Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуындағы анатомиялық - Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық дамуының ерекшеліктері
Дипломдық жұмыс
Мектеп жасына дейінгі балалар мінез-құлқы мотивтері жүйесінің мазмұны және
Мазмұны
Кіріспе..............................................................................................................3
І тарау. Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық, анатомо-физиологиялық
1.1. Мотивация және мотив мәселелері ғылыми зерттеу нысанасы және
1.2. Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуындағы анатомиялық -
Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық дамуының ерекшеліктері.......................................................................................27
ІІ тарау. Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің өзгеруі
2.1. Мектепалды даярлық тобындағы балалармен жүргізілген қалыптастыру эксперименті жұмыстары
2.2. Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің
Қорытынды...................................................................................................67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.............................................................69
Қосымша........................................................................................................71
Кіріспе
Тәуелсіз Қазақстанның Білім заңына орай жаңа ұлттық білім үлгісі
Қазіргі ғылым мен техниканың даму деңгейі талап ететін білімді,
Қазақстан Республикасының 2015 жылға жылға дейінгі білімді дамыту
Осыған байланысты баланың мектепке психологиялық дайындығы адамның барлық
Әсіресе, Қазақстан Республикасының Конституциясына, Білім туралы Қазақстан Республикасының Заңына,
Қазақстан Республикасының мектепке дейінгі білім беру ұйымдары мен жалпы
- Баланы мектепке даярлау;
- Баланың дене және психикалық денсаулығын сақтау және нығайту;
- Баланың интеллектуалдық және жеке басының дамуын қамтамасыз ету,
- Оған мұқтаж балалардың дамуының бұзылуын түзету;
- Балалардың толық мәнді дамуын қамтамасыз ету үшін отбасымен
Зерттеудің көкейкестілігі: Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық тұрғыдан жақсы
Зерттеудің мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық дамуын арттыру
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер мектеп жасына дейінгі балаларға
Зерттеудің міндеттері: мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтері мен
Зерттеу әдістері:
Философиялық және педагогикалық-психологиялық, т.б. әдебиеттерге теориялық талдау, нормативтік құжаттарды
Теориялық зерттеу нәтижелерін бағалауға жүйелі тұрғы, теориялық және эмпирикалық
Алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибені талдау;
Психодиагностикалық әдістер
Зерттеу көздері: ғылымда талқыланған зерттеулер жеке тұлға мен әлеуметтік
Зеттеу объектісі. мектеп жасына дейінгі балалар.
Зеттеу пәні: Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық процестерінің дамуы,
Зерттеу базасы: Алматы облысы, Қапшағай қаласы. №4 және №3
І тарау. Мектеп жасына дейінгі балалардың психологиялық, анатомо-физиологиялық
Мотивация және мотив мәселелері ғылыми зерттеу нысанасы және адам
ретінде
Адам іс-әрекетінің мотивациясы және мотиві мәселесі әрбір адамды, соның
Адамның белгілі бір іс-әрекетті орындаудағы ерекшеліктері мен оның өзіндік
Адам іс-әрекетінің мотивациясы туралы көптеген ой-пікірлер, теориялар Аристотель, Гераклит,
Сократ өз қажеттіліктерін, мінез-құлқын, тілектерін бағындыра алмайтын адам басқа
Қазіргі уақытта мотивация теориялары көптеп саналады. Мотивацияның қазіргі теорияларының
Иррационализм ілім ретінде негізінен жануарларға бағытталады. Онда жануарлардың мінез-құлқы
Адам іс-әрекетінің мотивациясы жөніндегі алғашқы психологиялық теория ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда
ХVІІ-ХVІІІ ғасырларда механика жетістіктерінің нәтижесінде кең өріс алып дамыған
ХІХ ғасырдың екінші жартысы түрлі ғылымдарда ашылған жаңалықтармен есте
Иррационалистік, адам мінез-құлқына мәні жағынан биоголизаторлық көзқарас ұстанған инстинкт
Адамның биологиялық қажеттіліктері, жеткіліктері мен ұмтылыстары теориясынан басқа ХХ
ХХ ғасырдың 30-шы жылдарынан бастап тек адамға қатысты мотивацияның
А.Н.Леонтьев тұжырымдамасы бойынша адамның мотивациялық сферасы оның басқа да
ХХ ғасырдың ортасында мотивацияның бірнеше теориясы бөлініп шықты. Олардың
Адамдарда мұқтаждық қажеттілікті тудыратындығы барлығымызға мәлім. Адамдар қандай да
Қажеттілік әрекет етуге себепші болады. Адам қажеттілікті сезіне
Мотивация үшін таңдаулы деген бір ғана әдіс болмайды, адамдардың
П.Гольбах қажеттіліктер біздің еркіміздің, ақыл-ой белсенділігіміздің қозғаушы факторы деп
Адам мінез-құлқын түсіндіруде Н.Г.Чернышевский де қажеттіліктердің ролін мойындады. Ол
Р.Вудвортс та адамның психикалық белсенділігінде қажеттіліктердің орнын мойындай отырып,
әсерін тигізеді деп санайды. Бұл жерде Р.Вудвортс пен А.А.Ухтомскийдің
ХХ ғасырдың 20 жылдары батыс психологиясында тек адамға қатысты
1. Физиологиялық қажеттілік өмір сүру үшін керек. Бұған тамақ,
2. Қауіпсіздік, қорғану және болашаққа сенімділік қажеттіліктеріне қоршаған орта
3. Әлеуметтік қажеттілік – бұл бір нәрсеге немесе біреулерге
4. Құрметтеу қажеттілігіне өзін-өзі құрметтеу, жеке басының жетістіктері, біліктілігі,
5. Өзін-өзі көрсету, өзектендіру қажеттілігі - өзінің потенциалды мүмкіндігін,
сурет 1.А.Маслоу бойынша қажеттілік пирамидасы
өзін-өзі
көрсету
қ ұ р м е т т е
ә л е у м е т т і
қ а у і п с і з д
ф и з и о л о г и
Маслоудың жорамалдауынша төменгі деңгейдегі қажеттілік қанағаттандырылған жағдайда ғана, едәуір
Өзін-өзі көрсету қажеттілігі ешқашанда толық қанағаттандырылмайды, өйткені адамның
Маслоу теориясы адамдардың жұмысқа және оқуға ынталандыру негізін түсінуге
Маслоу пирамидасының жалпы құрылымына сыншылар тарапынан түрлі пікірлер айтылды.
Қажеттілік теориясын ұстанғандардың бірі Мак-Келланд. Мак-Келланд тәсілі мотивтер құрылымын
ХХ ғасырдағы экономикалық өрлеу бұл салада да түрлі мотивациялық
Бихевиористер тітіркендіргішті ағза реакциясының белсенді көзі ретінде қарастырып, мінез-құлықты
Ж.Нюттен күнделікті өмірде адам мінез-құлқы, іс-әрекеті жоспармен және бұл
ХХ ғасырдың екінші жартысында адамның мінез-құлқы детерминациясында сананың жетекші
Мінез-құлық детерминациясын зерттеудегі жаңа кезең ХIХ ғасырдың соңында З.Фрейдтың
Бұл бағытта У.Макдауголл да өз теориясын ұсынады. Ол обьектілердің
Мотивацияның биологизаторлық теориясы адамға мотивациялық факторлар ретінде бұрын
Осындай иррационалистік, адам мінез-құлқына мәні жағынан биологизаторлық көзқарас ұстанған
Адамның биологиялық қажеттіліктері, жеткіліктері мен ұмтылыстары теориясынан басқа ХХ
ХХ ғасырдың 30-жылдарынан бастап тек адамға қатысты мотивацияның арнайы
Ресейден ХХ ғасырдың басында мотивация мәселесін алғашқылардың бірі болып
Ұмтылыс, тілек және «қалау» мәселелерінің ерік және еріктік актімен
ХХ ғасырдың 20-жылдары мотивация мәселесін В.М.Боровский,
Н.Ю.Войтонис те биологизаторлық тұрғыдан түсіндіреді.
Л.С.Выготский де адам мінез-құлқының мотивациясы мен детерминациясы мәселесін назарынан
А.Н.Леонтьев тұжырымдамасы бойынша адамның мотивациялық сферасы оның басқа да
Баланың психикалық дамуындағы іс-әрекеттің ролі қазіргі уақытта көптеген зерттеулермен
«Жоғарғы психикалық функциялар дамуының тарихы» - атты еңбегінде Л.С.Выготский
1940-шы жылдары мотивацияны «ұстанымдар теориясы» тұрғысынан Д.Н.Узнадзе қарастырып, белсенділік
Ең алғашқы рет «мотивация» сөзін А. Шопенгауэр «Четыре принципа
Барлық мотивацияның анықтамаларын екі бағытқа жатқызу болады. Біріншісі мотивацияны
Мотивация қажеттілікпен өте тығыз байланысты. Оның себебін Абрахам Маслоу
Оқу үрдісінің негізгі итермелейтін күштерін анықтау, оның нәтижелі жүргізілуіне
Адамның өз белсенділігі оның дамуының, өмірінің барлық мезгілінде,
Бұл табиғи белсенділіктің адамның саналы іс–әрекетіне айналуы өзінен-өзі немесе
А.Н.Леонтьевтің іс-әрекет пен әрекетке тәуелсіз, іс-әрекеттің артында тұрған, қажеттіліктердің
Адамның іс-әрекетінде биологиялық және әлеуметтік шынайы нағыз бірлестік көрініс
Л.М.Фридман мен К.Н.Волковтың пікірлерінше әрекеттер белгілі бір мақсаттарына орай
Әрекеттің операцияға айналуы туралы А.Н.Леонтьев былай деп жазады: «Әрекеттің
Адамдық іс–әрекеттің барлық түріне тән жалпы белгілері мен оның
Кішкентай балалардың іс–әрекетінің барлық салалары логикалық сәйкестілігімен әлі ерекшеленбейді.
Баланың алты, жеті жастан кейінгі жетекші іс–әрекеті оқу болып
Оқушы есейген сайын, оның жеке бас ретіндегі қалыптасуында қоғамдық–еңбектік
Мектеп жасына дейінгі балалардың дамуындағы анатомиялық - физиологиялық
Мектеп жасына дейінгі балалардың жылдам дамитындығы байқалады. Баланың бойы
Физиологиялық даму, баланың оқу үлгіріміне бірден-бір әсер етуші болып
Мектеп жасына дейінгі баланың физиологиялық жағынан дайындығын көрсететін негізгі
1.Дене дамуының деңгейі;
2.Биологиялық дамуының деңгейі;
3.Денсаулық жағдайы.
Соматикалық даму деңгейі, қазіргі 5-6 жасар балалар, 60-70 жылдардағылардан
5-6 жастағы балалардың орындайтын негізгі нормативтері: Минимальды нәтижелері.
Жүгіру - 7,2 секундта 30 метр.
Орыннан секіру -100см.
Секіру ұзындығы-180 см.
Секіру биіктігі-50 см.
Орыннан биікке секіру-30 см.
Мектеп жасына дейінгі балалардың денсаулығын жан-жақты бағалау нәтижесінде оларды
1 топ-ешқандай ауытқулар жоқ, физиологиялық дамуы жақсы, көп ауырмайтындар.
2 топ-денсаулығында кейбір ауытқулықтар бар, жағымсыз жағдайлардың арқасында, онда
3 топ-денсаулығы нашар, түрлі тұрақты аурулармен ауратын және дене
4 топ-5-6 жастағы балалар тұрақты аурумен ауырады, бұндай балалар
5 топ- бұл балаларда денсаулығында айтарлықтай ауытқулар бар. Ондай
5-6 жаста қимыл-қозғалыс жүйесі дами түседі, партада дұрыс
Пиажа мен Гессельдің биологиялық аспект еңбегін қолдайтынбас мидың кезеңдік
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі.
Денелік:
Оқуға деген жақсы, визуалды ұмтылысы болады;
Көптеген жағдайда саусақтарын құрал ретінде қолданады;
Олақ, асығыс сияқты көрінеді, асығыстық 6 жастағылардың негізгі
Сыныпта өте шулы, отырғыштардан құлайды;
Оң мен солын айырып үйренеді;
Шайнау белсенділігінің жоғарылауы;
Қарындашты, тырнақтарын, шашын тістелейді;
Тез шаршайды, жиі аурады;
Таза ауады, спорт залында болғанды ұнатады;
Әлеуметтік:
Бірінші болғанды ұнатады;
Жарысқанды ұнатады, интузиазмға толы;
Кейде жеңіліп қалғанда әдепсіз көрінеді немесе әділетсіз ережелерді ойлап
Қандай да бір нәрселерді жасауға тырысады, шектеулерді тексереді;
Мақтауды жақсы көреді;
Жолы болмағанға қиналады;
Қанағат алуға деген үлкен қабілеттілік, сыйлықтарды жақсы көреді;
Дөрекі моторлық қабілет;
Бұйрық бергенді, мазақтағанды, сынағанды жақсы көреді;
Оны біреу ренжіткенде тез ашуланады;
Дос үлкен маңызға ие (жақсы дос болу мүмкін);
Мектеп өте маңызды қоршаған орта болғандықтан үйін аламастырады.
Тілдік:
Жұмыс жасағанды жақсы көреді;
Түсіндіргенді жақсы көреді. Айту және көрсету пайдалы;
Жұмбақтан тұратын әзілдерді жақсы көреді;
Жиі арызданады.
Танымдық:
Сұрақ қойғанды жақсы көреді;
Жаңа ойындар мен идеяларды жақсы көреді;
Бояғанды, сурет салғанды жақсы көреді;
Бәрін де дауыстап оқығанды жақсы көреді;
Нәтижесіне қарағанда өту үрдісін жақсы көреді;
Орындау қабілетіне қарамастан көбірек жасауға тырысады;
Драмалық ролді орындауға икемді келеді;
Сипат белгілері ерекше маңызды;
Арнаулы және қызметтік байланыстарды жақсы түсінеді;
Қазіргімен тығыз байланысты болған жағдайда өткен туралы бастапқы білімі
Қызық үшін дағдылармен тәсілдерге қызығушылық таныта бастауға деген өзінде
Мектеп жасына дейінгі бала. Даму кестесі.
Көру және нәзік моторлық қабілеті:
Балалар тақтадан көп көшірмеу керек. Егер олардан өтінсе, олар
Дөрекі моторлық қабілет.
Іскерлік шуға және белсенділікке тыйым сауға болмайды. Балалар
Танымдық дамуы.
Ойынның барлық түрлері белгілі және пайдалы; ойындар, өлеңдер, жұмбақтар
Әлеуметтік мінез-құлық.
Мінез-құлықтың шектен шығуын түсіну керек, бірақ оған көп шыдауға
Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық дамуының ерекшеліктері
4-5 жасында баланың тұлға ретінде дамуының, қалыптасуының негізі қаланады.
Кіші жастан кейінгі кезеңде балалар бұрыңғыдай көңілін ашық түсті
Ересектердің заттарды іс-әрекетке қолдануларымен және әрекеттерімен салыстырғанда, мектеп жасына
Ерте жастағы балалар әлеуметтік іс-әрекетті адамдар қалыптастырған заттар тарапынан
Балалардың басты қажеттіліктері үлкендер әлеміне олармен бірге әрекеттесіп, олар
Балалар ойында қандай болмасын сюжет құрып ойнағанда олардың адамдарға
Сонымен қатар мектеп жасына дейінгі балалардың іс-әрекет түрлері, балалар
Ойынға іс-әрекеттің продуктивті түрі жақын тұрады. Онда заттар
Реттік үрдістердің орындалуымен байланысты тұрмыстық іс-әрекетте бала шындық ситуацияда
Мектеп жасына дейінгі балаларға еңбектің әр түрлері іс-әрекет
Мектеп жасына дейінгі жаста нақты бір ситуация үшін коммуникативтік
Іс-әрекеттің жетекші түрлері сюжеттік-рольдік ойындар. Осы түрінде бала олардың
Басты жаңа білім, жаңа ішкі позициясы, қоғамдық қарым-қатынас жүйесіндегі
Мектеп жасына дейінгі шақта балада психикалық дамуының барлық сферасында
Мектеп жасына дейінгі шақтағы өзгеріс зейіннің барлық қажеттіліктерімен түрлеріне
Мектеп жасына дейінгі балалардың зейінінің дамуы оның өміріндегі ұжымның
Кейін еркін зейіннің дамуы жүреді, ол сонымен қатар
Баланың зейінінің дамуы үшін күн тәртібі маңызды белгі болып
Мектеп жасына дейінгі балалық шаққа жақындағанда балаға эмоционалдық жарқын
Зейіннің дамуының маңызды принципі баланың іс-әрекетін ұйымдастыруға талап болып
Мектеп жасына дейінгі шақтағы зейіннің дамуының ерекшеліктері:
Зейіннің концентрациясы, көлемі және тұрақтылығы
Таным процестерінің, сөйлеудің дамуы негізінде зейінді басқарудың еркін элементі
Зейін орталыққа айналады /10;105/.
Мектеп жасына дейінгі жаста сапалы жаңа этап сөйлеуді игеру
Сөйлеудің барлық жағының дамуы, тілді игерудегі орталық негізін құрайтын
Мектеп жасына дейінгі баланың сөздігінің дамуында белгілі бір сапалық
Мектеп жасына дейінгі жаста сөздің грамматикалық тізбегі дамитын жаңа
Мектеп жасына дейінгі балалардың келесі маңызды бағыты
Мектеп жасына дейінгі шақтың соңында балада ситуативтік және
Сөйлеудің жаңа формасы өзінің тәжірибесіне негізделген ересектермен, құрдастарымен қарым-қатынастың
Сөйлеуді түсінудің дамуы мектеп жасына дейінгі жаста ересектердің тапсырмасын
Мектеп жасына дейінгі жаста өзін-өзі реттеу функциясы туындайды. Баланың
Мектеп жасына дейінгі балаларда сөйлеуге деген саналық қарым-қатынасы
Мектеп жасына дейінгі жастағы сөйлеудің дамуының ерекшеліктері:
Сөйлесу нақты ситуациядан бөлініп аланады, қарым-қатынастың әмбебап қасиетіне айналып
Сөйлеудің байланыс формасы пайда болады және нақтылығы өседі;
Сөзбен әрекеттесу процесінде бала ана тілінің заңдылығын игереді;
Бала өзінің ойын байланысты, логикалық игеруге үйренеді, талқылау интеллектуалдық
Үлкендердің инструкциясына бағынатын әдеби шығармаларды түсінуде көрсететін сөйлеудің
Практикалық және интеллектуалдық тапсырманы шешуге көмектесетін сөйлеудің жоспарлы функциясы
Сөйлеудің дыбыстық функциясы, сөздік абстрактілік бірлік, реттеуде бөлу, сөзді
Тілдік іс-әрекеттің түсіну формасы қалыптасады;
Сөйлеу еркін іс-әрекеттің маңызды түрі бола бастайды, оған деген
Сөйлеу: тыңдау, әңгімелесу, талқылау сияқты өзіндік формасы бар маңызды
Фонетикалық даму процесі жүреді, бала дұрыс тыңдап, дыбысты дұрыс
Мектеп жасына дейінгі балалық шақтағы естің басты түрі образдық
Мектеп жасына дейінгі жасқа жақындаған шақта А.А.Люблинская көрсеткендей ауыспалы
-жалпыланған үлгіні талдауда қабылдау процесінен нақта бір затты
-эмоционалды нейтралды, көбіне көлеңкелеу, олар көбіне негізгі
-жоғарғы мектеп жасына дейінгі балалардың әр түрлі іс-әрекеттерін
Мектеп жасына дейінгі балаларда қозғалыс естің мазмұны өзгеріп отырады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың сөздік есі тыңдау кезіндегі сөйлеуді
Есте сақтаудың бастапқы мақсаты ересектердің сөздігімен қалыптасады. Тәрбиешілердің және
Мектепке дейінгі шақта еркін емес естің дамуында бақылау маңызды
Бұл ерекшелікті К.Д.Ушинский өте нақты қалыптастырды: «Егер сіздер баланыз
Ес белгілердің қабылдаудың толықтығына байланысты. Түсінуді оқудағы белсенсіз объектінің
Баланың есі – бұл оның қызығушылығы. Ондай таңырқау, қанағаттану,
Ойындағы өздерінің тәжірибелерін балада саналы қайта жаңғыртуды оятқанда өнімдік
Мектеп жасына дейінгі балалардың еркін есінің дамуының маңызды
Ойлау операциясына сай келетін игеру деңгейі;
Материалдық мазмұны және сипаты;
Оқу сипаты. Тек оның ұйымдастырылуында ғана есте сақтау логикалық
Дұрыс және нақты есте сақтаудың қажеттіліктері, оның нәтижесін тексеруге
5 жаста ғана есте сақтауға және бағалауға арналған тапсырмалар
Еркін емес образды ес жалпыланады;
Ес сөйлеумен, ойлаумен біріге отырып, интеллектуалдық сипатқа ие болады;
Сөздік-мағыналық ес таным процесін қамтамасыз етеді және баланың танымдық
Аталған процестерді реттеу тәсілі ретінде балада еркін естің
Есте сақтау процесінің маңызды, білікті іс-әрекетке айналуы үшін, есте
Мінез-құлық тәжірибесінің жалпылануы, баланың үлкендермен, құрдастарымен қарым-қатынас тәжірибесі
5 жастағы баланың естері еріксіз жақсы дамиды. Ерікті естері
Мектепке барар алдында бала қоршаған ортаны жақсы қабылдауы
Осы жастағы балалардың жылдың соңына дейін абстрактылы логикалық
1.Анализ-синтез;
2.Салыстыру (құстар мен жәндіктердің айырмашылығы, үй жануарлары мен жабайы
3.Жалпылау операциясы (заттардың түрін тану немесе артық затты
4.Дәлелдеу операциясы ( неге адам спортпен шұғылданады, неге
Тіл дамыту:
1.Сөздік қорын дамыту;
2.Байланыстыра сөйлеу білу қабілетін дамыту;
3.Сауат ашу /7;58/.
Ерте балалық шаққа қарағанда мектеп жасына дейінгі жаста ойлау
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының өзгеруі, ойлаумен сөулеудің өзара
Талқылау сұрақтың қойылуымен тығыз байланысты. Сұрақтың таралуы ойлаудың проблемалығын
Балалық сұрақтың бейкүнә болып көрінуі тұрмыстық проблеманың қиындығын шешуге
М: (5 жас, 9 ай) Сұрағы: Космос қайдан пайда
Д: (5жас,3 ай) Қызығушылығы: Былғары неден жасалған?, Саусақтар былғарыға
Баланың сұрағы оның қызығушылығын және әлемді тануға деген ұмтылысын
Бала сұрақты өзінің қорытындысының дұрыстығына көз жеткізу үшін қояды.
Мектеп жасына дейінгі балаларда ерте балалық шаққа қарағанда интеллектуалдық
Бала қорытындыны негіздей отырып, мүмкін болатын нұсқауларды тере отырып
Талқылау мен түсініктеменің өзіндік үлгісі үш негізгі жағдайлармен
Ойлаудың өзіндік образ арқылы мектеп жасына дейінгі балаларда дифференциалдық
Мектеп жасына дейінгі балалар тек табиғи пайда болуларды емес,
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының дамуының басқа маңызды бағыты
Балада сапалы ойлаудың қалыптасуы ойлау операциясының игерілуімен тығыз байланысты.
Кіші және жоғары мектеп жасына дейінгі балалар классификациялық топтардың
Ойлау операциясының дамуы баладағы дедуктивті ойлаудың қалыптасуына алып келеді.
Баладағы ойлаудың дамуының ең басты жағдайы, әрбір жас кезеңдегі
Ересектердің балалық сұраққа қарым-қатынасы ойлаудың әрі қарай дамуын анықтайды
Ойлау тәсілін игеру емес, сонымен бірге білім жүйесін жалпылау
Мектеп жасына дейінгі балалардың ойлауының дамуының ерекшеліктері:
Бала түсінігіндегі ауызша тапсырмаларды шешеді- ойлау операциядан тыс болады;
Сөйлеуді игеру ауызша тапсырмаларды шешудің тәсілі ретінде талқылаудың дамуына
Балалық сұрақтар қызығушылықтың дамуының көрсеткіші болып табылады және баланың
Практикалық іс-әрекет алдын-ала талқылау негізінде туындағанда практикалық және ақыл-ой
Бала дайын байланыстарды қолданудан қарым-қатынастың «ашылуына» көшеді;
Процесті және қүұбылысты түсіндіруге тырысу туындайды;
Қарым-қатынас пен байланыстың тұйықтылығын түсінуге көмектесетін, бар білімді қолдану
Өзбеттілік, иілгіштік сияқты сапалар қалыптасады /10; 205/.
Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялы ересектердің қиялынан ерекше,
Баладағы образ комбинациясы әлі де өріссіз. Ол тек қиялау
Бірінші кезекте қиял сыртқы күштерді орындайтын функциялы заттармен бөлінбес
Жоғары мектеп жасына дейінгі балаларда мәтіннің сөздері образ тудыра
5-6 жастағы балаларда іс-әрекетте, ойында, қол еңбегінде, әңгімеде, шығармашылық
Қиял қоршаған ортаны бейнелеуге бағытталатын маңызды интеллектуалдық әрекетке айналады.
Мектеп жасына дейінгң балалардағы қиял көбіне еркін емес
Қиялдың еркіндігінің өсуі мектеп жасына дейінгі балалар жетістігін жоспарлай
Мектеп жастағы балалық шақтағы қиялдың мақсатқа бағыттылығының өсуінен, бір
Жайырақ қиялдың еркіндігі шынайы заттарға және сыртқы әрекеттерге мысалы
Мақсатқа бағытталғандық және жоспарлаудың маңызды кезеңі болып сөйлеудегі жоспардың
Қиял қоршаған ортаны тануға көмектеседі. Ол оның біліміндегі проблеманы
Мектеп жасына дейінгі баланың өзінің қандай да болмасын фактіге
Ойлау таңқалуды суреттесе, ал қиял тапсырманың шешу процесін нақтылап
Балалар қиялдай отырып қоршаған ортаның заңдылықтарын объективті бөледі. Жаңа
Қиялдың дамуы 5-6 жастағы балалардың қандай да бір
Қиялдың шығармашылық сипаты, ойында және әдеби іс-әрекетте қолданылатын таңқалуды
Антропоморфизация тәсілі - бұл заттарды жандандыру. Балалар оны кейіпкерлерді
Мектеп жасына дейінгі балалар қолданатын ең қиын тәсіл агглютинация
Сәулет шығармашылығында балалар ең алдымен қарапайым тәсілдердің көмегімен қиял-ғажайып
Қиялдың пайда болуы және дамуы-әлеуметтік процесс. Тек ересектер балаға
Е.Е.Кравцова ересектердің балалардың қиялын дамыту мақсатындағы позициясының қалай
Мектеп жасына дейінгі балалардың қиялдың дамуының ерекшеліктері:
Арманының тууын, оның жоспарын және шындығын көрсете отырып қиялдың
Ол қиялғажайыпқа (фантазияға) айнала отырып маңызды іс-әрекет қалыптасады;
Бала кейіпкерді тудырудың қасиетімен тәсілін игереді;
Қиял ішкі жоспарға кіреді, образды тудыру үшін көрнекіліктің қажеттілігі
Мектеп жасына дейінгі шақта ерік әрекетін құрастыру жүреді. Еріктік
Мектеп жасына дейінгі балаларда мақсат қою жас ерекшелігіне сай
Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлқын анықтайтын, басқа себептерді өзіне
Мектеп жасына дейінгі себептер импульсивті және санасыз болып келеді.
Мектепке дейінгі жаста балаларда жаңа, маңыздырақ, «үлкенірек» іс-әрекет түріне
Бұл жастағы балалар ерік әрекетін мақсатқа жету үшін қолданылады.
Мектеп жасына дейінгі балалардың ерік әрекетінің даму ерекшелігі:
Балада мақсат қоюшылық, себептердің бір-бірімен күресуі, бағынуы, жоспарлауы, мінез-құлқында
Ерік жағдайына қабілеттіліктер дамиды;
Үлкендермен қарым-қатынаста және танымдық процесс, іс-әрекет, қозғалыс сфераларында
Мектеп жасына дейінгі жастағы балалардың эмоционалдық дамуы онды жаңа
Эмоционалдық сферадағы өзгеріс тек себептіліктің дамуымен емес, сонымен бірге
Мектеп жасына дейінгі балалар өздерінің қажеттіліктерінің шектеуімен байланысты эмоцияларын
Мектеп жасына дейінгі балалардың борыштық сезімі 5-6 жаста пайда
Мектеп жасына дейінгі балалардың интеллектуалдық сезімінің дамуы танымдық
Эстетикалық сезімнің дамуы өзіндік әдеби-шығармашылық іс-әрекеттің және әдеби қабылдаудың
Бұрынғы эстетикалық сезім адамгершілік сезіммен өзара байланысты. Бала жомарт
Мектеп жасына дейінгі балалардың эмоциялық дамуының ерекшеліктері:
Бала сезімін көрсетуде әлеуметтік формасын игереді;
Баланың іс-әрекетінде эмоцияның ролі өзгереді, эмоционалдық таңырқау қалыптасады;
Сезім саналырақ, жалпыланған, еркінірек, ситуациядан тыс бола бастайды;
Адамгершілік, интеллектуалдық, эстетикалық сияқты жоғары сезімдер қалыптасады /10; 260/.
Мектеп жасына дейінгі балалар күнделіктегі іс-әрекеттегі мәдени-гигиеналық талаптардың орындалу
Тұрмыстық үрдістерге қатысты заттарды ажырату оларға оңайырақ, мысалы: сабын,
Мектеп жасына дейінгі балаларда қажетті тұрмыстық түсінігі кеңірек болашаққа
Мектеп жасына дейінгі орта жастағы балалар тұрмыстық үрдістің
Мектеп жасына дейінгі жаста бала ересектердің объективті талаптарын
Ересектердің мектеп жасына дейінгі балаларға қатысты талаптарын жалпылаған өте
Мектеп жасына дейінгі балаларда мәдени-гигиеналық дағды аумағы кеңейе бастайды,
Бір іс-әрекеттің жоғары сапада орындалуы баланың қанағаттануына және басқа
Дағдыны қалыптастырудағы қажетті жағдайлар баланың тұрмыстық іс-әрекетке және тұрмыстық
Мектеп жасына дейінгі шақта күн тәртібі тұрмыстық іс-әрекетті ұйымдастыруда
Мектеп жасына дейінгі балалардың тұрмыстық іс-әрекетінің даму ерекшеліктері:
Қоғамдық және дара белгілерінен шығатын тұрмыстық процестерді орындау қажеттілігін
Тұрмыстық іс-әрекеттегі мінез-құлықты анықтайтын адамгершілік норманы сезіну жүреді;
Тұрмыстық мінез-құлық жүйесі, мәдени-гигиеналық дағдысы қиындып өзгереді;
Бірінші тұрмыстық дағдылар көрінеді;
Бала өзіндік жеке инициативасы арқылы мәдени-гигиеналық дағдыларды сақтай бастайды
Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбектік іс-әрекеті үлкендердің тұрмыстық еңбегінен
Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбек спецификациясы ойынмен тығыз байланысты
Еңбекте іс-әрекет және жағдаяттың орындалуы шынайы өнім алуға алып
Мектеп жасына дейінгі балалар ойын мен еңбек арасын біріктіру,
А.Н.Белоус жүргізген зерттеудің қорытындысы бойынша мектеп жасына дейінгі
Мектеп жасына дейінгі балаларға ең қиыны ересектердің еңбегін сезіну
1.Еңбек компонентінің қиындауы жүреді.
2.Бұл қиындық еңбектің жаңа түрі мен формасының игерілуіне алап
Егер бала еңбек мағынасын былай түсіндірсе: « Мама
Жоғарғы мектеп жасына дейінгі балалар мақсатқа жетудің қасиетін,
1.Өзінің тұрмыстық іс-әрекетін ұйымдастыруға бағыттылық: Бүлінбес үшін киімін тазалау;
2.Басқа ададардың еңбегін жеңілдетуге бағыттылық: Мамам шаршамас үшін,
Сонымен бірге мектеп жасына дейінгі балалардан ауыр құралдармен
1.Баладағы дағдының қалыптасу шегіндегі өзбеттіліктің өсуімен байланысты. Сонымен бірге
2.Тапсыру- ересектер жұмыстың мақсатын қалыптастырумен, оның белгілерін негіздеумен, солңғы
Мектеп жасына дейінгі балалардың тұлғалық дамуына бағытталған жаңа технологияларды
Оригами тәсілі арқылы қарапайым ойыншықтарды жасап, оны ертегі желісі
Мектеп жасына дейінгі балалардың еңбектік іс-әрекетінің даму ерекшеліктері:
Еңбектің қоғамдық себептері қалыптасады;
Еңбек дағдысы және ақыл-ойы кеңейіп, қиындайды;
Мақсат қоюы, жоспарлау және өзін-өзі бақылау қалыптасады:
Еңбекте баланың өзбеттілігі кеңейеді;
Достарымен біріккен еңбек жақсарады:
Еңбексүйгіштікпен сипатталатын күнделікті еңбек дағдысына айналады және еңбектің қажеттілігі
Мектеп жасына дейінгі балалардың сюжеттік-ролдік ойындарына сипаттама.
Мектеп жасына дейінгі балалар ересектердің іс-әрекетін, функциясын орындай отындау
Сюжеттік-ролдік ойындар әлеуметтік-табиғи болып табылады және баланың ересектер туралы
Сюжеттік-ролдік ойындар балаға іс-әрекеттің себебін түсінуіне көмектеседі. Оның қоғамдық
Жоғары мектеп жасына дейінгі балаларда орындайтын ролдердің саны шамамен
Ойында бала әртүрлі заттарды пайдаланады: ойыншықтар, атрибуттар, заттар, т.б.
Кейін 5-6 жастағы балалар ойынға сүйікті кино мен ертегілердегі
Сюжеттік-ролдік ойынның түрі құрылыстық және драмалық ойындар болып табылады.
Құрылыстық ойындар балаларға адамдардың қолымен жасалған механизмді және құралдар
Қозғалыс ойынның құрамына ойын әрекеті, ереже және материал, сонымен
Ойын әрекетінің маңызды түрі – дидактикалық болып табылады. Ол
ІІ тарау. Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің өзгеруі
2.1. Мектепалды даярлық тобындағы балалармен жүргізілген қалыптастыру эксперименті жұмыстары
Мектеп жасына дейінгі балалардың сонымен бірге логикалық ойлауын дамыту
Зерттеуге барлығы 45 бала қатысты. Оның ішінде эксперименттік топта
Тәрбиеші балаларды бір әріптен басталатын әңгімені тыңдауға шақырып, оны
«Әтеш»
Әйтім әлдеқашан әңгелекті әкелген. Әйнекті әлдекімдер әншейін әкелген. Әйнекке
Әңгелекті әкел. Әйшін әйнекті әктепті. Әлсін- әлсін әңгелекті әзер
«Тостаған»
Толғанай тостағанды тарымен толтырды. Тауықтар тостағандағы тарыны топырлап тауысты.
Түскі тамақ тамаша, тәтті тез таратты. Толғанайдың тағы тарысын
«Жақсы-жаман»
Осы тақырыппен өткізілген ойында дұрыс қоюға, әңгіме дұрыс құрауға,
Тәрбиеші балаларды белгілі бір затпен не бір қылықпен таныстырады.
Балалар өз ойларын білдіреді. (әрбір ойды ескеру керек): «көшелерді
«Егер де...»
Бұл ойынның түрі балаларды аяқталған әңгіме құрауға, өз ойын
Сабақ барысында балаларға тың бір жағдай айтылады, сол жағдайдан
Мысалы, егер де жер бетінде бүкіл түймелер, қайшылар, шырпылар,
Балаларға басқа жағдайларды ұсынуға болады: Мысалы: егер де менде
«Ауызша сөзжұмбақ.»
Мақсаты: балалардың сөздік қорын молайту, логикалық ойлау қабілеттерін
Айталық, тәрбиеші, балаларға мысалы «жер» деген бір сөз жасырады,
Бұл сөзді табу үшін балалар тәрбиешіге әртүрлі сұрақтар
Бұл шаға ма?, Бұл жыртқыш аң ба? т.б.
Ескерту: Егер де балалар бұл сөзді таба алмай қиналса,
«Сөз ертегі»
Бұл ойын балалардың шығармашылық ойлау қабілетінің дамуына көмектесуге, тілін
Сөздің әрпін тақтаға тігінен жазылады, ал көлденеңнен сол әріптен
Т-тиін, Ү-үкі, Л-лалагүл, К-көрікті, І-ін.
Осы бес сөз негізінде балалар өз әдеби шығармаларын ойластырулары
«Не болар еді, егер де...» (Дж. Родари)
Мақсаты: Ойлап табу қабілетін жетілдіреді. Ойдан шығаруға үйретеді.
Барысы: Бұл ойынға кез-келген бастауыш және баяндауыш сөздерін алуға
Мысалы, «дельфиндер» деген бастауыш және баяндауыш сөздерді алуға болады.
Т.Фадеевтің ұсақ моториканы және қолды жазуға дайындау жаттығулары.
1-жаттығу.
Алақанды партаға қоямыз. Балалар саусақтарына бір-бірлеп көтереді, ең алдымен
2-жаттығу.
Үстелде 10-15 қарындаш немесе санамақтар жатады. Бір қолына олардың
Мектеп жасына дейінгі балалардың мінез-құлық мотивтерінің негізі – психикалық
Зерттеу жұмысының алғашқы кезеңінде біз мектепалды даярлық тобы балаларына
Жүргізілген тәжірибелік жұмыстар нәтижелерін тексеру үшін мектеп жасына дейінгі
Мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдау деңгейін анықтауға «Бұл суретте
Сурет 2. Экспериментке дейінгі кезеңдегі бақылау тобының қабылдау
Сурет 3. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі бақылау тобының қабылдау
2-ші және 3-шы суретті салыстырып қарайтын болсақ, бақылау тобы
Сурет 4. Экспериментке дейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің
Сурет 5. Эксперименттен кейінгі кезеңдегі эксперименттік топтың қабылдау деңгейінің
Эксперименттік топтың қалыптастырушы эксперимент кезеңіндегі қабылдау деңгейіндегі өзгерістерін салыстырып
Қалыптастырушылық эксперимент соңынан ата-аналармен жүргізілген тестің нәтижесі бойынша
5-6 жастағы балалардың көрнекі- бейнелі ойлау формаларын зерттеуге, перцептивтік
Сурет 6. Бақылау тобының қалыптастыру экспериментінен кейінгі көрнекі-ойлауының даму
Сурет 7. Эксперименттік топтың қалыптастыру экспериментінен кейінгі көрнекі-ойлауының даму
6-шы және 7-ші суреттерді салыстырып қарайтын болсақ, бақылау тобындағы
Сурет 8. Бақылау тобы ата-аналарының балаларының психикалық даму деңгейін,
Эксперименттік топ балаларының ата-аналарының көрсеткіші бойынша балаларының психикалық даму
Сурет 9. Эксперименттік топ ата-аналарының балаларының психикалық даму деңгейін,
Жүргізілген барлық әдістемелердің қорытындысы бойынша эксперименттік топ балаларының танымдық
Қорытынды
Мектеп жасына дейінгі балаларға білім беру - өскелең ұрпаққа
Мектеп жасына дейінгі балаларға ересектердің іс-әрекетін, функциясын орындай отындау
Балалар 4-6 жастарында жылдам дамитындығы байқалады. Баланың бойы өседі,
Мектеп жасына дейінгі балалардың оқуға деген қызығушылығын арттыру, таным
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Ахметов Н., Хайдаров Ж. Теория технология игры, А., 1998.
Выготский Л.С. Жоғары психикалық функциялардың дамуының тарихы. М., 1984.
Венгер А.Л. Задачи и функции психолога детского дошкольного возраста.
Гуткина Н.И. Психологическая готовность к школе. М., 1993
Диагностика учебной деятельности и интеллектуального развития детей / Под
Дубровина И.В. Готовность к школе: развивающие программы М., 2001.
Кравцов Г.Г. , Кравцова Е.Е. Шестилетний ребенок. Психологическая готовность
Кравцова Е.Е. Психологическая готовности детей к обучению в школе.
Особенности психического развития детей 6-7 летнего возраста / Под
Педагогические проблемы формирования познавательных интересов учащихся. Межвузовский сборник научных
Пидкасистый П.И. Самостоятельная познавательная деятельность школьников в обучении. М.,
Подласый И.П. Педагогика. М., 2001. 573 б.
Рубинштейн С.Л. Проблемы общей психологии. М., 1973. 188.
Рувинский Л.И., Солвьева А.Е. Психология самовоспитания. М., 1982. 251
Свиридова И.А. Зависимость познавательного интереса учащихся от методов обучения.
Скаткин М.Н. Проблемы современной педагогики. М., 1980. 250 б.
Славина Л.С. Роль поставленной перед ребенком цели и
Смирнов А.А. Проблема психологии памяти. М., 1966. 187 б.
Сухомлинский В.А. Избранные педагогические сочинения. 3-том. М., 1980. 636
Сухомлинский В.А. Рождение гражданина. М., 1971. 248 б.
Сухомлинский В.А.Сердце отдаю детям. Киев, 1971, 322 б.
Толстых Н.Н., Куликов С.А. Изучение мотивации подростков имеющих пагубные
Узнадзе Д.Н. Психологические исследования. М., 1966. 237 б.
Уманский Л.И. Психология организаторской деятельности школьников. М., 1980. 102
Ушинский К.Д. Шығармалардың толық жинағы. М.-Л. 1950, т.8, 405
Шаталов В.Ф. Куда и как исчезли тройки. М., 1979.
Шадриков В.Д. Проблемы системогенеза профессиональной деятельности. М., 1982. 321
Элконин Д.Б. Психология игры. М., 1978.
Эльконин Д.Б. Некоторые вопросы диагностики психического рахвития детей.
Эльконин Д.Б Диагностика учебной деятельности и интеллектуального развития детей.
Чейпи Дж. Готовность к школе М., 1982.
Қосымша
Коос кубиктері
Мақсаты:Көрнекі- бейнелі ойлау формаларын зерттеу. Перцептивтік құрастырудың қалыптасу деңгейін
Құрал-жабдықтар:
Жақтары түрлі-түстермен боялған кубиктер жинағы:
1- қызыл,
1-көк,
1-қызыл-ақ (диагонал бойынша),
1-сары,
1-ақ,
1-көк-ақ (диагонал бойынша).
2) Сызықтар суретінің жиынтығы.
Нұсқау: «Мына суретке қарап, кубиктерді құрастыр».
Тапсырманы орындау реті: Балаға күрделігі бойынша өсу ретімен бір-бірлеп
Жас ерекшелігі: 5-тен жоғары жастағы балаларға жүргізіледі.
Қалыпты орындалу деңгейі:
5-жастағы балалар тапсырманы көріп салыстыру арқылы 4 кубиктермен орындайды.
Ата-аналарға арналған тест
Әр балада өзінің күшті жақтар мен әлсіз аймақтары бар.
Балаңыз мектепке барғысы келе ме?
Мектепте көп білім алатына және оқуы оны қызықтырады ма?
20 мин. Уақытты қажет ететін тапсырманы өз бетімен орындай
Таныс емес адамдар алдында балаңыздың ұялмайтыны рас па?
Балаңыз суретке қарап бес сөйлемнен кем емес әңгіме құрастыра
Балаңыз бірнеше тақпақтарды жатқа айта алады ма?
Зат есімдерді сандарға өзгерте алады ма?
Сөздерді буын бойынша мүмкін болса тұтастай оқи алады ма?
10-ға дейін және керісінше санай алады ма?
Бірліктерді қосу және азайтуға арналған жеңіл есептерді шеше ала
Сіздің балаңыздың қолы қатты ма?
Сурет салу және бояу оны қызықтырады ма?
Балаңыз қайшы мен желімді қолдана алады ма? (мысалы, аппликация
5 бөліктен тұратын суреттерді бір минутта жинай алады ма?
Үй жануарлары мен аңдардың аттарын атай алады ма?
Ұғымдарда жалпылай алады ма (мысалы, қызанақ, сәбіз, пиязды бір
Балаңызды сурет салу, мозайка құрастыру және т.б. іспен өз
Ауызша нұсқауларды ұғынып, нақты түрде орындайды ма?
Осы тесттің нәтижесі «иә» жауаптарыңыздың санына байланысты шығарылады.
15-18 ұпай болса-балаңыздың мектепке дайындығы жақсы деп айтуға болады.
10-14 ұпай-сіз дұрыс бағыт ұстанудасыз, балыңыз көа нәрсені үйренеді,
9-дан төмен ұпай-балаңызға уақыт бөліңіз және қиыншылық келтіретін тапсырмалармен
Қабылдауды анықтауға арналған әдістеме
Суретте не жетіспейді?
Мақсаты: мектеп жасына дейінгі балалардың қабылдау деңгейін анықтау.
Нұсқауы:Зерттелушілерге суреттер беріледі. Әр бөлікте белгілі бір маңызды деталь
Бағалау қорытындысы:
10 ұпай-бала 25 сек-тан аз уақытта жетіспейтін детальды айта
8-9 ұпай-бала 26-30 сек-та тапсырманы орындаса қойылады.
6-7 ұпай-бала31-35 сек-та тапсырманы орныдаса.
4-5 бала 36-40 сек-та тапсырманы орындаса
3-2 ұпай –бала 41-45 сек-та тапсырманы орындаса
0-1 ұпай бала 45 сек-тан көп уақытта тапсырманы орныдаса.
Даму деңгейінің қорытындысы:
10 ұпай-өте жоғары.
8-9 ұпай-жоғары.
4-7 ұпай-орташа.
2-3 ұпай –төмен.
0-1 ұпай-өте төмен.
69
74
Балалар психологиясы пәнінен дәрістер
Мектеп жасына дейінгі балалардың жас ерекшеліктері
Балалар сөйлеуінің дыбыстық бұзылыстарының негізгі себептері
Балалар психология пәні
Даму психологиясы пәні мен міндеттері
Баланың жас ерекшелігіне сай даму деңгейі
Мектеп жасына дейінгі кезеңнің психологиялық ерекшеліктеріне теориялық сипаттама
Логопедия ғылымы. Логопедия ғылымының пәні, зерттеу объектісі, мақсат-міндеттері
ЖАС ЕРЕКШЕЛІГІ ПСИХОЛОГИЯСЫ
Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық оқуы мен дамуы