Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ .............................3
1. ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ
1.1. Шетел инвестицияаларын тартудың негізгі нысандары және
1.2. Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет
2. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНДА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯСЫН ҚОЛДАНУ
2.1. Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың
2.2 Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсүін және
3. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯСЫН
3.1. Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері .................27
3.2. Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары ..............33
ҚОРЫТЫНДЫ ..........................39
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ...................41
Кіріспе
Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан Республикасы тәуелсіз
Қазақстан экономикасының қазіргі дамуында шетелдік инвестициялардың маңыздылығы сөзсіз.
Осы мақсатқа қол жеткізуде келесі мәселелерді шешу
ұлттық экономиканың дамуындағы шетелдік инвестициялардың және
олардың нысандарының рөлін анықтау;
шетелдік тікелей инвестициялаудың себептерін және экономикалық
тиімділігін талдау; шетелдік тікелей инвестицияларды тартудың механизімін қарастыру;
Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет
реттеуді зерттеу; Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың
Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсуіне
талдау жасау;
шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелерін қарастыру;
шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдарын табу.
Курстық жұмыс кіріспеден, ұш тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
Екінші тарауда шетел инвестициясының оның ішінде тікелей шетел инвестициасының
Үшінші тарауда теориалық білімдерді тәжірибелік шындықпен салыстыра отырып, Қазақстан
ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫНЫҢ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКАНЫҢ ДАМУЫНДАҒЫ РӨЛІ
Шетел инвестицияларын тартудың негізгі нысандары және механизмдері
Қазіргі уақытта капиталдың халықаралық қозғалысы, әлемдік шаруашылықтың және ұлттық
Әлемдегі нарықтағы инвестициялық капиталдық сұранысымен ұсынысына шиелініскен баланста Қазақстан
Өндіріс факторларының халықаралық қозғалысы халықаралық сауданың себептері өндіріс факторлары
Егер сауда негізінде өндіріс факторларымен қамтамасыз ету ерекшеліктерінен басқа
Елдердің өндірістік факторлармен қамтамасыз етілуінің үлкен өзгешеліктері жағдайында өндірістік
Өндірістік фактормен қамтамасыз ету деңгейі өзгеше болса, әр ел
Өндіріс факторларының халықаралық қозғалысы әдетте халықаралық саудадан гөрі қатаң
Капиталдың халықаралық қозғалысының екі ағымын анықтауға болады: капиталдың экспорты
Капиталдың халықаралық қозғалысының экспортының және импортының себептері әр түрлі
Капиталды экспорттаудың себептері:
технологиялық алға шығу. Корпарациядағы стау көлемдерінде НИОКР
ға шығын үлесі жоғары болған сайын шетелге тікелей инвестициясының
жұмыс күшінің квалификациясындағы артықшылықтар. Олар
жұмысшыларға еңбегін төлеудің орташа деңгейімен өлшенеді. Корпорацияда еңбекті төлеудің
жарнамалаудағы артықшылық. Ол халықаралық маркетингтегі жиналған
тәжірибені көрсетеді. Корпорациялардың сатылуында жарнамаға кеткен шығындарды салмағы жоғары
масштаб экономикасы. Ішкі нарықтағы корпорацияны өндіріс өлшемі
болған сайын, тікелей инвестицияларының экспорт көлемі де жоғары болады
корпорация өлшемі. Копорация өлшемі жоғары болған сайын, тікелей
инвестициялары экспортының көлемі де жоғары болады және керісінше;
өндіріс концентрациясының деңгейі. Корпорация шегіндегі белгілі бір
тауардың өндірісіндегі концентрация деңгейі жоғары болған сайын, тікелей инвестициялар
табиғи ресурстарға қол жеткізуді қамтамасыз ету. Белгілі бір табиғи
ресурста корпорациялардың қажеттіліктері жоғары болған сайын, осы ресурсы бар
Капитал экспортының басқа да себептері:
тұтынушыға жақын кәсіпорындарды құру арқылы, оған тауарды жеткізуге
кететін көліктік шығындарды қысқарту;
шет елдерінің территориясында реттуші өндірісті құру арқылы, сол елдің
импорттық шектеулерін жеңу.
Капитал импортының себептері:
психологиялық алға шығу;
жұмыс күшінің квалификациясының деңгейі;
жарнамадағы артықшылық;
масштаб экономикасы;
корпорация өлшемі;
өндірісті концентрациялау деңгейі;
капиталдағы қажеттілік;
ұлттық фирмалардың саны. Ел ішінде корпорацияның бөлімшелері көп
болған сайын, тікелей инвестицияларының импорты да солғұрлым жоғары
өндіріс шығындары. Қабылдаушы елдің өндіріс шығындары төмен болған
сайын, тікелей инвестициялары импортының көлемі соғұрлым жоғары болады;
ішкі тауарлы нарықты қорғаудың деңгейі. Елдің ішкі тауарлары нарығын
қорғаудың кедендік және басқа да деңгейі жоғары болған сайын,
нарықтық өлшемі. Елдің ішкі нарығының өлшемі жоғары болған сайын,
тікелей инвестиция көлемі соғұрлым жоғары болады.
Капитал миграциясының басқа да факторлары:
шетелдік тікелей инвестициялары арқылы негізделген өндірістің
экспорттық бағыттылығы;
экономикалық дамудың үкметтік бағдарламаларының бар болуы. /3/
Инвестициялық климатты модельдеу мемлекеттің шетелдік инвестицияны қолдану және тарту
Капитал миграциясының осы ғалымдар анықтаған бір себебі – капиталға
Капитал көп жағдайда оған деген сұранысы бар және де
Негізінен, капиталды оған деген сұранысы көп елдер емес, ұсынысы
Неоклассиктердің бірі Б. Олин өзінің сауда концепциясында былай деген:
Р. Нурксенің тұжырымы бойынша, тауарды сыртқа көп тасымалдаушы дамыған
Неоклассиктермен бірге бұл сұраққа неокейнсиандықтар да жауап беруге тырысты.
Кейнстің айтуы бойынша, “капитал миграциясының бірден бір себебі –
Ф. Махлуп осы арақатынасты үш тұрғыда қарастырды:
белгілі бір елдің төлем балансының сальдосы плюс (+) таңбалы
онда капиталды шетке шығарушы ел сатып алушы елге өз
егер белгілі бір елдің инвестициясы көбеймесе, бірақ қаржы жинау
қабілеті зор болса, онда капиталды шетке шығару экспортер елдің
капиталдың шеттен әкелінуі импортер елдің ішкі экономикалық
жағдайына әсер етеді, яғни шеттен әкелетін капитал формаларының ішінде
Тікелей инвестициялар - инвестродың капитал орналасқан объектіге бақылау
Мемлекеттік фирмалар бойынша қатысты емес шетелдік инвестициялардың көлемін санамағанда,
Портфельді инвестициялар - бұл инвесторға инвестицияланған объектіге нақты бақылау
Халықаралық капитал қозғалысының нысандары әр белгілі бір елмен мойындалады,
Тікелей шетел инвестицияларына қатысты:
капитал шығарудың субъектілері;
тікелей шетел инвестициялаудың себептері;
тікелей инвестицияларының экономикалық эффекттері;
тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау.
Қазіргі таңда әр түрлі сфераларға салынатын тікелей шетел инвестицияларының
Ал қазіргі уақытта капиталдың миграциясы көбінесе дамыған елдердің арасында
Дамыған елдердің арасында капитал миграциясының өсуінің бірден-бір себебі, дамушы
Қазіргі уақытта елдер арасындағы капиталдың қарама-қарсы қозғалысы кең дамуда,
ОПЕК – мұнай экспорттаушы елдердің ұйымы. Капитал нарығында ОПЕК
Мемлекеттегі қолайлы инвестициялық климатты жасау дегеніміз – бұл қазіргі
мемлекеттің нарық потенциалының мінездемесі;
табиғи және еңбек ресурстарымен қамтамасыз етуі;
экономикалық реформалардың күйі және дамуы;
инвестициялық іс-әрекет үшін заңдылық база;
мемлекеттік ограндарда жүргізу, басқару кепілдерін қабылдаудың реттелуі;
валюталық нарықтың және нарық инфрақұрылымының дамуы;
банктық жүйенің тұрақтылылығы;
саяси климаттың тұрақтылылығы және бағыттылылығы.
Инвестордың типіне, инвестициялық мақсаттар мен тәуекел дәрежесіне байланысты шетел
Капитал қозғалысының осындай механизмдерінің бірі тікелей шетел инвесторы болып
Тікелей инвестициялар арқылы шетелге өндіріс факторларының қозғалысы сыртқы сауданы
қосалқы бөлшектер;
қосымша өнімдерді;
еншілес фирмалар үшін құрал – жабдықтарды кәсіпорындар мен үкімет
төмендегілер үшін тікелей инвестицияға қатысуға тырысады;
рыноктарды кеңейту;
материалдар немесе ресурстарды сатып алу үшін.
Сонымен қатар үкімет саяси артықшылықтарға сай келуге тырысады. Бүгінгі
Шетел капиталының импортер елдегі келесі себептерге байланысты шетел инвестициясын
елдің экономикалық дамуын қаржыландыруға жалпы қаражаттардың
жетіспеуі, халықтың жұмыс бастылық деңгейін көтеру қажеттілігі, төлем балансының
орташа және жоғары дамыған елде шаруашылықтың аймақты құрылымын
жетілдіру, жаңа техника мен технология алу, бәсеке қабілеттілікті көтеру
шетел капитал қатынасына таңдаулы саясатты (жеке аймақ және сала
бойынша шектеу және ынталандыру) кейбір орташа дамыған елдер, сонымен
көп мемлекеттер шетел капиталын ұлттық экономикаға екі жақты негізде
енгізеді, яғни өзара сауда саяси инвестициялық жол беру шеңберінде
Қазақстан үшін екі, бірінші себеп дәл келеді. Шетелден инвестициялар
Қазақстан Республикасында экономикалық өсу және оны тұрақтандыру үшін шетел
Әлеуметтік-экономикалық жағдай да Қазақстанның даму жолы ұзақ мерзімді перспективада
Инвестициялық преференциялар. Инвестицияны реттеудің және қолдаудың әдістері инвестициялық преференцияның
Инвестициялық салықтық преференциялар келесідей түрде беріледі: инвесторларға корпоративтік табыс
Тікелей инвестицияны кәсіпорынға салу кезінде инвесторды бәрінен
ақпараттың бар болуы;
жетімділігі;
толықтылығы;
шынайылығы;
оны берудің оперативтілігі (уақыттылылығы).
1.2. Қазақстанға шетел инвестицияларын тартуды мемлекет
Қазақстан Республикасындағы инвестициялық қызмет жалпы мемлекеттік және шаруашылық заңдармен,
Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, жер, кен,
Екінші топқа заң ережелері мен нормативтік актілер, республикалық ведомствалардың
Инвестициялық қызметке әсер ететін бірнеше жағдайлар жалпы сипаттағы халықаралық
Қазақстан Республикасының инвестициялық заңдылықтың эволюциясы Қазақстан Республикасында инвестицияның түсінігін
Қазақстан инвестициялық климатының жақсаруын 2008 жылдың 8 қаңтарында «Инвестициялар
Инвестиция туралы қабылданған барлық мүліктің түрлері, лизинг шартын жасаған
Инвестиция кепілдіктер. Инвестордың мүддесін қорғау құралдары мен механихзмдері ретінде
Инвестициялық преференциялар. Инвестицияны реттеудің және қолдаудың әдістері инвестициялық преференцияның
Инвестициялық салықтық преференциялар келесідей түрде беріледі: инвесторларға корпоративтік табыс
Жаңа инвестицияға мемлекеттік көмек берудің артықшылығы бұрынғымен салыстырғанда:
корпоративтік табыс салығына және мүлікке салынған салыққа
жеңілдік берілді, яғни инвестор қаншалықты көлемде негізгі қорды инвестициялайтынына
қаншалықты деңгейде жеңілдіктер беруді есептеу тартылатын
инвестицияның сапасына байланысты болады;
заңмен өз еркімен сақтандыру енгізіледі, яғни коммерциялық
тәуекелдік сақтандыру;
заңда инвемтициялық дауды шешу тәртібі өзгертілген, яғни інвестор
үшін екінші оң жағдай. Біріншіден инвестициялық даудың кең ұғымы
Инвестициялық қызметті халықаралық – құқықтық реттеу. Ерекше назарды халықаралық
жылжитын және жылжымайтын мүлік негізінде меншік;
компаниядаға пайдық қатысу;
инвестицияға байланысты экономикалық құндылықтарды құрумен
байланысты ақша қаражаттарын талап ету құқығы;
интелектуалдық меншікке құқық соның ішінде технология, ноу-хау;
басқа барлық құқықтар мен заттай құндылық./8/
Кейбір екіжақты келісімдер инвестицияға коммерциялық қызмет және концессия ұғымын
Қазақстан Республикасының құқықтық режимі бойынша шетел инвестициясы келесі
Кез-келген шетел инвестициясының жұмсалу түрлері Қазақстан
Республикасының заңнамаларымен бекітілген, заңды және жеке тұлғалардың Қазақстан Республикасының
Мемлекеттік заңнамаға сәйкес заңды және жеке тұлғалардың
халықаралық келісім шарты бойынша немесе сол мемлекеттің артынан халықаралық
Қазақстан Республикасының экономика және әлеуметтік
заңнамаларының кейбір баптарына қосымша жеңілдіктер енгізіліп, Қазақстан Республикасының
Қазақстан Республикасының территориясындағы заңнамалардың,
актілердің, берілген инвестицияның шетелдік инвесторларға немесе шағын кәсіпорындарға тиым
Шетел инвесторларына кепілдікті сол қызмет істеп отырған өнеркәсіп
орындарына беріледі.
Қазақстан Республикасының «Шетел инвестициялары туралы» заңында құқықтық және экономикалық
Қазақстан Республикасына ағылып келген инвестициалардың көп бөлігі тікелей инвестициалар
«Шетелдік заңды тұлғаның араласуымен құрылған өндіріс орны»-бұл
заңды тұлға Қазақстан Республикасының территориясында заңнамаға сай жұмыс істеп
«Шетелдік кәсіпорын»- шетелдік тұлғалармен байланысып, Қазақстан
Республикасының территориясында заңнамаға сай істеліп жатқан шетел инвесторының кәсібі;
«Біріккен кәсіпорын» - шетел тұлғаларының қатысуымен Қазақстан
Республикасының территориясында (заңнамаға сай, акция, пайда ақшасы) қаражат бар
Қазақстан Республикасының заңнамасының 14 бабына сай заңды тұлғалар шетел
шаруашылық жолдастық (Қазақстан Республикасының азаматтық кодексі
58 бап коммерциялық ұйымдардың ортақ капиталын бөлу туралы заңы
акционерлік қоғам (Қазақстан Республикасының азаматтық кодексінде 85
бабына сай) заңды тұлға, өзінің ортақ өндіріс шаруашылықпен айналысатын
Акционерлік қоғамдардың акционерлері діннің қоғамммен байланыстарын, қауіпсіздік шараларын, акция
Кез-келген кәсіпорынның ең басты құжаты шетел инвестициясының, қандай әдіс
Заңды тұлғаларының шетел тұлғаларымен бірге шешілетін сұрақтарды айта кетсек
Мемлекет инвесторларға келесідей кепілдіктер береді:
І. Заңнамалардың кепілдікке жауап берілуі (Қазақстан Республикасының заңында 6
Шетел инвесторларының халықаралық келісім шарт бойынша 10 жыл ішінде
Шетел инвесторларының әлеуметтік жағдайы жақсарған сайын халықаралық келісім
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭКОНОМИКАСЫНДА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯСЫН ҚОЛДАНУ ТИІМДІЛІГІ
2.1. Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың хал-ахуалының
Демократиялық, қоғамдық, құқықтық және әлеуметтiк мемлекет құру үшiн, негiзiнде,
Қазақстанда экономикалық және құқықтық реформаларды жүзеге асыру жағдайында мемлекттiк-басқарушылық
Қазақстандағы мемлекет қызметiнiң жаңа салаларының бiрi шетел инвестициясын тарту
Ұлыбританияның, Ирландия, Сингапур, Чехия және басқа да елдердiң тәжiрибесi
Қазақстан үшiн маңызды мiндет болып әлемдiк экономика жүйесiне кiру
Республикадағы инвестициялық саясатты Қазақстан Республикасының сыртқы iстер министрлiгiнiң 2005
Шетел инвестициялық қызметiн мемлекеттiк реттеудегi жаңа бағыт болып Қазақстан
Қазақстан Республикасының Президентiнiң қарауына инвестициялық
қызметтi реттейтiн заңдылықты жетiлдiру бойынша ұсыныстар, халықаралық маңызы бар
инвестициялық климатты жақсарту бойынша ұсыныстар жасау;
ел экономикасының әлемдiк экономикалық процесстерге
интеграциялануы бойынша ұсыныстар жасау.
Экономикаға инвестицияны тарту бойынша қызметтер жүйесі ретінде инвестициялық саясат,
инвестициялық нарықтың дұрыс жұмыс істейтін инфрақұрылымды құру;
төлемқабілетті сұранысты көбейту, соның ішінде өнімге және
инвестициялық ресурстарға сұраныс;
кәсіпорынның ішкіресурстарының инвестициясын, яғниамортизация мен
пайдалануды, пайданы қамтамасыз ететін жағдайларды құру;
капиталдың халықаралық нарығына аймақтақ инвестициялық нарықтың
және басқада инвестициялық ресурстардың интеграциялануы;
шетел және отандық инвестицияларды тарту үшін тартымды жағдайды
қалыптастыру.
Сонымен, Қазақстан Республикасының көпқырлы болып табылатын инвестициялық саясатының келесiдей
Қазақстан экономикасы үшін шетел капитал салымдары, оларға бәсекелік әлемдік
Жаңа технологияларды беру Трансұлттық корпорациялар (ТҰК) ірі, дамыған және
Егер Қазақстан ТҰК тарта алса, онда оның жаңа технологиясының
Жұмыс орындарын құру. Экономика өтпелі жағдайда болған кезде
Экспортты дамыту. Шетел инвестициялар, алушы елдерден ТҰК-ң штаб-квартирасы орналасқан
Инвестордың типіне, инвестициялық мақсаттар мен тәуекел дәрежесіне байланысты шетел
Капитал қозғалысының осындай механизмдерінің бірі тікелей шетел инвесторы болып
Шетел инвестицияларын тарту мен пайдалану тиімділігі мен көлемі елдегі
Қазақстанның нарықтық экономикаға көшуі үдемелі қарқынмен өсіп келе жатыр.
Өнеркәсіптік өндірістің құлдырау қарқыны 2004 жылынан бастап баяулады, инвестициялық
Инвестициялар үшін заңды базасы, заңдардың
«Тікелей инвестицияны мемлекеттік қолдау туралы» заңдағы маңызды қағида қазақстандық
Республикадағы инвестициялық климатты әрі қарай нығайту үшін Қазақстан Республикасында
Саяси тұрақтылық. ЮНКТАД мәліметтері бойынша Қазақстан Орталық Азияға
Бюрократия, коррупция жағдай. Инвесторлық «ойын ережесі» барлық инвесторлар
2.2. Қазақстан Республикасындағы шетел инвестициясының келіп түсүін және
Қазіргі кезде ел макроэкономикалық көрсеткіштерінің
Қазір шетелдік инвестициялар тікелей түсімдерді
Республикаға шетел инвестицияларды тартудың перспективалы формалары келесідей: портфельді инвестициялар
Қазақстан көптеген инвесторларды бай табиғи ресурстарымен, арзан жұмыс күшімен
Жалпы 1998-2009 жылдары тікелей шетел инвестицияларын тарту бойынша алдыңғы
Кесте 1. Қазақстан Республикасына қызметтер нысандары бойынша тікелей шет
(млн.долл.)
Сала 1998-2005 2006 2007 2008 2009
Ауыл шаруашылығы 7,4 5,0 2,4 1,6 -2,02
Тау кен өңдеу өндірісі 7841,2 3088,1 2123,4 2187,8 5431,54
Өңдеу өндірісі 1766,4 832,4 993,7 993,7 515,77
Электрқуатын, газды, суды өндіру және бөлу
433,0
33,8
19,0
67,7
11,39
Сауда және қызмет көрсету 150,5 63,6 103,2 164,0
Мейрамханалар мен қонақ үйлері
52,4
25,3
12,3
7,3
13,44
Көлік және байланыс 160,0 161,1 95,2 75,8 81,89
Қаржы қызметі 206,4 44,8 11,8 52,7 67,74
Жалға беру, кәсіпорындарға қызмет ету және жылжымайтын мүлікпен қызмет
1432,8
454,5
845,7
987,1
1705,93
Мемлекеттік басқару, білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет
118,1
6,0
13,4
4,2
90,74
Дерек көзі:Қазақстан Республикасының статистикалық жылдығы (ежегодник) // Абдиев К.С.
Кесте 2
Қазақстан Республикасына қызметтер нысандары бойынша тікелей шет инвестицияларының 1998
(%)
Сала 1993-2005 2006 2007 2008 2009
Ауыл шаруашылығы 0,1 0,1 0,1 0,0 -0,02
Тау кен өңдеу өндірісі 62,4 67,8 51,7 47,6 64,48
Өңдеу өндірісі 14,1 14,1 20,3 21,6 6,12
Электрқуатын, газды, суды өндіру және бөлу
3,4
0,7
0,5
1,5
0,14
Сауда және қызмет көрсету 1,2 1,4 2,5 3,6 3,18
Мейрамханалар мен қонақ үйлері
0,4
0,5
0,3
1,1
0,16
Көлік және байланыс 1,3 3,5 2,3 1,6 0,97
Қаржы қызметі 1,6 1,0 0,3 1,1 0,80
Жалға беру, кәсіпорындарға қызмет ету және жылжымайтын мүлікпен қызмет
11,4
10,0
20,6
21,5
21,27
Мемлекеттік басқару, білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет
0,9
0,1
0,3
0,1
1,08
Дерек сөзі: Қазақстан Республикасының стаистикалық жалдығы (ежегодник) // Абдиев
Қазақстанның жағдайында өзінің экономикалық мәселелерін шешу үшін шетел фирмалары
Қазақстанда бұл үрдістер керісінше жүреді, әсіресе экономикалық құлдырау және
Қазақстан экономикасында тікелей шетел инвестициялары біріккен кәсіпорындар және
Кесте 3
Қазақстан Республикасында шетелдік капиталы бар кәсіпорындардың саны
және аймақтардың ондағы үлес салмағы
(дана)
2004 2005 2006 2007 2008
Қазақстан Республикасы 1865 2366 3995 5300 6597
Ақмала 12 14 17 22 47
Ақтөбе 41 56 81 114 42
Алматы 45 90 117 117 129
Атырау 89 139 270 361 441
Шығыс Қазақстан 42 78 129 160 252
Жамбыл 21 24 26 32 40
Батыс Қазақстан 37 60 98 99 130
Қарағанды 94 150 191 246 260
Қостанай 14 35 65 76 103
Қызлорда 7 7 15 19 20
Манғыстау 33 72 75 85 138
Павлодар 26 29 37 41 50
Солтүстік Қазақстан 8 21 76 96 107
Оңтүстік Қазақстан 22 35 67 83 127
Астана қ. 121 197 270 345 378
Алматы қ. 1253 1359 2461 3404 4233
Дерек көзі: Қазақстан Республикасының сыртқы саудасы және біріккен кәсіпкерлігі.
Біріккен кәсіпорындар өзінің қызметтерін ішкі рынокта да атқарады. Шетел
Шетел инвестициясын тиімді тартып қолдану үшін инвестицияның ағымын ынталандыратын
Кесте 4
Инвестициялық қызметтің қаржылық шарттарын сипаттайтын көрсеткіштер
(пайызбен)
2008 2009 2010
Бір жыл ішінде екінші деңгейдегі банктерге берілген кредиттер бойынша
15,5
13,7 17
ҚҰБ-ны қайта қаржыландыру мөлшерлемесі (кезең аяғына)
7,0
7,5 7,5
Ақша жиыны (МЗ) (жыл аяғына), млрд. теңге
971,2
1634,7
ЖІӨ-дегі МЗ-тің үлесі (монетизациялау кэффиценті)
23,6
29,5 30,5
Қолда бар ақшаның МЗ-тегі үлесі (жыл аяғына)
24,6
23,2 25,8
ҚР-ның алтын-валюта резервтері, млн. АҚШ доллары, жыл аяғына
4962,0
9277,0 10258,8
Теңгедегі АҚШ долларының бағамы
149,6
136,04 146,5
Тұтыну бағаларының индексі 106,4 106,9 107
Әнеркәсіп өнімін өндірушілер бағасының индексі
109,3
116,3 125,8
3 . ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНА ШЕТЕЛ ИНВЕСТИЦИЯЛАРЫН ТАРТУДЫҢ
3.1. Шетел инвестицияларын тартудың негізгі мәселелері
Қазақстанда соңғы жылдары инвестициялық жағдайдың жақсаруына қарамастан, инвестициялар бойынша
Шетел инвесторларының қатты уайымы инвестициялық процесстерге жемқорлық болып отыр.
Көптеген елдерде белгiлi бiр кезеңде жемқорлық дамуды шектеу факторына
Әрине, ешкiм өзiне зиян жасап жұмыс iстемейдi және сондықтан
Шетелдік тікелей инвестицияны тартудың басқа формасы жалға беру мен
Тек шетелдік инвестиция мен бірлескен кәсіпорынды қалыптастырудан басқа республикадағы
Тікелей инвестициялау тек капиталдың орын
ТШИ ағымдарының әсері қиын болжанады,
Шетел инвестицияларының 10-12 % орта пайдалылығында
Қазақстанның шетел инвесторларына тартымды фактор – ел экономикасының бір
Ал стратнегиялық проблемалар қайта құру және кәсіпорынды жаңғырту шешілмейді.
Елдің ішкі артықшылығының маңызды факторы жұмыспен қамтамасыз етілуі болып
Инвестиция және салық бойынша халықаралық орталық Қазақстанда инвестициялық климаттың
бюрократиялық бөгет;
қаржылық тәуекел;
Қазақстанның салық және қаржылық режимдеріндегі жетіспеушілік;
құқықтық инфрақұрылымның жеткілікті дамымауы;
валюталық бақылау./25/
Инвестициядан пайда алу мүмкіндігіне қарамастан инвестициялық саясаттың анықталмағандығы Қазақстанға
Шетел инвестицияларын кеңейту үшін қолға алған шаралар республикада ұлттық
Қазақстан трансұлттық корпорациялардағы әлеуметтік еңбектік қатынастарды реттеу туралы үкімет
Республикада әлеуметтік серіктестік қалыптаспаған. Үкімет арасында, кәсіподақтар арасында (оның
Осылайша мемлекет шетелдік капиталды тарту мақсатымен, оны пайдалы салымға
3.2. Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары
Қазіргі кезде Қазақстан экономикасына шетел
Бірінші, ең негізгі шетел капиталын
Екінші, Қазақстанның экспорттық потенциялын кеңейту
Үшінші, импорт алмастырушы өндіріс құру, халық
Тортінші, транспортпен байланыс, өңдеуші салалар мен
Бесінші, бай табиғи қорлары бар, еңбегі
Қазақстан экономикасының салыстырмалы қаржылылық тұрақтылығы,
Шетел тікелей инвестициялары халықаралық инвестициялық
Қазақстандағы шетел инвестициялық қызметiн басқарудың мемлекеттiк механизмдерiн жетiлдiру келесi
Инвестициялар бойынша комитеттiң қаржымен қамтаммасыз етiлу проблемасын шешу. Тiкелей
Қазақстанның инвестициялар бойынша комитетiне республикаға шетел инвестицияларын тарту кезiнде
Инвестициялар бойынша комитеттiң аймақтық бөлiмшемелерi мен шетелдiк өкiлдiктерiн құру.
Қазақстанның шетелдегi елшiлiктерiне инвестициялар бойынша комитеттерге келесi сұрақтар бойынша
Тiкелей инвестицияларды 2004-2005 жж. тарту бағдарламасында инвестициялар бойынша комитеттiң
Қытайда FIAS екi қызықты жобаны жүзеге асырады:
шетел тiкелей инвестициясын тарту жүйесiн құру бойынша жұмыстың
елдiң инфрақұрылымдағы шетел инвестициясы үшiн заңды және институционалды негiздердi
Бiздiң ойымызша, Қазақстан FIAS-тың тiкелей шетел инвестициясын тарту саласында
Қазақстан Республикасына шетел инвестициясын тартуды
Ол үшін:
сыртқы экономикалық қызметтің жетілуін реттейтін
шетел капиталының көлемдері мен оны
“Тікелей инвестицияларды мемлекеттік қолдау туралы”
Республикада инвестициялық қызмет туралы ақпаратқа
Республика үкіметі инвестиция тарту бойынша
Қолайлы инвестициялық жағдай жасау үшін,
шетел фирмаларымен бірлескен жобаларға көмек
шығарылуы мен оның жүзеге асуына
инвестицияларды өңдеу өнеркәсібінің приоритетті салаларына
бойынша жұмысты халықаралық қаржылық ұйымдармен
негізгі капиталға инвестициялауға бағытталған пайда
салудан босату.
Қолайлы инвестициялық жағдай қалыптастыру үшін
а) шаруашылық және инвестициялық қызметтің
б) Қазақстан Республикасы үкіметінің қаулыларын өңдеу
экономиканың приоритетті секторлары мен өндіріс
тікелей инвестициялар үшін жеңілдіктер мен
в) салалық инвестициялық информациялық проспектілерді
г) өзгеріп жатқан жағдайға байланысты
д) шетел капиталын қолдану мен
е) жоғары технология аймақтарын құруға
Әрине, Қазақстан үкiметi үнемi әкiмшiлiк жүйенi, оның халық мүддесi
Бұл үшiн бiрнеше шараларды жүзеге асыру керек. Қазiр Қазақстанның
Республикадағы визалық тәртiп те одан әрi жетiлдiру мен ойлатуды
Тiкелей инвестицияларды 2004-2005 жылдары тарту бағдарламасында айтылған шетелдiк фирмалар,
Шетел әріптестерімен ынтымақтастық басқару, маркетинг, кадрларды дайындау, шетел тәжірибесін
Шетел капиталын тарту, біріккен кәсіпкерліктің ары қарай дамуы монополизіммен
Инвестициялық климатты жақсартудың негізгі шаралары ретінде шетел инвесторлары келісімдерді
Осыдан шыға келе интеграциялық процесті мемлекеттік реттеу белгілі талаптарға
Инвестицияны тарту процесті тұрақтандыру мен жеделдету талаптарының ең бастылары
заңдардың тұрақтылығы қаржылық салықтың кедендік реттеудің
нормативті-құқықтық негізін құру;
салықтық жинақтарды, тарифтерді және бекітілген жеңілдіктерді
рационализациялау;
Қазақстанның өндіргіш күштерінің даму артықшылықты мақсатына
жетуді қамтамасыз ететін салалық және территориялдық қатынаста ийілгіш қаржылық
мәселелерді шешуде органдардың компетенциясының жоғары деңгейінде,
ол шетел инвестициясындағы әр түрлі министерство және ведомство жағынан
Қорытынды
Әлемдік шаруашылық қызмет интеграциясының қазіргі
Қазiргi көзқарастарға сәйкес шетел инвестицияларының келуi шектелген инвестициялық потенциалы
Қазіргі кезде ел макроэкономикалық көрсеткіштерінің
Республикаға шетел инвестицияларының тартудың перспективалы формалары келесідей: портфельді инвестициялар
Қазақстан экономикасына инвестициялау көлемi бойынша басты орында АҚШ тұр,
Шетел инвестицияларын тарту мен пайдалану тиімділігі көбінесе елдегі инвестициялық
Қазақстанда инвестициялық климат жалпы алғанда қолайлы, бірақ ары қарай
бюрократиялық бөгет;
қаржылық тәуекел;
Қазақстанның салық және қаржылық режимдеріндегі жетіспеушілік;
құқықтық инфрақұрылымның жеткілікті дамымауы;
валюталық бақылау.
Қазақстан Республикасына шетел инвестициясын тартуды
Ол үшін:
сыртқы экономикалық қызметтің жетілуін реттейтін
қаулылар қабылдау керек;
шетел капиталының көлемдері мен оны
баршаға ашықтығын қамтамасыз ету керек.
Қолайлы инвестициялық жағдай жасау үшін,
шетел фирмаларымен бірлескен жобаларға көмек
шығарылуы мен жүзеге асуына
инвестицияларды өңдеу өнеркәсібінің приоритетті салаларына
бойынша жұмысты халықаралық қаржылық ұйымдармен
негізгі капиталға инвестициялауға бағытталған пайда
салудан босату.
Қолданылған әдебиеттер тiзiмi:
Закон Республики Казахстан от 24 декабря 1996 года №54-1
Қ а з а қ с т а
Қ а з а қ с т а н
Киреев А. Международная экономика. - М.: МО.- ч.1,2. -
Мамыров Н.К., Мадиярова Д.М., Калдыбаева А.Е. Халыкаралық экономикалық қатынастар
«Стратегия торговой политики Республики Казахстан в процессе присоединения к
Ташенова С. Совместное предпринимательство // Внешнеэкономическая
деятельность в Казахстане 2008 г. № 10, С
Управление инвестициями. В 2 т. Под общей редакцией В.В.
«Япония – лицом к лицу к интернационализации», // Международные
Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
Дәуренбекова Ә.Н. “Бәсеке қабiлеттi өнеркәсiптi дамыту – индустриялық-инновациялық стратегияның
Хусанов Б.Д. Прямые иностранные инвестиции: глобальные и региональные тенденции
Кожахмедов Д.Б. “Машиностроение как основа формирования конкурентспособной экономики
Статистический ежегодник. Алматы. – 2009г.
Мейірбеков А. Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы:Оқу құралы.- Алматы:
Экономика предприятия: Учебное пособие// под ред. профессора В.Я. Горфинкеля,
Экономика предприятия: Учебное пособие// под ред. профессора М.А. Сафронова.
В. Дзекунов. Обследование развития инновационной деятельности на промышленных предприятиях
Калдыбаев О., Темирбаев А. Экономика предприятия: Учебное пособие. –
Экономика// под ред. Булатова А. – Москва: «Век». –
Стратегия / “Қазақстан Республикасының Индустриялы-инновациялы дамуының 2003-2015 жылдарға арналған
Дуйсенбаев С.К. Шетел инвестицияларының мәні неде?// Айқын. 2011. №4.Б-7
3
Шетел инвестицияларының ұлттық экономиканың дамуындағы ролі
Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тарту: мәселелері және шешілу жолдары
Қазақстан экономикасында шетел инвестициясын қолдану тиімділігі
Шетел инвестицияларын тартудың жетілдіру жолдары
Қазақстан экономикасының дамуына шетел инвестицияларын тарту және пайдалану мәселелері
Инвестиция, бизнеске инвестиция тартуды жүзеге асыру және жетілдіру жолдары
Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартудың мәселелері мен перспективалары
Шетел инвестициялары мен олардың Қазақстанда алатын орны
Қазақстан Республикасына шетел инвестицияларын тартуды талдау
Шетел инвестицияларын экономикаға тиімді тартудың мемлекеттік саясаты