Көштен қалған көш
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ....................................................................................................................3-6
I. Тарау Шетел қазақтары тарихи отанына оралудағы теориялық аспектілері
1.1 Қазақ иммиграциясына қатысты мемлекеттік саясат............................7-15
1.2 Оралмандарды қоныстандырудың ұлттық ерекшеліктері мен
II. Тарау Оралмандары әлеуметтік ортаға бейімдеу және интеграциялау
2.1 Оралмандарды бейімдеу орталықтары мен ортаның негізгі рөлдері
2.2 Оралман жастарға білім беру және ортаға бейімдеу мәселесі...............39-45
Қорытынды ..........................................................................................................46-47
Сілтемелер.............................................................................................................48-49
Пайдаланған әдебиеттер тізімі..........................................................................49-50
КІРІСПЕ
Егеменді Қазақстан өзінің тәуелсіздігін нығайта түсуімен қатар алыс және
Тақырыптың өзектілігі: Қазақстан Республикасының Президенті 2006 жылғы халыққа жолдауында
Оралмандарды елге көшірудің ең басты мақсаты халқымыздың демографиялық жағдайын
Әлемде 13 млн-дай қазақ болса, соның 8млн жарымы Қазақстанда
Қазақтар дүниежүзінің 40-тан астам елінде, басым көпшілігі Қазақстанмен шекаралас
Осы ұлттық көші-қон мәселесі күні бүгінге дейін еліміздің өзекті
Он алты жыл уақыттың өзі көші-қон барысындағы жетістіктерімен,
Мемлекеттік көші-қон саясатын немқұрайлы жүргізілген салдарынан бүгінгі күні үлкен
Сонымен қатар ескі жүйенің сан жылдар қалыптасқан бұғауынан шығу,
«Халықтық көші-қон туралы» Заңын , ұлттық көші-қон саласына негіздеп
Миргациялық процестерді тиімді түрде реттеуді, ел ішінде басқаруды, дұрыс
Зерттеу мақсаты: Тарихи отанына оралған қазақтардың бүгінгі және ертеңгі
Қазақтың жерінде қазақтың демографиялық үлесінің азшылығы, осы мәселені оралмандармен
Бітіру жұмысының мақсаты:
Қазақ диаспорасының әлеуметтік ортасын зерттеу;
Еліміздегі жүргізіліп жатқан репатриациялау үрдісін зерделеп, зерттеу;
Оралмандар елімізге келгенде тап болатын әлеуметтік мәселелері анықтау және
Көші-қон саясатын талдау жасап, оны жетілдіру жолдарын ұсыну;
Оралмандардың қоғамдағы әлеуметтік рөлі мен әлеуметтік топ екенін анықтау;
Көші-қон саласындағы корропцияға жол бермеу және жою.
Бітіру жұмысының міндеттері:
Оралмандар туралы толық ақпараттар жинау, оның ішінде БАҚ-нан, ҚР
Көші-қон саясатының бағытын қарастыру;
Жиналған мәліметтер нәтижесінде оралмандардың қазіргі жағдайына баға беру, проблемаларын
Оралмандарды әлеуметтанушы ретінде сараптау;
Мемлекеттің оралмандарға арналған әлеуметтік саясатына, істелген жұмыстарын сараптау, кемшіліктерін
Қазақстандағы репатриация үрдісінің болашағына бағдар беру.
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Қазіргі кезде оралмандар мәселесін нақты баға
Бітіру жұмысынан күтілетін нәтиже:
Оралмандардың нақты мәселелерін анықтау;
Зерттеу әдістерін көрсету;
Мемлекеттің көші-қон саласындағы кемшіліктерді анықтау;
Болашақ көші-қон мәселесін зерделеп, шешу жолдарына бағыт беру;
Отанға келген қазақтарға моральды жағынан көмек беру;
Құқықтық, психологиялық қолдау жасау және ҚР-ң толыққанды азаматы ретінде
Осы мәселелерге байланысты оралмандарға мемлекет тарапынан жасап жатқан
Шетел қазақтарын сыртқы саяси мақсатқа қолдану;
Азаматтық алудағы көп құжаттардың санын азайту;
Тұрақты тіркеуді талап етпеу;
Баспанамен қамтамас ету;
Үй салуға жер тілімдерін беру;
Шағын кәсіпкерлікті қолдау;
Несие беру;
Оралмандарға бөлінген 2 пайыз грантты 10 пайызға көтеру
Бейімдеу орталықтарында ағарту саласында ілім беру;
Осы сияқты т.б проблемаларды жоспарлы түрде шешуді қажет етеді.
Бітіру жұмысының жаңалығы: Қазақстандағы қазақ көші-қон саяси процесін
Назарға ұсынылып отырған бітіру жұмысы оралмандармен әлеуметтік зерттеу жүргізу
I.Тарау Шетел қазақтары тарихи отанына оралудағы теориялық аспектілері
1.1 Қазақ иммиграциясына қатысты мемлекеттік саясат
Еуразия кіндігінде орналасқан, географиялық кеңістігі кең Қазақстан ғасырлар бойы
Жалпы қазақ көшінің эмиграциялық және иммиграциялық себебін тоқтала кетсек.
Әлемнің көптеген мемлекеттерінің саяси-тарихи басынан өткен стратегиялық мәдени, экономикалық,
Қазақ диаспорасының қалай қалыптасқанын әлеуметтік–тарихи кезеңдермен бөліп қарастыруға
1.Абылай хан заманындағы аумалы-төкпелі кезеңдегі жоңғар шақпын- шылығы, яғни
2. 1750 жыл қазіргі Қытай Алтайына Жәнібек Бердіқұлұлы бастаған
3. 1864 жылы Қытай және Ресей мемлекеттер арасындағы «Шәуешек»
4. 1916-19921 жылдар аралығындағы соғыс зардаптары.
5. 1928-1932 жылдардағы қолдан жасалған саяси тәркілеу мен
6.1937-19938 жылдардағы саяси қуғын-сүргін заманы. Қазақ зиялылары мен діндар
1991 жылы тәуелсіздік алған кезде 36-40 пайызды құраса,
Осындай әлеуметтік саяси-тарихи құбылыстардың әсеріне қазақ ұлтының екіге
Қазақстанмен жапсарлас болса да, тыс жерде саны қалың шоғыр
Ал Қазақстандағы көші-қон саяси процестері қандай және қалай болып
Бірінші 1954-1962 жылдар арасындағы Қытай Халық Республикасындағы Шинжан-Ұйғыр автономиясындағы
Қытайдан елімізге көшкен қазақ азаматтар Қазақстанның әр түрлі
Қазіргі таңда сол көпшенділердің жалпы жан саны 1млн-дай. Міне,
1954-1962 ж.ж аралығында мигранттардың тез ортаға сіңіп кеткені кеңес
Екінші шетел қазақтары тарихи отанына оралу немесе қоныстану үрдісі
Бұл көш еңбек келісім-шартымен басталып, одан кейін мемлекеттен үлкен
Кешікпей, ҚР-ның Президент Н.Ә. Назарбаевтың «Алыстағы ағайындарға ақ
Экономикалық және тарихи тұрғыдан этникалық қазақтардың тарихи отанына көшіп
Қазақстанның этникалық иммиграциялық саясатын айқындауда 90-жылдары орын алған
Ұлттық иммиграция саясатын жүзеге асыру үшін нақты заңдардың қажеттілігі
Тағы бір маңызды құжат 1997 жылы қабылданған «2000 жылға
Көші-қон саясатының маңызды құқықтары реттеу үшін 1997 жылы қайтадан
Квота бекіту жүйесін енгізу, оралмандардың көшіп келуін және олардың
Көші-қон комитетінен басқа оралмандармен әр деңгейде жұмыс істейтін мемлекеттік
Әр түрлі органдарда дайындалған құқықтық үрдістердің қиындығы және бұл
1991 жылдан басталған Қазақ көшінің дәуірін үш кезеңге бөліп
Егемендікке қол жеткен тұстары өзге ұлт өкілдерінің басым көпшілігі
Екінші кезең, менің пайымдауымша, 1993-1998 жылдар. Жасыратыны жоқ, ол
Үшінші кезең, 1998 жылдан 2004 жылдың ақпанына дейін жалғасты.
Жалпы оралман деген кім? Қазақстан Республикасының «Халықтың көші-қоны туралы»
Оралман мәртебесі не береді? Оралман мәртебесін алған тұлға
Ондай жеңілдік түрлері мыналар:
Жұмысқа орналауға, біліктілікті арттыруға, жаңа мамандық алуға көмектесу;
Мемлекеттік және орыс тілдерін меңгеруге жағдай жасау;
Қазақстан Республикасы заңнамасына сәйкес Қарулы күштер қатары қызметінен босату;
Орта кәсіби және жоғары кәсіби білім ұйымдарына түсуге квота
Мектептер мен мектепке дейінгі мекемелерден орын қажет еткендерге орын
Зейнетақы мен жәрдемақы төлеу;
Бұқаралық саяси репрессия құрбандары үшін өтемақы алатындар қатарындағы азаматтардың
Қазақстан республикасын кіру үшін берілетін визаға консулдық жинақтан босату;
Заңнамаға сәйкес кепілденге көлемдегі тегін медициналық көмек алу;
Қазақстан республикасы азаматтарына қарастырылған мемлекеттік адрестік көмек көрсету;
Кеден төлемдері мен салық төлемдерінсіз шекарадан өткізу;
Тұрғылықты мекен-жайына тегін жету және мүлкін жеткізу (соныңішінде сиыр);
Келген жерінен баспана алу мен бірреттік жәрдемақы төлеу үшін
Иммиграция квотасы бойынша келген тұлғаларға берілетін жеңілдіктер; Иммиграциялық квота
Кеден төлемдері мен салықсыз шекарадан өту ;
Тұрғылықты мекендеуге және мүлкін өткізуге кететін шығындарды өтеу ;
Баспана алуға және бірреттік жәрдемақы төлеуге қаржы бөліну .
Сонымен қатар қосымша төлемдер республикалық бюджет есебінен бөлінеді Оралман
Уақытша орналасу орталығына 3 күн ішінде барып қайтуға жолдама
Миграциялық жағдайдың территориялық қызметіне сәйкес тұрған жері туралы мәлімдеп,
Уақытша орналасу орталығында тұрудың бекітілген тәртібін сақтау;
Денсаулық сақтау органдарының талаптар бойынша медициналық тексеруден өту, егілу,
Сәйкес миграциялық қызмет орындарына жолдама хатты қарау үшін мәлімет
Жол-көлік шығындары үшін бірреттік жәрдемақы ҚР Үкіметінің 18.08.1999 ж
1.2 Оралмандарды қоныстандырудың ұлттық ерекшеліктері мен бағыттары
Қазақстан әлемде жер көлемінен 9-шы орында 2,7 млн.
Бұл тақырыпта оралмандар туралы нақты қай
Оралмандардың көшіп келген елдері. Оралмандардың көшіп келген елдері Шығыс
1.сурет. Оралмандардың көшіп келген елдері
Оралмандар Қазақстанның барлық өңірлерінде тұрады. Оңтүстік Қазақстан облысында оралмандардың
Мұндай қоныстандыру жағдайы әр түрлі факторлармен түсіндіріледі. Біріншіден, квота
Оралмандарға квотаны анықтау. Оралмандардың иммиграциясының квотасы халық санының өзгеруіне,
Квотаның көлемі ҚР Президентінің жарлығымен бекітіледі. 1993 жылы бірінші
1. Кесте
Оралмандарға бөлінген квота (жылы, отбасы)
1993 10000 1996 4000 1999
1994 7000
1995 5000
Квотаға енгізу өтініші шет елден келген соң немесе келмей
Квота Қазақстанға оралмандардың көшіп келуіне шектейді. Басқа елдердің иммиграциялық
Квотаға енгізілген оралмандар мен квотаға енгізілмеген оралмандар, санының айырмашылығын
Квотаға енгізілмеген оралмандарды қоныстандыруға көшіп келген елдің жақындығы, жұмыспен
Маңғыстау облысы оралмандар санына байланысты екінші орында тұр.
Оралмандарды қоныстандырудың ерекшеліктері мен бағыттары, қазір таңда
2. сурет
Монғолиядан 1991-1996 жылдарда өзінің тарихи отанына қоныс аударғандар арасында
Қазақстанға қоныс аударғандың басты мақсаттарын сараласақ, сауалнамаға жауап берушілірдің
-21,3%-і өз туыстанына жақындау үшін;
-18,0%-і жергілікті әкімшілік тарапынан болған түсінбеушілікке байланысты;
-15,6%-і ауа райының жағдайына байланысты;
-13,6%-і мамандықтары бойынша қызметке орналаса алмауына байланысты;
-10,6%–і орналасқан мекенінің шалғай болуына байланысты деген жауаптар қайтарса,
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай «...қазақ үшін, бір елден бір
Он алты жыл уақыттың өзі көші-қон барысындағы жетістіктерімен
Қазақстан облыстарындағы қазақтардың пайызыдық көрсеткіштері
3. сурет
Оңтүстік, Шығыс және Солтүстік халықтың ең тығыз қоныстанған аймақтары
Осы демографиялық қауіпсіздік проблемасы ҚР-ң 1998 жылдың 26-шы маусынында
М.Тәтімовтің: «миргациялық процестерді тиімді түрде реттеуді, ел ішінде басқаруды,
Осы аймақтарда тұратын азаматтардың оралмандаға қатысты пікірлерін мен қөзқарастары
Аймақтарға әлеуметтік зерттеу орталығының жүргізілген әлеуметтік зерттеу сауалнамасы.
2. кесте
Аймақтар шақсы Шыдамды Немқұрайлы Нашар
Солтүстік 28.8 34.6 24.2 5.6
Оңтүстік 42.5 19.7 15.4 7.4
Батыс 46.4 13.7 23.6 4.8
Шығыс 26.2 18.4 24.6 17.2
Орталық 31 28.4 29 10.6
Алматы қаласы 28.2 33.6 18.1 16.1
Республика бойынша 34 25 22.5 10.1
Жалпы республикалық көрсеткішпен салыстырғанда оралмандарға деген сыни көзқарас келесі
Шығыста - немқұрайлы (24.6%) және нашар (17.2%);
Орталықта - шыдамды (28.4%), немқұрайлы (29%) және нашар (10.6%);
Алматы қаласында - шыдамды (33.6%) және нашар (16.1%).
Бұл тұрғыда Солтүстік және Батыс аймақтар орташа ойды білдіргенін
Солтүстік - шыдамды (34.3%) және немқүрайлы (24.7%);
Батыста - жақсы (46.4%) және немқұрайлы (23.7%).
Оралмандар үшін ең қолайлы аймақ оңтүстік өңірі болып отыр
- жақсы (42.5%), шыдамды (19.7%) және немқұрайлы (15.4%).
Респонденттердің оралмандарға мінездеме бергеніне яғни, қазақстандықтар шет елдерден келген
Қазіргі таңда әлемде тұратын қазақтарды 7-8%-ы ғана көшіп
1. Солтүстік Қазақстан территориясына орналастыру керек.
Бұл дегеніңіз ұлттық қауіпсіздігіміздің, ұлттық саясатымызды нығайтуға бір-бірден амал
2.Қазақ диспорасы Қазақстан Республикасының шекаралас аймақтарына байланысты қоныстардыру.
Мәселен, географиялық және климаттық жағдайы, мәдени салт-дәстүрдің байланыстығы бар
3.Қазақтардың жүзіне, рулық, туысқандық қатынасына сәйкес қоныстандыру.
4 Қазақстан территориясындағы өнеркәсібі дамыған қала немесе қала-шықтарға қоныстандыру.
Өнеркәсібі дамыған қалаларда еңбек күші жылдан-жылға қажеттілігі артуда. Осы
5. Демографиялық азшылыққа ұшыраған территорияға қоныстандыру.
Елімізден көшіп кеткен немес, орыс т.б. ұлттар мекендеген табиғаты
6. Қазақстандағы кен орындары бар жерлерге қоныстандыру. Ең басты
Тағы бір мәселе Қазақстан территориясындағы экологиялық апаттан тыс және
1991 жылы қарашаның 18 күні «Басқа республикалардан және шет
Қоныстандыру туралы мемлекеттің нақты бағдарламасы болмады. Осының кесерінен
Мұндай миграцияның жоғары
Интеграция үрдісінде мемлекеттік органдардың алдында оралмандарды тұрғын үймен қамтамасыз
Квотаға енгізілмегендер уақытша немесе тұрақты үй алуға мемлекеттен көмек
Тұрғын үймен жеткілікті қамтамасыз етілмеу проблемасы оралмандардың көп шоғырланған
4. сурет Оралмандардың үй алудағы қаржылары туралы
17% үй иесімен бірге тұрады және 12% тұрғын үйді
Бірақ, Қазақстанда тұрғын үй бағасы жылдам жоғарылап жатқандықтан, бөлінген
Квотаға енгізілген оралмандар кейбір көмекті алса, квотаға енгізілмеген оралмандар
Қазақстан Республикасы оралман қазақтарды өзінің тарихи отанына қайтару саясатын
Мәселен, Израилда еврей репатриаттары көшіп барған кезде оған белгілі
II.Тарау Оралмандары әлеуметтік ортаға бейімдеу және интеграциялау
2.1 Оралмандарды бейімдеу орталықтары мен ортаның негізгі рөлдері
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев айтқандай, «...қазақ үшін, бір елден бір
Әлеуметтік бейімделу қазақ диаспорасының бір бөлігі ретінде көптеген оралмандар
Әлемдегі қазақтардың бір тарихи түбірі болса да, олардың
2007. 18 сәуірде мәжіліс депудаттары «Халықтың көші-қоны
Бейімдеу орталықтары алғашқы қазақ көшінің басында болған. Еліміздегі
Бірақ бейімдеу орталығы тәжірибесі Ресейде болған. Бірақ ол да
Ендігі ашылатын орталықтары оралмандарды орыс тілін үйретуге негізделген. Мәселен,
«Халықтың көші-қоны туралы» заңға және де басқа заң актілеріне
Оралмандардың мәдени-әлеуметтік бейімделуіне ықпал ететін тағы бір
жағдай, оралмандардың өмір сүру сипаты, дінге деген көзқарасының ерекшелігі.
Оралмандарды қоғамдық ортаға бейімдеудің механизмдері әлеуметтік институттар болып
Тіл жағынан бейімделу. Тіл қарым қатынастың негізі болып табылады,
Жалпы қазақ даласындағы тілдік ерекшеліктер бар. Қазақстан терри-ториясына жапсарлас
Бұл жерде айта кететін жайт, қазір әлемде үш
Кейбір қоғамдық пікірлерге назар аударсақ, оралмандар орыс тілін білмейді
Қазақ тілінің мәселесін шешу қазақтілділірдің көптігімен анықталады. Олай болса
Иммигранттардың экономикалық интеграциясы немесе жұмыспен қамтылу деңгейі еңбек нарығына
Көші-қон комитетінің ресми статистикасына жүгінсек, оралмандардың тек қана 61,5%
Аймақтар бойынша жұмыспен қамту деңгейінде айырмашылық бар. Мысалы Астанада
5. сурет. Оралмандар арасындағы жұмыссыздық
Оралмандар ішіндегі жұмыссыздық деңгейінің жоғары болуын әр түрлі себептермен
Сондықтан, заңда оралманның статус алғаннан кейінгі құқықтық нәтижелері бекітілмеген.
Тағы да осыған ұқсас құқықтық кедергілерге азаматтықты растау жатады.
Екінші экономикалық интеграцияға кедергі болып отырған жайт тіл проблемасы.
Білім деңгейіндегі айырмашылық та жұмысқа орналасуға кедергі жасай-ды. Жоғары
Сауалдардың нәтижесі көрсетіп отырғандай, оралмандардың 20%-і Қазақстанға көшіп келгенге
Респонденттердің ішінде жұмыссыздар көбейіп бара жатыр. Иммиграциядан кейін бұл
ҚР «Халықтың көші-қон туралы» Заңға сәйкес (29-3 бабы) мемлекет
Осылайша, социомәдени орта оралмандарды бейімдеудің обьектісінің негізі болып қызмет
Көшіп келуші оралмандардың белгілі бір деңгейде білім дәрежесі бар
Екі түрлі ойдың болуы тек мигранттардың орналасуының әр түрлі
Мигранттар өздерінің орналасу мәселесін шешуде белсенді позиция ұстау керек
Мемлекет тарапынан оралмандар белгілі көмек алып тұрады. Бірақ бұл
Оралмандарды бейімдеу және орналастыру көбінесе тұрақты жұмыс табуға байланысты.
Көшіп келушілердің көбісі тұрғылықты жерін, жұмыс орнын қаладан табуға
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей оралмандардың интеграциясы мәселесін шешудің тиімді түрі
Оралмандарды әлеуметтік қорғау шаралары ішінде еңбекке жарамды отбасы мүшелерін
1991-1997ж. қабылданған барлық отбасы өтемақымен қамтамасыз етілген, көбісі жұмыспен
Миграция жолында көп қиыншылықтар кездесіп тұр. Ол қиындықтар жоғарыда
Шағын несие беру және бизнес инкубаторларға тарту мүмкіндігін пайдалана
Қорыта айтқанда миграция жолында істейтін істер шешетін қиыншылықтар толып
Мигранттар, әлеуметтік көңіл-күйі маргиналдық қалыпта түрған, ерекше категорияны құрайды.
Оралмандардың қазіргі жағдайы, проблемалары социологиялық зертеудің нәтижесінің негізінде жасалып
Қазіргі таңда оралмандар өздерінің тарихи отанына оралғаннан кейін әлеуметтік-экономикалық
Енді оралмандарға қатысты тікелей жүргізілген социологиялық зерттеулердің нәтижелеріне тоқталып
Мысалы, Оралмандарға қатысты көзқарасыңыз қандай? деген сұраққа респонденттердің көпшілігі
3. кесте
(жауап беруге қиналғандарды есепке алмағандағы сұралғандардың % алғанда)
Жақсы 34
Шыдамды 25
Немқұрайды 22.5
Нашар 10.1
Сұралғандардың айтарлықтай бөлігі (22.5%) оралмандардың тағдырына немқұрайдылық білдірген, тек
Халықтың ұлттық белгілері бойынша оралмандарға қатысты көзқарастарының көрсеткіштерін талдау
Аталған зерттеу орталығының жүргізген ендірілген бақылаудың қорытындысында байқалғандай, халықтың
Кестеде біз тұрмысы жоғары және ортадан жоғары респонденттер оралмандарға
Егер халықтың жалпы құрамында материалдық жағдайы жоғары адамдар аз
Тұрғылықты жеріне қарай алатын болсақ. Оралмандарға ауыл және кіші
4.кесте
Оралмандарға материалдық жағдайына қатысты білдірілген көзқарастар көрсеткіштері
Әл-ахуалдың
деңгейі Жақсы Шыдамды Немқұрайлы Нашар
Жоғары 44.4 27.8 11.1 16.7
Жоғарыдан төмен 50 19 19 9
Ортадан жоғары 37.7 26.3 21.9 6.5
Ортадан төмен 32.2 25.7 23.3 11.5
Төменнен жоғары 27.9 24.9 23.9 11.7
Төмен 18.8 23.4 25 25
Жалпы Республикалық 34 25 22.5 10.1
адамдарымен тіл табысуы жылдамырақ, ал облыс орталықтары мен Алматы
5. кесте Жергілікті халық оралмандарға көбіне қандай мінездеме
Мінездемелер %
Олар, өз отандарының нағыз патриоттары 11.8
Олар, қазақ мәдениеті мен дәстүрін тасушылар 13.7
Олар, өз жағдайын жақсартқысы келгендер 25
Олар, еліміздің толық азаматтары болған адамдар 8.3
Олар, тек мемлекетке ғана сенетін жатып ішерлер 14.8
Олар, Қазақстанда үміттері ақталмаған адамдар 5.7
Олар, экономикалық,
Сұралғандардың айтарлықтай бөлігі (14.8%) оралмандарды мемлекетке ғана арқа сүйеп
Бұл жерде бір байқалғаны қазақстандыктардың басым бөлігінің қоғамдық
санасында қандастарымыздың әлеуметтік-мәдени жэне экономикалық тұрғыда
бейімделулері тиісті түрде назарға алынбай тыс қалып отыр. Ал
сипаттағы қиыншылықтар оралмандарды Қазақстан жағдайына әлеумет-тенуінің басты проблемалық аймағына
Оралмандардың проблемалары: Этникалық қазақтардың тарихи отанына қайтару бағдарламасын жария
Мемлекеттің көші-қон саясатында айтылған механизмдер мен құралдарды репатрианттарға қатысты
Осы оралмандардың проблемаларын төменгі кестеден көруге болады.
6.сурет.
Қиыншылықтар
Нормативті-құқықтық базаның жетілмегіндігі
Тұрғын жерді өз бетінше таңдай алмау (квота бойынша орналастырған)
Тұрғын үйге қол жеткізудің қиыншылығы
Квота бойынша келгендерге бір мезеттік және транспорттық жәрдемақыладың төленбеуі
Қазақстан азаматтығын алудағы қиыншылық
Жұмыс табу
Еңбек нарығына сай мамандарды даярлау мен қайта даярлау
Жеке өндірісті жасау кезінде, кәсіпкерлікпен айналысуда микрокредиттер беру
Жер тілімдеріне және малға ие болу
Білім алуда жеңілдіктер жасау
Жергілікті халық көзқарастарының әрқилы болуы
Әлеуметтік жағына тез бейімделуі
Экономикалық жағына көмектесу
Әрбір аймақтың тұрғындарыныц ұлттық құрамына, тілдік, діни, мәдени орталарының
Қайырып айтар болсақ, "Әлеуметтік технологиялары орталығы" атты зерттеу ұйымы
Қазіргі кезде оралмандарды жергілікті жағдайға бейімдеу тұрғысындағы жұмыстар қажетті
2.2 Оралман жастарға білім беру және ортаға бейімдеу мәселесі
Қазақстан Республикасы өз тәуелсіздігін алысымен Қазақ елінің әлеуметтік-саяси өмірінде
Шелелдегі қандастарының жоғын жоқтап, жыртысын жырту - тек қана
1992 жылы 23 қыркүйекте Министрлер кабинеті «Шетелдегі қазақ диаспорасы
Қазақ диаспора саясатын қолдау мақсатында шетелде тұратын қазақ жастарды
Қазақстан Республикасының Президентінің жарлығымен 1996 жылы қабылдаған «Шетелдегі ағайындарға
Оралман жастардың Қазақстанда оқуы мен елге көшіп келген қазақтардың
Қазақстан қоғамы кеңестік социалистік саяси-экономикалық жүйеден түбегейлі өзгеру кезеңін
Сырттағы қазақ диаспора жастарын оқытуға қатысты мәселелер ҚР-ң шетелдегі
Жалпы республика бюджетіне ЖОО-ң дайындық бөлімдеріне жыл сайын 1400
ҚР Үкіметінің 2000ж 11 қарашадағы қаулысына сәйкес, ҚР азаматы
әл-Фараби атындағы ҚазҰУ-нде дайындық курсына биыл түскен оралман студенттер
Отанына қайтып оралған оралман жастар «өз елім» деп аңсап
Облыстар бойынша оралмандардың ЖОО-да оқуы
6. сурет.
«Халықтың көші-қоны туралы» Заңының 29-2 бабына сәйкес, Білім және
«Білім-Орталық Азия» білім беру орталығының зерттеулеріне сүйенсек, мектеп бітіргендердің
Айта кету қажет, Ғылым және білім министрлігі білімдерін жалғасты-ратын
Соңғы жылдары алыс жақын шетелдерде тұратын қазақ жастарынан орта
Оралман студентер дегеніміз,- алыс жақын шетелдерде өмір сүріп жатқан
Қазіргі Қазақстанда оқып жатқан оралман студенттерді негізінен үш түрлі
Оқулық демекші, соңғы жылдары посткеңестік елдерде өздерінің мемлекеттік оқу
Сондықтан оралман студенттерді оқытуда және оларды әлеуметтік ортаға бейімдеуде
Тарихи отанымызға этникалық қазақ қандастарымыздың оралу процесіне құқықтық қызмет
Бұл репатрианттардың бейім процесін объективті көрсеткіш сияқты субъективті қабылдауын
Объективті факторлар:
тілдік, мәдени интеграциялық проблема;
тұрғылықты үй табу, әлеуметтік бөтенсу сезімі;
азаматтықты алғанға дейін қызмет табу, азаматтық алу мәселесі
(аралас некелер, босқындар және т.б.)
материалдық жағдайдың төмендеуі, көп балалы отбасы, білім алу
мәселесі, жоғары білім.
тұрақты ақпарат базасының болмауы.
Субъективті фактор:
өмір сүруші ортаның құндылықтары мен нормаларын қабылдау;
-қоғаммен байланысы және ымырашылдығы болып жатқан өзгерістерді
қабылдау;
-тіл біліктілігі (қарым-қатынасқа түсуде қазақ тілі мен орыс тіл
-мамандық алу мүмкіншілігі мен талабына сай орта білімі мен
Білім алуды жеңілдету факторын ұстау, оралмандардың интеграциялануы мен бейімделу
Қазақстан Республикасы алдында оның бір азаматындай сезініп осы елге
Қазақстанның аймақтарында жүргізілген фокус топтық пікір-талас нәтижелерінің барысында келесі
Қазақстан Республикасында жетіліп, білім алған балалар репатриант- тар отбасынан
ҚР азаматтығын алғаннан кейін балалардың білім алуына кедергі
келтірмеу және ҚР заңды базасын ұстанып, сапалы білім алуына
мүмкіншілік туғызу, жан-жақты қолдау көрсету;
білім алуды жеңілдету принципін жүзеге асыруды мақсат ретінде
қарап, оралман отбасы азаматтарына келесі пәндерден тұратын
қосымша сабақ жүргізілуі тиіс (жергілікті немесе мемлекеттік
бюджеттен төленілетін): «қазақ тілі», «орыс тілі», «қазақстан тарихы»;
оралмандар мен тұрғылықты халықтың арасындағы қарама-қайшы
көзқарастарды жою үшін оралман отбасылар мен кедей және көп
балалы тұрғылықты отбасыларына бірдей әлеуметтік бағдарламалар
мен жеңілдіктер жүргізілуі тиіс;
ЖОО-на түсу кезінде квотаны көбейту, әлемде 35 пайыз қазақ
1. Оралман жастарды ең бірінші Қазақстан тарихын жақсы тәсілдермен
2.Оралман студенттерге арналған орыс тілін тез үйрететін оқулықтар мен
оқу әдістемелік құралдарды дайындау керек. Және дайындық курста негізгі
сабақ орыс тілі болу
университет бойынша оралман
тереңдетіп оқытатын орталық немесе
студенттер өзінің атамекені -
қиналатыны орыс тілі. Олар егер орыс тілін меңгерсе оқулық
әлеуметтік ортаға бейімделуі де өздігінен шешімін табады. Келген жастарды
3.Оралман студенттерді әлеуметтік-көпшілік шараларға көбірек тарту
керек. Ол үшін оралман студенттер жергілікті студенттермен араластырып
жатақханаға орналастыру қажет.
студенттердің тіл үйренуіне, әлеуметтік өзара қатыныстарға бірге қатысуға қолайлы
Оралман студенттерге Қазақстанның әлеуметтік жағдайынан және
құқықтық жүйесінен негізгі білімдік лекциялар керек. Мысалы, олардың жеке
бастық құжаттарды дайындау және жұмыс істеу немесе шағын кәсіпорындар
ашу үшін қандай құжаттар дайындау керек екендігін түсіндіру керек.
дайындық курстағылардың барлығы
бермейді, қабылданса да бәрібір олар болашақта Қазақстанда өмір сүруі
Сондықтан оларға әлеуметтік
артықтығы жоқ. Сонымен қатар, оралман студенттерге патриоттық тәрбие беру,
олардың жүрегіне қазақстанық мақтаныш сезімін ұялатумен қатар, олардың өз
отаны - Қазақстанға үлес қосуға борышты екендігін терең сезіндіру
5. Оралман студентер оқуын тәмандаған соң, мамандығы бойынша жұмысқа
Мемлекеттік тілді жақсы білітін мамандарды пайдалануда оралман жастарда ескерусіз
Қазақстан Республикасынан ілім алып осы елге қызмет жасап жатқан
Қорытынды
Қазақстан әлемде жер көлімінен 9-шы орында болса, ал халқы
Еліміздің әлеуметтік-экономикалық әлеуметінің артуы өзге де салалармен қоса Қазақстан
Егемендіктің еркіндігі әлемдегі әр қазақты отанға қайтуға ерік берді.
Мемлекет тарапынан жасалатын әлеуметтік жеңілдіктердің механизмдері қарама-қайшылықтарға толы.
Сонымен қатар Көші-қон комитетінінің статусын Көші-қон министрлігі ретінде статусын
Тарихи отанына келген қазақтардың әлеуметтік-тұрмыстық, мәдени бейімделу, білім,
Оралмандарды ортаға бейімдеу үрдісі әлі күнге дейін мемлекет тарапынан
Келген репатриаттарды жұмыспен қамтамас ету мен қатар білім беру
Білім саласына келсек оралған қазақтарға Білім және
Жалпы қорыта келгенде жоғарғыдағы айтылған, оралмандардың қордаланған проблемасын рет
Сілтемелер
1. Ақышов А., Жанайхан Б. Бүгінгі Қазақстандағы оралмандардың аймақтық
2. Қазақ диаспорасы; бүгіні мен ертеңі.- Астана. Елорда, 2005.-
3. Жангутин Б.О., Из истории миграционных процессов в приграничных
4. Сағат Зақанқызы, Бақыт Дөрбекханқызы. Ұлпақтар тоғысы.- Астана. Елорда,
5. «Халықтың көші-қоны туралы» Заңы. 1997ж
6. Қазақ Елі, №10-11, қазан, 2002 ж.
7. 2003-2006 ж «Республикалық бюджет туралы» Заңдар.
8. Иванова Л.М., Құрманбаева Ш.А., Мейіржанов С.Т. Қазақстан Республикасындағы
9. Статистика агенттігінің, 1991-2005 ж Қазақстан халқының саны.
10. Тәтімов М., Әлиев Ж. Дербестігіміз-демографияда.-Алматы. Жеті жарғы, 1999ж.-123
11.www. Googole.kz
12. Жазбек Әбдиев. Айқын газеті. № 136-137,
13. Амангелді Айталы. Ұлттану.-Алматы. Арыс, 2003 ж. - 9
14. Какимжанова М. Социокультурная среда и адаптация оралманов.// Саясат
15. Қазақ Елі газеті. 29 маусым 2004ж.
16. Талған Мамашев, Сұлтанәлі Балғабаев. Әлем қазақтары Астанада бас
17. Көші-қон және демография комитетінің мәліметтері. 2006ж.
18.www.edi gov. Білім және ғылым министрлігінің реси
19. Зардыхан Қинаятұлы. Оралмандар олардың азаматтық құқығын қамтамасыз етудің
20. «Оралмандар: сапалы білімге қол жеткізу мүмкіндіктері» - Білім-Орталық
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Нұрсұлтан Назарбаев. Тарих толқынында.-Алматы. Атамұра, 1999ж.
Зардыхан Қинаятұлы. Жылаған жылдар шежіресі.-Алматы. Мерей, 1995ж.
Амангелді Айталы. Ұлттану.-Алматы. Арыс, 2003ж.
Жинақты құрастырушылары Парламент депудартары. Кеш-керуен.- Алматы. Парламент Үйі, 1997ж
Жинақты құрастырушылары: Махмұт Қасымбеков, Қалдарбек Найманбаев. Ел мен Елбасы.-Дүниежүзілік
Жинақты құрастырушылары: Талғат Мамашев, Сұлтанәлі Балғабаев. Әлем қазақтары Астанада
Абай Мауқараұлы. О қазақ пен бұ қазақ.-Алматы. Алматы болашақ,
«Қазақстандағы көші-қон үрдісі: кеше, бүгін, ертең» атты Қазақстан Республикасының
Қ.Е.Көшербаев, Р.С.Құттыбаева. Қазақстандағы этносаралық қатынастар мәселелері.- Алматы.Қазақстанның даму институты,1996ж.
Социологиялық сөздік. –Алматы. Қазақ университеті, 2003ж.
11.М. Тәтімов, Ж. Әлиев. Дербестігіміз-Демографияда.-Алматы. Жеті
жарғы, 1999ж.-123 бет.
«Қазақстан 2030» стратегиясы.Алматы. 1998ж.
«Жаңа әлемдегі Жаңа Қазақстан» Президенттің жолдауы, 2007ж.
ҚР Заңдары
ҚР «Халықтық көші-қон туралы» Заңы, 13 желтоқсан 1997 жылы
«2006 жылғы республикалық бюджет туралы» ҚР Заңы, 22
ҚР «Азаматтық туралы» Заңы
Президент Жарлықтары
«2005-2007 жылдарға арналған оралмандардың көші-қон квотасы» туралы ҚР Президентінің
«2004 жылдарға арналған оралмандардың көші-қон квотасы» туралы ҚР Президентінің
Мерзімді басылымдар
Еренғайып Қуатайұлы. Көштен қалған көш. Жас Қазақ газеті, №7
Ғалым Сүнетов. Қазақстандағы көші-қон саясаты. Қазақстан газеті, №7 19
Қалдарбек Найманбаев. Болашақ және шетелдегі бауырлар. Қазақ Елі газеті,
Бағдат Сейтбатталов. Үш қақазтың бірі жат жұртта жүр.Егемен Қазақстан
Сұлтанәлі Балғабаев. Қазақ диаспорасы құрылтайд ғана керек пе?. Қазақ
Есенгүл кәпқызы. Атамекеніне көшкісі келетіндер көп. Түркістан газеті, 29
Бақытбек Бәмішұлы. Қазақ диаспорасының кейбір өзекті мәселелері туралы. Шалқар
Бақытбек Бәмішұлы. 3,5 миллион қазақ қашанкөшіп келеді. Қазақ Елі
Сұлтанәлі Балғабаев. Атажұртта оқып жүр талай қазақ баласы. Қазақ
Дағжан Белдеубайұлы. Шетелдегі қазақты оқыту жыры. Ана тілі газеті,
Гүлзат Нұрмадақызы. Алтыншаш апам қайда жүр, мың бес жүз
Есенгүл Кәпқызы. Квота қаржының жетімсіздігінің ғана орындалмайды, осыған сенесіз
Алтыншаш Жағанова. Көш келеді, ол ұлы көш. Қазақ Елі,
Нұрсұлтан Назарбаев. Ел көшін бастау-маған сын,мені қостау- елге сын.
Интернет желістері
1.www.zakon.kz
2.www.enbek.kz (ҚР еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігі)
3.www.inform.kz (Қазинформ ұлттық ақпараттық агентігі)
4.www.Kazakh.ru `(ұлттық сайт)
5.www. Google.
6.www. ebu gov.kz (Білім және ғылым министрлігі)
7.kazaktar.kz (Дүниежүзілік қазақтар кауымдастығы)
8. akorda.kz (Президеттік сайт)
9.azattyg.org (Азаттық радиосы)
ҚАБДЕШ ЖҰМАДІЛОВТІҢ СОҢҒЫ КӨШ РОМАНЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ЖӘНЕ ИДЕЯЛЫҚ СИПАТЫ
Қытайдағы қазақ диаспорасының әлеуметтік жағдайы
Дала дауылы Кенесары Қасымұлы
Жырдың маңызы әрі көркемдік ерекшелігі
Алаш ардақтылыры көтерген ұлттық идеялардың бүгінгі күні жүзеге асқандығын дәлелдеңіз
Қазақстанды ілгерілету жолындағы билік пен баспасөздің рөлі
Ж. Аймауытұлы поэзиясы
Қыз Жібек туралы
Көшпелілер мәдениеті
Көшпелілер мәдениті