Сайлау құқығы принциптері

>
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 3
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЙЛАУ ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ САЙЛАУ ЖҮЙЕЛЕРІ 4
1.1 Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы ұғымы 4
1.2 Сайлау құқығы принциптері 5
1.3 Сайлау жүйелері ұғымы 7
1.4 Қазақстан Республикасындағы сайлау органдары жүйесі 9
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ САЙЛАУШЫЛАР МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ЗЕРТТЕУ ТӘЖІРИБЕСІ 13
2.1 Сайлаушылар дауыс беру үрдісі 13
2.2 Сайлаушылар мінез-құлқын зерттеудегі әлеуметтік-психологиялық әдіс 17
2.3 Сайлаудағы тиімді бағыт теориясы 22
ҚОРЫТЫНДЫ 26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 27
КІРІСПЕ
Сайлау заңдылықтарын реформалау 1993 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясын қабылдаудан
Сайлау құқығының теңдігі принципі сайлаушылар кез келген сайлауға тең
Қазақстан Республикасында өткізілетін сайлаулардың барлығында дерлік дауыс беру нәтижесін
Сайлау бостандығы сайлау процесі барысында әрбір азаматтың еркін дауыс
І. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ САЙЛАУ ҚҰҚЫҒЫ ЖӘНЕ САЙЛАУ ЖҮЙЕЛЕРІ
1.1 Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы ұғымы
Президентті, Парламент Сенаты мен Мәжілісі, Мәслихат депутаттарын және жергілікті
Сайлаулар азаматтардың мемлекеттік билік органдары және жергілікті өзін-өзі басқару
Жалпы алғанда сайлау құқығы белсенді және бәсең сайлау құқығы
Жалпыға бірдей белсенді сайлау құқығы — Республиканың он сегіз
Бәсең сайлау құқығы — Қазақстан Республикасы азаматтарының Қазақстан Республикасының
Бәсең сайлау құқығын реттейтін басқа қосымша талаптар да бар.
Сайлау тете және жанама болуы мүмкін. Жанама сайлау жолымен
1.2 Сайлау құқығы принциптері
Сайлау құқығы принциптері Конституцияға және Республиканың сайлау заңдарына бекітілген.
Негізгі принцип жалпыға бірдейлік, мүліктік және басқа да сипаттағы
Төте сайлау құқығы принципі Президентті, Парламент Мәжілісі, Мәслихат депутаттарын
Жасырын дауыс беру құқығы сайлаушылардың еркін білдіруіне қандай да
Сайлау құқығының маңызды бір принципі сайлау бостандығы принципі болып
Сайлау бостандығы сайлау процесі барысында әрбір азаматтың еркін дауыс
Сайлаудың жариялылығы принципі — демократиялық принциптердің бірі, ол сайлауды
1.3 Сайлау жүйелері ұғымы
Сайлау жүйесі — заңмен белгіленген ережелер, принциптер және бағамдардың
Қазақстан Республикасында өткізілетін сайлаулардың барлығында дерлік дауыс беру нәтижесін
Мажоритарлық жүйенің екі түрі бар:
1) абсолютті көпшілік:
- егер дауыс беруге таңдаушылардың елу пайыздан астамы
- дауыс беруге қатысқан сайлаушылар санының елу пайыздан астамының
2) салыстырмалы көпшілік:
- қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда
Қазақстан Республикасының сайлау жүйесінде абсолютті көпшілік әдісі те, салыстырмалы
- 1-турда дауыс беруге қатысқан сайлаушылардың (таңдаушылардың) елу
- қайта дауыс беру кезінде басқа кандидатқа қарағанда
- қайтадан дауыс беру кезінде бірден-бір кандидат дауысқа
Мәжіліс депутаттарының бір бөлігін сайлау кезінде пропорционалды сайлау жүйесін
Дауыс беру кезінде сайлаушылар өз дауыстарын нақты депутаттыққа кандидатқа
Депутаттық мандаттарды бөлуге қатысқан әрбір партиялық тізім алған дауыстардың
1.4 Қазақстан Республикасындағы сайлау органдары жүйесі
Қазақстан Республикасында сайлауды әзірлеу мен өткізуді ұйымдастыратын мемлекеттік сайлау
Сайлау органдарының біртұтас жүйесін:
1. Республиканың Орталық сайлау комиссиясы;
2. Аумақтық сайлау комиссиялары;
3. Округтік сайлау комиссиялары;
4. Учаскелік сайлау комиссиялары құрайды. Сайлау комиссиялары өкілдіктерінің
Сайлау туралы Конституциялық заңның 11-бабы Орталық сайлау комиссиясының құрылу
Орталық сайлау комиссиясы Республика Президентінің ұсынуы бойынша Парламент Мәжілісі
Конституциялық заңның 12-бабына сәйкес Орталық сайлау комиссиясының мынадай өкілеттіктері
- Республика аумағында сайлау туралы заңдардың атқарылуына бақылауды
- Президент пен Парламент Мәжілісі депутаттарының сайлауын әзірлеу
- Парламент Мәжілісі депутаттарын сайлау жөніндегі сайлау округтерін
- сайлау науқанын өткізуге жұмсалатын шығыстардың мөлшерлі сметасын жасап,
- облыстар (республикалық маңызы бар қалалар мен Республика
- сайлау комиссияларына басшылықты жүзеге асырады;
- Президенттікке кандидаттарды тіркейді;
- Парламент, Мәслихат депутаттарының сайлауын тағайындайды.
Келесі сайлау органдары аумақтық сайлау комиссиялары болып табылады. Аумақтық
Аумақтық сайлау комиссияларының өкілеттіктері:
- әкімшілік-аумақтық бөліністер аумағында сайлау туралы заңдардың атқарылуына бақылауды
- Президентті, Парламенттің және Мәслихаттардың депутаттарын, жергілікті өзін-өзі басқару
- Сенат депутаттары сайлауын қамтамасыз етеді, Сенат депутаттығына кандидаттарды
- Мәслихаттар депутаттарын сайлау жөнінде сайлау округтерін құрады және
Округтік сайлау комиссияларының қызметі Сайлау туралы Кон-ституциялық заңның 15,16
Олардың құрамы жеті адамнан тұрады.
Округтік сайлау комиссияларының өкілеттіктері:
- тиісті сайлау округінің аумағында сайлау туралы заңдардың
- Парламент Мәжілісі және Мәслихат депутаттарын сайлаудың өткізілуін ұйымдастырады;
- учаскелік сайлау комиссияларының қызметін ұйымдастырып, үйлестіріп отырады;
- Парламент Мәжілісінің және мәслихаттардың депутаттығына ұсынылған кандидаттарды
- Округ бойынша дауыс беру үшін учаскелердің рет
Ең төменгі сайлау органы учаскелік сайлау комиссиялары болып табылады
Учаскелік сайлау комиссияларының өкілеттіктері:
- сайлау шараларын жүргізеді;
- учаскелік комиссияның орналасқан жері туралы сайлаушыларды хабарландырады;
- сайлау учаскесінде сайлаушылардың тізімін жасайды;
- дауыс беруге арналған үй-жай дайындайды;
- дауыс беруді ұйымдастырады;
- дауыс санауды жүргізеді және учаскедегі дауыс беру
- арыздар мен шағымдарды қарайды.
ІІ. ҚАЗАҚСТАНДЫҚ САЙЛАУШЫЛАР МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫН ЗЕРТТЕУ ТӘЖІРИБЕСІ
2.1 Сайлаушылар дауыс беру үрдісі
Демократияны танымал зерттеуші Р. Даль демократиялық мемлекет, демократиялық басқару
1. Лауазымды кызметкерлерді сайлау;
2. Еркін, әділ, жиі өткізілетін сайлаулар;
3. Өз ойын еркін жеткізу;
4. Балама ақпарат көзінің болуы;
5. Бірлестіктер автономиясы;
6. Жалпы азаматтық құқты көрсеткен.
Бірінші орынға азаматтардың лауазымды қызметкерлерді сайлауы қой-ылған, бұл өз
Сайлаушылар дауыс беру үрдісі арқылы өздерінің таңдауларын, яғни қандай
Саяси ғылымда сайлаушылардың мінез-құлқын зерттеудің келесі бағыттары қалыптасқан: социологиялық,
Мінеки, осы сайлаушылар мінез-құлқын зерттеу әдістерінің негізінде казақстандық сайлаушылар
Социологиялық модельдің пайда болуы XX ғ. басындағы А. Зигфрид,
Бүгінгі күні дамыған демократиялық мемлекеттерде сайлаушылар мінез-құлқына бұл әлеуметгік-топтық
Социологиялық зерттеулер сайлаушылардың мінез-құлқына, оған ықпал ететін факторларға көп
Сауалнамаға қатысқан барлық респонденттер сайлауда дауыс беруді саяси қатысу
Саяси белсенділікке әсер ететін келесі фактор, ол сайлаушьшардың жынысы.
Біздің ойымызша, мұның бірнеше себептері бар. Демократиялық үрдістерді басымыздан
Елбасының қоғамдағы әйелдердің рөлін көтеру туралы бастамасына қарамастан, қалыптасып
Сайлаушылардың мінез-құлқына ықпал ететін келесі фактор — кәсібі немесе
Сонымен сайлаушылар мінез-құлқын социологиялық зерттеулер негізінде қандай қорытынды жасауымызға
2.2 Сайлаушылар мінез-құлқын зерттеудегі әлеуметтік-психологиялық әдіс
Сайлаушылар мінез-құлқын зерттеудегі келесі әдіс — әлеуметтік-психологиялық модель. Бұл
Сайлаушылардың мінез-құлкын зерттеудің осы жолын, яғни әлеуметтік-психологиялық әдісті басшылыққа
Демократиялық жүйе жағдайындағы электоралдық мінез-құлық сипатының маңызды анықтаушысы қатарында
Еуропада партиялық идентификация тұрақтылығы кай әлеуметтік топқа жататынына байланысты.
Қазақстанда партиялық қатысу жүйесі әлі толық қалыптасып үлгерген жоқ.
Жалпы Қазақстан азаматтарында нақты бір саяси партиямен өзін идентификациялау
Қазіргі заманғы өзгерістер сайлаушьшар мінез-қүлқына ықпал етуші факторлар қатарын
Қазақстандық сайлаушылар арасында да мәселе мәнін түсінуде қиындықтар туындап
Сайлаушы мінез-құлқын қалыптастырушы фактор ретінде қазақстандық тәжірибеге тән тағы
Патерналистік бағыттағы азаматтар — дәл осы әкімгершілік ресурс кезі,
1) Нақты кандидатқа дауыс беруге сендіру;
2) Сайлау науқаны кезінде жауапкершілікті кәсіпорын немесе жоғары оқу
3) Кімге дауыс беру қажеттігін айту арқылы көмектесу;
4) Дауыс беру нәтижелеріне заңсыз тәсілдермен ықпал ету.
Қазақстан Республикасының "Сайлау туралы" Конституциялық заңының 50-бабының 1 тармағына
1) сайлау комиссиясының жұмысына араласқан;
2) дауыс беруге кедергі келтірген;
3) кандидатты, партиялық тізімдерді тіркеуге байланысты міндеттерді орындауға кедергі
4) дауыстарды санауға және сайлау қорытындыларын анықтауға байланысты
5) кандидатты, саяси партияны сайлау мақсатында өзінің лауазымдық
6) сайлау құжаттарын қолдан жасаған;
7) дауыстарды көрінеу қате санаған;
8) сайлау нәтижелерін керінеу қате айқындаған;
9) дауыс беру құпиясын бұзған;
10) Республика азаматының өз сайлау құқығын еркін жүзеге
Бірақ бұл заң бабы іс-жүзінде бұзылып, сақталмай отыр. Әкімгершілік
Әрине сайлау науқанында әкімгершілік күшті кеңінен қолдану тек Қазақстанға
Бірақ, біздің ойымызша, сайлау науқанында әкімгершілік күштеуді қолдану кеңестік
2.3 Сайлаудағы тиімді бағыт теориясы
Келесі бағыт — тиімді таңдау теориясы. Тиімді таңдау теориясы
Сонымен, тиімді таңдау теориясының өкілдері саяси белсенділік мәселесінде шешуші
Ал Абай болса "болыс пен биді құрметтейін десең құдайдың
Бүгінгі қазақстандық тәжірибеге сүйенер болсақ сайлау алдында сыйлықтар жасау,
Сайлаушылар мінез-құлқын зерттеудегі келесі бағыт бұл экологиялық немесе географиялық
Кестеден сайлаушылардың тұратын аймағына байланысты белсенді аймақты анықтауымызға болады.
Егер солтүстік және шығыс, орталық аймақтарында негізінен орыс ұлтының
Осы географиялық фактор қатарына қазақ жүздерінің орналасуы да ыкдал
Сонымен, Қазақстан азаматтары демократиялық институттардың басты элементі ретінде сайлауда
Қазақстан тәуелсіздігі жылдарында өткен сайлау науқандары мен сайлаулар азаматтық
Біз өз зерттеуімізде қазақстандық сайлаушылар мінез-құлқын социологиялық әлеуметтік-психологиялық, тиімді
Сонымен бірге, қазақстандық саяси шындықтың ерекшелігі ретінде әкімгершілік ресурсты
Дегенмен, Қазақстан азаматтарының сайлауда дауыс беру және сайлану құқын
деп есептемеу тән. Қазақстан азаматтарына өзіні қатысуының тиімділігіне катысты
Сайлау жүйесі мен сайлау үрдісінің демократиялық принциптерге негізделуі Казақстан
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазақстан Республикасының жалпыға бірдей белсенді сайлау құқығы — Республиканың
Сайлау туралы Конституциялық заңның 11-бабы Орталық сайлау комиссиясының құрылу
Орталық сайлау комиссиясы Республика Президентінің ұсынуы бойынша Парламент Мәжілісі
Қазақстан тәуелсіздігі жылдарында өткен сайлау науқандары мен сайлаулар азаматтық
Дегенмен, Қазақстан азаматтарының сайлауда дауыс беру және сайлану құқын
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Даль Р. О демократии. М., 2000. С.
2. Мелешкина Е.Ю. Исследования электорального поведения: тео-ретические модели
3. Алтынбекова Г. Қазақстан қоғамын демократияландырудағы әйелдердің саяси қатысуы.
4. Самакова А.Б. Гендерная политика в контексте социальной трансформации
5. Нысанбаева А.М. Женские политические партии и объединения как
6. Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы. Қазаастан Республикасының Конституциялықө заңы:
7. Машан М.С. Особенности применения избиратель-ных технологий в
8. Қапесов Н. Саясаттану//Алматы – 2003
"Қазақстан Респуб-ликасындағы сайлау туралы" Қазақстан Республикасының Конституциялық заңы
Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы.
1. Даль Р. О демократии. М., 2000. С.
. Самакова А.Б. Гендерная политика в контексте социальной трансформации
. Машан М.С. Особенности применения избиратель-ных технологий в
3

Ұқсас жұмыстар

Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы принциптері

САЯСИ ПАРТИЯЛАРДЫҢ ҚҰҚЫҚТЫҚ ЖАҒДАЙЫ

Сайлау жүйесінің ұғымы

Сайлау жүйесі жайлы

Қазақстан Республикасының сайлау құқығы және сайлау жүйелері

Қазақстан Республикасының сайлау құқығы мен сайлау жүйесі

Қазақстан Республикасындағы сайлау құқығы мен сайлау жүйесінің түсінігі

Сайлау құқығының прициптері

Қазақстан Республикасындағы сайлау жүйесі