С.Ю. Криминалистика. Алматы,2002
Алауов Е.О. Проблемы уголовно-правовой борьбы с вымогательством. Алматы, 1997
Белкин Р.С Криминалистическая энциклопедия. М, 1997
Белкин Р.С Курс криминалистики М, 1997
Белкин Р.С Криминалистика: учебный словарь-справочник. М, 1999
Борзенков Г.Н. Уголовно-правовые проблемы охраны имущества граждан от корыстных
Возгрин И.А. Криминалистика М, 1996
Владимирова В.А., Ляпуков Ю.И. Ответственность за корыстыне посягательства на
Владимирова В.А., Квалификация похищений личного имущества граждан. М, 1974
Гражданское законодательство РК; Статьи, комментарий, практика. Алматы, 1999
Горбачев А.В. , Тениев Э.С. Размер хищения и его
Джекебаев У.С. Основные принципы уголовного права РК. Алматы, 2001
Кригер Г.А. Квалификация хищения социмущества. М,1974
Курс советского уголовного права. Л, 1981
Крылов И.Ф. Криминалистическая характеристика преступления. Алматы, 2001
Колесниченко А.Н. Общие положения методики расследования отдельных видов преступлений.
Литовченко В.К. Уголовная ответственность за постягательство на соц собственность.
Мозговых Г.А. Криминалистическая характеристика преступления. Алматы, 2001
Наумов А.В. Уголовное право. Общая часть. М,1997
Образцова В.А. Криминалистика. М, 1996
Образцова В.А. Криминалистика. М, 1997
Порубов К.И. Курс криминалистики. Минск, 2002
Пинаев А.А. Уголовно-правовая борьба с хищениями. М, 1975
Россинская Е.Р. Криминалистика. М, 2003
Россинская Е.Р., Аверьяковой Т.В. Энциклопедия судебной экспертизы. М,1999
Россинская Е.Р. Судебная экспертиза в уголовном, гражданском, арбитражном процессе.
Рогова И.И. , Рахметова С.М. Уголовное право РК. Алматы,
Сахакова Т.В. Судебная экспертиза. М,2002
Селиваков Н.А. Справочная книга. М, 2002
Тенчов Э.С. Уголовная ответственность за хищения государственного или общественного
Уголовное право Казахской ССР. Алматы, 1998
Филиппова А.Г., Вольнского А.Ф. Криминалистика. М, 1998
55
Меншікке қарсы қылмыстарды тергеу әдістемесі
Ұрлық қылмыстарын тергеу әдістемесі
Ұрлықтың криминалистикалық сипаттамасы. Анықтауға жататын жағдайлар
Ұрлық қылмыстарын криминалистикалық тергеу әдістемесі
Ұрлық объектісі - меншік
БӨТЕН МҮЛІКТІ ҰРЛАУ ҚЫЛМЫСТАРЫ БОЙЫНША КӨРСЕТУЛЕРДІ ОҚИҒА БОЛҒАН ЖЕРДІ ТЕКСЕРУ ЖӘНЕ НАҚТЫЛАУДЫҢ ТАКТИКАЛЫҚ ТӘСІЛДЕРІ
Қылмыстардың жекелеген түрлері мен топтарын тергеу
Ұрлықты тергеу әрекеттерін жүргізу мәселелері
Арам пиғылды қылмыстардың ішінде кең тарағаны ұрлықтар
Меншікке қарсы қылмыстырдың жауап алу ерекшелігі