Инфляцияның экономикаға және саясатқа тигізетін әсері
Инфляцияның мәні, себептері әлеуметтік – экономикалық жағдайы
Мазмұны
Кіріспе.................................................................................................. 5
1. Инфляцияның мәні және мазмұны.................................................... 6 -12
2. Инфляцияның салдары, ерекшеліктері.............................................13-23
3. Инфляцияға қарсы саясат және Қазақстандағы оның әдістері.......24-30
Қорытынды .......................................................................................31
Қолданылған әдебиеттер.................................................................32
Кіріспе
Экономикалық құбылыс ретінде инфляция көптеген бері өмір сүріп
"Инфляция" термині (латынның inflatio сөзінен шыққан — кебіну,
Инфляцияның дәстүрлі ең жалпы анықтамасы — тауар айналымының
Инфляция — ақша жүйесінің дағдарысты жай — күйі.
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады: айналысқа артық
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай
Инфляция дегеніміз қағаз ақшаның құнсыздануына байланысты болатын әлеуметтік
1 Инфляцияның мәні және мазмұны
Инфляция — бұл кез келген экономикалық даму үлгісіне
Инфляция — бұл бағаның өсуінен, тауарлар тапшылығынан, тауарлар
Алтын немесе күміс ақша айналымы кезінде инфляция болмайды,
Инфляция — бұл жалпы ұсыныс пен сұраныс арасында
Сонымен баға өсуінің инфляциялық себептеріне нені, қандай жағдайларды
Екіншіден, егер инвестицияларды қаржыландыру, жоғарыда айтылған әдіспен, яғни
Үшіншіден, баға деңгейінің жалпы өсуі қазіргі рыноктық экономиканың
Төртіншіден, ұлттық экономикалардың "ашыла" түсуіне, олардың дүниежүзілік шаруашылық
Бесіншіден, "инфляцияны тосу" деген жағдайға байланысты инфляциялық процесс
"Инфляцияны тосу" механизмі экономикаға қалай әсер етеді? Мәселе
Өндірушілерде шикізат пен материялдарға және энергияға бағаның өсуін
Инфляцияның себептері сан қилы, бірақ әр кезде олардың
Батыс елдердің экономистері жасаған теорияларда балама қайнар көзі
"Сұраныс инфляциясы" жалпы сұраным мен ұсыным арасындағы тепе-теңдіктің
Жоғарыда келтірілген себептерге байланысты ақша массасының өсуі жалпы
Сұраныс инфляциясы.
"Шығындар инфляциясы" өндіріс шығындарының өсуінен туындаған бағалардың жаппай
Шығындар инфляциясын график түрінде суреттеп көрсетуге болады (2-сызба).
Айтылған себептерге байланысты өндіріс шығындары өседі, жалпы ұсыным
Шығындар инфляциясы
Бағалардың өсуі тұрғындардың нақты табысын төмендетеді. Сондықтан кәсіподақтар
Инфляцияның әртүрін оның басқа түрінен ажырату өте қиын,
XX ғасырдың екінші жартысында жұмыспен толық қамту, еркін
Соңғы кездерге дейін дүниежүзілік шаруашылықта инфляция, әдетте, төтенше
Инфляцияны әртүрлі белгілері негізінде жіктейді. Инфляцияның мынадай түрлері
1. Баға өзінің қарқыны бойынша:
- Баяу инфляция — жылына 10% дейін өсу
- Қарқынды инфляция — бағалардың жылында 20%-дан 200%
- Гиперинфляцияда бағалардың жалпы деңгейі мыңдаған пайызға артқан
Баға кілт жоғарылап, кілт төмендей беретін төтенше жағдайларда
2. Инфляциялық үрдістің сипатына қарай: Ашық инфляция —
- Жабық инфляция, яғни тауар тапшылығы жағдайында бағаға
- Инфляциялық шок, яғни бір мезетте бірден баға
3. Таралу орнына қарай:
- Локалдық инфляция, яғни баға бір ғана елдің
- Дүниежүзілік инфляция, яғни кейбір елдер топтарын немесе
4. Әртүрлі бағалардың өсу қарқындарының сәйкестіктері бойынша:
- Теңгермелі, яғни бағалар бір қалыпты және баяу
- Теңгермелі емес инфляция кезінде және товар топтарына
5. Болжамға сәйкес дәрежесі бойынша:
-Тосылған инфляция, яғни алдын ала болжауға болады, немесе
- Тосын инфляция, яғни бағалардың кенеттен және тез
Бұл жерде біз қалыпты қызмет атқаратын нарықтың шаруашылықтың
Инфляция қарқыны статистикалық көрсеткіш - тұтыну бағаларының индексі
Тұтыну бағаларының индексі тауарлар мен қызметтердің түрлерін қамтитын
Тұтыну бағаларының иңдексін (ТБИ) есептеуде мынадай формула қолданылады:
Ағымдағы жылдағы тұтыну қоржынының бағасы
Базалық жылдағы т9тыну қоржынының бағасы
Тұтыну бағаларының индексінің үш сандық мәні болуы мүмкін:
- баға индексі 100% - ға тең болады,
- баға индексі 100% -дан жоғары, мысалға 140
- баға индексі 100%-дан төмен төмен, айталық 80%-ға
2 Инфляцияның салдары, ерекшеліктері
Осы күндері Қазақстанда қалыптасып отырған инфляцияның ерекшеліктерін және
Қоғамдық өндіріс құрылымы қаржы баға жүйелерін анықтайды. Өндірісте
Кеңес экономикасының 70 -ші жылдың даму кезеңдерінде қоғамдық
Бұл диспропорциялар Кеңес экономикасының өзінде бағалардың инфляциялық өсуін
Қазақстанда қалыптасқан өндіріс аралық, оның ішінде шикізат өндірісімен
Инфляция жағдайында үкімет "қымбат ақша" саясатын ұстануға мәжбүр
Инфляцияны бағалау және өлшеу үшін бағалар индексінің көрсеткіші
Инфляция қарқыны
Қазақстанда тұтыну тауарларының бағасы мен қызметтер көрсетудің тарифтері
Дүниежүзілік практикада егер инфляцияның қарқыны жарты жыл ішінде
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігінің деректері бойынша инфляция
3-сызба.
Қазақстан Республикасының 1994-2003 жыл аралығындағы инфляция деңгейінің көрсеткіші.
Инфляция нәтижесіне тоқталған Елбасы 2003 жылдың желтоқсан айымен
1-диаграмма. Инфляция және шетел валюта бағамының 2003 жылғы
Қазақстан Республикасының статистика жөніндегі Агенттігінің деректері бойынша тұтыну
2002 жылы халыққа ақылы қызмет көрсету тарифі бойынша
2002 жылдың басынан бастап тұтыну бағасы 3,7%-ға өсті.
Ал 2004 жылдың сәуір айындағы инфляция көрсеткіші 0,4%-ды
2-диаграмма. 2004 жылдың тұтыну тауарлары және қызмет көрсету
Азық-түліктік емес тауарлардың арасында аяқ-киім 0,8%, киім, ыдыс-ыяқ,
Әсіресе, қала тұрғындарын тұрғын үй жүйесіндегі төлемақының 0,4%,
Жылдың басынан бастапқы инфляция көлемі 1,9% құрап, азық-түлік
Инфляцияның классикалық көзі — мемлекеттік бюджет тапшылығы Қазақстан
Инфляцияның дамуына инфляциялық нәтижені тудырған жаңа салықтарды —
Инфляция жұмыссыздыққа да айтарлықтый ықпал жасайды. 1958 жылы
Филлипстің анықтауынша, Англияда жұмыссыздықтың 2,5-3%-тен артық өсуі бағалар
Филлипс есептеулерінің теориялық негізін Р. Липси есімді экономист
4-сызба.
Филлипс қисығы.
Қисық сызықтың жылжуы стагфляциялық жағдайды көрсетеді.
Егер қалыптасып отырған жұмыссыздық, мысалы U1 (Р1 инфляция
Осы жағдайлардың арасында сұранымды ынталандыру саясатының орны ерекше.
Айталық, номиналды еңбекақының өсуіне байланысты еңбек ұсынысы артады.
Номиналды жалақы өскенде, кәсіпкерлер де еңбек факторына қосымша
Стагфляцияның Филлипс қисығы арқылы да суреттеп көрсетуге яғни,
Филлипс қисығын жұмыссыздық пен инфляция баламасын талдау құралы
Филлипс қисығының орнына 1979 жылынан бастап АҚШ-та және
Қоғамдағы жұмыссыздық деңгейі оның фрикциондық және құрылымдық түрлерінен
Бірақ жұмыссыздықтың табиғи деңгейін сақтап, инфляцияның өсу қарқынын
Мемелекеттің міндеті — жұмыссыздықтың іс жүзіндегі деңгейінің табиғи
Еңбек рыногын реттеу формасы болып тек Қазақстан Республикасындағы
Қазақстанда әлеуметтік - еңбек қатынастары сферасы аса бір
2000 ж. 1 қаңтарынан бастап Қазақстан Республикасының "Қазақстан
Қазіргі кезде, әсіресе, экономиканың мемлекеттік емес секторларында еңбек
1998 жылы Халықаралық еңбек ұйымының (ХЕҰ) басшылығымен Қазақстанда
ХЕҰ есеп беру мәліметтері бойынша 1998 ж. қазақстандық
Өмір деңгейіндегі және әлеуметтік сфераны дамытудағы дағдарыстық жағдай,
2003 жылы жұмыссыздар саны (табысы бар жұмысы болмаған,
Жұмыссыздардың жасы бойынша құрылымында аса көп үлес салмағын
Жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде есепте тұрған азаматтар
2004 жылдың 1 тоқсанында жұмыссыздар саны 685,8 мың
1-кесте.
2004 жылдың I тоқсанындағы жұмыссыздық
көрсеткіші.
15 жастан жоғары Анықтама
I тоқсан 2003
барлығы оның ішінде
ерлер әйелдер
Жұмыссыз халық, мың адам
685,8
296,7
389,1
699,3
Жұмыссыздық деңгейі 8,9 7,5 10,4 9,7
Жастар жұмыссыздығының деңгейі
15,2
13,8
16,9
16,8
Жоғары білімі бар жұмыссыздар
5,4
4,1
6,8
6,2
3 — диаграмма. 2003 — 2004 жылғы жұмыссыздар
жұмыссыздық деңгейі.
Жұмыспен қамту органдарында жұмыссыздар ретінде 2004 жылдың қаңтар
2-кесте. 2004 жылдың I тоқсанында жұмыссыздар ретінде есепте
Жұмыссыздық ретінде есепте тұрған азаматтар Оның ішінде ауыл
азаматтары
Барлығы,
мың адам Оның
ішінде
әйелдер Барлығы,
мың адам Оның
ішінде
әиелдер
Қаңтар 146,6 88,8 58,0 30,3
Ақпан 147,6 89,3 58,7 30,8
Наурыз 147,5 89,7 59,4 31,4
Инфляцияның экономикаға және саясатқа тигізетін әсері. Инфляцияның бірте-бірте
Өнеркәсібі дамыған елдерге жылжымалы инфляция тән, яғни жылдан
Батыс экономистердің жобалауынша инфляцияның бұл түрі өндіріс пен
Инфляцияның экономикалық және әлеуметтік салдары өте күрделі де
Қарқынды инфляция шаруашылық тәртіпті бұзады, ірі корпорацияларға да,
Баға деңгейінің қарқынды өсуі фискал (қазына) жүйесіне де
Экономиканың интернациялануы (ұлттық шеңберден шығуы) инфляцияның бір елден
Инфляцияның әлеуметтік салдары да бар, ол ұлттық табыстың
Инфляцияның экономикалық субъектілердің экономикалық жағдайларына ықпалы қарама-қайшылықты болып
3 Инфляцияға қарсы саясат және Қазақстандағы
оның әдістері
Құнсызданудың (инфляцияның) жағымсыз әлеуметтік және экономикалық салдары көптеген
Бұл екі ұшты мәселе әртүрлі елдерде ерекше жағдайларға
Инфляцияға қарсы саясатты сипаттағанда, екі әдістемені бөліп айтуға
Екінші әдістемені жаңа классикалық бағыттағы экономистер ұсынады. Олар
Батыс елдерінде жинақталған тәжірибе көрсеткендей, инфляцияға қарсы ұзақ
Екіншіден, салықтарды арттырып, бірақ мемлекеттік шығындарды қысқарту арқылы
Үшіншіден, ақша айналымын реттеу іс шаралары, нақты айтқанда,
Төртіншіден, сыртқы факторлардың әсерін әлсірету. Жеке алғанда, бюджет
Инфляцияға қарсы саясатқа байланысты инфляциямен күресу шығындары туралы
Инфляцияны ауыздықтау үшін көптеген елдер үкіметтері 60-шы жылдардын
Инфляцияға ықпал ететін факторлар мен оның әлеуметтік және
Инфляцияны тез ауыздықтау Қазақстанда жүргізіліп жатқан нарықтық реформаны
Үкімет "Стратегия-2030" сәйкес инфляция қарқынының жыл ішінде 5-6%
Мұндай нәтижеге жету үшін Үкімет:
• Ақшалай-несиелік және бюджеттік саясатты қаталдандырады;
• Ішкі инвестициялық мүмкіндіктерді өрістетуге көмектесетін қаржылық механизмді
• Жинақтаушы зейнетақы қорларға ақшалай қаржылардың айтарлықтай бөлігін
• Бюджеттік жетіспеушілікті қаржыландыруға құнсызданбайтын көздерді пайдаланады;
• Мемлекеттік құнды қағаздардың айналым мерзімін ұзартады және
Инфляцияның өрістеп, күшеюі экономикалық және әлеуметтік қарама-қайшылықтарды асқындырып
Инфляция кезінде мемлекет іс қимылының екі нұсқасы болады:
1. Бейімделу саясатын жүргізу немесе инфляцияға бейімделу; бұл
2. Инфляцияны төмендету немесе басу жөнінде инфляцияға қарсы
Инфляцияны жою жөніндегі шаралардың кешені қоғамның іс-әрекет етуінің
Сұраным инфляциясын жоюға ақша және фискалдық саясаты пайдаланудың
Инфляцияға қарсы саясат — инфляциямен күреске бағытталған экономиканы
Дефляциялық саясат — мемлекеттің шығындарын азайту, кредит үшін
Кірістер саясаты — бағаға және жалақыға оларды толықтай
Индексациялау — ақшаның құнсыздану нәтижесінде болған зиянын орнын
Бұл әдіс 1999 жылы 5 сәуірде ҚР Үкіметінің
Инфляцияға қарсы саясат ақшалай ұсынымды шектеудің әртүрлі әдістерін
1. Орталық банктің нақты ақша эмиссиясын қысқарту арқылы
2. Барлық кредит ресурстарын қымбаттату және оларға қол
3. Кредит мультипликаторын қысу және коммерциялық банктердің кредит
4. Сондай мақсаттарда Орталық банктің кредиттерін тікелей қысқарту.
Инфляцияға қарсы фискалдық саясат салықтарды көбейту, мемлекеттің
Салық саясаты инфляция жағдайында екі өзара байланысты, бірақ
Біріншіден, мемлекеттік бюджеттің теңдестігіне жету және тапшылығын жою
Екіншіден, экономиканың бастапқы буындарында - өндіріс пен айырбас
Инфляцияға қарсы салық саясаты жанама салық салуды қысқартуда
Сондықтан инфляция кезінде тұтынуға салық салуға акцентпен жеңілдіктеудің
Мемлекеттің шығыстарын қысқарту бұл процесті бюджет сферасына да,
Жалпы мемлекеттік және жергілікті деңгейлердің бюджет шығыстары жайында
Бюджет шығыстарын шектеуге мыналар арқылы жетуге болады:
а) тура әдістермен шектеумен (рестикциялармен), яғни заңнамалық актілер
ә) секвестрлеу әдісімен - барлық шығыстарды әртүрлі факторлармен
б) қолда бар кірістердің деңгейін бақылаумен;
в) мемлекеттік бюджет тапшылығының деңгейін шектеумен.
Кез-келген жағдайда шығыстарды қысқарту дамудың көптеген ұлттық бағдарламаларының
Мыналардың нәтижесінде инфляцияның екінші типін — шығындардың (өндірушілер
1. жалақыны көбейту;
2. ұйымдық сипаттағы себептер бойынша шаруашылық механизмінің бұзылуына
3. шикізат және энергетикалық ресурстар иелерінің инфляциялық тосулары,
Өндіріс шығындарымен байланысты болатын инфляцияны жою өзара байланысты
Инфляцияны төмендету проблемаларының бірінші блогы экономикалық тұрақтандырудың бүкіл
Біріншіден, еңбек өнімділігінің уәждемелік ынталандырмаларын, оның тиімді нәтижелеріне
Сауда-делдалдық сфераға қарағанда өндірістік сфераның басымдығын қамтамасыз ету
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Бәсеке механизмін жасау монополияға қарсы шараларды жүргізумен, меншіктің
Инфляцияға ықпал етудің ең түбегейлі құралы экономиканы мемлекеттік
Жалақыны реттеу бастапқы (қол жеткен) деңгейден еңбек өнімділігінің
Сыртқы экономикалық қызметті қамтып көрсететін төлем балансы тарапынан
Төлем балансының ағымдағы тапшылығын қысқартуға жалпы импортталатын тауарлар
Ақша реформасы — ұлттық ақша бірлігін түрақтандыруға, елдің
Ақша реформасы елдің экономикалық жағдайына, ақшаның құнсыздану дәрежесіне,
• жаңалау, яғни құнсызданған ақша бірлігін жою туралы
• қалыпқа келтіру, яғни ақшаның бұрынғы алтындық құрамын
• деноминация, яғни «нолдерді қысқарту» әдісімен ақшаның номиналдық
Өршімелі инфляция кезінде бірқатар елдер пайдаланған инфляциямен күрестің
Ақшаның құнсыздануына мына факторлар себепші болады: айналысқа артық
Ұзақ уақыт бойы инфляцияны монетарлық құбылыс деп санай
Егемен еліміздің тәуелсіздігінің төл белгілерінің бірі — ұлттық
2004 жылдың қаңтарынан бастап Ұлттық банктің мақсаты ретінде
Еліміздің орталық банкі ретінде Ұлттық банктің тәуелсіздігін күшейтетін
Қорытынды
Жоғарыда келтірілген деректерді ескере отырып, келесідей қорытындыға келуге
Инфляция дүниежүзіндегі барлық елдердің
экономикасындағы ең күрделі, қиын мәселесінің біріне айналып отыр.
Қазіргі таңда Елбасының қолдауымен инфляцияның төменгі деңгейіне жету
Ақша құнының тапшылығы макроэкономикалық түрақсыздыққа әкеп соғады. Мемлекеттік
Соңғы жылдары формальды мақсатты инфляциялық көрсеткіштерді белгілеуге негізделген
Австралия, Канада, Финляндия, Жаңа Зеландия, Испания, Швеция, Үлыбритания
Инфляцияны жеңіп шығу жөніндегі шаралар жүйесіндегі қажетті элемент
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1. Назарбаев Н. Ә. «Қазақстан Республикасының ұзақ мерзімді
стратегиясы.» — Алматы, 1997. 25-31 бет.
2. Назарбаев Н. Ә. «Елдегі жағдай, ішкі және
бағыттары туралы: Жаңа ғасырда қоғамды демократияландыру,
экономикалық және саяси реформа. ҚР Президентінің қазақстан
халқына жолдауы.» — Алматы, 1998. 17-28 бет.
3. Аубакиров Я. Ә. «Экономикалық теория негіздері» -Алматы,
152-157 бет.
4. Брю С. Л. «Экономикс» - Бишкек, 1998.
5. Жүнісов Б. А. «Нарықтық экономика негіздері» -Ақтобе,
бет.
6. Иманғазин О. Қ. «Экономикалық саясат» - Алматы,
7. Көшенова Б. А. «Ақша, несие, банктер, валюта
Алматы, 2002. 75-79 бет.
8. Мақыш С. Б. «Ақша айналысы және несие»
9. Осипова Т. М. «Экономикалық теория негіздері» -Алматы,
209 бет.
10. Шеденов «Жалпы экономикалық теория» - Алматы, 2002.
бет.
11. Құлпыбаев С. «Қаржы» - Алматы, 2003. 426-440
12. «Инфляция — хроническая болезнь бумажных валют» -
Финансы Казахстана, 1995. 13-17 бет.
13. Қожахметов А. «Инфляция и ее последствия» -Журнал:
статистика, 2001. 25-29 бет.
14. Райымқұлов С. «Экономикалық теория негіздері». Шымкент 2005
Аннотация
Курстық жұмыста «Инфляцияның мәні, себептері әлеуметтік – экономикалық
Курстық жұмыстың құрамында 4 сызба, 3 диаграмма,
5
ТБИ=
х100%
Инфляция - көпфакторлы құбылыс
Инфляцияның негізгі себептері
Инфляция және инфляцияға қарсы саясат туралы
Инфляцияның теориялық аспектілері мен әдістемелік негіздері
Инфляция. Филлипс қисығы
Сұраныс инфлияциясының өсуі
Қазақстан Республикасындағы инфляция саясаты
Инфляция және инфляция теориялары
Инфляцияның мәні, негізгі мазмұны
Қазақстан Республикасындағы инфляция жағдайы