Мыс концентратындағы мыс
Кіріспе
1 Түсті металлургия өнеркәсібінің Қазақстан экономикасында алатын орны мен
1.1 Қазақстан Республикасы түсті металлургия кешені,тарихы және салааралық
1.2 Түсті металлургия өнеркәсібінің негізгі орналасу факторлары, шикізат
1.3 Халықаралық еңбек бөлінісіндегі Қазақстан мыс өнеркәсібінің даму
2 Нарықтық экономикалық даму жағдайындағы «Қазақмыс» корпорациясының экономикалық мүмкіндіктері
2.1 «Қазақмыс» корпорациясының қалыптасуы мен аймақтағы мыс өнеркәсібінің
2.2 Кәсіпорынның шикізат базасы мен отын энергетика көздерімен
Қорытынды
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
«Қазақстан түсті металлургия өнеркәсібі дамуының экономикалық және экологиялық алғы
Қазақстан Республикасының мемлекеттік реформасын жүргізу барысында Қарағанды облысының экономикалық
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев ұсынған ұлттық экономикалық көтеру
Жұмыстың мақсаты және міндеттері: Қазақстан металлургиялық кешенінің басты
Қазақстан түсті металлургия өнеркәсібі бойынша біршама ғылыми әдістемелік еңбектерге,
«Қазақмыс» корпорациясы ел экономикасында өткен ғасырдың 90 – жылдарының
Тәуелсіздік жылдарындағы экономикалық дамуының жекелеген өндіріс салалары бойынша ашып
1 Түсті металлургия өнеркәсібінің Қазақстан экономикасында алатын орыны мен
1.1 Қазақстан Республикасы түсті металлургия кешені,тарихы
және салааралық құрылымдық даму мүмкіндіктері
Қазақстан экономикасында түсті металлургия басты өнеркәсіп саласына жатады. Қазан
Түсті металлургия өнеркәсібінің негізін физикалық және химиялық қасиеттері мен
Республикада түсті металлургия дамуы Орталық және Шығыс Қазақстандағы қорғасынның,
Қазақстанда түсті металлургияның дамуы мен мыс полиметалл рудаларының өте
ХХ ғ. 50-ші жж. дейін республикада тек мыс пен
Түсті металлургия құрылымы жағынан күрделі өнеркәсіп саласына жатады. Түсті
негізгі немесе ауыр түсті металдар (мыс, қорғасын, қалайы, мырыш,
жеңіл түсті металдар (алюминий, магний, титан, натрий, калийт,т.б.);
сирек кездесетін түсті металдар (висмут, кадмий, сурьма, мышьяк кобальт,
қоспаға тиімді түсті металдар (вольфрам, молибден, тантал, ниобий, ванадий);
асыл металдар (алтын, күміс, платина мен платиноидтар);
шашыранды және өте сирек кездесетін металдар (цирконий, галлий, индий,
радиоактивті металдар (уран, бериллий, осмий, радий ).
Түсті металлургия құрамына мыс, мырыш – қорғасын, никель –
- бастапқы табиғи шикізатты өндіру мен байыту;
- металл қорыту;
- түсті металдарды өңдеу және әр түрлі формадағы бұйымдар
Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанда алғашқы екі технологиялық циклдер жақсы
Қазақстан түсті металлургиясы шикізат базасының басты ерекшеліктері:
түсті металл мен полиметалл рудаларына бай қоры;
түсті, сирек және сирек кездесетін металл рудаларының кешенділігі
ұзақ уақыт пайдалануға байланысты кейбір кен орындарында рудалардын таусылуы
жаңа кен орындарын игеру арқылы шикізат базасын нығайту, оны
түсті металл рудаларының коммуникациялық жүйе (көлік т.б.) дамымаған және
түсті металл рудаларын өндіретін аймақтардың экологиялық мәселелері және оны
1 кесте.
2002 ж. 2003 ж. 2004 ж. 2005 ж.
Металл кентастар өндіру:
Мыс кентастары 34872,4 36703,1 34886,8 30352,7
Қорғасын – мырыш кентастары 5740,3 6163,4 6368,3 6346,9
Қорғасын концентратындағы қорғасын 37,5 45,5 37,5 32,8
Мыс концентратындағы мыс 469,5 473,7 485,4 461,8
Мырыш концентратындағы мырыш 344,7 392,4 737,7 359,2
Марганец кентастары 1386,5 1834,5 2369,0 2253,3
Марганецті концентраттары 640,0 737,7 789,3 843,0
Хром кентастары 2045,7 2369,5 2927,8 3287,0
Түсті металдар өндіру:
Өңделмеген алюминий: глинозем 1231,1 1386,5 1419,8 1468,0
Алтын 15,2 11,0 9,9 9,6
Күміс 943,0 855,6 804,9 707,5
Мыс 425,7 453,0 432,5 445,2
1 кестенің жалғасы
Өңделмеген қорғасын 158,7 162,2 133,2 157,0
Өңделмеген мырыш 277,1 286,5 294,6 316,5
Ескерту: [28] мәліметтерінен құрастырылған
Түсті металлургия шикізат базасын нығайту мәселесі ХХ ғ. 70-
Орналасу факторларының ішінде екінші орынға энергетикалық факторды қоюға болады.
Республикалық көлемде түсті металлургияның 40%-дан астам көлемі (мыс,
Дүние жүзілік рыноктың даму үрдісіне орай 2010 жылға дейінгі
2007 жылы 392,5 мың тонна мыс сыртқа жіберілді, бұл
Қазақстан титанының негізгі импортшылары алыс шет елдер: АҚШ, Нидерландтар
Өңделмеген алюминий экспортының 80% - дан астамын Қазақстан Қытайға
Никель мен одан жасалған бұйымдардың іс жүзінде бүкіл экспорты
2007 жылы мыс рудасын өндіретін қуаттар іс жүзінде –
Қазақстан өнеркәсіп өнімінің жалпы көлеміндегі түсті металлургия өнімінің үлесі
1.2 Түсті металлургия өнеркәсібінің негізгі орналасу факторлары, шикізат
Тәуелсіз егеменді Қазақстан Республикасы құрылғаннан кейін мемлекетіміздің алтын қорын
Дүние жүзінде 2540 т алтын өндіріледі. Оның ішінде: ОАР
Қазақстан түсті металлургия өнеркәсібінің негізгі мәселелері:
- шикізат базасын нығайту, карьерлер, рудниктер мен шахталарды технологиялық
- шикізатты өңдеу технологиясын толық циклге көшіру арқылы түсті
- түсті металдардан прокат өнімдерін шығаратын Балқаш зауытының екінші
- алтын, күміс, платина мен платиноидтар, табиғи алмаз бен
- бұрынғы әскери өнеркәсіп кешеніне құрамында болған өнеркәсіптерді қайта
- көп компонентті Қазақстан рудасын кешенді өңдеу және одан
- түсті металлургия дамыған аудандар, территориялық - өндірістік кешендер,
- түсті металдар өндіретін әр түрлі компаниялар мен кәсіпорындарға
1.3 Халықаралық еңбек бөлінісіндегі Қазақстан мыс өнеркәсібінің даму
Қазақстан түсті металлургия өнеркәсібінің басты саласы – мыс өнеркәсібі.
- Жезқазған кен орындары. Бұған Қосқұдық, Милықұдық, Ақши, Айнакөл,
- Қоңырат кен орындары – Қоңырат, Шығыс Қоңырат, Кеңқұдық,
- Саяқ тобы кен орындары – Малдыбай, Тастау, Борлы,
- Приор тобы – Авангард, Тастыбұлақ, Осеннее жерлерінде;
- мыстың топсыз, жеке кездесетін кен орындары – Ақтоғай,
Қазақстанда шығарылатын мыстың едәуір бөлігі елімізде өндіріледі.Қазір мыс рудалары
Уникалды мыс кен орны – Жезқазғанда мыстан өзге қорғасын,
Мыс рудасының ең мол орындарының бірі – Қоңырат кен
Мыстың біраз мөлшері солтүстік – шығыс Қазақстандағы Бозшакөл кен
Шыңғыс тауларында Ақбастау, Қосмұрын деген колчеданды ірі кен оры
1997 жылы Қазақстанда «Қазақмыс» корпорациясы құрылды. Оның құрамына «Жезқазғантүстімет»
2007 жылғы мәліметтер бойынша «Қазақмыс» өндірген өнімдердің көлемі: руданы
Мыс рудасын өндіру және қорытудың басты ауданы – Қарағанды
Белгілі ғалым – геолог М.Русаковтың басқаруымен 1928 ж. Қоңырат
1936 ж. Жезқазған мыс комбинатын салуға шешім қабылданды. 1938-1940
Қазіргі уақытта «Қазақмыс» корпорациясы ТМД елдеріндегі ең ірі, ал
Қазастанда мыс өнеркәсібінің дамыған екінші ауданы – Шығыс Қазақстан
Дүние жүзінде 13,2 млн. т мыс өндіріледі. Негізгі өндіруші
Мыс өнеркәсібінің өнімі 1995 ж. бастап ұлғая бастады, мысалы,
2 кесте.
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007
Қазақстан Республикасы 432,5 445,3 418,4 427,7 406,1
Қарағанды 417,4 427,5 396,6 407,0 381,1
Шығыс Қазақстан 0,1 0,6 0,4 1,5 1,1
Алматы қаласы
17,2 21,3 19,2 23,8
Ескерту: [28] мәліметтерінен құрастырылған
1-сурет. Дайындама түріндегі тазартылмаған мыс.
[2 – кесте] мәліметтерінен құрастырылған
3 кесте.
Тазартылмаған мыс, мың тонна
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007
Қазақстан Республикасы 431 940 444 537 404 817 424
Шығыс Қазақстан 7 787 7 727 6 133 5
Қарағанды 424 153 436 810 398 684 418 880
Ескерту: [28] мәліметтерінен құрастырылған
2-сурет. Тазартылмаған мыс.
[3 – кесте] мәліметтерінен құрастырылған
4 кесте.
Мыс қорытпасындағы мыс, мың тонна
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007
Қазақстан Республикасы 485,4 462,2 401,2 446,3 406,5
Қарағанды 280,8 264,3 247,6 274,6 244,4
Павлодар 3,5 2,8 1,9 1,9 1,2
Шығыс Қазақстан 201,1 195,1 151,7 169,8 160,9
Ескерту: [28] мәліметтерінен құрастырылған
5 кесте.
Мырыш қорытпасындағы мырыш, мың тонна
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007
Қазақстан Республикасы 393,5 361,4 364,3 404,6 386,0
Алматы 6,5
Қарағанды 39,3 37,9 26,5 32,4 30,8
Павлодар 0,6 0,5 0,3
Шығыс Қазақстан 347,1 323,0 337,5 372,2 355,2
Ескерту: [28] мәліметтерінен құрастырылған
6 кесте.
Мыс қорытпалары, мың тонна
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007
Қазақстан Республикасы 1 978,4 1 874,4 1 592,4 1
Ақтөбе
5,5 74,4
Алматы 8,9 19,7 42,0 30,9 26,1
Қарағанды 919,3 843,2 779,1 981,6 910,8
Павлодар 17,2 17,0 11,9 13,5 9,7
Шығыс Қазақстан 1 033,0 994,5 759,4 819,0 759,2
Ескерту: [28] мәліметтерінен құрастырылған
3-сурет. Қазақстан бойынша мыс қорытпаларын өндіру
[28] мәліметтерінен құрастырылған
2007 жылы 2006 жылмен салыстырғанда түсті металлургия өндірісінің өрлеуіне
2007 жылғы мәлімет бойынша «Қазақмыс» өндірген өнімдердің көлемі:
Қазақстан - дүние жүзінде мыс өндірушілердің ең ірілерінің бірі.
Мыс қорту зауыты қазіргі нарықтық экономиканың жағдайына байланысты
2 Нарықтық экономикалық даму жағдайындағы «Қазақмыс» корпорациясының экономикалық мүмкіндіктері
2.1 «Қазақмыс» корпорациясының қалыптасуы мен аймақтағы
мыс өнеркәсібінің даму географиясы
1997 жылы Қазақстанда «Қазақмыс» корпорациясы құрылды. Оның құрамына «Жезқазған
Жаңа пайдалы қазбалардың жату жерлерін игерудің басталуымен геологиялық барлау
Мыс зауытында әлемдік стандартқа сай келетін 8, 16, 18
Өнімді өндіруге электр энергиясы мен отын қажет болса, оны
Қазіргі кезде мыс өндірісі саласына 2 кен-металлургиялық комбинаттар (КМК)-
1971 жылдың 1-наурызынан бастап, электролиздеуге Қарсақпайдың тазартылған мысынан дайындаған
1971 жылдың ақпанында құрамында екі анод және жиырма төрт
1973 жылдың ақпанында құрамында шихта дайындау, кен термиялықт пеш,
1973 жылдың маусымында күкірт қышқыл цехының 1-ші кезегі аяқталды.
1973 жылдың соңында қалған анод пеші және 24 сериялы
1976 жылы зауытта сирек металдар цехы ашылды. 1977 жылы
Жезқазған мыс қорту зауыты орналасқан өнеркәсіптік алаң қала шахтасынан
«Қазақмыс» корпорациясы Қазақстанның әртүрлі аймақтарында орналасқан мыс өндіру саласының
1998 жылдың сәуір айынан Бұл мемлекеттік кәсіпорын корпорация құрамына
Егер 2004 жылы МАЭС 320 электр энергиясын өндірсе, бұл
Бұл кәсіпорын 450 МВт және одан да артық мөлшерде
«Борлы» көмір департаменті Қарағанды қаласынан 120 км қашықтықта орналасқан.
Біздің елімізде ауыр түсті маталдардың 2 саласы –мыс
Концентраттағы металлдардың аз мөлшері (20-30 пайыз) мен энергияны аз
Жезқазған мыс қорту зауыты «Қазақмыс» бірлестігінде жұмыс істейтін басты
Бұл мекеменің құрамына мыс қорту, мысты электролиздеу, күкірт қышқылы
Қарсақпайлық мыс зауытының өнімділігі жылына 30 мың тонна мыс
Жезқазған мыс қорыту зауытының технологиялық сызбасын құрушылар: мыс қорыту
2.2 Кәсіпорынның шикізат базасы мен отын энергетика көздерімен жабдықталу
Қазіргі кезде Жезқазған мыс қорыту зауыты өндірісті жетілдірудің жоғары
Кен құрамында мыс өндірілетін мыс мөлшері көп болғандықтан, ол
Мыс купорасы басқа металдарға мыс жалатқанда, ауыл шаруашылық зиянкестеріне
Мыс қызыл түсті созылғыш металл. Құрғақ ауада өзгермейді,
Аса ірі мыс кен орындары Жезқазған аймағында орналасқан. Жыланды
Қазіргі кезде корпорация Самар (Нұрқазған), Қосмұрын және Ақбастау мыс
1960 жыла Анненск және Златоуст-Беловск карьерлері базасында Солтүстік-Жезқазған руднигінің
Солтүстік Жезқазған өңірінің құрлымына келесі карьерлер кіреді: «Итауыз», «Тасқұдық»,
Жыланды тобының кен орнын қарау жөнінде үлкен жұмыстар жүргізілді,
«Қыпшақпай» және «Қарашошақ» карьерлері бойынша қорлар дайындалған. Жаңа карьерді
Жезқазған аймағында, Жезқазған қаласынан 180 шақырым жерде орналасқан Жаман
4-сурет. Орталық Қазақстанның түсті металл кенінің орналасуы
5-сурет. Мыс алу. [25] мәліметтерінен құрастырылған
Батыс Қазақстан руднигі –Жезқазған мыс рудалық кен орнындағы тау-кен
Бұрында рудник құрамында «Пакро», «Петро», №31-32 шахталары болған. Қазіргі
Қазіргі уақытта руда алудың 80 пайызы жер асты әдісімен,
1960 жылы Анненский және Златоуст-Беловский карьерлерінің ашық тау-кен жұмыстарының
Оңтүстік Жезқазған руднигінің жұмыс істеу кезеңі ішінде оның құрамы
Бұл рудниктің құрамына әр түрлі кезеңдерде «Кресто-Запад» №3,44,31,43 шахталары
«Қазақмыс» корпорациясы өзінің құрамына 9 байыту фабрикаларын енгізеді. Олар:
Жезкенттік КБК Орловск түстіметалл кен орындары өнімін өңдейді. Оның
Қазіргі кезде корпорация Самарск (Нұрқазған), Қосмұрын және Ақбастау, яғни
Оңтүстік Жезқазған рудасының құрамында әртүрлі кезеңдерде «КРЕСТО-Запад» № 3,44,
Балқаш кен металлургия комбинаты аяқталған өндірістік циклдағы өнеркәсіптік
Австралиялық технология бойынша «МАГ» фирмасы жасалған эмальсым өндіру
Шикізат базасында Балқаш аймағының Саяқ-1, Тастау рудниктері жақын жылдарды
Осының барлығы «Балхаштүстімет» шикізатпен қамтамасыз ету үшін жаңа кендерін
Осы мақсатта корпарация Шатыркөл мыс аймағының жер асты пайдалы
Сонымен қоса зауыт мыс балқыту зауыттары және байыту фабрикалары
«Балқаштүстіметалл» ӨБ-гі 2007 жылы 197 мың тонна қара мыс,
Әлемдегі барлық ірі компаниялардың дамуына жыл сайын инвестиция көлемі
Балқаш КБК-ны алғашында Қоңырат пен Саяқ кен орындарының концентраты
Завод қазақстандық шикізатпен жұмыс істеп, мынандай өнімдер алады:
Құрамында алтын (0,5%-ке дейін), күміс (15-20%), сол сияқты платина
Құрамында күміс 30% және шамалы алтын бар Жезқазған комбинатының
Қазақстандық кен-руда кәсіпорында флюс ретінде қолданылатын құрамында
Шихта, катодтық алтын, Доре металы, мырыш қалдықтары және басқалары
Балқаш түсті металдар ұсақтау зауыты қазіргі таңда
1999 жылы «Балқаштүстімет» ӨБ-нің мырыш зауытының іргетасы қаланды. Ол
Қ.И. Сәтпаев «Қазақстан маржаны» деп атаған Жезқазған кенді ауданы
1936 жылы Жезқазған мыс комбинатын салуға шешім қабылданды. 1938-1940
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан өнеркәсібі халық шаруашылығының индустрияландыру деңгейін, егеменді ел экономикасының
Нарықтың қайта құру кезеңінде Қазақстанның өнеркәсіп өндірісінің құрылымында елеулі
Республикада түсті металлургияның дамуы Орталық және Шығыс Қазақстандағы мыс
Жұмыстың бірінші бөлімінде Қазақстан түсті металлургия өнеркәсібінің Қазақстан экономикасында
Жұмыстың екінші бөлімінде нарықтық экономикалық даму жағдайындағы «Қазақмыс» корпорациясының
Өнеркәсіп салаларының құрылымын қайта құру – экономикалық өсудің деңгейіне
«Қазақмыс» 2008 жылы 40 млн тонна мыс кенін, 7
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Ақмолдин Б. Қазақ мысын ЛМБ-ға тіркеуге мүмкіндік бар. Мысты
Архив «Қазақмыс» іс-қағаздары 144
Аманбаев А. Қарқыныңнан тайма «Қазақмыс». Мысты өңір. 7 қаңтар,
Аманжолов С. Мыс алыбы дамуының жаңа кезеңінде ақ басты.
АхметовҚ. Мыс бұлағын ағызған өңір. ОҚ 23 ақпан, 2002
Амандық. Р. Мыс алыбы «Қазақмыс». ОҚ 30 қараша 2007
Амандық. Р. Жаңа технология қол созымда тұр. ОҚ 29
Әбеву Б. «Қазақмыс» дамуының жаңа кезеңі. ОҚ 30 ақпан,
Әли С. Ауа ластанып, тыныс тарылмасын десек. Мысты өңір-4
Әлібек Ә. Мыс қайнары. Сарыарқа - 6 наурыз 2005
Әбдісадықұлы «Берекелі еңбек» Мысты өңір-14 қаңтар, 2005 жыл.
Болатов А. Единное правила безопасности при разработке месторождений полезных
Домбай Н. Жұлдызың биіктен жансын. Жезқазған: ОҚ 24 наурыз
Жанғожин А. Түсті металлургияның тыныс тіршілігі. ОҚ 24 наурыз
Ж. Ақбасова. Экология.-Алматы: Рауан баспасы, 2004 жыл.
Ермаков В.А. Қазақстан қазіргі әлемде.-Алматы, «Қаржы-Қаражат», 1998жыл
Ердаулетов С.Р. Учебное пособие по курсу «Экономическая и социальная
Интернет материалдары. Googl. kz. Балқаш экологиясы.
Интернет материалдары. Googl. kz. Қазақстан Республикасының 2004 – 2015
Интернет материалдары. Googl. kz. Металлургия Казакстана.
Қазақстан Республикасының статистикалық жинағы. 2004 – 2008 жыл.
Қасымов Б. Орталық Қазақстан металлургия өндірудің жағдайы қалай? ОҚ-8
Қазақстан 1991 – 2005 год информоционна – аналитичнский сборник.
Қасымов Б. Ауамызды тазалайық ағайын. ОҚ 5 мамыр, 2005
Қожахмет М.Қ. «Қазақстан Республикасының экономикалық және әлеуметтік географиясы». Қарағанды
Қазақстанның түсті металлургисы. Алматы 2006 жыл.
5
К
Ү
Й
І
Н
Д
І
Л
Е
Р
Кен
Концентрат
Тазартылмаған мыс
(98%)
Рафинадталған мыс
(99,99%)
Кокс
Сирек кездесетін металдар
Күкірт
қышқылы
Ц
Е
М
Е
Н
Т
З
А
У
Т
Ы
Н
А
Қ
А
Л
Д
Ы
Қ
Т
А
Р
Кен өндіру
Байыту
Қортпа мен прокат алу
Тазарту (рафинадтаттау)
Балқыту
Қазақстан түсті металлургия өнеркәсібінің басты саласы - мыс өнеркәсібі
Байыту фабрикалар мен мыс қорыту зауыттарында спектрлік әдіспен өнімдердегі ренийді анықтау әдістемесін өңдеу
Текелі қаласындағы қорғасын -мырыш кен орны
Сүрме минералдары
Нұрқазған кен орнының мыс концентратын алу технологиялары
Текелі кен орны
Түсті металлургия шикізатын кешенді пайдалану
Орталық Қазақстан түсті металл кен орындарының қазіргі жағдайы және оларды толық пайдаланудың мәселелері
Фосфорит кені – әлемдік экономиканың аса қажетті шикізаты
Қазақстанның табиғат ресурстары