Ластаушы көздер
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ........................................................................2
1 АТМОСФЕРАНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ГАЗ ҚҰРАМЫ
1.1 Табиғи ауа құрамы және оның маңызы.....................................4
1.2 Атмосфералық ауа сапасын бақылау.........................................5
2 АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАЙТЫН ЗАТТЕКТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА
2.1 Атмосферада ластаушы заттардың таралуы...........................12
2.2 Ластаушы заттардың өзгеріске ұшырауы...............................14
3 АТМОСФЕРАНЫ ШАҢ – ТОЗАҢНАН ТАЗАРТУ ӘДІСТЕРІ
3.1Өндірісте түзілген шаң – тозаң бөлшектерінің формасы.............................16
3.2 Шаңдарды тазарту әдістерінің құрылысы...............................20
3.3 Газ қоспасын азот тотықтарынан тазарту тәсілі.....................24
3.4 Атмосфераны қоғау туралы іс – шара.....................................25
ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................28
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................29
Кіріспе
Жұмыстың өзектілігі: Қашанда aдaмның тәні мен жанына дауа болатын
Ел Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев ерекше назарда ұстап, қала
Өнеркәсіп өндірісінің жедел дамуы, техникалық прогресс, іштен жану двигательдерінің
Сол кезде ғалымдардың біразы бұл пікірге қарсы шыққан-тұғын. Себебі,
Жұмыстың мақсаты: Атмосферада ластаушы заттардың таралмауын қамтамасыз ету, ауадағы
Жұмыстың міндеті: Атмосфералық ауадағы зиянды заттардың сапалық және сандық
Атмосфералық ауаны қоғау жөніндегі мемлекеттік бағдарламалардың
орындалуын қамтамасыз ету керек.
Ауа атмосферасының жағдайы ауаға ластанған қалдықтардың көптеп
шығарылуын азайту.
Атмосфераны қорғау туралы іс – шараны қолға алу.
Құрылымы: кіріспеден, 3 – негізгі бөлімнен, 5 – кестеден,
1 АТМОСФЕРАНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ГАЗ ҚҰРАМЫ
1.2 Табиғи ауа құрамы және оның маңызы
Атмосфера деген атау гректің екі сөзінен: atmos –ауа және
1 – кесте
Биіктік (км) 0 1 2 3 4 5 20
Қысым (мм) 760 671 593 524 463 405 41,1
0С кезіндегі биіктігі 760 мм сынап бағынасына тең
1.2 Атмосфералық ауа сапасын бақылау
Өнеркәсіп өндірісінің жедел дамуы, техникалық прогресс, іштен жану двигательдерінің
Дүниежүзілік ақпарат ұйымының мәліметтеріне сүйенсек, ауылды жерлердегі елді мекендерге
Дүниежүзілік денсаулық сақтау комитетінің сараптау жұмыстары нәтижесінде, әр түрлі
Ауа сапасын бақылау үшін белгіленген нормотивтер бар. Олардың қатарына,
Алайда ауа тазалығының ең басты көрсеткіші болып, біздің елімізде
1971 жылы бұл норматив бекітіліп, ЗЖЖК тізіміне ауа құрамын
Экологиялық көзқарас тұрғысынан ЗЖЖК – қарастырылып отырған нақты зат
Қалыптасқан жағдайларда қарағанда-өндіріс, өнеркәсіп орындарының әлі де қалдықсыз технология
ЗЖЖКж.а – күнделікті 8 сағат жұмыс уақытысында немесе аптасына
Жұмыс аймағы – деннен 2 м биіктіктегі ауа бөлігін
ЗЖЖКа.а. – қоршаған орта мен адамзат өміріне бүкіл тіршілік
Аталған нормативтерді жеке-дара қарастыру-оларды орташа тәуліктік және максималды дүркін
Максималды дүркін шектеуші концентрация шамасы, ауадағы ең жоғарғы ластаушы
ЗЖЖКм.д. шамасының ЗЖЖКж.а. – дан айырмашылығы – ол жұмыс
ЗЖЖКж.а ЗЖЖКм.д (ПДКр.зПДКм.р)
Келтірілген теңсіздік, шын мәнінде, жұмыс аймағындағы ластаушы зат концентрацияларының,
ЗЖЖКж.а > ЗЖЖКм.д. (ПДКр.з >
Мысалы күкіртті ангидрид – SO2 үшін:
ЗЖЖКж.а. = 10мг/м3, ал ЗЖЖКм.д. == 0,5мг/м3,
Ал меркаптан үшін:
ЗЖЖКж.а. = 0,8мг/м3,ал ЗЖЖКм.д. = 9Ч10-6мг/м3,
Бұл дұрыс Көп жағдайда, кәсіпорын қызметкерлері мен студенттер, өздерінің
Табиғи ауа құрамы және ондағы мүмкін болатын заттар концентрациясын
Жалпы мемлекеттік бақылау орындарынан келіп түскен байқау нәтижелерінің деректері
2-кесте
Компоненттер Өлшем бірлігі Таза ауа концентрациясы
Азот
Оттегі
Аргон
Көміртегі диоксиді
Көміртегі
Метан
Күкіртті ангидрид
Озон
Азот оксиді
Азот диоксиді
Күкіртті сутегі
Аммиак
Формальдегид
Иод
Хлор %
%
%
%
Мг/м3
Мг/м3
Мг/м3
Мг/м3
Мкг/м3
Мкг/м3
Мкг/м3
Мкг/м3
Мкг/м3
Мкг/м3
Мкг/м3 78,09
20,95
0,93
0,02-0,04
0,2
0,8-1,5
60
0-10
1-2
2-9
20
20-40
20
1
8
Барлық қалалардағы жыл ішінде шаңның орта есеппен шоғырлануы, белгіленген
Байқау жұргізілген 161 қаланың 17-сінде, қорғасын мөлшері көбейген. Түсті
Түсті металлургия мен минералдық тыңайтқыштар өндіретін кәсіпорындардан шығатын қоқыстар
Анализ деректеріне қарағанда, ауаға лас заттардың түсетін негізгі көздер
Атмосфераның құрылымы мен құрамы: Жер бетінің газ күйіндегі қабаты
Атмосфера – мезосфера мен тропосфера қабаттарынан тұрады. Әрбір қабатта
Жер бетіне ең жақын атмосфера қабаты – тропосфераның қалыңдығы
0,60С-а өзгеріп, оның мәні +40 0С-тан – 50 0С
Тропосфераның жоғарғы бөлігі стратосерамен алмасады. Оларды жалғастырушы тропопауза болып
Стратосфераның қалыңдығы 40 км-ге жуық. Бұл қабатта ауа сирек
Озон қабаты 25-40 км-дей биіктікке орналасқан. Мезосфера мен стратосфера
Мезосферадан жоғары термосфера (иносфера) орналасқан. Олар мезопауза арқылы өзара
Термосфера қабаты биіктеген сайын оның температурасы жоғарылай береді. 150км
Күн сәулесінің радиациясы нәтижесінде 70-80 км биіктікте ауа құрамындағы
Жер бетінен ең қашық жерде экзосфера орналасқан (қашықтығы 800-ден
Атмосфераның төменгі қабатындағы ауа құрамы (2 – кестеде берілген)
Шығару және бақылау жүйелерін үйлестіру бойынша;
Ластаушы затты шығару режимі бойынша (үздіксіз-периодты);
Температура бойынша (газ-тозаңды қоспаның температурасы ауа температурасынан жоғары және
Шоғырландыру бойынша (негізгі, көмекші өндіріс немесе қосалқы өндіріс);
Тазалау сипты не тәсілдері бойынша (ауаға тазаламай бірден шығарылатын
3-кесте Ауаға таралатын зиянды тазарту және қолдану сипаты
Үйлестірілген өндіріс қалдығын шығару дегеніміз арнаулы газ жүретін құрылғы,
Атмосфераға шығарылатын газдар- біріншілік және екіншілік қалдықтар деп бөлінеді.
Ластаушы көздер. Атмосфера құрамын ластайшы жүйелер –табиғи және жасанды
4-кесте
ң
Өнеркәсіп қалдықтарының атмосфералық әуә кеңістігін ластаушы көздерін төмендегідей етіп
Арнаулы сипаттағы
а) белгілі сүзгі, қондырғылардан, сіңірілуден өткен газдар, аппараттарды үрлеуден
ә) желдеткіш жүйелерінен, газ алмастыру барсында шығатын газдар.
2. Орналасу жағдайы бойынша:
а) жел бетінде орналасқан биік мұржалар;
ә) төмен орналасқан қысқа мұржалар;
б) жер бетіндегі өнеркәсіп құбырларының құдығы;
3. Геометриялық түріне қарай:
а) нүктелік мұржа, шахта, желдеткіштер;
ә) сызықтық аэрациялық шамдар, ашық терезелер.
4. Жұмыс жағдайына қарай:
а) үздіксіз;
ә) периодты;
б) дүркін-дүркін
в) лездік
Дүркін-дүркін ластау кезінде, ауаға бірден өте көп мөлшерде зиянды
Қоршаған ортаның жағдайы мен оны қорғау проблемалары жыл өткен
2010 жылы тұрақты ластаушы көздерден шыққан ластағыш заттардың көлемі
2010 жылы облыстың кәсіпорындары атомосфераға 77,7 мың тонна ластанған
Барлық қалалардағы жыл ішінде шаңның орта есеппен шоғырлануы, белгіленген
Қазіргі уақытта Қазақстан Республикасында неғұрлым өзекті экологиялық проблемалар әлі
«Қазақстан Республикасының 2005 — 2007 жылдарға арналған қоршаған ортаны
Атмосфералық ауаның ластануы проблемасы бұдан әрі өз шешімін талап
1 - суреттегі графикті талдау көрсеткендей, соңғы жылдары шамамен
1-сурет — Қазақстан Республикасының стационарлық және жылжымалы көздерінен жалпы
Қазақстан Республикасында атмосфералық ауаның стационарлық көздерінен ластануының негізгі себептері
2-сурет — Қазақстан Республикасы қалаларының ластану индексінің динамикасы
2006 жылы 2005 жылмен салыстырғанда Астана, Теміртау, Павлодар қалаларында
Қазақстан Республикасы аумағында бұрынғы Семей сынақ ядролық полигонының қызметімен,
2 АТМОСФЕРАНЫ ЛАСТАЙТЫН ЗАТТЕКТЕР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ҚОРШАҒАН ОРТАҒА ӘСЕРІ
2.1 Атмосферада ластаушы заттардың таралуы
Қоршаған ортаға енген немесе шектен тыс мөлшерде пайда
Ластағыш заттектердің коршаған ортаға әсері физикалық, химиялық қасиеттеріне, олардың
* әлемдік көлемде ластайтындар - кай жерде шығарылса да
радионуклидтср);
* аймактық. (региондьқ) көлемде ластайтындар (бірнеше мемлекеттердің территориясы немесе
* жергілікті көлемде ластайтындар (бір жердің шеңбсрінен аспайтын)
Әр түрлі көздерден шығарындының шығу ұзақтығына байланысты олар үздіксіз
Жер бетінің температурасы әркелкі болғандықтан, соның нәтижесінде ауа қысымы
Z
Y
X
Мұндағы Х өсі-жел бағытымен сәйкес, У өсі – жел
Әр түрлі бағыттарда ластаушы зат концентрациясы турбулентті диффузияны сипаттайтын
dc + u dc + v
dt dx dy dz dx dx dy dy
Мұндағы: с-сақтаушы зат концентрациясы;
Τ-уақыт;
Άс-концентрацияның түренулерін ескеретін өзгеріс коэффициенті.
Кх, Ку, Кz-әрбір Х, Ү, Z өсіне сәйкес, трублентті
2.2 Ластаушы заттардың өзгеріске ұшырауы
Атмосфераға бөлінген химиялық заттар – сан түрлі өзгеріске түрленуге
-электрондық деңгейлері қозған молекулалардың түзілуі:
А+hv ← A*.
-флуоресценция құбылысы арқылы дезактивтену:
А* ← A + hv
-өзге молекулалармен қақтығысу нәтижесінде, қозған молекуланың дезактивтенуі:
А* + Q ← A + Q
-диссоциациялану:
А* ← В + С
Мұндағы h- Планк тұрақтысы, 6,62 · 10-34 Дж.с.;
v- белгілі фотанға байланысты жиілік;
Q-диссоциялық жылу.
Әуе кеңістігіне орын алатын фотохимиялық өзгерістер ішінде электронды деңгейлері
Тропосфера және стратосфера химиялық түрленулерге негізінен О3, О2, Н2О,
Мысалы:
O2 + hv ← 2O
O + O2 + M ← O3 + M
Мұндағы: М – артық энегргияны қабылдайтын үшінші зат.
Атмосферада негізінен азоттың бес түрлі қосылысы кездеседі:
N2, NH3, NO, NO2 және N2O
Антропогенді жүйелерден пайда болған азот тотықтары негізінен азоттың екі
2NO + O2 → 2NO2
NO2 + hv → NO + O
O + O2 → O3
O3 + NO → NO2 + O2
Немесе
O + NO2 → NO + O2
O + NO2 + M → NO3 + M
O + NO + M → NO2 + M
NO3 + NO → 2NO2
NO2 + O3 → NO3 + O2
NO3 + NO2 + M → N2O5 + M
Тропосферада, азот қос тотығы су буы және оттегі қатысында
4NO2 + 2H2o + O2 → 4HNO3
Озон және оттегінің атомды күйі әр түрлі органикалық қосылыстармен
О
O3 + RCH = CHR → R – C
Н
Мұндағы RO*, HCO* - бос радикалдар.
Түзілген альдегидтің фотодиссоциациялануға ұшырауы, төмендегідей реакция теңдеуімен сипатталады:
О
R-C + hv → R* + HCO*
Н
Пайда болған бос радикалдар оттегімен әрекеттесіп, асқын тотықты радикалдар
R* + O2 → ROO*
Асқын тоықты радикалдар NO-мен әрекеттеседі.
ROO* + NO → NO2 + RO*
Сонымен қатар, асқын тотықты радикалдардың оттегімен әрекеттесу нәтижесінде, озон
ROO* + O2 → RO* + O3
Төмендегідей теңдеулермен сипатталатын реакциялардың да орын алуы мүмкін:
RCO2* + NO → RCO* + NO2
RCO* + O2 → RCO3*
RCO2* + O2 → RO2* + CO2
RCO3* + NO → NO2 + RCO2*
RCO3* + NO → RCO3 + NO2
RO* + NO → RONO
RO* + RH → ROH + R*
RH + O → R* + OH
Бос радикалдардың нәтижесінде, әр түрлі заттар, яғни альдегид, кетон
Атмосфералық ауаны ластаушылар ішінде ең кең тараған түрі –
Қара металлургия өндірісі атмосфералық ауаның шаң – тозаңнан күкіртті
3 АТМОСФЕРАНЫ ШАҢ – ТОЗАҢНАН ТАЗАРТУ ӘДІСТЕРІ
3.1Өндірісте түзілген шаң – тозаң бөлшектерінің формасы
Өндіріс орындарында, көптеген жұмыс түрлерін: ұнтақтау, ұсақтау – майдалау,
Шаң - тозаң бөлшектерінің жалпы алатын аудан беті үлкен
Өндіріс орындарында туындайтын шаң-тозаң бөлшектерінің формасы әр түрлі болып
Шаң – тозаңдар мынадай топтарға қатты түйіршіктерден тұрады:
І топ (қатты түйіршітер):
1. Ірі шаңдар, d>10мкм;
2. Уақ (майда) шаңдар, d = 1+10мкм;
3. Түтіндер, d
ҚОРШАҒАН ОРТА МОНИТОРИНГІ ЖӘНЕ ҚОРШАҒАН ОРТА САПАСЫН НОРМАЛАУ
Қоныс және бектас кен орнындағы өндірістік мониторинг (атмосфералық ауаның ластану мониторингі мысалында)
Қоршаған ортаны қорғау жайлы ақпарат
Атмосфераны ластағыштардың құрамы
Топырақтағы антропогендік өзгерістер
Алматы қаласындағы тұсқағаз фабрикасының қоршаған ортаға әсері
Қорғасын шаңынан таллийдi алу үрдiсiнiң технологиясы
ЗИЯНДЫ ЗАТТЫҢ ЖЕКЕЛЕНГЕН КӨЗДЕН ТАРАЛУЫН ЕСЕПТЕУ
Экологиялық мониторинг жайлы
Атмосфералық ауа құрамының ластануы және оны болдырмау шаралары