Полиподиопсидтер класы
Мазмұны
Кіріспе.............................................................................................................. 3
I Негізгі бөлім
1.1 Папоротниктәрізділер бөлімінің жалпы сипатамасы және классификациясы......4-8
1.2 Аневрофитопсидтер класы ...................................8-10
1.3 Археоптеридопсидтер класы ...........................10-12
1.4 Кладоксилопсидтер класы..................................................................................... ..12-13
1.5 Зигоптеридопсидтер класы ............................................................13-15
1.6 Офиоглоссопсидтер немесе жылантіл папоротниктер класы ...... 15-18
1.7 Маратиопсидтер класы .......................................................... 19-25
1.8 Полиподиопсидтер класы ....................................................... 26-27
1.8.1 Полиподиумдар немесе қырықаяқ папоротниктер тұқымдасы ....................................................27-31
1.8.1.1Леписорус туысы ..........................32-36
Қорытынды.......................................................................................................
Пайдаланған әдебиеттер тізімі............................................................
Кіріспе
Қазіргі кезде олардың түрлерінің саны 10 мыңнан астам. Папоротник
Папоротниктердің алғашқы тамыры, сабағы және жапырағы пайда болған соң,
1.1 Папоротниктәрізділер бөліміне жалпы сипаттама.
Папоротник тәрізділер өзінің жас шамасы жағынан риниофиттерден, псилот тәрізділер
Папоротниктәрізділердің сабақтары алуан түрлі болады. Көп жағдайда сабақтары жер
Папоротниктердің спорангийлері жапырақтың астыңғы жағында көп мөлшерде жетіледі. Сиректеу
Спорангийлері не кәдімгі вегетативтік жапырақтарында, немесе ерекше спора түзетін
Пісіп жетілген спорангийлер өздерінің ашылуын қамтамасыз ететін қабырғаларында арнайы
Әр түрлі споралы папоротник тәріздердің өкілдерінің өте қарапайым болып
Ертедегі папоротник тәрізділердің спорофиттері, діңдері колоны тәрізді бұтақтанбайтын, радиальды
Папоротниктәрізділердің басқа жоғарғы сатыдағы споралы өсімдіктерден айырмашылығы сол, олар
Папоротниктәрізділер бөлімінің көбеюі.
Гаметофиті көп жағдайда қос жынысты қоңыржай климатты зоналарды өсетіндерінде
Гаметофит ылғалды жерде өсуге бейімделген. Ұрықтануы сумен байланысты. Жапырақтың
Архегонийдің құрылысы әдеттегідей құмыра тәрізді, оның төменгі кеңейген бөлігі
Гаметофиттері спорангилерінің ішінде пайда болады. Олардың әрқайсысы екі вегетативтік
Папоротниктәрізділер бөлімінің жіктелуі.
Бөлім жеті кластан тұрады: аневрофитопсидтер, археоптеридопсидтер, кладоксилопсидтер, зигоптеридопситер, офиоглосопсидтер,
Полиподиопсидтер класына 270 туыс, 10 000-дай түр жатады. Өмірлік
Аневрофитопсидтер (Aneuropytopsida). Бұл өте ежелде пайда болған топ. Оның
Археоптеридопсидтер (Arhaeopteridopsida). Бұл кластың девон дәуірінің ортаңғы кезеңінің соңғы
Кладоксилопсидтер класы (Кладоксилопсиды). Аневрофитопсидтер класының өкілдері секілді девон дәуірінің
Зигоптеридопсидтер класы (Зигоптеридопсиды). Бұл кластың өкілдері осыған дейінгі үш
Офиоглоссопсидтер немесе жылантіл папоротниктер класы (ужовниковые или офиоглоссопсиды). Қазіргі
Маратиопсидтер (Marattiopsida). Қазіргі кезде кездесетін папоротниктер, олардың геологиялық тарихи
Полиподиопсидтер (Polypodioрsida). Полиподиопсидтер лептоспорангиатты папоротниктердің тобын құрайды. Оларға шамамен
Полиподиопсидтер жер бетінің барлық жерлерінде кездеседі алайда олардың түрлерінің
Қоңыржай климатты облыстарда папоротниктердің рөлі онша жоғары емес. Бұл
Полиподиопсидтер 3 класс тармағынан тұрады, Polypodiidae класс тармағына жер
Полиподилер класс тармағы (полиподийды) - Polypodiidae.
Бұл класс тармағы мынадай 4 қатардан тұрады: Осмундалар (Osmundales),
Осмундалар қатары (Осмундовые).
Осмундалар қатары бір ғана осмундалар тұқымдасынан тұрады.
Осмундалар тұқымдасы (Осмундовые). Осмундалар қазіргі кезде кездесетін папоротниктердің ертеде
1.2 Аневрофитопсидтер-Aneuropytopsida-Аневрофитопсиды. Бұл өте ерте пайда болған топ, оның
Осы класқа жататын өсімдіктердің нағыз жетілген жапырағы болмаған. Тек
Птилофитонның (Ptilophyton) өкілдерінің қазба-қалдықтары Европа мен Азияда девон дәуірінің
Барлық папоротниктердің бұтақтарының ішкі құрылысы өте қарапайым және барлық
Протоптеридиумның (Р. Hostimense) бірқатар түрлерінің жекелеген жалпақ бұтакшалары, қазіргі
1.3 Археоптеридопсидтер (Arhaeopteridopsida).
Бұл кластың өкілдері девон дәуірінің ортаңғы кезеңінің соңғы қабаттарынан
Бұтақтарының анатомиялық құрылысы неврофитопсидтердегідей протостельді емес, сифоностельді болып келеді.
Спорангийлері үлкен, қауырсынды тілімделген, спорофиллдерінде бір немесе екі қатарға
Бұл класс бір ғана археоптеридопсидтер (Archaeopteridales) қатарынан тұрады. Қатардың
Басқа туыстарынан, мысалы таскөмір дәуірінде өмір сүрген Rhacopteris-тің жапырағының
1.4 Кладоксилопсидтер класы
Аневрофитопсидтер класының өкілдері секілді девон дәуірінің алғашқы кездерінің соңына
1.5 Зигоптеридопсидтер класы Бұл кластың өкілдері осыған дейінгі үш
1.6 Офиоглоссопсидтер немесе жылантіл папоротниктер класы (ужовниковые или офиоглоссопсиды).
Жылантіл папоротниктері кішкентай шөптесін өсімдіктер. Олардың сабағы (тамырсабағы) жердің
Тамырсабағының құрылысы диктиостельді болады (7-сурет). Стельдің жекелеген бөлігі (меристель)
Шар тәрізді спорангийлері көп қабатты қабықшалармен (қабырғалармен) қапталған болып
Жылантіл папоротнигінің өскіншелері (заростки:) түссіз болады, олар жердің астында
Өскіншенің құрылысы радиальды болады және паренхималық клеткаларадан тұрады. Өскіншеде
Өскішеде көптеген антеридийлер мен архегонийлер пайда болады (7-сурет).
Шоқшабас папоротник туысына (Botrychium) жер бетінің барлық жерінде кездесетін
БОР-дың ормандарында, ылғалы мол шалғынды жерлерде, жапырақ тақтасы бір
Воtrychium-ның сабағында камбий шеңбері бар. Камбий сабақтың ортасына қарай
Жылантіл папоротниктерінің қазба түріндегі қалдықгары, тек кайнозой эрасының үшінші
1.7 Маратиопсидтер (Marattiopsida). Қазіргі кезде кездесетін папоротниктер, олардың геологиялық
Жас жапырақтары барлық уақытта спираль тәрізді шиыршықталып бұралған болып
Бұл класс мараттиялар (Marattiales) деп аталынатын бір қатардан тұрады.
Палеозой эрасының таскөмір және перм дәуірлерінде мараттиялар жер бетінің
Қазіргі кезде мараттиялар ылғалды тропикалық ормандарда сақталған. Олар
Мараттия туысына (Marattia) тропикалық аймақтардың барлығында кездесетің 60-тай
Мараттиялар сырт қарағанда біздің елде кең тараған лептоспорангиатты папоротниктерге
Мараттиялардың тамырлары өте жуан, сабақтардан кететін қосалқы тамырлар. Сабақтары
Мараттиялар осы ерекшеліктерімен ашық тұқымдылардың ішіндегі
саговниктерге ұқсас болып келеді. Спорангийлері жапырақтарының астыңғы жағында пайда
Мараттиялардың нағыз жамылғысы (индузий) болмайды: көптеген түрлерінің синангийлерінің түп
Спорангийлерінің қабырғалары көп қабатты болады. Спорангийлердің қуысында тапетумның клеткаларының
Пісіп жетілген спорангийлер тік жарықшақтары арқылы қақырайды. Споралары өте
Қытайдың Оңтүстік Батысындағы (Юнь-ань) муссонды ормандарда, Тайваньда және Солтүстік
Тамырсабақтың мұндай типі кристенсения (Christensenia) туысына тән. Бұл туысқа
Данея туысында (Danaea) 30-дай түр бар. Басқа мараттиялардан олардың
Мараттиялардың гаметофиттері қара-көк түсті, диаметрі 1-3 см аспайтын пластинкалар.
Өскіншенің төменгі жағынан ризоидтары кетеді. Өскіншелері қос жынысты болады.
Ұрықтанған жұмыртқа клеткасынан ұрық жетіледі. Дамып жетілген ұрықта сабақтың
Өсе келе ұрық өскіншенің ткандарын жарып шығады. Нәтижесінде өскіншенің
Жоғарыда келтірілген сиппатамаларға жүгінсек мараттиялардың қазіргі кездегі туыстары бір-
1.8 НАҒЫЗ ПАПОРТНИКТЕР НЕМЕСЕ ПОЛИПОДИОПСИДТЕР КЛАСЫ (ПОЛИПОДИОПСИДТЕР) -
Полиподиопсидтер лептоспорангиатты папоротниктердің тобын құрайды. Оларға шамамен 270-тей туыс,
Полиподиопсидтер жер бетінің барлық жерлерінде кездеседі, алайда олардың түрлерінің
Қоңыржай климатты облыстарда папоротниктердің ролі онша жоғары емес. Бұл
Полиподиопсидтер класы 3 класс тармағынан тұрады: Роlypodiidae класс тармағына
Полиподиумдар қатары (полиподиевые) - Polypodiales
Бұл қатарға мынадай 5 тұқымдас жатады: глейхениялар (Сleicheniасеае), матониялар
Полиподиумдар немесе қырықаяқ папоротниктер тұқымдасы
Леписорус туысы (Іеріsorus)
1.8.1 Полиподиумдар немесе қырықаяқ папоротниктер тұқымдасы
(полиподиевые или многоножковые) - Polypodiaceae
Полиподиумдар папоротниктердің ішіндегі ең көптарағандарының бірі: оларға 50 туыс
Тұқымдастың негізгі белгісі болып жапырақ тақтасының астыңғы бетінде эллипс
Тұқымдастың қазба түрінде табылған өкілдері триастың соңғы қабаттарынан белгілі.
Эпифитті полиподиумдардың өсетін ортасының ерекшеліктерін анықгауда олардың ылғалдық жетіспеуіне
Дринариялар тұқымдас тармағына дринария (Drynaria) туысы жатады. Бұл полеотропикалық
Полиподиум тұқымдас тармағында полиподиум немесе қырықаяқтылар (Роlypodium) деген бір
Туыстың түрлері тропикалық ормандарда, сиректеу субтропикалық және қоңыржай климатты
Кәдімгі полиподиумның (Р. vuigare) және оңтүстік полиподиумның (Р. australe)
Микросориумдар тұқымдас тармағына микросориум (Місгоsorium) туысы жатады. Бұл туыста
Оранжереяның жагдайында қанат тірсекті микросориумды қырыкаяқ папоротниктер секілді тамырсабақтарын
1.8.1.1 Леписорус туысы (Іеріsorus)
Туысқа Азияда таралған 25-тей түр жатады. Бұл кішілеу топырақ
Леписорус топырақта, жар тастардың жарықшақтарында, ағаштардың діңдерінде, бұтақтарында өседі
Сальвиниялар класс тармағы (сальвинииды) - Salvinidae
Сальвиниялар қатары (сальвиниевые) - Salviniales
Сальвиниялар тұқымдасы (сальвиниевые) - Salviniaceae
Қазіргі кезде кездесетін сальвиниялар (Salvinia) бір кездердегі, шамасы мезозой
Сальвиниялардың басым көпшілігі тропикалық және субтропикалық елдердің тұщы суларын
Бір жылдық қалқыма сальвиниядан басқа түрлерінің барлығы жіңішке, бұтақталған
Сальвинияның нағыз тамыры болмайды
Сабақтың ортасында шеңберлі өткізгіш шоғы болады (14-сурет). (85,3-сурет); оның
Ксилеманы електі түтіктерден және тін (луб) паренхимасынан тұратын флоэма
Жапырақта да екі қабатпен орналасқан көптеген ауа қуыстары (камеры)
Жапырақтың жоғарғы бетінде қабықшалары балауызбен жабылған дөңгелек клеткалардан тұратын
Сабақтағы секілді, жапырақтында астыңғы бетінен көп клеткалы қоңырлау түсті
Спорангийі бір қабат қабықшамен қапталған. Одан әрі бір қабат
Мегаспорангийде көптеген мегаспоралар пайда болады, бірақ олардың біреуі ғана
Қорытынды
Папоротник тәрізділер өзінің жас шамасы жағынан риниофиттерден, псилот тәрізділерден
Маңызы. Папоротник тәрізділер көптеген өсімдіктер қауымдастығының әсіресе тропикалық, субтропикалық
Классификациясы. Бөлім 7кластан тұрады : аневрофитопсидтер (Aneurophytopsida), археоптеридопсидтер (Archaeopteridopsida),
Полиподиопсидтер класына 270туыс, 10000- дай түр жатады. Өмірлік формасы
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Мухитдинов Н.М., Бегенов А.Б., Айдосова С.С. Өсімдіктер морфологиясы
2. Мухитдинов Н.М., Бегенов А.Б., Айдосова С.С. Өсімдіктер морфологиясы
3. Абдрахманов О.А. Өсімдіктер систематикасы. Алматы. 2003.
4. Ә. Аметов. Ботаника . Алматы Дәуір 2005ж.
5. Мухитдинов Н.М. Қазақстан биоресурстары Алматы. «Қазақ университеті» 2009,
6. Қалекенов Ж.Ө. Өсімдіктер физиологиясы. Алматы, 2004. 456
7.Е. Ағелеуов, К. Дөненбаева, К. Агитова, С. Иманқұлова. Ботаника:
8. Комарницкий Н.А, Кудряшов. идр. Ботаника Систематика растений :
9. Поиск и создание методов получения
10. Развитие фитохимии и перспективы
11.Н. Мухитдинов, Ә. Бегенов, С. Айдосова. Өсімдіктер морфологиясы мен
12. Интернет жүйесі: http://www.yandex.ru
13. Интернет жүйесі: http://www.wiki.kz
14. Интернет жүйесі: http://www.google.kz
15. А.Е. Васильев и др. Ботаника: Морфология и анатомия
Папоротниктәрізділер бөлімінің жалпы сипатамасы және жіктелуі
Офиоглоссопсидтер немесе жылантіл папоротниктер класы
Кладофоралы балдырлар қатары
Жасыл балдырлардың табиғатта таралуы
«Су жағалап өсетін қырықбуындар және папоротниктер»
ПАПОРОТНИК ТӘРІЗДІЛЕР БѲЛІМІ (ПАПОРОТНИКОВИДНЫЕ) POLYPODIOPHYTA
Жоғары сатыдағы өсімдіктер систематикасы
Төменгі сатыдағы өсімдіктер систематикасы
БОТАНИКА ПӘНІ БОЙЫНША ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН
Төменгі сатыдағы өсімдіктер – Thalloвionta