Лизинг компаниясы


Мазмұны
Кіріспе...........................................................................................................................3
1 Қазақстанда қаржылық лизингтік несиелік аспектілері.......................................7
1.1 Лизингтік операциялар және олардың сипаттамасы.........................................7
1.2 Лизингтік операциялардың түрлері.................................................................. 18
1.3 Лизингтік операциялар есебі............................................................................ 25
2 Қаржы лизингінің ерекшелігі, оның Қазақстан Республикасында қолдану қажеттілігі..................................................................................................................33
2.1 Қазақстан Республикасында қаржы лизингінің ерекшелігі, қазіргі жағдайы......................................................................................................................33
2.2 Қазақстанның лизингтік компаниялары және олардың дамуына талдау......39
3 Қазақстандағы лизинг қызметтері нарығын дамыту: проблемалары мен перспективалары........................................................................................................50
3.1 Қазақстандағы қаржы лизингтік қатынастар механизмін жетілдіру.............50
3.2 Ауыл шаруашылығындағы лизингтің дамуы – лизингтік операцияларды дамытудың
Қорытынды.................................................................................................................62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................................64
Кіріспе
Зерттеу тақырыбының өзектілігі: Қазақстанның әлемнің 50 бәсекелестік елдерінің қатарына
Қазақстан экономикасының шикізаттық бағытта дамып отырғандығын ескеріп, ҚР Үкіметі
Кеңес одағының тұсында қызмет етіп отырған кейбір құрал-жабдықтардың отандық
Өндірістік сектордағы құрал-жабдықтарды жаңартудың негізгі қаржыландыру түрі лизинг екендігін
Сонымен қатар Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев ұлттық экономиканы көтерудің
Осы жерде кәсіпорындарды орта және ұзақ мерзімді қаржыландырудың
Әлемдік тәжірибеде бұл құрал шағын және орта бизнестің қолжетімді
Лизингтің дамуы үшін қолайлы макроэкономикалық және нормативтік ахуалдың болуы
Қазақстандағы лизингтік қызметтер нарығы 2000 жылдан бастап қана белсенді
Қазақстан мемлекеті бүгінгі күні лизингтің дамуына үлкен көңіл бөлуде.
Коммерциялық банктерде бүгінгі күні өздерінің лизингтік компанияларын құру арқылы
Лизинг бүгінгі әлемдік экономикалық дағдарыс жағдайында маңызы бар инвестициялық
Лизинг – шетелден елімізге жоғарғы технологияларға ие құрал-жабдықтардың келуіне
Біздің ойымызша, отандық банктердің лизингтік компаниялары арқылы лизингті қаржыландырумен
Мұндай мәселелерді шешуде қазақстандық коммерциялық банктердің лизингтік қызметін дамыту
Ендеше, коммерциялық банктердің лизингтік қызметін дамыту барысындағы жоғарыда аталған
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамыту мәселелерін теориялық тұрғыдан
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты қаржылық қызметтерді соның ішінде лизингтік
Көзделген мақсатқа жетуде мынадай міндеттерді шешуді қажет етеді:
«банктердің лизингтік операциялары» ұғымын нақтылау;
банктердің лизингтік қызмет көрсетулердің ерекшеліктерін көрсету;
шетел тәжірибесіндегі коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын зерделеу;
ҚР-ғы лизингтік қызметтер нарығындағы коммерциялық банктер қызметтерінің жағдайына талдау
коммерциялық банктердің лизингтік операцияларын дамытуы арқылы экономиканың шағын және
коммерциялық банктер қызметіндегі лизингтік тәуекелді басқару әдістерін қарастыру.
Зерттеу пәні коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының аясында қалыптасатын экономикалық
Зерттеу объектісіне Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік қызмет
Зерттеу жұмысының әдістемелік және теориялық негізіне қазіргі кездегі отандық
Статистикалық және ақпараттар базасы ретінде ҚР Ұлттық банктің ақпараттық
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларының дамуының теориясы мен тәжірибесіне қатысты
Қазақстанның қазіргі экономикалық дамуы банктердің лизингтік операцияларының дамуының теориялық
Құқықтық негізіне ҚР Президентінің заңдары мен заң күші бар
Коммерциялық банктердің лизингтік қызметін зерттеу белгілі экономистердің еңбектерінде әр
Ғылыми жаңалығы: «лизинг» және «қаржылық лизинг» терминдерінің ұғымы авторлық
кешенді талдау арқылы қаржы лизингінің несиелік аспектілері жүйелендірілді;
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейдегі банктердің лизингтік компанияларының қызметінің дамуына
лизингтік мәмілелердегі тәуекелді басқару әдістерін жетілдірудің жолдары ұсынылды;
Қазақстандағы лизингтік операциялардың болашақтағы даму бағыттары айқындалды.
1 Қазақстанда қаржылық лизингтің несиелік аспектілері
1.1 Лизингтік операциялар және олардың сипаттамасы
80-жылардың басында лизинг түсінігі жай ғана ұзақ мерзімді жалдау
Қаржылық лизинг дегеніміз - қаржылық лизинг – бұл лизинг
Лизинг нысаны:
- көлік;
- құрал-жабдықтар;
- Инвентарь;
Көліктер және кәсіпкерлік мақсатта айналымнан алынбайтын кәсіпкерлік мақсатта жұмсалатын
Бұрынғы қолданылған құрал-жабдықтар немесе көлік құралдары және де мүлік,
Қаржылық лизингті пайдаланудың артықшылықтары.- алынатын құрал кепіл ретінде
Шығындар ретіндегі лизингтік төлемдердің барлығы салық салынатын пайданы төмендетеді
Лизингтік төлемдерге банк комиссиясын үнемдеу. Төлемдерді банк өз атынан
Лизингалушының сатушыны, тасымалдаушыны және алынған мүлікті кедендік рәсімдеу үшін
Банк лизингтік төлемдердің тиімді және жеке кестесін жасайды;
Келісімді жүзеге асыру барысындағы Банк кеңесі;
Лизинг бойынша келісімдер кемінде 4 жылға жасалады. Барлық лизингтік
Бәсекелестік сыйақы мөлшерлемелері қаржыландырудың мерзіміне, жоба бойынша қауіп деңгейіне,
Лизингтік келісімге қатысушылар:
Жеке кәсіпкер болып табылатын жеке тұлғалар және лизинг алушы
Берілу шарттары:
лизинг сомасы - 30 мың АҚШ долларынан
аванстық төлем - Лизинг нысаны құнынынан 20%
мерзімі - 4 жылға дейін
сыйақы мөлшері - жылдық 16 % - дан
Жылдық тиімді сыйақы мөлшерлемесі - 20, 26%
Лизингтік төлемдері төлеу - Аннуитеттік төлем
Сақтандыру - Лизинг мерзіміне және жеткізу мерзіміне міндетті түрде
Қаржыландыру жобасын қарастыруға арналған комиссия - Банк тарифтері бойынша
Лизинг операцияларын жүргізу кезеңдері: клиент пен (Лизинг алушымен) алды-ала
- Лизинг түрінде берілген қаржыландыруға арналған өтінімді қарастыру;
- Линзинг алушы мен сатушының арасындағы сату-сатып алу және
- Валюталық заңнамалардың талаптарына сәйкес мәміле паспортын рәсімдеу және
- Тапсыру-қабылдау актісіне, сенімхаттарға және де өзге құжаттарға қол
- Банк пен Лизинг алушының арасында тексеру актісін жасау;
Лизингтік мүліктің меншік құқығын Лизингберушіден Лизинг алушыға өткізу. (барлық
Лизингтік бизнес кәсіпкерлік қызметтің ерекше саласын ұсынады. Лизингкті белсенді
Бүкіл әлемде көптеген кәсіпкерлер бизнес үшін қажетті муліктерді меншікке
1998 жылы Оттавада қабылданған халқаралық қаржылық лизинг конвенциясында былай
Әр түрлі белгілеріне қарай лизингктік операцияларды келесі тәртіппен топтастыруға
тура лизинг, бұл кезде мүлік иесі өз еркімен объектіні
жанама лизинг (үш жақты немесе көпжақты лизинг), бұл кезде
Тура лизингктің жиі кездесетің түрі – қайтымды лизинг, лизинг
Мүлікті типіне қарай былай бөлуге болады:
жылжымалы мүлік лизингі;
жылжымайтын мүлік лизингі;
бұрын пайдаланылған мүлік лизингі;
Өтеу деңгейіне қарай былай бөлуге болады:
бір келісімнің әрекет ету мерзімінде мүлік құны толық өтелетін
толық өтелмейтін лизинг.
Амортизация шарты бойынша былай бөледі:
толық амортизация және соған сәйкес лизинг объектісінің құны толық
толық емес амортизациялы лизинг.
Қызмет объектісіне қарай былай бөлінеді:
егер жалданатын затқа көрсетілетін барлық қызметті лизинг алушы өз
толық қызмет жиынтығы бар лизинг – объектіге толық қызмет
Операция өткізілетін нарық секторында ішкі және сыртқы (халқаралық) лизингті
Сыртқы лизинг экспорттық және импорттық болып бөлінеді. Экспорттық лизинг
Салық және автоматизациялық жеңілдіктерге қатысты лизинг мынадай болып бөлінеді:
жалған лизинг – қызмет алыпсатарлық сипатта болады және жеңілдіктер
нағыз лизинг – жалға берушінің инвестициялық жеңілдік және жедел
Лизингтік төлемдерін сипатына қарай былай бөледі:
ақша төлемімен жүргізілетін лизинг – барлық төлемдер ақша нысанында
компенсациялық өлеммен жүргізілетін лизинг – төлем аталған жабдықты өндірілген
аралас төлемді лизинг
Лизингтің осы нысандарын екі негізгі екі түрге біріктіруге болады:
жедел және қаржылық лизинг.
Жедел лизинг – көліктік құрал-жабдықтарды, аппаратуралар мен басқа да
Қаржылық лизинг – қолдану үрдісінде мүліктің толық немесе үлкен
Қаржылық лизинг – бұл ұзақ мерзімді жал болып табылады,
меншік құқығының жал мерзімі аяқталуына қарай көшуі;
келісім шарттары бәсекелес саудадан мүлікті сатып алу құқын ұсынады;
жал бойынша жалға берушіге ең аз төленетін келтірілген құн
Келтірілген құнды есептеу кезінде қабылданатын дисконттау мөлшерлемесі қсынылады несие
жалға алушының ең аз төлемі – жал бойынша жылдық
ең жоғары төлем – жалға алынған мүлікті сатып алу
келтірген құн – ағымдағы жылға келтірілген болашақ жылдың ақша
Егер жал келісімшарты жоғарыда аталған қағидалардың ең болмаса біреуіне
Мысалы: мүліктің жал мерзімі – 5жыл, мүліктің құны -10
Жылдық төлемдер -2300 бірлік
Дисконттау мөлшерлемесі- 8%
Дисконттау коеффициенті =1/(1+0,08)xn, мұндағы n- жалды төлеу жылы
1-жылдың коеффициенті=1/(1+0,08)=0,93
2- жылдың коеффициенті= 1/(1+0,08)=0,85
3- жылдың коеффициенті=0,79
4- жылдың коеффициенті=0,73
5- жылдың коеффициенті=0,68
Келтірілген құн =2300x(0,93+0,85+0,79+0,73+0,68)=9154 немесе 91,5%, жал қаржылық болып саналады.
«Қаржылық лизинг» туралы Қазақстан Республикасының заныңда қаржылық лизинг түсінігі
Лизинг беруші – лизинг шартымен лизинг затын сатушыдан алуға
Лизинг алушы – лизинг келісіміне сәйкес, келісім жасау кезіндегі
Лизинг затына үйлер, ғимараттар, машиналар, жабдықтар, құрал-саймандар, көліктік құралдар,
Экономикалық қатынастарда лизинг қаржылық операциялардың жаңа нысаны ретінде күрделі
Тауар деген меншік құқығының сатушыдан сатып алушыға ауысу шартынан
Лизинг мәміле негізін келесілер құрайды:
мәміле объектісі;
мәміле субъектілері (лизингтік келісім тараптары);
лизингтік келісім мерзімі(лизингтік кезеңі);
лизингтік төлемдер;
лизинг бойынша ұсынылатын қызметтер.
Өндірістік циклде жойылмайтын материалдық құндылықтардың кез келген түрі лизингтік
Мәміле объектісіне тікелей қатысы бар тараптар лизинг субъектісі болып
«Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» заңына сәйкес
Лизинг кезеңі лизингтік келісімнің әрекет ету мерзімімен түсіндіріледі. Себебі
Лизинг берушіге тиесілі лизингтік төлемдер сомасын анықтау, лизинг операцияларының
Төлемдерді кезеңдеріне қарай былай бөледі:
кезеңдік төлемдер – лизингтік келісімге қатысушы, тараптар келісімімен жасалған
бір мерзімдік төлемдер – егер келісімінде лизинг берушіге аванс
Лизинг алушының қаржылық жағдайы мен төлем мүмкіндіктерін ескере отырып,
бірдей үлестермен – бір қалыпты түзу сызықты төлемдер;
өспелі өлшемдермен (прогрессивтік төлемдер), лизингтің бастапқы кезеңінде лизингті пайдаланушыға
азаймалы өлшемдермен (жеделдетілген, регрессивті төлемдер), лизингтің бастапқы кезеңінде пайдаланушы
Жалпы жал төлемдерінің көлеміне амортизациялық аударулар көлемі, қалдық құн,
амортизация;
мәмілені жүзеге асыру үшін лизинг берушінің тартылатын ресурстар үшін
көрсетілген қызметтер үшін лизинг берушінің кірісіне енетін лизингтік маржа;
лизинг берушіге тиесілі кейбір тәуекелділік деңгейіне қатысты тәуекелділік сыйақысының
Ресурстар үшін төлем, лизингтік маржа және тәуекелділік сыйақысы лизингтік
Лизинг лизинг берушіге ұсынылатын қызметтердің көп түрлілігімен сипатталады. Бұл
техникалық қызмет – клиент пайдаланатын объектіні тасымалдауды, құрастыруды және
кеңес беру қызметі- салық салу, рәсімдеу және т.б мәселелер
Жалгер лизинг компаниясынан қажетті жабдықты алу үшін өтініш жазады,
Хатқа қосымша лизинг келісімінде лизингтің келесі маңызды шарттары көрсетіледі:
Осы шарттардың бірі көрсетілмесе лизинг келісімі жасалмаған болып саналады.
Лизинг беруші лизинг келісімінің жалпы шартымен танысып, лизинг алушыға
Жабдықтаушы жабдықты лизинг алушыға жеткізіп береді және қызмет объектісін
Көптеген экономикалық әдебиеттерде лизинг ұғымы туралы ғылыми негізделген пікірлердің
Сонымен қатар, бірінші жағдайда несиені қайтаруға және оны пайдаланғаны
Соңында несие төлемі кәсіпорын пайдасынан алынған салық төлемінен кейін
Қаржы лизингі несиенің бір нысаны ретінде қарастырылады. Халықаралық тәжірибеде
Қаржы лизингінің несиелік қатынастары көп аспектілі және кең мағыналы
Сурет 1 − Қаржылық лизингтің несиелік аспектілерінің сипаты
Қаржылық лизинг бұл ұзақ мерзімді несие түріндегі заемдық капиталға
Қаржылық лизинг кәсіпорындардың заемдық қаражаттарға деген нақты да мақсатты
Қаржылық лизинг автоматты түрде несиені толық қамтамасыз етеді және
Қаржылық лизинг бойынша тартылатын несиенің барлық көлемі салықтық жеңілдіктерге
Қаржы лизингі қарызға қызмет етумен байланысты кең көлемді төлемдерді
Қаржы лизингі қарызға қызмет етумен байланысты төлем мерзімдерінде үлкен
Қаржы лизингі банктік несиеге қарағанда несиенің оңайлатылған рәсімделу процедурасын
Қаржылық лизинг лизингтелетін активтің жойылу құны есебінен несиенің құнын
Қаржылық лизинг бойынша кәсіпорын лизингке алатын активтің біртіндеп аммортизациясын
Қаржы лизингінің жоғарыда аталған несиелік аспектілері кәсіпорынның экономикалық дамуын
Қазақстандағы лизингтің дамуы көп қырымен Еуропадағы лизингтің қалыптасуына ұқсас.
Қазіргі таңда Қазақстанда 20 лизинг компанияларының реті жұмыс
Қазақстанда қызмет ететін лизингтік компанияларды мынадай белгілеріне қарай жіктеуге
Сурет 2 − Қазақстандағы лизингтік компаниялар құрылымы
Мұндағы мемлекеттік лизингтік компанияларға «КазАгроФинанс» және «БРК-Лизинг» компаниясы жатады.
1.2 Лизингтік операциялардың түрлері
Лизингтік мүлікті пайдаланудың мерзімі қаржылық және жедел лизинг түрлеріне
Қаржылық лизинг (finance leasing) лизингтік мүлікті пайдаланудың мерзімінің барынша
Жедел лизингте (operative leasing) мүлік өзінің нормативтік қызмет ету
Мәмілеге қатысушылардың саны бойынша тура және жанама лизингті айыруға
Тура лизингтің бір түрі болып қайтарма лизинг табылады (Sale
Жеткізушіге арналған лизинг мүлікті жеткізуші бір уықытта сатушы және
Жанама лизингтің аса бір маңызды түрлерінің бірі болып бөлшектік
Сонымен бірге лизинг беруші мүліктің толық құнынан туындаған есептер
Несиені беру талаптары маңызды кезеңдердің бірі ретінде саналады. Қарыз
Лизингке берілетін мүліктің түрлеріне байланысты жылжымалы мүлік, яғни әртүрлі
Кәсіпорын-мүліктің иесі өз бетінше немесе делдал –лизинг беруші арқылы
Лизинг мерзімі біткеннен кейін мүлік иегеріне қайтарылады және өндірістік
Лизингтік мүлікке жұмсалатын шығындардың өтелу дәрежесіне қарай лизинг толықтай
Лизингке берілетін мүліктің пайдалану жағдайына орай лизинг толықтай және
Лизингке берілетін мүліктің сипатына және қызмет көрсету көлеміне байланысты
Таза лизинг (net leasing), егер лизинг беруші тек лизингтік
Дымқыл лизинг немесе толықтай сервистік (бөлшектік сервистік ) лизинг,
Географикалық факторларына орай, лизинг ішкі және сыртқы лизинг түрлері
Лизингтік төлемақылардың түрлеріне байланысты лизинг төмендегідей бөлінеді:
Ақшалай төлемақылық лизинг. Ақшалай-ол мәмілеге қатысушылар арасындағы есеп айырысулар
Лизингтік шарттың әрекет ету аясындағы лизингтік төлемақылардың жалпы көлемі
Ұсақ лизинг (50 000 долларға дейін) көптеген елдерде қолданыс
Қазіргі таңда Қазақстанның нарығында ұсақ лизингтік мәмілелер көп емес.
Лизингтік компаниялар ұсақ мәмілелермен нашар айналысады. Өйткені, орта мәмілелер
Бірақта дамыған елдерде ұсақ мәмілелер секторы лизингтік индустрияда айтулы
2. Стандарттық лизинг 50 мың доллардан-40 млн доллар көлемін
Лизинг жөніңдегі түсініктерді толықтай кету үшін жалған және анық
Жалған лизинг түсінігі деп лизингке мүлікті анық берумен байланысты
1990-шы жылдардың басында лизинг жөнінде алғашқы кітаптардың бірі
1
2
1
Сурет 3 - Классикалық лизинг.
(1) Мүлікке өтініш, (2) Мүліктің төлемақысы,
(3) Мүлікті жеткізу, (4) Лизингтік төлемақылар.
Бұл қатарлы лизингтік құбылыс әлі біздің елімізде кең қолданыс
Тәжірибеде лизингтің жекелеген түрлері әртүрлі көріністе көрініп жүр. Олардың
Бұрын айтылғандай классикалық лизингтік операциясына лизинг беруші, лизинг алушы
Сублизингтік операцияда лизинг беруші мүлікті пайдалануға лизинг алушыға тура
Сублизинг механизмі егер негізгі лизинг беруші мен лизинг алушының
1
2
1
1
Сурет 4 – Сублизинг.
(1) мүлікке өтініш, (2) мүлікке арналған төлемақы,
(3) мүлікті жеткізу, (4) лизингтік төлемақылар.
Батыс елдерде де және Қазақстанның нарығында да лизингтік қызметтердің
жалға алынатын мүлікке қарым-қатынас.
лизингтік операцияны қаржыландыру түрі
лизингтік мүлік түрі.
лизингтік мәмілеге қатысушылар құрамы.
лизингке берілетін мүліктің түрі.
лизингке берілетін мүліктің өзін-өзі ақтау дәрежесі.
лизингтік операциялар жүретін нарық секторы.
салықтық, кедендік және мүлікті пайдалануға арналған жеңілдіктерге қатысты қарым-қатынас.
артықшылық қарым-қатынас.
10. лизингтік төлемдердің тәртібі.
11. лизинг берушіге арналған қауіп-қатер дәрежесі және басқалар.
Неліктен, лизингтік мәмілелерді және лизингті, оның әртүрлі түрлерін анықтауда
Міне, осы сұрақтарға біз жауап береміз және жал, несие
1.3 Лизингтік операциялар есебі
Бухгалтерлік есепте лизинг беруші банктің алынған мүлкігі қаржылық лизингке
Лизинг берушінің лизинг затын сатушыдан алу және лизинг келісімінің
Лизинг берушінің лизинг затын сатушыдан алу және лизинг келісімінің
- Негізгі құралдарды алу:
Д-т 1656 «Жалға беруге арналған негізгі құрал- жабдықтар»
К-т 2856 «Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»
Алынған негізгі құралдар үшін төлем:
Д-т 2856 « Күрделі қаржы салымы бойынша кредиторлар»
К-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».
Лизинг затын лизинг келісімшарттарына сәйкес, лизинг алушыға уақытша ұстауға
Д-т 1305 «Басқа банктерге қаржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі»
К-т 1656 «Жалға беруге арналған негізгі құрал- жабдықтар»
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг беруші
Д-т 1730 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
1740 «Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша есептелген
К-т 4305 «Басқа банктерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы
4420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға байланысты
Егер лизинг алушы қаржысы есебінен және лизинг берушінің жазбаша
Бұл кезде келесі бухгалтерлік жазба жасалады:
Д-т 5922 «Банктік емес қызметтен өзге шығыстар»
К-т 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар».
Лизинг келісімімен қаралған төлемдерді мерзімінде алғанда лизинг беруші келесі
1420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі»
б) Негізгі борыш сомасы Ұлттық банктің нормативтік – құқықтық
Д-т 5452 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
5455 «Клиентерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы
К-т 1339 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
1439 «Клиентерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы
Есептелген сыйақы мен негізгі борыш уақтылы бір кезде төленбесе
Д-т 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»
К-т 4900 «Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімпұл)».
Лизинг алушыдан мерзімі ұзартылған төлемдер қайтарылғанда, келесі бухгалтерлік жазба
Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»;
ә) Мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 1731 «Басқа банктердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері
1741 «Клиенттердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері бойынша мерзімі
б) Негізгі борыш сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
а) лизинг бойынша қосылған сыйақыны өтеу бойынша
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 1730 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
1740 «Клиенттерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша есептелген
ә) лизинг затын алу, жеткізу және оны лизинг келісімін
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 1305 «Басқа банктерге қаржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі».
Лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталған соң лизинг заты
а) Егер лизинг заты толық амотизацияланса, онда лизинг беруші
б) Егер лизинг заты толық амотизацияланса, қалдық құн сомасына
Д-т 1652 «Жер, үйлер мен ғимараттар»
1653 «Компьютерлік қондырғылар»
1654 «Басқада негізгі құралдар»
1655 «Қаржылық лизингке алынған негізгі құралдар»
1658 «Көліктік құралдар»
К-т 1305 «Басқа банктерге қаржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі».
Егер лизинг келісімінің шарты бойынша лизинг заты қайтарылмаса және
Лизинг алушының меншікті қаржысы есебінен жүргізген жақсарту құнын қалпына
К-т 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар»
К-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
Жанадан құрылған мәжбүрлі шығындар есебінен қаржылық лизинг бойынша негізгі
а) Негізгі борыш сомасына:
Д-т 1339 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
1439 «Клиентерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы
К-т 1306 «Банк қарыздары бойынша басқа банктердің мерзімі өткен
1424 «Банк қарыздары бойынша клиенттердің мерзімі өткен берешегі»;
К-т 1305 «Басқа банктерге қаржы лизингі»
1420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі»;
Сол кезекте кіріс 7130 «Шығынға шығарылған борыштар».
ә) мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Д-т 4305 «Басқа банктерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы
4420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға байланысты
К-т 1731 «Басқа банктердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері
1741 «Клиенттердің ұсынған қарыздары мен қаржылық лизингтері бойынша мерзімі
б) айыппұл, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Д-т 4900 «Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімппұл)»
К-т 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар».
Егер ағымды жылда қаржылық лизинг бойынша берешекті өтеу жргізілсе,
а) айыппұл, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 4900 «Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімппұл)»бір кезекте, шығын 7130
ә) Сыйақы сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 4305 «Басқа банктерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы
К-т 4420 «Клиенттерге берілген қаржы лизингі бойынша сыйақы алуға
б) Негізгі борыш сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 5452 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
5455 «Клиентерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы
Қаржылық лизинг бойынша берешекті өтеу келесі жүргізілетін болса, ағымды
а) айыппұл, өсімақы немесе тұрақсыздық және сыйақы сомасына:
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 4921 «Банк қызметінен өзге кірістер» бір кезекте, шығын
ә) Шығындар шотында (мәжбүрлі шығындарға бойынша) қаржы болған кезде,
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 5452 «Басқа банктерге берілген қарыздар және қаржы лизингі
5455 «Клиентерге берілген қарыздар және қаржы лизингі бойынша арнайы
б) Шығындар шотында (мәжбүрлі шығындарға бойынша) қаржы жеткіліксіз болған
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 4921 «Банк қызметінен өзге кірістер» бір кезекте, шығын
Лизинг алушы банкіде операциялары келесі ретпен жүргізіледі:
Жасалған лизинг келісіміне сәйкес, лизинг алушыға лизинг заты барлық
Д-т 1655 «Қаржылық лизингке алынған негізгі құралдар»
К-т 2057 «Басқа банктерден алынған қаржы лизингі»
2227 «Алынған қаржы лизингі»
Ай сайын айдың соңғы жұмыс күнінен кешіктірмей лизинг алушы
Д-т 5057 «Басқа банктерден алынған қаржылық лизинг бойынша сыйақыны
5227 «Алынған қаржы лизингі бойынша сыйақы төлеуге байланысты шығындар»
К-т 2705 «Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі
Егер лизинг алушы өзінің меншікті қаржылары есебінен және лизинг
Д-т 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»
К-т 4922 «Банктік емес қызметтен өзге кірістер»
Лизинг келісімімен құралған төлемдерді мерзімде төлегенде, лизинг алушы мынадай
а) лизинг бойынша есептелген сыйақыны өтеу бойынша:
Д-т 2705 «Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі
К-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
ә) лизинг затын алу, жеткізу және лизинг келісімін жасау
Д-т 2057 «Басқа банктерден алынған қаржы лизингі»
2227 «Алынған қаржы лизингі»
К-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».
Тозу құны банктің есеп саясатына сәйкес есептеледі. Егер жалдау
Д-т 5784 «Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал жабдықтар
К-т 1695 ««Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал жабдықтар
Лизинг алушы сыйақы бойынша төлемдерді, сондай ақ қаржылық лизинг
а) Есептелген сыйақы сомасына:
Д-т 2705 «Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі
К-т 2741 «Алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша мерзімі
б) Негізгі борыш сомасына:
Д-т 2057 «Басқа банктерден алынған қаржы лизингі»
2227 «Алынған қаржы лизингі»
К-т 2058 «Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі
2225 «Банктің клиенттермен жасалған қзге операциялары бойынша мерзімі өткен
Есептелген сыйақы мен негізгі борыш уақытылы бір кезде төленбесе,
а) Айып, өсімақы және тұрақсыздық сомасына:
Д-т 5900 «Тұрақсыздық айыбы (айыппұл, өсімппұл)»
К-т 2860 «Банктік қызмет бойынша өзге кредиторлар»
ә) мерзімі ұзартылған сыйақы сомасына:
Д-т 2741 «Алынған қарыздар және қаржы лизингі бойынша мерзімі
К-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».
б) Негізгі борыш сомасына:
Д-т 2058 «Басқа банктерден алынған қарыздар және қаржы лизингі
К-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары».
Лизинг келісімінің әрекет ету мерзімі аяқталған соң лизинг заты
а) Егер лизинг заты толық амотизацияланса, онда лизинг алушы
б) Егер лизинг заты толық амотизацияланса, қалдық құн сомасына
- есептелген амортизация сомасына:
Д-т 1695 «Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал жабдықтар
К-т 1655 «Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал жабдықтар»
– қалдық құнына:
Д-т 2057 «Басқа банктерден алынған қаржы лизингі»
2227 «Алынған қаржы лизингі»
К-т 1655 «Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал жабдықтар»
Егер лизинг келісімінің шарты бойынша лизинг заты қайтарылмаса және
Бұл кезде лизинг алушыға лизинг затының құнын негізгі құралдар
– қалдық құнын срмасына:
Д-т 1652 «Жер, үйлер мен ғимараттар»
1653 «Компьютерлік қондырғылар»
1654 «Басқада негізгі құралдар»
1655 «Қаржылық лизингке алынған негізгі құралдар»
1658 «Көліктік құралдар»
К-т 1655 «Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал жабдықтар»
Д-т 1695 «Қаржы лизингі бойынша алынған негізгі құрал жабдықтар
К-т 1692 «Үйлер мен ғимараттар бойынша есептелген амотизация»
1693 «Компьютерлік қондырғылар бойынша есептелген амотизация»
1694 «Өзге негізгі құрал жабдықтар бойынша есептелген амотизация»
Егер лизинг алушы қаржысы есебінен жақсарту жүргізсе, лизинг алушы
Д-т 1050 «Банктердің корреспонденттік есепшоттары»
К-т 1860 «Банк қызметі бойынша өзге дебиторлар»
Егер бұл заңда немесе лизинг келісімінде қарастырылмаса, лизинг алушы
а) лизинг затының баланстық құнына:
Д-т 1655 «Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал жабдықтар»
Қосалқы лизингке жолдаған лизинг заты құнының есебі үшін жеке
К-т 1655 «Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал жабдықтар»
Лизинг заты қосалқы лизингке берілген әрбір клиент бойынша 1655
ә) есептелген амортизация сомасына:
Д-т 1655 «Қаржы лизингіне қабылданған негізгі құрал жабдықтар амортизация»
1655 шотта қосалқы лизингке жолданған әрбір лизинг заты бойынша
дербес шоттар ашылады [12].
Лизинг келісімі жасалып, мүлік мемлекеттік тіркеуден өткен соң, сатушыдан
2 Қаржы лизингінің ерекшелігі, оның Қазақстан Республикасында қолдану қажеттілігі
2.1 Қазақстан Республикасында қаржы лизингінің ерекшелігі, қазіргі жағдайы
2010 жылдың 1 қазанына Қазақстан Республикасында кәсіпкерлік қызметпен айналысатын
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы лизингтік компанияларының көбі жауапкершілігі шектеулі
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасы ауқымында әр тұрлі бағытта қызмет
Лизингтік бизнес жоғары жаңа технологиялар саласында да үлкен маңызды
Әдетте, лизинг компанияларының тұтынушылары болып аса ірі кәсіпорындар немесе
Бүгінгі күнде лизинг бұқаралық ақпараттар жүйесінде де тиімді
Қазақстанда классикалық лизингтік компания болып «Казахстанская лизинговая компания» табылады.
және тағы басқа[13,32].
Қазақстан Республикасы лизингтік бизнес қарқынды дамуына қарамастан бірнеше құрделі
несиелерді алуда қиыншылықтар;
салық саясатының жетілдірілмегені.
Кез - келген кәсіпкерлік субъекті үшін маңызды мәселе -
Соңғы жылдары лизингтік ресурстар нарығы қаржылық және лизингтік қаражаттарының
нарықта жалпы алғанда жоғары пайыздық ставкалары орын алған (орташа
несиелердің қысқа мерзімділігі;
көптеген коммерциялық құрылымдарда банктік талаптарға сай келетін жоғары ликвидтілік
Сонымен бірге, кәсіпкерлік субъектілер коммерциялық банктерден несие алу үшін
Лизинг беруші
(лизингтік компания немесе коммерциялық банк)
1
3
2
4
Құрал-жабдықтаушы
Сурет 5 - Лизингтік операциялардың жүргізілу тәртібі.
Коммерциялық банктерден несиелер алуда ең алдымен жаңадан ашылған кәсіпкерлік
Лизингтік бизнес тартымды болып келуінің ерекшеліктері:
басқа бизнес түрлеріне қарағанда салынған қаражаттарының тез қайтарылуы;
қазіргі кездегі қазақстандық лизингберуші компаниялары ең алдымен ішқі нарыққа
нарықтық конъюктураның өзгеруне икемділігі, яғни сұраныстың өзгеруін тез
Лизингітк операцияларын жүргізу тәртібі әр бір елдің заңңамаларына сәйкес.
жаңа құрал-жабдықтарды қажет ететін кәсіпорын банкке лизинг беруді сұрап
банк құрал-жабдықтаушыға барып, оны мен құралдардың бағасын келіседі;
- құрал-жабдықтаушы құралдарға меншік құқығын сатып алғанға береді;
- құрал-жабдықтаушы кәсіпорынға құралды жеткізеді, орнатады.
Сурет 6 - Лизингтік келісімнің жалпы сызбасы.
Лизинг Қазақстан үшін жаңа іс-әрекет, сондықтан бізде нақты тәжірибені
Лизингтің негізгі құжаты болып – келісім-шарт болып табылады.
Лизинг беруден алдын берілетін мүліктің құны, төлеу әдістері мен
Кесте 1
Әр түрлі қаржыландырудың нысандарының әр түрлі мерзімді лизинг мерзімдерінің
Мерзім 5 жыл
Лизингтің тиімділігі Лизинг несие Төлемді ұзарту Меншікке құқығына сатып
Экономияны есепке алудан алдыңғы шығындар (КТС) 718,1 1722,9 1718,6
Азаюы (КТС) - 501,1 - 375,4 - 507,0 -
Шығындар барлығы 1217,0 1347,6 1211,6 897,1
Лизинг тиімділігі (абс.) 130,6 - 5,4 - 319,9
Лизинг тиімділігі (салыстырмалы.) 10,88 % - 0,45 % -
Дисконт есептеу мен шығыстар 1010,6 1207,0 1096,8 1039,9
Лизинг тиімділігі (абс.) 196,4 86,2 29,3
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 16,37 % 7,18 % 2,44 %
Мерзім 4 жыл
Лизинг тиімділігі Лизинг несие Төлемді ұзарту Меншікке сатып алу
Экономияны есепке алудан алдыңғы шығындар (КТС) 1628,6 1671,9 1637,5
Азайуы (КТС) - 475,0 - 375,4 - 488,0 -
Шығындар барлығы 1153,6 1296,6 1154,4 897,1
Лизинг тиімділігі (абс.) 143,0 0,8 -256,5
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 11,91 % 0,07 % - 21,38
Дисконт есептеу мен шығыстар 989,7 1236,1 1126,1 1068,5
Лизинг тиімділігі (абс.) 246,4 136,5 78,8
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 20,53 11,37 6,57
Мерзім 3 жыл
Лизинг тиімділігі Лизинг несие Төлемді ұзарту Меншікке сатып алу
Экономияны есепке алудан алдыңғы шығындар (КТС) 1536,2 1620,9 1556,3
Азайуы (КТС) - 448,9 - 375,4 - 459,1 -
Шығындар барлығы 1090,3 1245,6 1097,2 897,1
Лизинг тиімділігі (абс.) 155,3 7,0 - 193,2
Лизинг тиімділіг (салыстырмалы.) 12,94 % 0,58 % - 16,16
Дисконт есептеу мен шығыстар 967,4 1266,8 1152,7 1098,8
Лизинг тиімділігі (абс.) 299,4 185,3 131,4
Лизинг тиімділігі (салыстырмалы.) 24,95 % 15,44 % 10,95 %
Лизинг алушының лизинг берушіге берген аванстық төлемдері келесі
құрал-жабдықтаушыға авансқа;
кедендік төлемдерге;
кедендік қосылған құн салығы;
қосымша қаражаттарға;
қосылған құн салығы.
Лизинг келісімінде лизинг алушы бюджетке төлейді:
- қосылған құн салығы;
- мүлік салығын.
2009 жылы Қазақстан Республикасы экономикасы зор өсімге ие болды.
Кәсіпорын үшін өте маңызды болып құрал-жабдықтарды сатып алу немесе
Кәсіпорын әр қашанда өзіне инвестициялар көзін іздейді. Олардың ішінде
мен анықталанады [14,36].
Лизингтік операцияларының тиімділігі құрделі есептер негізінде анықталады.
Кәсіпкер есептеу керек ақшалай ағымдарының екі ағымын:
- сатып алуға кететін;
- арендаға кететін.
Егер ремонттік жұмыстарының шығындары (басқа да ағымды шығындары аренда
Мысал, арендаға берілетін құрал-жабдықтың сомасы 1 млн.доллар. Аренда
Р= 800: а (5;6)=800: 4,212364=189,92 мың дол.
Егер дисконт- 8 пайыз
А(5;8)- 3,999271
Онда қазіргі ағым көлемі- П= 200+189,2х3,99271-400х1,08 –3 =
Қазіргі аренда сомасы- 21х12х3,43188=864,83 мың доллар, яғни, бұл кезде
Осындай көптеген проблемалар лизинг қатынастарында кездеседі. Оларды шешу үшін,
заңдық актілердің жоқтығы немесе тұрақсыздығы;
ұлттық тәжірибенің болмауы;
білікті мамандардың болмауы;
лизингтітк компанияларының аздығы;
мемлекет тарапынан аз қолдануы;
бұл іс-әрекетті ынталандыру құралдарының жетілмегендігі.
Ал бірақ қанша мәселер болмасын бұл лизингтік қатынастардың дамуы
салықтарды жасыру, мұның нәтижесінде мемлекетте әлеуметтік бағдарламалар толығымен орындалмауы
құқықтық- нормативтік базаның жетілдірілмегендігі;
мемлекеттік қызметте орын алған коррупция;
мемлекетте «көленкелі» экономиканың орын алуы, мұның нәтижесінде мемлекеттік бюджетке
ҚР делдалдық бизнес құрылымдары келесі проблемаларымен ұшрасуда:
компанияларының төмен деңгейдегі бәсекелестігі, себебі аса артық мемлекеттік реттеу
заңдарының іске асырылуының механизмінің жетілмегендігі;
шағын бизнестің инфрақұрылымының төмен дамуы;
жоғары салықтық ставкаларының нәтижесінде өндіріске инвестициялар жасаудың қиындығы немес
шындықсыз бәсеке, кейбір коммерциялық құрылымдар орынсыз салықтық жеңілдіктерге ие
Осы проблемаларды жою үшін мемлекет мемлекеттік басқару, жергілікті білік
коммерциялық-делдалдық бизнестің дамуы үшін үкімет тарапынан қолайлы шешімдерінің қабылдануы;
заңдық базаны қабылдау процесі қажетті кеңестік базамен қамтамасыз
жаңа тиімді құқықтық- нормативтік механизм қабылданады.
2.2 Қазақстанның лизингтік компаниялары және олардың дамуына талдау
Екінші деңгейдегі банктердің еншілес компаниялары ретінде құралған лизингтік компаниялар:
Қазақстандағы ЖІӨ-гі лизингтің үлесі туралы мәліметтер 1-кестеде берілген.
Кесте 2
ЖІӨ-гі лизингтің үлесі
Көрсетікіштер 01.01.2007ж. 01.01.2008ж. 01.01.2009ж. 01.01.2010ж.
ЖІӨ-гі лизингтің үлесі, % 0,28 0,40 0,44 0,52
Негізгі қорларға салынатын инвестициялар көлеміндегі лизингтің үлесі, % 1,01
Қазақстан қаржылық лизинг нарығының алдағы уақытта қарқынды дамуын көрсететін
Қазақстандағы лизингтік нарықтың даму негізі 2000 жылы «Қаржы лизингі
Сурет 7 − Лизингтік операциялардың жалпы көлемі,
мың АҚШ долларымен
Лизингтік нарықтың мұндай қарқынмен дамуы өндірістің негізгі құралдарының жоғары
Бірақта, Қазақстанда біршама лизингтік операциялардың көлемі өскенімен, лизинг негізгі
2010 жылы лизинг арқылы негізгі құралдарға салынған инвестициялардың сомасы
Лизингтік қызметті құқықтық жағынан қамтамасыз ету міндетті түрде керек,
Қазақстан үшін экономикалық өсуде соңғы үш жылда жоғары қарқын
Ендігі жерде лизингтік қатынастарды банктік құрылымдар арқылы ұйымдастырудың ерекшеліктеріне
Бүгінгі таңда еліміздегі отандық лизингтік компаниялардың сырттан қаражаттар тарту
Кесте 3
Коммерциялық банктердің лизингтік операцияларды қаржыландыруы
Көрсеткіштер 2007 ж. 2008 ж. 2009 ж. 2010 ж.
Лизингтік операцияларды қаржыландыру, млн. АҚШ долларымен 47,3 85,1
Лизингтік мәмілелер саны 120 440 1300 2700
Қазіргі уақытта экономика салаларына банктік сектордан бөлініп отырған орта
Коммерциялық банктер лизингтік фирмалармен несиелік қатынастарды ұйымдастыру кезінде несиелеудің
Бүгінгі таңда біздің елімізде лизингтік операциялардың дамуы лизинг шартымен
Соңғы жылдарда мемлекет банктердің нақты секторды, соның ішінде кіші
Бірақ, екінші деңгейлі банктер лизингтік мәмілелерді қаржыландыруда әлі де
Екіншіден, банктердің белгілі бір бөлігі бұрынғыдай өндірістік қызметпен байланысты
Лизинг нарығындағы қатысушылардың құрылымын анықтауда 2009 жылдың 1 қаңтарына
Сурет 8 − Лизинг нарығындағы банктердің үлесі
Қазақстан Республикасындағы екінші деңгейлі банктердің лизингтік операцияны жүргізудегі ерекшеліктерін
Бүгінгі күні «БТА ORIX Лизинг» компаниясы Қазақстанның 12 өңірінде
Сонымен қатар 9-суретте «БТА ORIX Лизинг» компаниясы арқылы «БТА
Сурет 9 − «БТА ORIX Лизинг» компаниясының қаржыландырған лизингтік
«БТА ORIX Лизинг» компаниясының лизингтік қоржынының құрылымына талдау жасасақ,
Сурет 10 - «БТА ORIX» Лизинг компаниясының лизингтік қоржынның
«БТА ORIX Лизинг» компаниясының лизингтік қызметі Қазақстанның барлық
«БТА Банк» АҚ «БТА ORIX Лизинг» компаниясы арқылы бүгінгі
Бүгінгі күні шағын және орта бизнес кәсіпорындарына қымбат құрал-жабдықтарды
Лизингке берілген құрал-жабдықтар мен техникалардың көбі шетелден әкелінетіндігі белгілі.
Кесте 4
«БТА Банк» АҚ-ның жабдықтаушы елдер бойынша импортталған лизингтің көлемі,
Жабдықтаушы ел Сатып алынған лизинг заттарының жалпы құны
АҚШ 22 820
Ұлыбритания 4 500
Германия 18 320
Италия 1 800
Финляндия 6 500
Қытай 53 000
Чехия 48 000
Оңтүстік Корея 8 730
Ресей 19 360
Украина 4 200
Өзімізге белгілі қазіргі таңда лизинг операциясымен айналысатын жиырма лизингтік
Бүгінгі күні «Темiрлизинг» АҚ Қазақстандағы лизингтік компаниялар арасында алдыңғы
«Темiрлизинг» АҚ Қазақстанның барлық өңірлерінде жобаларды қаржыландыруды іске асырады.
«Темiрлизинг» АҚ-ның негізгі басымдық жобаларына арнайы техникалар, құрал-жабдықтар
«Темiрлизинг» АҚ-ның отандық және импортталатын құрал- жабдықтар
Соңғы кезде «Темiрлизинг» АҚ-ның автокөлік құралдары бойынша лизинг мәміле
«Темiрлизинг» АҚ-ның лизинг мәмілелерінің түрлері бойынша құрылымы 5-кестеде берілген.
Кесте 5
«Темiрлизинг» АҚ-ның несиелік портфелі құрылымы, АҚШ долларымен
Лизинг заттары 01.01.2009 ж. 01.01.2010 ж.
сомасы, АҚШ долл. үлесі, % сомасы, АҚШ долл. үлесі,
Өндірістік құрал-жабдықтар 3 895 558 29 4 172 506
Сервистік құрал-жабдықтар 574 417 4 357 163 2
Мамандандырылған техникалар 2 932 188 22 4 665 731
Жүк автокөліктері 2 870 665 22 3 936 909
Жолаушылар автөкліктері 2 910 519 22 3 074 109
Кеңселік құрал-жабдықтар 104 062 1 42 360 0
Барлығы 13 287 409 100 16 248 778
«Темiрлизинг» АҚ-ның лизингтік операциялар көлемінің өсу динамикасын 11-суреттен көруге
Сурет 7 – «Темiрлизинг» АҚ-ның лизингтік портфелінің өсу динамикасы,
Кез-келген инвестициялық қызмет түрі сияқты банктік – лизингтік қызмет
Жалпы зерттеу барысында ұсынылатын банктік лизингтік қатынастардағы тәуекелдерді басқарудың
көруге болады [17].
Тәуекелді талдау – бұл тәуекелді басқару үдерісіндегі маңызды кезеңдердің
Лизингтік мәміле барысында туындайтын тәуекел мен дефолтты анықтауға мүмкіндік
EL (Expected Loss) – күтілетін шығындар;
UL (Unexpected Loss) – күтілмейтін шығындар;
PD (Probability of Default) – дефолттың болу ықтималдығы (орташа
EAD (Exposure at Default) – тәуекелге ықтимал қаражаттардың шамасы
Мұндағы басты міндет лизинг берушінің немесе жабдықтаушының ықтимал тәуекелін
Лизингтік мәміледен туындайтын несиелік тәуекелді төмендету кезеңдері мыналарды қамтиды:
жобаның алдыңғы сатысында лизинг алушының несиелік-қаржылық жағдайына талдау жасау;
құрал-жабдықты жабдықтаушыны тексеру;
құрал-жабдықты сатып алу құнының нақтылығын тексеру;
лизингтік мәмілені дұрыс құрылымдау;
лизингтік құжаттарды жасау және жинақтау;
лизигтік құрал-жабдықты қабылдау, тіркеу және сақтандыру;
лизингтік қоржынға ағымдық мониторинг жүргізу;
лизингтік келісімшарттың орындалуын қадағалау.
Банктің қызметіндегі лизингтік тәуекел несиелік тәуекелдің бір түрі ретінде
Сурет 10 − Банктік лизингтік бизнестегі тәуекелдерді
Ескерту – автормен құрастырылған
Банктік лизингтік тәуекелдерді келесідей төрт топқа бөлуге болады:
Лизинг затын қайтармау тәуекелі бұл лизинг келісімшартының бұзылу барысында
Көзге көрінбейтін және қосымша шығыстар тәуекелі бұл лизинг объектісіне
Лизинг затының бүліну, құнын жоғалту тәуекелі – әр түрлі
Валюталық тәуекел бұл жылжымайтын мүлік лизингіне байланысты немесе
Лизингтік операциялар тәуекелдің деңгейін неғұрлым жоғары операциялар қатарына жатқызғандықтан
Тәуекелді сақтандыру – бұл белгілі бір тәуекелдерді сақтандыру компаниясына
Бұл жерде мынадай тәуекелдер бойынша сақтандыру шаралары жүзеге асырылады:
техногендік тәуекелдер (өрт, жарылыс, радиоактивтік қалдықтар және т.б. ықпалынан
оқыс оқиғалар салдарынан туындайтын тәуекелдер (жер сілкінісі, су тасқыны
қарсы болатын үшінші бір тұлғаның әсерінен туындайтын тәуекелдер (вандализм,
сақтандырылған мүлікке ұшатын объектінің немесе оның сынықтарының құлау тәуекелі;
жер бетіндегі көлік құралдарының соғылуынан туындайтын тәуекелдер.
Демек, несие беруге байланысты лизингтік тәуекелді сақтандырудың ең маңыздысы
Осы екі түрлі лизингтік тәуекелдерді басқарудың өзіндік ерекшеліктері болады.
қарыз алушы-лизингтік компанияның тәуекелін басқарудың мақсаты несиені қайтармаған жағдайда
лизингтік қоржынның тәуекелін басқарудың мақсаты банктің лизингтік операцияларын ұйымдастыру
Лизингтік қоржынның тәуекелдерін басқару әдістеріне мыналар жатады: диверсификациялау, яғни
Қазіргі кезде, лизинг қатысушылары арасында тәуекелді үлестіретін келісім-шарттық механизмдерін
3 Қазақстандағы лизинг қызметтері нарығын дамыту: проблемалары мен перспективалары
3.1 Қазақстандағы қаржы лизингтік қатынастар механизмін жетілдіру
Бүгінде лизинг деген ұғымның өзі Қазақстан тұрғындарының басым көпшілігі
Қазақстанда, лизингтік компания өкілдерінің айтуы бойынша шағын және орта
«Даму» Қоры Басқарма төрағасының орынбасары өз сөзінде айтып кеткендей,
2009 жылы лизинг нарығының көлемі 70,8 млрд. теңгені құрады.
Барлық шарттың 50% орман, ауыл немесе балық шаруашылығы салаларында
Лизингтік компаниялар өңдеуші өнеркәсіп саласында еңбек етіп жүрген шағын
жандандырылды [19,34].
Бүгінде Қазақстанда 46 жуық лизингтік компания тіркелген. Олардың ішінде
Бүгінге дейін «Даму» Қоры келесі лизингтік компаниялармен кредит жүйесін
- «Лизинг Групп» АҚ –на 805 млн. теңге;
- «Темірлизинг» АҚ –на 479,8 млн. теңге;
- «СК Лизинг» АҚ –на 400,0 млн. теңге;
- «Евразиялық лизинг» ЖШС-не 230,0 млн. теңге;
Жиынтығы : 1 914,8 млн. теңге.
Лизингтің идеясы жас емес. Берілген деректер бойынша адамзатқа лизингтің
Венецияда 11 ғасырда лизингтік операцияларға ұқсас мәмілелер жасалынды: венециандықтар
1572 жылы Ұлыбританияда тек қана нақты лизингті қолдануға рұқсат
1930 жылдары Генри Форд өз автокөліктерін өткізу мақсатында жалға
Жалға беру қатынастарында болатын құбылысты Америкада 1950 жылы революция
Сан-Францискода белгілі болған "United States Leasing Corporation” американ компаниясы
АҚШ-та лизинг экономикалық бизнестің негізгі түрлерінің бірі болып табылады.
Батыс Еуропада алғашқы алғашқы қаржы-лизингтік қоғамдар 50-60 ж.ж. пайда
Мысалы, алғашқы француз лизингтік компания "Локафранс” 1982 жылы құрылды.
Италияда алғашқы лизингтік компания 1963 жылы құрылды, бірақ та
60 жылдары лизингтік бизнес Азия континентінде дами бастады.
Қазіргі уақытта лизингтік қызметтерің негізгі бөлігі "АҚШ – Батыс
КСРО-да лизингтік бизнестің дамуы 1989 жылы басталды. Лизингті қолданудың
1991 жылдың маусым айында халықаралық кеңес-неміс лизингтік компания "Евролизинг”құрылып,
Лизингтік операциялардың негізгі элементтері: Әлемдік тәжірибеде "лизинг” термині ұзақ
мәмілелерді белгілеу үшін қолданылады [20].
Аренда келісім-шарты жасалу мерзіміне байланысты арендалық операциялардың үш түрі
- Қысқа мерзімді аренда (рентинг) – бір күннен бір
- Орта мерзімді аренда (хайринг) – бір жылдан үш
- Ұзақ мерзімді аренда (лизинг) – үш жылдан
1. Лизинг – бұл жалға берушінің уақытша бос немесе
2. Лизинг дегеніміз аренда келісім-шарты. Ол жалға беруші өз
Сонымен қатар, лизингті үшінші тұлға үшін мүлікті сатып алатын
Сатып алу-сату келісім-шартында тауарға иелік ету құқығы сатушыдан сатып
Лизингтік қаржыландырудың несиеден айырмашылығы: Қазақстан Республикасында лизингтік операцияларды реттеу
Қаржылық лизингте лизинг алушыдан ешқандай мүлікті кепілдікке қою талап
3.2 Ауыл шаруашылығындағы лизингтің дамуы – лизингтік операцияларды дамытудың
Бүгінгі таңда елімізде бәсекеге қабілетті өнімдерді өндіруге негізделген жаңа
Еліміздің стратегиялық даму жоспарда көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін
ҚР Үкіметінің ауыл шаруашылығы лизингін дамыту мәселелеріне көп көңіл
Соңғы жылдары ауыл шаруашылығында лизингтік портфелдің әртараптандырулануының оң тенденциялары
Қазақстан Республикасы Статистика жөніндегі агенттігінің деректері бойынша 2009 жылдың
Кесте 6
2009 жылғы 31 желтоқсанындағы жағдай бойынша қаржыландыр
Лизингтік компаниялар/банктер Лизинг мерзімі Аванс мөлшері Пайыздық мөлшерлеме
«ҚазАгроҚаржы» АҚ 5 жылдан 7 жылға дейін 15-28 %
«Темір лизинг» АҚ 120000 теңгеге дейін –
3 жылға дейін. Одан жоғары – 5 жылға дейін
«Халық Лизинг» АҚ 37 айдан 5 жылға дейін 20
«Центр Лизинг» ЖШС 6 жылға дейін 30 % бастап
«Астана Финанс» Лизингтік компания АҚ 6 жылға дейін 15
«БТА Орикс Лизинг» АҚ Ауыл шаруашылығы техникасы лизингісіне 2009
«Нұр-Лизинг Лизингтік компания» ЖШС 3 жылдан 5 жылға дейін
«Лизинг Групп» АҚ 3 жылдан 5 жылға дейін
«АТФ Лизинг» АҚ Мораторий (тоқтам салу)
«Альянс Лизинг» АҚ Лизинг бойынша ұсынымдар тоқтатылған
Ескерпе – Кесте автор тарапынан ҚР Статистика жөніндегі Агенттігінің
Жылдың аяғына екі компания ауылшаруашылығы техникаларының лизингісіне мораторий жариялады.
Сурет 13 – «ҚазАгроҚаржы» АҚ лизингілік қызмет нарығындағы үлесі
Пайдалы қаржыландыру шарттары компанияға өз нарығында айтарлықтай тауашаға ие
Қазақстан Республикасының агроөнеркәсіп кешені субъектілерін қолдау шеңберінде 2008 жылы
Аймақтарға жеткізілген техникалардың елеулі саны жөнінде «ҚазАгроҚаржы» АҚ сатып
Сонымен қатар компания мемлекеттің саясатын іске асыра отырып, 2008
Қазіргі танда еліміздегі барлық лизингтік компаниялар көбінесе, нақты өндірістік
Лизинг біздің елде іс жүзінде 2000 жылы «Қаржы лизингісі
Жаңа ойыншылардың пайда болуы нарықтың дамуына, салық жеңілдіктерін алу
Лизинг алушылардың да құрылымы өзгерді. Бастапқыда лизингілік қызмет тұтынушылары
Алайда, 2007 жылдың қыркүйек айынан басталған қаржы дағдарысы көп
Сурет 14 - Компанияның аграрлық секторға салған инвестиция серпіні
«ҚазАгроҚаржы» АҚ құрылған кезеңнен бастап барлығы 4000 лизинг және
Лизингтік келісімді ұйымдастыру кезіндегі неғұрлым маңызды элементтерінің бірі лизингтік
Лизинг үшін төлем - бұл лизинг объектісін пайдалану кезінде
Лизингтік төлемдердің объективтілігі мүліктің құны және жағдайымен, амортизация мерзімі
Лизингтік төлемдерді анықтау кезіндегі негізі қағидалардың бірі қарызға берілген
Лизингтік төлемдердің мөлшерін анықтаудың әдістемелік негізін орташа пайда нормасы
Сонымен бірге, лизингке беруші де мүліктерді лизингке беру есебінен
- лизингтік төлемдер негізі;
- лизингтік төлемдер құрамы.
Біздің ойымызша, лизингтік төлемдердің құрылымына «инвестициялық шығындар» және «ағымдық
- лизинг объектісінің құны;
- мүлік салығы;
- лизингке берілетін мүлікті жеткізу және орнату бойынша шығындар;
- лизингке алушының персоналдарын лизинг объектісін пайдалану үшін оқыту
- лизинг объектісімен байланысты кедендік рәсімдеу және кедендік жиналымдарды
- тәуекелділіктің барлық түрлерін сақтандыру;
- лизинг объектісіне қызмет көрсету бойынша шығындар;
- лизинг нысанасымен байланысты пайда болатын, яғни, инвестициялық шығындарды
Сондай-ақ, лизингтік операцияларды жүргізу ерекшеліктеріне байланысты, біздің көзқарасымыз бойынша
Сонымен, лизингтік төлемдерді лизингке алушы тұлға жеке жарналар түрінде
- лизингтік төлемдер мөлшері;
- лизингтік төлемдерді жүргізу нысаны;
- жоғарыда көрсетілген лизингтік төлемдерді төлеудің бір әдісі.
Лизингтік қатынастарды басқару жүйесінің негізгі элементтерін екі үлкен топқа
- лизингтік келісімге тікелей қатысушылар;
- лизингтік келісімге жанама қатысушылар.
Қазіргі Қазақстандық жағдайда лизингке алушылардың көптеген себептерге байланысты өздеріне
Лизингке алушылардың әртүрлі шаруашылық жағдайларындағы іс-әрекеттерін талдау, оларды екі
- лизингке алушылардың бірінші типі - бұл лизингтің көмегімен
- лизингке алушылардың екінші типі - бұл белгілі-бір кәсіпкерлік
Лизингтік қатынастарға қатысушы тікелей және жанама субъектілердің өзара қарым-қатынастарын
Сурет 15 - Лизингтік қатынастарға қатысушы субъектілердің
өзара қарым-қатынастары
Лизингтік қатынасқа қатысушы тікелей субъектілер келісімге қатысушы жанама қатысушыларды
Тәуекелділіктерді басқару бойынша арнайы бөлім сол шаруашылық субъектісінде тәукелділікті
Сонымен лизингтік қатынастарға қатысты тәуекелділіктерді басқарудың жалпы теорияларын қарастыра
1. бір лизингтік келісімге қатысушы тұлғалар санының неғұрлым көп
2. лизингтік операңияны іске асыру мерзімінің ұзақтылығы (3 жылдан
3. лизинг сипатының көптүрлілігі, яғни, лизинг гылыми-техникалық, коммерциялық және
Сондықтан да, лизингтік қатынастарды іске асыру кезінде тәуекелділіктерді басқару
Қорытынды
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев Ұлттық экономиканы көтерудің басыңқы шараларының
Бүгінгі таңда біздің елімізде лизингтік бизнестің дамуы лизинг шартымен
Соңғы жылдарда мемлекет банктердің нақты секторды, соның ішінде кіші
Екінші деңгейлі банктер лизингтік мәмілелерді қаржыландыруда әлі де болса,
Біздің көзқарасымыз бойынша, лизингтік бизнесті дамытуда кешенді бағдарлама жетіспейді
құрамында мамандарды дайындайтын, көрсетілетін
лизигтік келісім-шарттарды несиелеуде банктермен кең
кепіл жүйесін дамыту;
қазіргі кезде қолға алынған мәселелермен қоса лизинг шегіндегі шетел
Осындай бағдарлама коммерциялық банктердің қысқа мерзімдегі, тәуекелі жоғары операциялармен
Айтылғанмен қатар, қаржы саласында қызмет ететін ірі ұйымдар мен
Сонымен, лизингтік қызметтер нарығын жоғарыда көрсеткендей белгілі бір белгілері
Сонымен қатар, лизингтік несиелеу механизмін қолданудың дамуын ынталандыру үшін,
лизингке берілетін барлық жылжитын мүліктердің түріне 3 немесе 4-тен
2-3 жылға дейінгі мерзімде қызмет ететін қаржы лизингінің келісім-шартына
лизинг объектісі болып табылатын, Қазақстан аумағына уақытша алып келген
Қазақстандағы лизингтік қарым-қатынастарды ұйымдастырушы және реттеуші мемлекеттік лизингтік ассоциацияның
Қорытындыда лизингті несиеге арзан айырбас еместігін айта кетуге болады.
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің екінші деңгейлі банктерге
Қаржылық лизинг туралы заң // http://www.taib.kz/
Ибраев К.И., Коммерциялық банктер операциялары.- Алматы, 2007. – 245
Самбетов Т.Е.., Лизингтің қазіргі кездегі дамуы //
Сейітқасымов Ғ.С. Ақша, несие, банктер. - Алматы: Экономика, 2005.-416б.
Мақыш С.Б., Ілияс А.Ә. Банк ісі. - Алматы, 2008.-
Лаврушин О.И. Деньги. Кредит. Банки. – Москва: Кнорус, 2007.
Бопазов М. Несие және лизинг шарттары //
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің екінші деңгейлі банктерге
Бекетаев С. Несие және лизинг есебінен құрылғыларды сатып алу
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің екінші деңгейлі банктерге
Қаржылық лизинг туралы заң http://www.taib.kz/
Абдраимов Р. Развитие финансового лизинга в РК: реальность и
Сагадиев К.А. Лизинг в Казахстане: проблемы и перспективы развития
Мэнсен Т., Цыганов А. Страхование лизинговых сделок в сфере
Айманова Л.,Оралбаева Ж. Қаржылық лизинг және экономиканың нақты
«Темірлизинг» АҚ 2009-2010 жж. балансы // www.temirlizing.kz
Сатыбалдина В. Қаржы лизингі туралы // Егемен қазақстан, 2009.
Салкимбаев А.А. Лизингтік төлемдерді өтеу бойынша жылдық телемдер сомасы
Қаржылық лизинг туралы заң // http://www.taib.kz/
Меры снижения рисков при передаче оборудования в лизинг строительным
Нурханов К.И., «Налогообложение лизинговых операций в Республики Казахстан» //
Мусапиов М.А., Банктің лизингтік тәуекелдерді басқару әдістері // «Қазақстан
Мусаханова М.К., Банктің лизингтік тәуекелдерді басқару әдістері // «Қазақстан
Акмолданов Т.И., Лизингтік операциялардың несиелік сипаты: өзара байланысы мен
74
3
2006
2005
2004
1800
1600
1400
1200
1000
800
600
400
200
0
Шетелдік капиталдың қатысуымен құралған лизингтік компаниялар
Сауда-өнеркәсіптік палаталарының құрамына кіретін лизингтік компаниялар
ЕДБ-дің қатысуымен
құрылған еншілес лизингтік компаниялар
Мемлекеттің
100 (
қатысуымен құрылған лизингтік компаниялар
Қазақстандағы лизингтік компаниялар құрылымы
Қаржылық лизингтің несиелік аспектілері
6. Қаржы лизингі қарызға қызмет етумен байланысты төлем
7. Қаржы лизингі
банктік несиеге қарағанда несиенің оңайлатылған рәсімделу процедурасын сипаттайды
5. Қаржы лизингі қарызға қызмет етумен байланысты кең көлемді
8. Қаржылық лизинг лизингтелетін активтің жойылу құны есебінен несиенің
4. Қаржылық лизинг бойынша тартылатын несиенің барлық көлемі салықтық
9. Қаржылық лизинг бойынша кәсіпорын лизингке алатын активтің біртіндеп
3. Қаржылық лизинг автоматты түрде несиені толық қамтамасыз етеді
2. Қаржылық лизинг кәсіпорындардың заемдық қаражаттарға деген нақты да
1. Қаржылық лизинг - бұл ұзақ мерзімді несие түріндегі
Лизинг алушы
Делдал
Лизинг беруші
Жеткізуші
Лизинг алушы
Лизинг беруші
Жеткізуші
Банк
Құрал-жабдықтаушы
Лизинг компаниясы
Сақтандыру компаниясы
Лизинг алушы
Жеткізуші
2007
2008
2009
2010
Жылдар
мың АҚШ долларымен
85%
15%
Банктер
Лизингтік компаниялар
0
10
20
30
40
50
60
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
Жылдар
млн. АҚШ долларымен
18 556 284
19 287 735
21 435 863
26 522 703
27 859 601
АҚШ долларымен
2008
ж.
І
то
қ
сан
2009
ж.
ІІ
то
қ
сан
2009
ж.
ІІІ
то
қ
сан
2010
ж.
IV то
қ
сан
2010
ж.
Сыртқы факторлар: инфляция, бәсеке, саяси және экономикалық
Лизингтік катынастардағы
тәуекелдіктердегі әсер
ететін ішкі және
Ішкі факторлар: таңдалған стратегиялар, өндірістік потенциал, шаруашылық және экономикалық
Тәуекелдерді талдау
Тәуекелдің түрлерін анықтау
Тәуекелдерді бағалау
Өзін-өзі сақтандыру және ақша қаражаттарын резервтеу
Серіктестіктерді таңдау туралы қосымша ақпарттар жинау
Тәуекелдердің деңгейіне әсер ету әдістерін талдау
Тәуекелдерді бөлу
Сақтандыру
Қажетті қаржылық ресурстар көлемі анықталды
Тәуекелге қатысты шешімдер қабылдау
Лизинг объектісі нақты анықталады, лизингтік келісімшарт, және сатып алу-сату
Лизингтік қатынастарға қатысушылар арасында, олардың міндеттемелерін анықтау және бөлу
Лизингтік келісімшарт объектілерінің және субъектілерінің ерекшеліктерін ескере отырып, тәуекелге
Тәуекелге тікелей ықпал ету
Пайда болған шығындар және оларды азайту бойынша қабылданған шаралар
Тәуекелді бақылау
Алдағы уақыттағы іс-әрекеттердің анықталған шығындар мөлшерін бақылауға, сондай-ақ кездейсоқ
Лизингке алушы
Лизингке беруші
Жанама қатысушылар
мұндағы:
- қаржылық ағымдар қозғалысы;
- материалдық ағымдар қозғалысы;
- өзара қатынастарды көрсететін келісім-шарттар.




Ұқсас жұмыстар

---

Лизинг шартының орындалу тәртібі

---

Лизинг туралы

---

Қаржылық лизинг – инвестиция қызметін қаржыландыру нысаны

---

Лизинг операциясы

---

Қаржы лизингі жалға алушының төлемдері негізінде жалға алынатын мүліктің толық амортизациялануын қарастыратын келісім

---

Лизингтік келісімдегі операциялар

---

Қазақстан Республикасының лизинг бизнесі

---

Қазіргі кезеңдегі лизингтің қолданылуы

---

Банктің қаржылық операциялары

---

Лизинг түрлерін дәрежелеу, лизингтің арендадан айырмашылығы

---