Кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес шығындары
М А З М Ұ Н Ы
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР……………………………………………………6
АНЫҚТАМАЛАР..........................7
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР……………………………………………8
КІРІСПЕ..............................9
1 КОНТРОЛЛИНГ БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ ҚҰРАЛЫ
Контроллингтің кәсіпорынның басқару есебіндегі алатын орны.......15
Табыстар және шығыстар контроллингінің әдістемелік тәсілдері.....21
КӘСІПОРЫННЫҢ ТАБЫСТАР ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтен
есебі................................35
2.2 Кәсіпорындағы шығындардың есебін жүргізу............38
2.3 Кәсіпорынның жиынтық пайда есебі................47
3 «НҰР-АЙ» ЖШС-НІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ НЕГІЗІНДЕ АУЫТҚУЛАРДЫ
3.2. Кәсіпорынның шығындарын бақылау және талдау..........53
3.3. Кәсіпорынның табыстылығын бақылау және талдау.........56
3.3 Қаржылық көрсеткіштер негізінде ауытқуларды талдау........60
ҚОРЫТЫНДЫ.............................69
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...............71
ҚОСЫМШАЛАР
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Қазақстан Республикасының Конституциясы.-Алматы: Қазақстан, 1998 ж.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.-Алматы: Қазақстан, 1194 ж.
Бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік туралы. Қазақстан Республикасының
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі. Қазақстан Республикасының 2008
Акционерлік қоғамдар туралы. Қазақстан Республикасының 2003 жылғы
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары.- Алматы Корпорация «КАРАНА-ЮСАНД», 2008
Қаржылық есептіліктің Ұлттық №1 және №2 стандарттары.
Бухгалтерлік есеп шоттарының үлгілік жоспарын бекіту туралы. Қазақстан
АНЫҚТАМАЛАР
Бас бюджет (жалпы смета) – барлық ұйымның қызметін
Бюджет – жоспардың сандық көрінісі оның орындалуын бақылайтын
Бюджеттендіру – кәсіпорын мен оның бөлімшелерінің қызметін басқару
Жалпыланған смета – пайда мен залал туралы есеп
Жеке өндіріс – қайталанатын немесе қайталанбайтын, кезеңдік емес
Жоспарлау – болашақта жүзеге асырылуы ықтимал әрекет нұсқаларын
Икемді бюджет – ұйымның іскер белсенділігінің бірнеше баламалы
Контроллинг - бұл басқарудың барлық саласы мен деңгейін
Қаржылық бюджет – күрделі қаржы жұмсау бюджетін, ақшалай
Операциялық бюджет – ұйымның кіріс және шығыс баптарын
Өндіріс – мақсатты бағыттағы қызмет. Бұл қызметтің арқасында
Смета – әкімшілік қабылдайтын шешімді жүзеге асырудың қаржылық
Сметалық бақылау жүйесі – шығын метасын орындауға, нақты
Үстеме шығын – кәсіпорынды басқарумен, өндірісті басқару және
Капитал бюджеті – кәсіпорын капиталын басқару үшін бюджет
Негізгі смета – бұл нақты мерзімді қамтитын сандық
Үйлестіру – бюджеттік жоспарлау барысында смета көмегімен ұйым
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
1. ЖШС-Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
2. АҚ- акционерлік қоғам
3. ҚҚС-Қосылған құн салығы
4.ТС-толық серіктестік
5.ҚЕХС-Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары
6.ЖЗҚ-Жинақтаушы зейнетақы қоры
7.ЖЖТ-Жылдық жиынтық табыс
8.КТС-Корпоративтік табыс салығы
9.МЕА-Материалдық емес активтер
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Экономиканың нарықтық жолмен даму барысында кәсіпорын
Бүгiнгi таңдағы ауқымды өзгерiстер кезеңi қоғам өмiрiнiң барлық
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты
Сайып келгенде, зерттелінген мәселенің ғылыми және іс-тәжірибелік маңызы
Тақырыптық зерттелу дәрежесі. Әлемдегі көптеген экономист ғалым-дардың еңбектерінде
Аталмыш тақырып шетелдік әдебиеттерде терең зерттелген. Ф. Вуд,
Дипломдық жұмыстың зерттеу объектісі. Қазақстан Республикасындағы кәсіпорындарда жүргізілетін
Осыған орай, «Нұр-Ай» Жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде шығыстар есебін,
«Нұр-Ай» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестігі Қазақстан Респуб-ликасының Азаматтық Кодексі,
Серіктестіктің өзінің жеке балансы, банк мекемелерінде, басқада несие
Кәсіпорын өз қызметін жүзеге асыру барысында ҚР Конституциясын
Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымына келетін болсақ, оның:
Құрылтайшының құзырына мыналар жатады:
серіктестіктің жарғысын өзгерту, жарғы капиталының мөлшерін белгілеу;
серіктестіктің атқарушы органын құру және оның құзырын уақытынан
серіктестіктің қадағалау кеңесі мен тексеру комиссиясын сайлау және
жылдық қаржылық есебін бекіту және таза пайданы бөлу;
серіктестіктің ішкі қызметтерін реттейтін құжаттарды қабылдау және оның
серіктестіктің басқа шаруашылық серіктестіктеріне қатысуын, сол сияқты коммерциялық
серіктестікті тарату мен қайта құрылуы туралы шешу.
Серіктестіктің атқарушысы болып серіктестікке қатысушы ретіндегі директор болып
Серіктестіктің қызмет мақсаты Қазақстан Республикасының серіктес-тікке қатысушылардың мүдделері
Серіктестік өз мақсаттарына сәйкес өз қызмет түрлерін мынадай
-Құрылыс қызметтері
-Көліктік-экспедиторлық қызмет ету жүк тасымалы
-Сауда-саттық, делдалдық қызмет көрсету
Бұл тізім заң актілерімен белгіленген, басқа да қызмет
Осыған қарап біден кәсіпорын мүлік жағдайына оң немсе
«Нұр-Ай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің технико-экономикалық көрсеткіштерін талдайтын болсақ,
Атап айтқанда, өнімді (қызмет көрсету мен жұмыс) сатудан
Қысқа мерзімді актив ішінде қатты өзгеріске түсіп отырған
Дебиторлық берешектердің абсолютті де үлестік те салмағы күрт
Салықтық активтер қарастырып отырған жылдарда төмендеуі, яғни
Кәсіпорын активтерін құралу көздері әр түрлі болуы мүмкін:
Мәліметтер бойынша активтерді қалыптастырудың негізгі көзі ретінде меншікті
Дипломдық жұмыстың мақсаты: бухгалтерлік есепте өндірістік шығындарды талдау
Қойылған мақсаттарға қол жеткізу үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
кәсіпорында контроллингтің мәні мен маңызы зерттелді;
контроллингтің кәсіпорынның басқару есебіндегі алатын орны;
табыстар және шығыстар контроллингінің әдістемелік тәсілдері;
кәсіпорынның негізгі және негізгі емес қызметтен алынатын табыстардың
кәсіпорынның жиынтық пайда есебі қарастырылды;
кәсіпорынның шығындарын бақылау және талданды;
кәсіпорынның табыстылығын бақылау және талданды;
қаржылық көрсеткіштер негізінде ауытқулары талданды;
кәсіпорын шығындарының жіктелуі қарастырылды;
қосалқы өндірістік шығыстардың жіктелуі қарастырылды;
үстеме шығыстардың жіктелуі қарастырылды;
шығындарды талдау қарастырылады;
«Нұр-Ай» ЖШС қызметінің экономикалық-ұйымдастыру сипаты берілді;
кәсіпорынның шығыстар есебі мен аудиті жетілдіру жолдары ұсынылды.
Зерттеудің ақпараттық базасы: отандық және шетелдік авторлардың монографиялық
Зерттеудің теориялық және тәжірибелік құндылығы. Дипломдық жұмыстың теориялық
Зерттеу пәні –басқару есебінің құралы контроллингті кәсіпорын шығындары
Зерттеу жұмысының құндылығы: жұмыстың негізгі ғылыми түйіндері мен
Сонымен қатар өндірістік кәсіпорнында бухалтерлік есепті ұйымдастыру бойынша
Дипломдық жұмыстың құрылымы: Жұмыс кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан
Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі негізделіп, зерттеудің мақсаты, мен міндеттері,
Бірінші тарауда, кез келген ғылыми зерттеу оның теориялық
Екінші тарау «Кәсіпорынның табыстар және шығыстар есебін ұйымдастыру»
Үшінші тарауда, шығыстар есебі аудитінің бағдарламасы анықталып кәсіпорынның
1 КОНТРОЛЛИНГ БАСҚАРУ ЕСЕБІНІҢ ҚҰРАЛЫ РЕТІНДЕ
1.1 Контроллингтің кәсіпорынның басқару есебіндегі алатын орны
Кәсіпорынның басқару жүйелерінің жетілдірілуіне байланысты арнайы әдебиетте және
Контроллингті енгізерде шот қызметкерлерінің, басқару құрамының кәсіпкерлердің ділін
Контроллингті бақылаумен және тексерумен теңестіруге болмайды.
Контроллинг жүйесінде есеп пен шығындарды, шаруашылық және қаржылық
Басқару есебінің объектілері ұйым мен оның бөлімшелерінің шаруашылық
Құнды қағаздармен қаржылық операциялар, мүлікті сату мен сатып
Бұрын атап көрсетілгендей, басқару есебінің өрісі - есеп
Сегменттік есеп - ұйымның жеке құрылымдық бөлімшелерінің қызметі
Сегменттік есептің ақпараты фирмашілік басқаруда, сегменттік есепті құрастыруда,
Басқарушылық бақылау жеке құрылымдық бөлімшелер бойынша кірістер мен
Ұйымның басқарушылық бақылауы мен сегменттік жоспарлау, есеп пен
Басқарушылық бақылау жүйесін ұйымдастыруда сегменттік жоспарлау - құрылымдық
Ақпаратпен қамтамасыз ету - жүйелі, уақтылы, сыйымды, нысаны
Сегменттік жоспарлау, есептеу мен есеп беруді жүргізу бухгалтер
Кәсіпорынның ақпараттық жүйесіндегі басқару есебінің объектілері көрсетілетін әр
Құжаттама – кәсіпорынның өндірістік қызметін жеткілікті дәрежеде толық
Түгендеу - объектінің іс жүзіндегі жағдайын, сондай-ақ есептік
Топтастыру мен жинақтап қорыту, бақылаушы шоттарды пайдалану -
Бақылаушы шоттар - сол кезең операцияларының жиынтық сомасы
Мөлшерлеу (нормалау) - ресурстардың барлық түрлерін тиімді пайдалану
Ынталандыру - кәсіпорының мақсаты мен міндеттерін анықтауға, осы
Сметаларда теңгерімдірілген жоспарлық көрсеткіш болады және олар менеджерлерді
Жоспарлау - кәсіпорын мүмкіншіліктерін нарық жағдайына сәйкестікке келтіруге
Жоспарлау шаруашылық іс-әрекетінің нәтижелеріне талдау мен статистикалық зерттеуге
Лимиттеу - қор мен шығындар мөлшері жүйесіне негізделген
Лимиттеу жүйесі - цехқа материалдар босату лимиті есебінен
Талдау - басқару есебі тәсілінің бұл элементі арнайы
Көрсеткіштерді таңдау басқару жүйесінің мақсаттары мен мүмкіншіліктері анықталады.
Бақылау - пайда болған ауытқуларды ашу мен жоюға
Басқару есебінің ақпараты оперативті басқаруда бухгалтерлік мәліметтермен нығайтылады
Бағалау - шешім қабылдаудың барлық жүйесін талдаудың соңғы
Тәсілдің барлық элементтері бір-бірінен алшақ емес, басқару міндеттерін
Бухгалтерлік басқару есебінде қолданылатын тәсілдер сан алуан:
- бухгалтерлік қаржылық есептің жұмыс әдістері (шоттар мен
- индекстік тәсіл (статистикада қолданылады);
- экономикалық талдау әдістері (нормативті, тізбекті ұластыру және
- математикалық тәсілдер (корреляция, желілі бағдарламалау, ең аз
Олардың барлығы біртүтас жүйеге бірігіп - іріктеледі және
Қаржылық есеп пайданы анықтау үшін шығындарды кірістермен салыстыруды
Өндірістік есеп мәліметтеріне 1950 жылдары сыртқы пайдаланушылар емес,
1972 жыл бухгалтерлік есептің қаржылық және басқару болып
Басқару есебі ұйымның өз шегіндегі басқару үшін қажетті
Қазіргі өндірістік есеп үшін шығындардың түрлері; пайда болу
Түрлері бойынша шығындар есебі есепті кезеңде өнім өндіру
Шығындарды пайда болған орны бойынша есептеу олар жасалған
Шығынды шығарушылар бойынша есептеу қайсыбір нақтылы өнім бірлігін
Осылайша, бірлігінің өзіндік құнын, оған түсетін пайда мен
Уақыт өте келе кәсіпорынды басқару процесі міндеттерді қою
Бухгалтерлік басқару есебіне өндірістік есеп пен қаржылық есептің
Сонымен, басқару есебінің негізгі мақсаттары мен міндеттерін осылайша
- шығындар мен кірістердің біріккен есеп жүйесін құру;
- шығындарды мөлшерлеу (нормалау);
- шығындарды жоспарлау, бақылау және талдау;
- бюджеттей;
- баға белгілеу үшін негізді қамтамасыз ету;
- жедел басқару шешімдерін қабылдауда қаржылық менеджерлерге ақпараттық
- кәсіпорын қызметінің және жауапкершілік орталығының экономикалық шешімділігін
- кәсіпорын дамуының ең тиімді жолдарын таңдау.
Кәсіпорынның басқару жүйелерінің жетілдірілуіне байланысты арнайы әдебиетте және
Контроллингті енгізерде шот қызметкерлерінің, басқару құрамының кәсіпкерлердің ділін
Контроллингті бақылаумен және тексерумен теңестіруге болмайды.
Контроллинг жүйесінде есеп пен шығындарды, шаруашылық және қаржылық
Талдау бухгалтерлік есеп беру мәліметтеріне негізделеді. Жоспарлы қызмет
Күрделі өндірісте контроллинг технологиялық тізбек бойынша бөлінеді. Осылайша,
Контроллинг жауапкершілік орталықтары бөлімшелердің өндірістік өткізу шығындарын талдаудан
Бухгалтер - тексеруші жаңа инвестициялар, жаңа тауарлар мен
Басшыға ақпарат, қаржылық жоспардың (бюджет) елеулі көрсеткіштері мен
Контроллинг - кәсіпорынның түпкілікті мақсатын жүзеге асыратын процесті
- ақпараттық - шешімдерді қабылдау мен оны үйлестірудің
- басқарушылық – кәсіпорынның түпкілікті мақсатына жету міндеттері
- бақылаушылық – кәсіпорын мен оның бөлімшелерінің жұмысының
Контроллингтің міндетті іс - қызмет саясы оның басқару
Осылайша кәсіпорынды басқаруға қажетті барлық ақпаратты бухгалтерлер дайындайды,
Әр түрлі мемлекеттердің экономикалық кеңістігінің қосылуы салдарынан "басқару
Нарықтық қатынастардың шапшаң дамыған кезінде басқарудың рөлі өседі;
Неміс кәсіпорындарын басқару теориясы мен практикасында басқару есебі
Осылайша, басқару есебі нарықтық процестерді дамыту мен тереңдету
Басқару есебі жинау, тіркеу және ақпаратты жинақтап қорыту
Мұндай жүйе бөлігін басқару есебі, пайда басқармасы немесе
1.2 Табыстар және шығыстар контроллингінің әдістемелік тәсілдері
Қазіргі уақытта қолданыстағы Қазақстан Республикасындағы нормативтік актілерде ұйымдардың
Шаруа немесе фермерлік шаруа қожалықтары, заңды тұлғалар –
1) Тауарды сатқаннан түскен табыс.
Төменде көрсетілген барлық шарттар қанағаттандырылған жағдайда табыс кірді
- субъект тауардың жеке меншік құқығына байланысты маңызды
- субъект негізінен жеке меншік құқығына ұқсайтын дәрежеде
-табыстың сомасы сенімді түрде өлшенуі мүмкін жағдайда;
- операцияларға байланысты экономикалық пайдалар субъектіге түседі деп
- операцияларға байланысты келтірілген немесе күтіліп отырған шығындар
Субъектінің жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді және
Егер субъект жеке меншік құқығына байланысты маңызды тәуекелдерді
- субъектімен кепілдемелердің стандартты шарттарының аясында қанағаттандырарлықсыз пайдалану
- нақты сатылымнан түскен ақшалай түсімді алу тауарларды
- түсірілген тауарлар орнатуға жатпаса, ал әлі орындалмаған
- сатып алушының сату келісім-шартында анықталған себеп бойынша
Егер субъектімен жеке меншік құқығына байланысты маңызы жоқ
2) Қызмет көрсетуден түскен кірістер.
Қызмет көрсетуді ұсынатын операциялардың қорытындыларын сенімді өлшеген кезде,
- табыстың сомасы сенімді түрде танылады;
- операцияға байланысты экономикалық пайдалар субъектіге түседі деп
- баланстың күніндегі жағдай бойынша операциялардың аяқталу кезеңі
- операцияларды жүзеге асыруға арналған шығындар және оның
Операциялардың аяқталу кезеңі орындалған жұмысты сенімді бағалауды қамтамасыз
- орындалған жұмыс туралы есептер;
- қызмет көрсетудің жалпы көлемінен пайыз секілді ұсынылған
- жалпы күтіліп отырған шығындарға келтірілген шығындарға барабар
Белгілі бір мерзім ішінде істердің анықталмаған санын орындау
Жобаланып отырған қызмет көрсетулердің операцияларының қорытындысы сенімді бағаланса,
Жобаланып отырған қызмет көрсетулердің операцияларының қорытын-дысы сенімді бағаланбаса,
Қызмет көрсетулерден түскен табыстар, қызмет көрсетулер ұсынылып отырған
№2 қаржы есептілігінің ұлттық стандартымен пайыз, роялити және
Субъект пайыздар, роялити және дивидендтер әкелетін субъект активтерінің
- операциялармен байланысты экономикалық пайдаларды субъектінің алу мүмкіндігі
- табыстың сомасы сенімді түрде өлшенген болса.
Субъект келесі негіздерді қолдана отырып, табысты мойындау қажет:
- пайыздардың тиімді мөлшерлемелері әдісін қолдана отырып, пайыздар
- роялти сәйкес келетін келісім-шарттың мазмұнына сәйкес, есептеу
- дивидендтер төлемді алуға акционерлердің құқығы анықталған жағдайда
3) Қаржыландырудан түскен табыстар.
Қаржыландырудан түскен табыстарға табыстардың келесі түрлері жатады:
-қаржылық активтер бойынша (ақша қаражаттарын ұсыну және пайдалану
-бағалы қағаздар бойынша дивидендтермен алынған табыстарды алумен байланысты
-қаржылық жалға берілген активтер бойынша табыстарды алуға байланысты
-капиталдың немесе басқаның құнының өсуінен жалға беру төлемдерін
Контроллингтің әдістемелік тәсілдері дегеніміз тәжірибені жетілдірудің, сондай-ақ экономикалық
Контроллингтің әдістемелік тәсілдерін мынадай топтарға жіктеуге болады:
- есептесу-талдау;
- құжаттық;
- жалпылау.
Есептесу-талдау тәсілдері дегеніміз - экономикалық талдаудың (салыстыру, топтастыру,
Контроллингорлық байланыстарды алудың кең таралған әдістері аналитикалық тексеріс
- әртүрлі қаржылық деректердің немесе қаржылық және қаржылық
- басқа талдауларға болжау жасай отырып, фактілі деректерді
- өткен мерзімдердің осыған ұқсас деректерімен соңғы есеп
- аяқасты ауытқушылықтарды зерттеу;
-күтпеген жағдайларға талдау жасау;
-басқа тұлғалардан алынған ақпараттарға талдау жасаудың қорытын-дыларын бағалау.
Клиенттің жазбасы компьютердің файлында жинақталса және Контроллингорлық бақылауды
Құжаттық әдістемелік тәсілдер дегеніміз - ақпараттық қалыпқа келтіру,
Ақпараттық қалыпқа келтіру – ақпараттарды белгілі бір тасымалдаушыда
Нормативтік-құқықтық реттеу - заңмен, нормативтік құжаттармен, ережелермен қарастырылған
Есепке алу құжаттарына тексеріс жүргізу (зерттеу) дегеніміз- шаруашылық
Құжаттарды тексерудің әдістемелік тәсілдерін жіктеу бақылаушы іс-әрекететтердің дәйектілігіне
- үстірт;
- арифметикалық;
- заңды;
- логикалық;
- толық, толық емес, сондай-ақ таңдамалы;
- қарсы тексеріс;
- кері санау әдісі;
- шаруашылық операциялардың негізділігін және заңдылығын бағалау;
- есепті қалпына келтіру.
Контроллингтің жоғарыда баяндалған әдістері және тәсілдері қаржы есептілігін
Қаржы есептілігін бекіту дегеніміз - қаржы есептілігіне қосылатын,
1. Бар болуы, саны: актив немесе міндеттеме белгілі
2. Құқық және міндеттеме: актив немесе міндеттеме белгілі
3. Құбылыс, пайда болу: есеп беру ішінде
4. Толықтығы: көрсетілмеген активтер, міндеттемелер, операциялар немесе жағдайлар,
5. Бағалау (құнды тарату): актив немесе міндеттеме сәйкес
6. Өлшеу: операция немесе жағдай сәйкес келетін сомасы
7. Ұсыну және ашу: бап қаржы есептілігінің тұжырымдамалық
«Контроллинг дәлелдеме» 500 Контроллингтің халықаралық стандарттарына сәйкес, Контроллингор
«Контроллингтік дәлелдеме» дегеніміз - Контроллингтік қорытындыға негізделген қорытындыларды
Контроллингорлық дәлелдеме бақылаудың тесттерін және мәні бойынша рәсімдердің
Бақылаудың тесттері дегеніміз - ұйымдардың жарамдылығына және бухгалтерлік
Мәні бойынша рәсімдер - қаржылық есептіліктегі маңызы бар
1. Операцияларды егежей-тегежейлі тесттері.
2. Сальдо шоттардың тесттері (сальдо балансқа тест жүргізу).
3. Талдау рәсімдері.
Контроллингтік дәлелдемелерді алу үшін, контроллинг мәні бойынша келесі
-инспекциялау – жазбаларды, құжаттарды немесе материалдық активтерді тексеру.
-бақылау - басқа тұлғалармен орындалатын процестерге немесе
-сұрау салу – субъектінің аясында немесе аясынан тыс
-растау – есептеме жазбалардағы ақпараттарды растау үшін сұрау
Есептің қорытындысы – алғашқы құжаттардың және есептеме жазбалардың
Талдау рәсімдері – басқа релеванттық ақпарттармен дәйекі немесе
Қаржылық ақпараттарды қалыптастыру кезінде ақпараттарды тіркеуді жинау, өңдеу
Табыстарды есепке алу Контроллингінің мақсаты:
- алдында тұрған мерзімдерге компаниялардың жеке қаржы есептілігі
- компаниялардың қаржы жағдайын дұрыс және толық көрсететін
Ақпараттарды жинау, тіркеу және жүйелеу және қаржы есептілігі
Осыған қоса, қаржы есептілігі кейбір дәрежеде «есепке алу
Тексеріс жасауға түсе отырып, Контроллинг табыстарды және басқаларды
Табыстарды есепке алуды тексеру кезінде Контроллингордың міндеттеріне мыналар
- есеп беру саясатына субъект иесімен қабылданған бухгалтерлік
- бухгалтерияға алғашқы есепке алу құжаттары өз уақытында
-Мүліктер және міндеттемелерге түгендеу толық, өз уақытында және
-бас бухгалтердің шаруашылық қызметті жүргізудің заңдылығына, бухгалтерлік есептілікті
-табыстарды есепке алу бойынша есептілік тізбелері жүргізілетіндігіне немесе
-басты кітаппен берілген қаржы есептілігіндегі табыстар туралы ақпарат
Табыстар туралы есептілік деректерін тексерудің бағдарламасы келесі тараулардан
-пайдалар мен залалдар және бухгалтерлік есептіліктің тізілімдері туралы
- алғашқы есептілік құжаттарын ресімдеуді тексеру;
-өнімдерді (тауарлар, жұмыстар, қызмет көрсетулер) жүзеге асырудан туындаған
-басқа да операциялық деректердің есептілікте дұрыс көрсетілулерін тексеру;
-операциялық шығындардың есепке алуда дұрыс көрсетілуін тексеру;
-операциялық қызметтен түскен қаржылық қорытынды анықтаудың дұрыстығына тексеру
-қаржылық табыстарды көрсетудің дұрыстығына тексеріс жүргізеді;
-төтенше табыстарды көрсетудің дұрыстығына тексеріс жүргізеді;
-қызметтің және пайданы қолданудың қаржылық қорытындысын қалып-тастырудың дұрыстығына
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өткізуден
Ол қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есепте қосымша құн
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоапарланған тауар өндірісінен
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құрылады. Дайын
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады,
Есептеу әдінсіне көшу өнімді өткізуден түсетін табыс оған
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың
-біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
-екіншіден, белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау
-үшіншіден, тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші-жалпы табыс. Ол өнімді өткізудің
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналысатын,
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыстың өсуінің
Шығарушы салаларда табиғи себептерге байланысты табыс өсімін
Соңғы тұтынушыға бағытталған салаларда сұраныс, өзіндік құн
Заттай түрде өнімді өткізу көлемінің өсуі табыстың өсуіне
Өндіріс және өнім өткізу көлемін өсіруге
Кәсіпорын табысы бағаның өсуі есебінен
Бұл ауытқуға келесі факторлар әсер етті:
өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құны;
өнім бірлігінің бағасы;
өткізілген өнім көлемі;
өткізілген өнім құрамындағы құрылымдық өзгерістер.
Жоғарыда аталған факторлардың осы ауытқуға әсерін анықтау
Олардың есебі келесі түрде жүргізіледі.
Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері,
(1)
- өткізілген өнімнің нақты көлемі;
- өнім бірлігінің нақты өзіндік құны;
- өнім бірлігінің жоспарлы өзіндік құны.
Жалпы табыстың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыс-тағы
(2)
Мұндағы: және -
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнім
3. Өткізу көлемінің өзгерісінің жалпы табыс ауытқуына әсерін
Арнайы әдебиеттерді оқып-зерттеу, тауар өнімдерін өткізу көлемі және
Есептеу үшін өткізілген өнімнің көлемін әр түрлі бағалау
Жалпы табысқа тауарлы өнімдерді өткізу көлемінің өзгерісінің
(3)
Мұндағы: - өндірістік өзіндік құны
, - өткізілген өнімнің сәйкесінше
(4)
Мұндағы: ПП – тауарлы өнімді өткізу көлемінің
Пж – жоспарл ыжалпы табыс.
Талдау жұмысының теориясы мен тәжиребесінде, өткізілген өнім құрамындағы
1) «өткізілген өнімнің нақты көлеміне жоспар бойынша» есептелінген,
2) «өткізу көлемінің өзгеруі» факторының әсер ету сомасын
Тәжиребеде екінші тәсіл жиі қолданылады, өйткені бұл фактордың
Біздің ойымызша, бұл фактордың әсерін нақты өткізілген өнімнен
Нарықтық экономика жағдайында, тауарларға деген
Жалпы табыстың өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға келесі
өткілген өнімдердің бағасының өзгеруі;
өнімді өткізуден түскен табыстың өзгеруі;
өткізілген өнімнің 1 теңгеге шаққандағы шығындарының өзгерісі.
Факторлардың жалпы табыстың өзгеруіне тигізген әсерін анықтайық:
1. Бағаның өсуі табысқа қалай әсер еткен анықтау
2. Өткізуден түскен табыстың әсерін келесі жолмен анықтаймыз.
Өткен жылғы өткізілген өнімнің 1 теңгесіне шаққандағы табысының
3.Өткізілген өнімнен алынған табыстың 1 теңгесіне шаққандағы шығындар
өткізуден алынатын нақты табысқа көбейтеді.
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған
ДН=ДЖ-РК
Мұндағы: ДН – негізгі қызметтен алынған
ДЖ – жалпы табыс;
РК – кезең шығындары.
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің
Өндірістік өзіңдік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтер коммерциялық
Дипломдық жұмыстың аталған тарауы бойынша қорытынды жасай келе,
Келесі тарауда біз «НҰР-АЙ» жауакершілігі шектеулі серіктестігінде
2 «НҰР-АЙ» ЖШС-нің ТАБЫСТАР ЖӘНЕ ШЫҒЫСТАР ЕСЕБІН ҰЙЫМДАСТЫРУ
2.1 Негізгі қызметтен және негізгі емес қызметтен алынатын
Негiзгi және негiзгi емес қызметтерден алынған табыс жылдық
Табыс дайын өнiмдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен
Келесi шарт сатушыдан сатып алушыға өтетiн меншiк құқығы
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынатын табыс ретiнде
- есеп беру күнiне мәмiленiң аяқталу кезеңi үлкен
- мәмiленi жүргiзу кезiнде жұмсалған шығыстары да, мәмiленi
Субъект барынша дәлдiк деңгейде табысын анықтай алады, ол
Мәмiленiң сипатына қарап оның вяқталу кезеңiн анықтаған кезде
- белгiлi бiр күнге жалпы мәмiле бойынша жасалған
- белгiлi бiр күнге жалпы мәмiле бойынша орындалған
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негiзде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған
Қызмет көрсетудiң, яғни мәмiленiң нәтижесiнде үлкен деңгейдегi дәлдiкпен
6000 «Өнімді сатудан және қызметтерді ұсынудан түсетін кіріс»
6010 – «Өнімді сатудан және қызметтер көрсетуден түсетін
6020–«Сатылған өнімді қайтару», онда сатылған өнімді қайтарумен байланысты
6030 – «Бағадан және сатудан түсетін жеңілдіктер», онда
6010-шоты бойынша жасалған шоттардың корреспонденциясы төмендегі кесте 1
Кесте 1
«Негізгі қызметтен түсетін табыс» шотының корреспонденциялары
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны дебет кредит Сомасы
1. Шот – фактураларының және накладнойдың негізінде келісімді
60000
ҚҚС, сомасына, 12% 1210 3130 7200
2. Жұмыстары қабылдау актілерінің негізінде, негізгі және қосалқы
1220-1230 6010 128000
ҚҚС сомасына, 12% 1210-1284, 1220-1230 3130 15360
3. Сатып алушылар ұсынған шоты бойынша есеп айырысу
Дайын өнiмдi, жұмыстарды және қызметтердi сатудан түскен сомасы
2010 жылы «Нұр-Ай» ЖШС негізгі қызметтен 25123,5 млн.
Негiзгi емес қызметен түскен табыстың есебiн есептеу үшiн
6210 - «Активтердің шығуынан алынатын кірістер», онда мынадай
6230 - «Мемлекеттік субсидиялардан алынатын кірістер», онда мемлекеттік
6250- «Бағамдық айырмадан түсетін кірістер», онда есептерде валюталар-дың
6280- «Инвестициялық, қаржы инвестицияларының шығарылуынан түсетін табыс» бағалы
Материалдық емес активдердi сатқан кезде кесте 2сәйкес шоттардың
Кесте 2
6210 «Активтердің шығуынан алынатын кірістер», шоты бойынша корреспонденциялар
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Материалдық емес активтер сатылды:
қалдық құнына
тозу сомасына
босатылған құнына
7410-2740
1210-1284
1220-1230
2730
6210
2. ҚҚС сомасына, 12% 1210-1284 3130
3. Жыл соңында, 6210 және 7410 шотта-рында
залал
6210
5510
5510
7410
6210 – шоты "Негiзгi құралдарың шығарылуынан түсетін табыс"
2.2 Кәсіпорын шығындарының есебін жүргізу
18 ХҚЕС-ның принциптерінде табыстар түсімге және басқа да
Өз кезегінде, шығындардың ішінде негізгі қызмет және шығындар
Алайда, ХҚЕС табыстар мен шығындарды анықтау, ұйымдар қызметінің
Кезең шығындары көрсетілген қызмет көлеміне тәуелсіз болады. Серіктестік
Кезең шығындары келесі шығындар тобынан тұрады:
Жалпы және әкімшілік шығындары;
Тауарларды (жұмыс, қызмет) өткізу бойынша шығындар есебі;
Проценттер бойынша шығындар.
7010 «Тауарларды сату (өткізу) бойынша шығындар» және 7210
Шаруашылық ұйымның банк немесе банктен тыс мекемелерден
Ал бұндай жағдайларға байланысты алынған табыс сомаларына 3
Ұйымда жалпы және әкімшілік шығындарын есепке алу
Әкімшілік персоналдардың еңбек ақысы;
Әкімшілік персоналдардың еңбек ақысынан аударымдар;
Өндіріске қатысты емес басқарманың техникалық құралдарын ұстау және
Жалпы шаруашылық мақсаттағы негізгі құралдардың амортизациясы;
Әкімшілік персоналдардың іс-сапар шығындары;
Коммуналдық қызметтерге жұмсалған шығындар;
Күзет, өрт және сауықтыру шараларын өткізу бойынша шығындар;
Айыппұл мен өсімпұл;
Кадрларды дайындау бойынша шығындар.
Ұйымда 7210 «Жалпы және әкімшілік шығындары» шотының дебеті
3350 «Қызметкерлермен еңбекке ақы төлеу бойынша есеп айырысу»
3150 «Әлеуметтік салықтар» шоттары – бюджетпен әлеуметтік салықтарды
3310 «Жеткізушілермен және мердігерлермен есеп айырысу» шоты –
Ұйымда тауарларды (қызмет, жұмыс) өткізумен байланысты шығындар туралы
Кезең соңында 7110 және 7210 шоттарда жинақталған шығындар
Негiзгi құралдары сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы кесте
Кесте 3
"Негiзгi құралдардың шығарылуынан түсетін табыс" шоты бойынша корреспонденциялар
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 4 5
1. Негізгі құралдар сатылды:
қалдық құнына
негізгі құралдардың тозу сомасына
босатылған құнына
7410
2420
1210
1220
1010
2410
2410
6210
2. Сатылған негізгі құралдар бойынша есептелген ҚҚС сомасына,
1220
1010,1030
3130
3. Жыл соңында, 6210 және 7410 шоттарында есептелген
табыс
зиян
6210
5610
5610
7410
Ұйым қаржылық есеп берген кезде түсіндірме жазбасын бірге
Негізігі және негізгі емес қызметтен алынатын табыстардан басқа
Төтенше жағдайға басшының шешіміне байланыссыз және субъекті әдеттегі
Бұл оқиға өте сирек болатындығына қарамастан, ауытқу сипатына
Кей жағдайда төтенше жағдайды әдеттегі жағдайдан ажырату өте
Егер оның келесі сипаттамасы бар болса, операция немесе
- өте сирек болса;
- жай немесе әдеттегі қызметтің бір бөлігі болып
Келесі жағдайларды төтенше жағдай ретінде қарастыруға болмайды, атап
- валюта бағамның ауытқуы;
- келісім–шартта көрсетілген бағаларға түзетулер енгізу;
- мүліктерді, құрал-жабдықтарды, инвестицияны сатудан немесе есептен шығарған
-салық жеңілдіктерін алып тастауды, корпаративтік табыс салықтарының мөлшерлемесінің
Тоқтатылған операциялардан алынған зиян мен табыстың есебі 7510
7510 шоттың дебеті тіркелген активтер, тауарлы-материалдық қорлар, ақша
Кей кезде кәсіпорын табиғат апатының нәтижесінде табыс табуы
Зиянды немесе табысты 5510 шотына есептен шығарғаннан кейін,
7510 – «Тоқтатылған операциялардан түскен табыстар (залалдар)» шоты
Осындай операциялармен байланысты кәсіпорынның қызметі, міндет-темесі, таза табысы
Әрбір тоқтатылған опрециялар қаржылық есеп беруде және түсіндірме
Егер де операциялардың тоқтатылуы мемлекеттің араласуынан немесе табиғи
Бірақ та кей кезде кәсіпорын басшыларының шешімімен кәсіпорын
7510 шоттың кредиті табысты, ал дебеті зиянды көрсетеді.
Сонымен қатар ұйымдарда басқа ұйымдардың қызметіне үлестік қатысудан
Шот күрделі жене оның талдамалы есебі әрбір ұйымдар
7620 шоттың дебеті мен кредиті бойынша келесі шаруашылық
Кесте 4
«Басқа ұйымдардағы үлестік қатысудан түсетін табыс (шеккен залал)»
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1 2 4 5
1. Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза табысынан
2. Бас немесе тәуелді серіктестіктер өздерінің таза табысынан
Басқа ұйымдарға үлестік қатысудан алған кірістер (зияндар) жыл
Жыл соңында 7620 шоты бойынша қалдық қалмауы
Жалпы алғанда кәсіпорында жүргізілетін табыстар мен шығындар шоты
Кесте 5
Қаржылық нәтиженің анықталуын шоттарда көрсету
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Табыстарды көрсету 6010
6110-6420 5610
2. Шығыстарды көрсету 5610 6020,6030
7010-7710
3. Жиынтық сомаларды көрсету 5610 5510
4. Жиынтық табысты көрсету 5510 5610
Ұйым табыстарының құрамында (сатудан түскен табыстан басқа) операциялық
Сатудан және сатудан тыс табыстар.
Кейбiр компанияларды сатудан тыс қаражаттар түсiп, сатылған тауарлардың
Операциялық табыс (сатудан табыстар) + Басқа табыстар –
Операциялық табыстар – компанияның әдеттегi қызметiмен байланысы жоқ
Операциялық табыстар сияқты компанияда операциялық шығындар да болады.
Сатудан тыс операциялардың табыстарының құрамына кiретiндерi: талап ету
Негiзгi құралдар мен жердi жалға беруден түскен табыстар
Айыппұл төлеуден залалдар жекелей қызметтердiң басқа кәсiпорын-дармен келiсiмдердi
Алынған айыппұл сомасының өзгеруi тек жабдықтаушы мен мердiгер-лердiң
Талап етiлмеген дебиторлық берешектi есептен шығарғаннан залалдар, әдетте,
Талдау соңында сатудан тыс залалдар мен шығындарды қысқартып,
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық есебінде жиынтық
Салық салынатын табысты түзету
Салық төлеушінің салық салынатын табысынан салық салынатын табыстың
әлеуметтік сала объектілерін салық төлеушінің нақты жұмсаған шығыстары;
коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген атаулы
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салынатын табысты
Салық төлеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық
Қызметінің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит бері болып
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығаруы, пайдалануға алғаш
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан
нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік еепте кезең
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс
материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша жасалатын
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер
Тұрақты және уақытша айырма ұйымның есеп саясатына бухгалтерлік
Корпоративтік табыс салығы есептелгенде 7710-«Корпорациялық табыс салығы бойынша
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау.
Нарықтық экономка жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын табыс
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар
Көп жағдайда тауарлар сатып алушының жауапты сақтауында болады.
Есептеу әдісіне көшу өнімді өткізуден түсетін оған келіп
Нарық жағдайында тиеліп жіберілген өнімдер үшін есеп айырысудың
Біріншіден, бұл нысан жабдықтаушылар үшін тиімді;
Екіншіден белгілі бір дәрежеде өндірілген өнім сапасын бақылау
Тұтынушы төлем жүргізгеннен кейін, тауарды қажетті санынан аз
Кәсіпорынның жиынтық пайда есебі
«Нұр-Ай» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің табыс бойынша мынандай ақпараттар
өнім (жұмыс, қызмет) сатудан табыс;
жалпы табыс;
негізгі қызметтен табыс;
негізгі емес қызметтен табыс;
салық алынғанға дейінгі әдеттегі қызметтен табыс;
салық салынғаннан кейінгі әдеттегі қызметтен табыс;
төтенше жағдайлардан табыс;
таза табыс.
Өнім (жұмыс, қызмет) сатудан табыс, қосылған құнға салынған
Осы бапта негізгі қызмет табыстарымен қатар, тауарлы-материалдық қорларды
Оның көлемі 6000 «Дайын өнімнен алынатын кіріс» бөлімшесінің
Қазіргі уақытта шаруашылық сатудан түсімді түсімді есептеу әдісі
Сондықтан сату үрдісі өнімді орналастыруға және сатуға байланысты
Ұйымда тауарларды (қызмет, жұмыс) өткізумен байланысты шығындар туралы
Кезең соңында 7110 және 7210 шоттарда жинақталған шығындар
Негiзгi құралдары сатқанда мынадай шоттардың корреспонденциясы кесте
Жалпы алғанда кәсіпорында жүргізілетін табыстар мен шығындар шоты
Кесте 6
Қаржылық нәтиженің анықталуын шоттарда көрсету
№
Шаруашылық операциялардың мазмұны Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Табыстарды көрсету 6010
6110-6420 5610
2. Шығыстарды көрсету 5610 6020,6030
7010-7710
3. Жиынтық сомаларды көрсету 5610 5510
4. Жиынтық табысты көрсету 5510 5610
Ұйым табыстарының құрамында (сатудан түскен табыстан басқа) операциялық
Сатудан және сатудан тыс табыстар.
Кейбiр компанияларды сатудан тыс қаражаттар түсiп, сатылған тауарлардың
Операциялық табыс (сатудан табыстар) + Басқа табыстар –
Операциялық табыстар – компанияның әдеттегi қызметiмен байланысы жоқ
Операциялық табыстар сияқты компанияда операциялық шығындар да болады.
Сатудан тыс операциялардың табыстарының құрамына кiретiндерi: талап ету
Негiзгi құралдар мен жердi жалға беруден түскен табыстар
Айыппұл төлеуден залалдар жекелей қызметтердiң басқа кәсiпорын-дармен келiсiмдердi
Алынған айыппұл сомасының өзгеруi тек жабдықтаушы мен мердiгер-лердiң
Талап етiлмеген дебиторлық берешектi есептен шығарғаннан залалдар, әдетте,
Талдау соңында сатудан тыс залалдар мен шығындарды қысқартып,
Бухгалтерлік есепте табыс пен зиян есеп саясатында қаралған
Бұл арада мынаны ескерген жөн: салық есебінде жиынтық
Салық салынатын табысты түзету
Салық төлеушінің салық салынатын табысынан салық салынатын табыстың
әлеуметтік сала объектілерін салық төлеушінің нақты жұмсаған шығыстары;
коммерциялық емес ұйымдарға өтеусіз берілген мүлік;
жеке тұлғаларға Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес берілген атаулы
Мүгедектердің еңбегін пайдаланатын салық төлеушілер салық салынатын табысты
Салық төлеушілер салық салынатын табысты үш жылдан артық
Қызметінің айрықша түрі ауыл шаруашылығына кредит бері болып
Салық төлеушінің амортизациялық аударымдарды есептеп шығаруы, пайдалануға алғаш
Бухгалтерлік және салық есебі арасындағы мәліметтердің теңдігін сақтау
Тұрақты айырма ретінде келесі мысалды келтіруге болады:
бюджетке төленетін айыппұл санкциялары бухгалтерлік есепте жылдық табыстан
нормадан жоғары белгіленген іс-сапар мен өкілділік шығындары бухгалтерлік
марапаттау бойынша шығыстар толық көлемде бухгалтерлік еепте кезең
Уақытша айырма бухгалтерлік табысты есептеген кезде кейбір табыс
материалдық емес активтер мен негізгі құралдар бойынша жасалатын
Бухгалтерлік есепте амортизациялық аударымдар үшін әртүрлі тәсілдер
Тұрақты және уақытша айырма ұйымның есеп саясатына бухгалтерлік
Корпоративтік табыс салығы есептелгенде 7710-«Корпорациялық табыс салығы бойынша
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау.
Нарықтық экономка жағдайында кәсіпорынның шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын табыс
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойынша
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен
3 «НҰР-АЙ» ЖШС-НІҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ТАЛДАУ НЕГІЗІНДЕ АУЫТҚУЛАРДЫ
3.1 Кәсіпорынның шығындарын бақылау және талдау
Жалпы кәсіпорын немесе оның бөлімшелері өндірісінің тиімділігін сипаттайтын
Шығындар есебі мәнінің көпшілік қабылдаған анықтамасы, бұл —
Кәсіпорын өндірісінің шығындар құрылымында кестеге сәкес материалдар шығына
Кесте 7
Кәсіпорынның 2009-2010 жылдардағы шығыстар элементтерінің құрылымы
Көрсеткіштер 2009 жыл 2010 жыл
мың теңге % қорытындыдан
мың теңге % қорытындыдан
Материалдық шығындар 127 977,0 78,1 179321,0 85,0
Еңбекақы шығындары 27116,0 16,5 29745,0 14,1
Төлемдер 541,0 0,33 807,0 0,38
кесте жалғасы
Амортизация 205,0 0,13 225,0 0,11
Басқадай шығындар 8034,0 4,9 997,0 0,47
Шығыстар элементтері бойынша қорытынды
163873,0
100
211095,0
100
Сонымен қатар, кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес шығындарын
Дегенмен, осы жылдарда тұрақты шығындардың қатарына кіретін әкімшілік
Кесте 8
Кәсіпорынның өндірістік және өндірістік емес шығындары
№ Көрсеткіштер 2009 жыл 2010 жыл
мың теңге % қорытындыдан
мың теңге % қорытындыдан
1 Өнімді сатудан түскен кіріс 269226 100 219139
2 Өндірістік шығындар 127987 75,7 139837 62,1
Оның ішінде:
амортизация
100 0,06
105
0,05
аренда 7612 4,5 2450 1,1
жалақы 18981 11,2 20821 9,3
жалақыдан төлемдер 1159 0,7 1033 0,5
кесте жалғасы
жарнама 2000 1.2 2305 1,5
жанар жағар май 8900 5,3 9700 4,3
тасымалдау 8700 5,2 9500 4,2
басқалар 80000 47,3 93162 41.4
3 әкімшілік шығындар 41073 24,3 85257 37,9
оның ішінде:
амортизация
105 0,06
100 0,04
жалақы 8134 4,81 8923 3,9
жалақыдан төлемдер 496 0.29 442 0,2
аренда 6500 3,84 9500 4,2
жанар жағар май 1500 0.89 20000 8.9
тасымалдау 13500 7,9 26492 11,8
басқалар 10808 6,4 20000 8.9
Барлығы 169060 100 225094 100
Бірақ, мұндай тәсіл басқару есебінің даму барысында және
Біздің ойымызша, өндіріске жұмсалған шығындар есебінің маңызын анықтау,
Егер өндіріске жұмсалған шығындар есебі басқару үлгісіне сәйкестендіріліп
Нақты бір кәсіпорынның өндіріске жұмсалған шығындары есебінің негізгі
1) кәсіпорын әкімшілігін басқару шешімдерін қабылдау үшін ақпаратпен
2) болашақтағы экономикалық стратегияны қалыптастыру мен ауыртпашылықтарды
3) дайын өнімді бағалау және қаржылық
4) құрылымдық бөлімшелердің өндірістік қызметінің экономикалық нәтижелерін анықтау
5) ұзақ мерзімді сипатқа ие, өндірістік және технологиялық
Кез келген өнімді (жұмыс, қызмет) өндіру белгілі бір
Өндірілген өнімді калькуляциялау және бағалау үшін шығындар былай
— негізгі — өндірістің технологиялық процесімен тікелей
— үстеме шығындар (өндірісті ұйымдастыру оған қызмет
— тікелей — өнімнің нақты бір түрін өндірумен
— жанама шығындар жекелеген өнім түрлерінің құнына
— кірістік шығындар — қолда бар және
— өткен шығындар, олар келешекте табыс әкелу
— құрамы бойынша;
— түрлері бойынша;
— өндіріс процесіндегі экономикалық рөлі бойынша;
— өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша;
— өндіріс көлемі бойынша;
— шығындардың тиімділігі бойынша.
3.2 Кәсіпорынның табыстылығын бақылау және талдау
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономика-лық пайдалылығы
Табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерін талдау. Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді (жұмыс, қызмет) өт-кізуден
Қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы бойын-ша
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен
Табыстылықтың екінші абсолютті көрсеткіші - жалпы табыс. Ол
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор өндірістік өзіндік
Көптеген кәсіпорындарда өзіндік құнды баптар бойынша талдаумен айналы-сатын,
Шаруашылық жүргізудің тұрақты экономикалық жағдайында жалпы табыс-тың өсуінің
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – таза табыс. Ол
Д = Д - Р
Мұндағы: Д - негізгі қызметтен алынған табыс;
Д - жалпы табыс;
Р - кезең шығындары.
Кесте 9
Кәсіпорын қызметінің нәтижесін сипаттайтын көрсеткіштер, мың теңге
Көрсеткіштер Жыл соңы жжжжжжжжылжыл Жыл басы Өзгеріс
Сатудан түскен түсім 219139 269226 +50087
Өзіндік құн 247689 249835 +2146
Жалпы табыс -28550 19390 +9160
Таза табыс (шығын) -17004 80,9 +17085
Сатудан түскен түсімнің алдыңғы жылмен салыстарғанда 3,4%-ға, яғни
Табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін талдау. Табыстылықтың са-лыстырмалы көрсеткіштеріне нарықтық
Барлық активтердің тиімділік деңгейі (авансталған, жиынтық капитал) мына
Д = Таза табыс / Барлық активтер
Жалпы активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,005
Осылайша жалпы активтердің табыстылық деңгейі (авансталған капитал) кә-сіпорынның
Тәжірибеде ағымдағы активтердің табыстылығы деп аталатын көрсеткіш кеңінен
Д = Д / Т
Мұнда: Т - ағымдағы активтер.
Д - таза табыс.
Д - ағымдағы активтердің табыстылығы.
Ағымдағы активтердің табыстылық деңгейі жыл басында – -0,012
Акционерлік компания құқығында жұмыс істеуші кәсіпорын үшін салынған
Д = Д / С
Мұнда: Д - меншікті капиталдың табыстылығы;
Д - таза табыс;
С - меншікті капитал.
Ол экономикалық және қаржылық талдауда маңызды көрсеткіш болып
Дәл осы көрсеткіш биржада акционерлік компаниялардың акцияларына баға
Меншікті капиталдың табыстылық деңгейі жыл басында – -0,007
Тәжірибеде ұзақ мерзімді активтердің табыстылығы деп аталатын көрсет-кіш
Д = Д / Т
Мұнда: Т - ұзақ мерзімді активтер;
Д - таза табыс;
Д - ұзақ мерзімді активтер табыстылығы.
Ұзақ мерзімді активтердің табыстылық деңгейі жыл басында –
Негізгі өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі мына формула
Д = Д / З
Мұнда: Д - Өндірістік қорлардың табыстылығы;
Д - Таза табыс;
З - Өндірістік қорлар.
Өндірістік қорлардың табыстылық деңгейі жыл басында – -0,04
Сату көлемінің табыстылығы мына формула бойынша есептелінеді:
Д = Д / Д
Мұнда: Д - Сату көлемінің табыстылығы;
Д - Жалпы табыс;
Д - Өнімді (жұмыс, қызметті) өткізуден алынған табыс.
Сату көлемінің табыстылық деңгейі жыл басында – 0,023
Жоғарыда жүргізілген есептеулерден көріп отырғанымыздай кәсіпорын қыз-меті шығынды
3.3 Қаржылық көрсеткіштер негізінде ауытқуларды талдау
Құрамы бойынша бір элементті және кешенді шығындар деп
Шығындардың түрлері бойынша шығындар екі топқа топтастырылады —
Шығындардың экономикалық мазмұнына сәйкес, құрылыс кәсіпорнының өндірістік және
— материалдық шығындар;
— еңбекті өтеуге жұмсалатын шығындар;
— әлеуметтік қажеттіліктерге ақша аударулар;
— құрал-жабдықтардың тозуы (амортизация);
— басқа да шығындар.
Сонымен, пайда болу орны бойынша жіктелетін шығындар жиынтығы
Кәсіпорынның басқару есебінің ақпаратын пайдалану арқылы шығындарына талдау
Кесте 10
Өндірістің бюджеттік (жоспарлы) және нақты көрсеткіштері
Көрсеткіштер Негізгі бюджет Факт
Табыс 226613357 219139032
өзгермелі шығындар 197896456 247689692
Оның ішінде:
тікелей материалдық 127977000 179321576
еңбек шығындары 18960780 20821000
тікелей басқада 570890 456900
Жалпы табыс 3506705 4170980
Тұрақты шығындар барлығы 78790560 86254746
кесте жалғасы
Оның ішінде:
еңбек шығындары
856700
9365000
өндірістік үстеме шығындар 37500000 41500000
басқару шығындары 6500700 6500900
Пайда\Залал сатудан 3500000 -17004038
Дегенмен, кәсіпорынның нақты шығындары мен бюджет бойынша шығындарын
Үстеме шығындар өз кезегінде өндірістік және өндірістік емес,
Кәсіпорынның нақты шығындары мен бюджет бойынша шығындарын салыстыру
Кесте 11
Негізгі және өзгертілген бюджеттердің ақпараттары және нақты орындалуы
Көрсеткіштер Негізгі бюджет Өзгертілген бюджет Факт
сату көлемі 275 270 250
табыс 276790850 24800650 226613357
Өзгермелі шығындар 219508900 217000560 197896456
оның ішінде:
тікелей материалдық 127977000 15500790 179321576
кесте жалғасы
еңбек шығындары 18960780 19770660 20821000
тікелей басқада 570890 54550660 456900
Жалпы табыс 3506705 3700900 4005600
Тұрақты шығындар барлығы 78790560 83450790 86254746
Оның ішінде:
еңбек шығындары
856700
90890670
9365000
өндірістік үстеме шығындар 37500000 39660990 41500000
басқару шығындары 6120700 6450570 6500900
Пайда\Залал сатудан 3500000 1200000 520000
Бюджеттің нақты көрсеткіштері мен өзгертілген бюджет көрсеткіштерін келесі
тікелей басқада шығындар бойынша келеңсіз ауытқуларды анықтауға;
өзгермелі шығындардың сату көлемінің өзгеуіне қарамастан оң ауытқуын
Нақты көрсеткіштер мен бюджет көрсеткіштерінің арасында болатын ауытқулардың
Көлем бойынша ауытқу. Негізгі және өзгертілген бюджеттердің көрсеткіштерін
Өзгертілген бюджеттен ауытқуы. Өзгертілген бюджет пен нақты көрсеткіштердің
Кесте 12
Кәсіпорынның 2010 жылдағы өндірісті және басқаруды қызмет көрсету
Кезең Жоспар, мың теңге Факт, мың теңге Үнемдеу
Шығындалу(+) Ауытқу,%
1 2 3 4
Қаңтар 312,5 345,8 +33,3 +9,6
Ақпан 312,5 340,4 +28,1 +8,4
Наурыз 312,5 350,7 +37,3 +9,8
кесте жалғасы
Сәуір 312,5 300,5 -12,0 -3,9
Мамыр 312,5 390,3 +68,7 +17,6
Маусым 312,5 330,2 +16,7 +5,7
Шілде 312,5 365,7 +53,8 +15,4
Тамыз 312,5 340,5 +28,0 +8,0
Қыркүйек 312,5 350,5 +37,2 +9,7
Қараша 312,5 310,3 -2,2 -0,7
Қазан 312,5 378,1 +66,4 +16,4
Желтоқсан 312,5 345,8 +33,3 +9,6
Жиынтығы 3750,0 4150,0 +400
Мердігерлік құрылыс кәсіпорнының шығындары келесі баптар бойынша топтастырылады:
— материалдар;
жұмысшының еңбегін өтеуге кеткен шығындар;
— құрылыс машиналары мен тетіктерін ұстау мен пайдалану
— үстеме шығындар;
— өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы.
Өндіріс процесіндегі экономикалық рөлі бойынша шығындар негізгі және
— негізгі шығындар — өндірістің технологиялық процесімен тікелей
— қосымша шығындар — өндірісті ұйымдастыру мен оған
Өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша тікелей және
Өндіріс көлеміне байланысты айнымалы (өзгермелі) және тұрақты деп
Мердігерлік құрылыс кәсіпорнының шығындары келесі баптар бойынша топтастырылады:
— материалдар;
жұмысшының еңбегін өтеуге кеткен шығындар;
— құрылыс машиналары мен тетіктерін ұстау мен пайдалану
— үстеме шығындар;
— өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы.
Өндіріс процесіндегі экономикалық рөлі бойынша шығындар негізгі және
— негізгі шығындар — өндірістің технологиялық процесімен тікелей
— қосымша шығындар — өндірісті ұйымдастыру мен оған
Өнімнің өзіндік құнына жатқызу тәсілі бойынша тікелей және
Өндіріс көлеміне байланысты айнымалы (өзгермелі) және тұрақты деп
мен негізгі материалдардың шығындарын, негізгі өндірістік жұмысшылардың еңбекақысын,
Тұрақты шығындар — өнім өндірісі көлемінің өзгеруіне байланысты
— толық өндірістік өзіндік құн — баға белгілеу
— тікелей (жартылай) өндірістік өзіндік құн —
— жауапкершілік орталықтары бойынша өзіндік құн —
Құрылыс өнімдерінің толық өзіндік құнына өндіріске кеткен барлық
Құрылыс кәсіпорындарының барлық жауапкершілік орталықтары бойынша өзіндік құн
Соңғысын өнімге қоса тіркелген қағаз (накладной) арқылы қоймаларда
Контроллингті енгізерде шот қызметкерлерінің, басқару құрамының кәсіпкерлердің ділін
Контроллингті бақылаумен және тексерумен теңестіруге болмайды.
Контроллинг жүйесінде есеп пен шығындарды, шаруашылық және қаржылық
Талдау бухгалтерлік есеп беру мәліметтеріне негізделеді. Жоспарлы қызмет
Күрделі өндірісте контроллинг технологиялық тізбек бойынша бөлінеді. Осылайша,
Контроллинг жауапкершілік орталықтары бөлімшелердің өндірістік өткізу шығындарын талдаудан
Бухгалтер - тексеруші жаңа инвестициялар, жаңа тауарлар мен
Басшыға ақпарат, қаржылық жоспардың (бюджет) елеулі көрсеткіштері мен
Контроллинг - кәсіпорынның түпкілікті мақсатын жүзеге асыратын процесті
- ақпараттық - шешімдерді қабылдау мен оны үйлестірудің
- басқарушылық – кәсіпорынның түпкілікті мақсатына жету міндеттері
- бақылаушылық – кәсіпорын мен оның бөлімшелерінің жұмысының
Контроллингтің міндетті іс - қызмет саясы оның басқару
Осылайша кәсіпорынды басқаруға қажетті барлық ақпаратты бухгалтерлер дайындайды,
Әр түрлі мемлекеттердің экономикалық кеңістігінің қосылуы салдарынан "басқару
Нарықтық қатынастардың шапшаң дамыған кезінде басқарудың рөлі өседі;
Неміс кәсіпорындарын басқару теориясы мен практикасында басқару есебі
Осылайша, басқару есебі нарықтық процестерді дамыту мен тереңдету
Басқару есебі жинау, тіркеу және ақпаратты жинақтап қорыту
Мұндай жүйе бөлігін басқару есебі, пайда басқармасы немесе
Нарықтық қатынастардың шапшаң дамыған кезінде басқарудың рөлі өседі;
Неміс кәсіпорындарын басқару теориясы мен практикасында басқару есебі
Осылайша, басқару есебі нарықтық процестерді дамыту мен тереңдету
ҚОРЫТЫНДЫ
Қорыта келгенде, қазіргі экономикалық жағдай кәсіпорындарға микроэкономикалық деңгейде
Жоспарлау көмегімен шығындарды басқару арқылы пайданы көп табу
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын өз бетінше жоспарлауды,өндірістік бағдарламаларды
Мұндай ақпараттармен бюджеттеу және басқарушылық (өндірістік) есеп қамтамасыз
Кәсіпорынның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономи-калық пайдалалығы
Бұл дипломдық жұмыста контроллинг, шығындар, табыстар және оны
Контроллингті жеткілікті дәрежеде ұйымдастыру арқылы еңбек жағдайын жақсарту,
Тапсырыс берушілердің санын көбейту үшін жарнамалар жасау;
Өндірістік және бос тұрған бөлімшелерді жалға беру;
Көлік құралдардың пайдаланудың оптималды жолдарын табу;
Кадрлардың ағымдылығын тоқтату;
Табыстардың аудитіне тоқталсақ ұйымда ішкі бақылауды ұйымдастыруды барынша
Дипломдық жұмыс бюджеттеу теориялық және тәжірибелік тұрғыдан
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің
Өндірістік өзіндік құнның калькуляция баптары бойынша мәліметтері коммерциялық
Осылайша, біз кәсіпорын шығыстарының негізгі салыстырмалы көрсет-кіштерін қарастырып,
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Андреев В.А. Практический аудит - М.Экономика, 2004
Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілігі бар серіктестіктер туралы.
Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары.- Алматы Корпорация «КАРАНА-ЮСАНД», 2008
Қаржылық есептіліктің Ұлттық №1 және №2 стандарттары.
Байдаулетов М., Байдаулетов С.М.Аудит, Қазақ университеті. 2004ж-226б.,
Дюсембаев К.Ш. Аудит и анализ в системе
«Нұр-Ай» ЖШС-нің Жарғысы
«Нұр-Ай» ЖШС-нің қаржылық есебі.
Дюсембаев К.Ш.,Төлегенов Э.Т., Жұмағалиева Ж.Г. Кәсіпорынның қар-жылық жағдайын
Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н., Құдайбергенов Н.А., Жантаева А.А.
Ковалев В.В., Волкова О.Н. Анализ хозяйственной деятельности предприятия,
Козлова Г.Н. Бухгалтерский учет в организациях, М.,
Бухгалтерский учет и аудит № 4
бухгалтерского учета, М., Финансы и статистика. 2000г-543с.,
Радостовец В.К., Ғабдуллин Т.Ғ., Радостовец В.В., Шмидт О.И.
Радостовец В.К., Шмидт О.Н. Особенности бухгалтерского учета, Центр
ТөлегеновЭ.Т. Бухгалтерлік ақпарат жүйелері, А., Экономика.
Укашев Б.Е., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп теориясы, А.,Ұлағат
Бюллетень бухгалтера № 18 (196), 2005г.
Бухгалтерский анализ: Пер. с англ. - К.: Торгово-издательское
Введение в бухгалтерское дело:Пер.с англ.Торгово- издательское бюро, 1994.
Методические рекомендации по составлению финансовой отчетности. Утверждены директором
Анализ хозяйственной деятельности в промышленности: Учебник./ И.А.Богдановская, -
ҚОСЫМШАЛАР
А ҚОСЫМШАСЫ
«НҰР-АЙ» ЖАУАПКЕРШІЛІГІ ШЕКТЕУЛІ СЕРІКТЕСТІГІНІҢ ТЕХНИКО-
ЭКОНОМИКАЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІ
Көрсеткіштер 2008 жыл 2009 жыл 2010 жыл 2010
(+,_)
Өнімді(қызмет көрсету мен жұмыс) сатудан түскен табыс, теңге
Өнімді(қызмет көрсету мен жұмыс) сатуға жұмсалған шығын, теңге
Жалпы табыс, теңге - 19390718 -28550660 +9159942
Кезең шығындары, теңге 121728488 41506066 86254746 44748680
Ағымдық активтердің құны, теңге 6919000 12041586 17728135 5686549
Дебиторлық қарыздар, теңге - - -
Кредиторлық қарыздар, теңге 155137451 8331693 14813385 6481692
Негізгі құралдардың жылдық құны, теңге 294951 1620130 705570
Жұмысшылардың орташа тізімдік саны, адам 45 47 52
Еңбекақы қоры, теңге 20569001 23274355 25809731 2535376
Орташа айлық еңбекақы, теңге
Еңбек өнімділігі, теңге
Қор қайтарымдылығы, теңге
Таза табыс, мың теңге -51140 80857 -17004038
Рентабельділік деңгейі,%
67
13
Құрылыс ұйымдарының өзіне түсетін құның төмендету резервтері
Нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның ағымдағы шығындарының құрамы мен құрылымын анықтау және соны тиімді басқаруды, оның өзіндік құнын төмендету жолдарын теориялық жағынан қарастыру және оны талдау
Шығындардың экономикалық мәні
Кәсіпорын қызметінің нәтижелері
Кәсіпорынның өндіріс шығындары
Шығындар және олардың баға қалыптастырудағы рөлі
Өндірістік шығындардың жіктелуі
Кәсіпорынның өндіріске, жұмысқа, өнімді өткізуге, сатуға кеткен шығындары
Өндірістік шығындарды есепке алу әдістері
Кәсіпорынның өндіріске, өнімді сатуға жұмсалған және басқа да шығындары