Иран мәселесі
Жоспар
Кіріспе................................................................................................................
І тарау. Халықаралық қатынастардың қазіргі кездегі ахуалы...............
1.1. Өркениет арасындағы қақтығыс......................................................
1.2. Қырғи қабақ соғысынан кейінгі АҚШ-тың сыртқы саяси
стратегиясы.........................................................................................
1.3. Иран мәселесі........................................................................................
ІІ тарау. Шығыс Азиядағы халықаралық қатынастар.............................
2.1. ХХІ ғасыр – Қытай ғасыры................................................................
2.2. «Күн шығыс мемлекеті».....................................................................
2.3. КХДР проблемасы................................................................................
ІІІ тарау. Қазақстанның қазіргі халықаралық қатынастар жүйесіндегі орны.....................................................................................................................
3.1. Қазақстан және Қытай......................................................................
3.2. Қазақстан мен Ресей...........................................................................
3.3. Азиядағы саяси ойынның бас төрешісі.............................................
Қорытынды.........................................................................................................
Қолданылған әдебиет........................................................................................
Кіріспе
Әлемде қақтығыстардың негізгі қайнар көзі ретінде экономика мен
Халықаралық қатынастар тарихына көз салсақ, ондағы әрекеттенушілердің (державалар)
1 сверхдержаваның болуы (Ежелгі Египет, Персия, Ежелгі Қытай,
17-18 ғасырларда халықаралық аренада «Антанта» (Англия, Франция,
екі сверхдержава – КСРО мен АҚШ арасындағы қақтығыс
биполюстін жойылуы;
Орта Азияда жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы аймақтағы
«Түлкінің жүні өзіне жау» дегендей қазба ресурстарға толы
Евразия алдағы жылдары әлемдік саясаттың тоғысар тұсы болады.
Қытайдың демографиялық және экономикалық дамуы біраз елдердің есін
І тарау. Халықаралық қатынастардың қазіргі кездегі дамуы
1.1. Өркениет арасындағы қақтығыс
Дүниежүзілік саясат жаңа кезеңге өтуде және көптеген ойшылдар
Осы заманның американ социологы С. Хантингтон қазір әлемде
С. Хантингтонның (Гарвард университеті қарамағындағы, Дж. Олин атындағы
Өркениеттер қақтығысын қорытындылай келе, ол мынадай қорытынды жасайды:
өркениеттер арасындағы қарама-қайшылықтар мүмкін және маңызды;
өркениеттік сана-сезім дами түседі;
идеологиялық және басқа да конфликттердің орнына, әлемдік қақтығыстың
батыс өркениетінің ішінде тарихи ойын болған халықаралық қатынастар
саясат, экономика, қауіпсіздік саласындағы тиімді халықаралық институттар өркениеттер
әлемдік соғыстардың потенциалді қайнар көзі ретінде әр түрлі
дүниежүзілік саясаттың негізін Батыс елдері мен қалған әлем
Өзінің мақаласында («Өркениеттер қақтығысы») Хантингтон Батыс елдерін ынтымақтастыққа
Европа мен Солтүстік Америка өркениеттер арасындағы ынтымақтастықты нығайту;
Батыстың құрамына Шығыс Европа мен Латын Америка мемлекеттерін
Жапония мен Ресеймен ынтымақтастықты қолдау және дамыту;
өркениет ішіндегі болатын жергілікіті (локальді) қақтығыстардың ауқымды көлемді
Батыстың әскери күшінің қысқартылуын болдырмау және оның
Ислам және конфуциялық мемлекеттер арасындағы даулар мен қақтығыстарды
батыс құндылықтары мен мүддесіне жақындау тұрған елдерге
халықаралық жүйеде батыс мүдделері мен құндылықтарын қорғайтын және
Халықаралық қатынастардың дамуы жөнінде Ф. Фукуяманың альтернативтік
ХХІ ғасырда әлем екі жаққа қақ жарылып, дамыған
Либеральді өркениеті бар мемлекеттер «тарихты жасауға» монопольді құқығы
«Периферияның» мақсаты – орталыққа энергия тасымалдауыштарды тасымалдау және
Халықаралық қатынастар тарихына көз салсақ, ондағы әрекеттенушілердің (державалар)
Адамзат мемлекеттік тарихының бастапқы кезеңі – әскери күші,
17-18 ғасырларда халықаралық аренаға бірден бірнеше мемлекеттер енген
Қазан революциясынан кейін, әлемнің биполярлігі сақталды. Бірақ, бұл
1991 жылы «Қырғи қабақ» кезеңі аяқталды. Әлемнің енді
1.2. Қырғи қабақ соғысынан кейінгі АҚШ-тың сыртқы саяси
«Қырғи қабақ» аяқталғаннан кейін, АҚШ әлемдік үстемдікке ие
1989 жылғы желтоқсанда АҚШ пен КСРО мемлекет басшыларының
Дж. Буш әкімшілігі Ирак, Иран, Солтүстік Кореяны «зұлымдық
2001 жылы 11 қыркүйекте АҚШ сыртқы саясатында жаңа
АҚШ әлемнің әр аймағына өзінің ұлттық мүддесіне байланысты
АҚШ-тың экономикалық мүддесіне мұнай саясаты ерекше орын алады.
АҚШ бұрынғы қарсыластары – ТМД және Шығыс Еуропа
АҚШ-тың әскери шығындары 2003 жылы 400 млрд. долларға
Қоғамдық пікір жүргізген Еуропаның 23 мемлекетіндегі қөз-қарас бойынша,
АҚШ соңғы жылдары өңірлердегі қақтығыстар мен жанжалдарға байланысты
1.3. Иран мәселесі
Бүгінде, әлем бұқаралық-ақпарат құралдары беттерінде Иран тақырыбы жиі
Жалпы, Иранның ядролық (атом) бағдарламасы Реза Пехлеви шахтың
Қазіргі кездегі бар мәліметтерге қарап, мынадай сұрақ туады:
Бүгінгі XXІ ғасырдағы Иран АҚШ пен Еуроодақ елдеріне
Кейбір дерек көздеріне қарағанда, Пентагон Иранды басып кірудің
Бірінші Ирак нұсқасы: Иракқа басып кіргендей Иранға жорық
Екінші нұсқа: «Югославия сценарийін» қайталау. Ирандағы ядролық және
Бұдан өзге де Батыс сарапшылары келтірген нұсқалар бар.
Атап айтсақ, «Корея сценарийі». Бұл өте ақылға қонымды
ІІ тарау. Шығыс Азиядағы халықаралық қатынастар
2.1. ХХІ ғасыр – Қытай ғасыры
Осыдан 55 жыл бұрын Қытай Халық Республикасы құрылды.
Бұл елдің ресми тарихнамасындағы 1949 жылы Қытай Халық
Қытай бүгінгі күндегі даму шарықтауын өз тарихында әлі
Одан бөлек, Қытайдың «кешенді мемлекеттік қуаты» күшейе түсуде
Қазіргі Қытай әлемдегі шоқтығы биік елдерге жатады. Бүгінгі
«Қытай саясаты әлемді соғыссыз-ақ табан астына салып билеуге
БҰҰ сарапшылардың айтуынша, ХХІ ғасыр – Қытай ғасыры
2.2. «Күн шығыс мемлекеті»
Қазіргі кезде, «күн шығыс мемлекетінің» дамуы мен өркендеуі
1945 ж-ң тамызында Жапонияның оккупациясы басталды. Ол 7
Президент Н. Назарбаев: «Шығыс - әр қилы өркениеттер
1977 жылы Жапонияның сол кездегі премьер-министрі Такэо Фукуда
Д. Коидзуми ескі доктринаның негізін өзгертпестен жаңа ұстаным
Жапонияның ұлттық қорғаныс басқармасының міндеттері: елдің егемендігі мен
Жапонияның сыртқы саясатының мақсаты – елдің аумақтық тұтастығын,
Жапонияның ұлттық қауіпсіздігін қамтамасыз ету тұжырымдамасында қарулы күштерге
Қазіргі кезде жапон саясатшыларын ойландыратын мәселелер: болашақта АҚШ-тың
2001 жылғы 11 қыркүйектегі АҚШ-тағы террорлық актіден кейін
Жапония дипломатиясының ерекшелігі – Азия қауіпсіздігінің негізі –
Жапонияның үкімет басшысы болып Д. Коидзумидың орнына 2006
2.3. КХДР проблемасы
КХДР сыртқы саясаты туралы бірер сөз: АҚШ президенті
Бұған себеп болған тағы бір жағдай: 1994 жылы
ІІІ тарау. Қазақстанның қазіргі халықаралық қатынастар жүйесінде
3.1. Қазақстан және Қытай
Казақстан Республикасының Президенті Н.Ә. Назарбаев өзінің қазақстан халқына
Қазақстан - Ресей мен Қытайдай әлемдік державалар арасында
1996 жылы сәуірде Шанхайда ҚХР, РФ, ҚР, Қырғызстан
Қазақстан мен Қытай катынастарын зерттеудегі қалыптасқан тарихнаманы шартты
Автордың пікірінше XX ғасырдың 70-80 жж.. жарық көрген
Орта Азияда жаңа тәуелсіз мемлекеттердің пайда болуы аймақтағы
Американдық зерттеуші Т.Фуллердің пікірінше өзгерген геосаяси жағдайда ҚХР
Қазақстан мен Қытайдың жаңа геосаяси кеңістіктегі орнына екі
КСРО ыдырағаннан кейін шекара мәселесі Ресей-ҚХР және ҚХР-Қазақстан
Ресей 1992 жылы Амур мен Уссури аймағындағы 600-ге
Қазақстан-Кытай арасыңдағы шекараны анықтау мәселесі 1992 жылы басталып
Бүгінгі таңда Қытай мен Қазақстан арасындағы дау туғызып
Қазақстан мен Қытайдың арасындағы сондай-ақ, экономикалық мәселеде маңызды
Қазақстан мен Қытайдың жаңа геосаяси кеңістіктегі орны туралы
ҚХР Орта Азиядана Қазақстаңда өзінің экономикалық қуаттылығын барынша
ҚХР мен Қазақстан және Орталық Азия мемлекеттерінің арасындағы
Орталық Азия мемлекеттері үшін, бұл өздерін егемен мемлекеттер
Халық санының өсуі, қызмет атқаратын адамдардың
санының азаюы, карттардың саныньң көбеюі;
Ауыл шаруашылығының төмендеуі;
Қоршаған ортаны жақсарту мен экологиялық мәселе;
Тұтынатын заттарды қарқынды өндірудің қажеттілігі, астық өндірудің тиімділігі
Ұлттық аймақтағы сепаратизм, Орталық пен ауылдар арасында қатынастардың
ҚХР жоғарғы билік басындағы саяси дағдарыстың шиеленісуі, фракциялық
Қалалық жердегі экономикадағы мемлекеттік сектордың дамуы мәселесі;
Экономикалық реформалардың әлеуметтік зардаптары, топтардың және ауылдық жерлердегі
Әлемдегі геосаяси жағдайдың тұрақсыздығы. Оның ішінде Орталық Азия,
Бұл факторлардың бәрі ҚХР мен Орталық Азия мемлекеттері
Бірінші, Қытай жалпы адамзат алдында тұрған ғаламдық мәселелерді
ҚХР-дың Орталық Азиядағы саяси басымдылықтардың негізгілері мыналар болу
аймақтағы пантюркизм мен фундаменталистік ықпалды шектеу;
Орталық Азия мемлекеттерімен сауда-экономикалық катынастарды нығайту арқылы өзінің
аймақтағы саяси күштердің тепе-теңдігін және Орталық Азия мемлекеттерінің
Қазіргі кездегі Орталық Азиядағы жағдай тұтасынан алғанда ҚХР-ға
ҚХР үшін Орта Азия мемлекеттерідегі энергетикалық комплекстердің дамуы маңызды қатынастар көзі;
Металлургия саласындағы өнеркәсіптер (Қарағанды металлургия зауыты, Қазақмыс, Өскемен
Қазақстанға бос еңбек күштерін орналастыру Қытайдан миграцияны күшейту;
Қазақстанның бай тұтынушы рыногын кең түрде пайдалану.
Сарапшылардың пікірінше, егер 90 жылдары Қытай Орталық Азияда
3.2. Қазақстан мен Ресей
ХV111 ғасырдан бастап Ресей мен Қазақстан достығы солтүстік
Қазір Мәскеу Астананың стратегиялық әріптесі. Біріншіден мұнай өнімдерін
Егемен ел болғаннан кейін бұрынғы экономикалық және саяси
Бірақ қазір Қазақстан әлемдік экономиканың құрамдасы бөлігі болып,
Дегенімен де Қазақстан үшін Ресей аймақтағы тұрақтылық пен
Сондықтан әлем саясатында санасарлық әлі бар Мәскеумен қарым-қатанасымыз
Мәскеу БҰҰ-ның Қауіспіздік Кеңесінің шешім қабылдануына қатысады. Әскери
Жаһандық қатер экстремизм мен тероризм шықалы бері батыстың
Соңғы жылдары Ресей Орталық Азияда интеграцияның қозғаушысы болғанымен
Өткен жылдары Қазақстанда Ресей, Ресейде Қазақстан жылы болып
Ең бастысы мұнай мен газға басқа да қазба
«Түлкінің жүні өзіне жау» дегендей қазба ресурстарға толы
Қазақстан Евразия құрлығында орналасқан. Мұндағы елдердің экономиканы дамытуда
3.3. Азиядағы саяси ойынның бас төрешісі
Қытай жыл сайын 1 миллиардтың үстінде Ресейден қару-жарақ,
Бүгінгі Үндістан Қытай секілді қарқынды дамуда. Халқының саны
Алдағы уақытта Азия құрлығындағы саяси ойында кім негізгі
№1 кесте Қытай, Үндістан, Пәкістан
Қытай қарулы күштері:
Жалпы әскері – 2,48 миллион адам.
Құрлық әскері – 21 армиядан тұрады, 1,6 миллион.
Танк – 10 000, бронды машиналары – 5500.
Атомдық сүңгуір қайық – 6 дизельді – 63,
Зымырандық-ядролық арсеналы – 410-440 бомбалар, оқтұмсықтар.
Үндістанның қарулы күштері:
1 миллион 263 мың адамнан тұрады.(2000 жылғы есеп
Құрлық әскері – 1 миллион 100 мың жауынгер.
Әскери теңіз күштерінде – 53 мың адам.
Әуе күштерінде – 110 мың адам бар.
Танк – 3500,Ұшақтар – 740.
Дизельді сүңгуір қайықтар – 16, Фрегат – 11
Пәкістан қарулы күштері:
Әскер саны – 620 мың адам. Құрлық әскері
Әскери-теңіз күші – 25 мың адамнан тұрады.
Әуе күштерінде 45 адам бар,танк – 2300, әскери
сүңгуір қайықтары – 7
Ядролық арсеналы – 150 бомба мен зымырандар.
Қорытынды
Бүгінгі таңда әлемдегі негізгі проблемалардың бірі
Есірткінің,атыс қаруының заңсыз айналымына, сондай-ақ
Сонымен Азияда ортақ
ХХІ ғасырда
Қолданылған әдебиет
Торкунов А.В., Современные международные отношения. – М., 1999.
Гаджиев К. С. Введение в геополитику. - М.,
Цыганков П. А. Международные отношения. - М., 1996.
Абдулпаттаев С. Халықаралық қатынастардың қазіргі проблемалары. Оқу құралы.
Хантингтон С. Столкновение цивилизаций // Полис. - 1994.
Фукуяма Ф. Конец истории? // Вопросы философии. -
Горбачев М.С. и др. Грани глобализации: Трудные вопросы
Сыроежкин К.Л. Мифы и реальность этнического сепаратизма в
Сыроежкин К.Л. Взаимоотношения Китая с государствами Центральной Азии//
Лаумулин М.Т. Китайско-центральноазиатские отношения: геополитика и безопасность. Взгляд
Тоқаев Қ.Қ. Внешняя политика Казахстана в условиях глобализации.
Егемен Қазақстан, 2004, 16-қыркүйек.
«Қоғам және Дәуір», 2006/№1.
«Қоғам және Дәуір» журналының 2004 жылғы №4
Қазақсан Республикасы Президентінің жанындағы ҚСЗИ - www.kisi.kz
Абдулпаттаев С. Халықаралық қатынастардың қазіргі проблемалары. Оқу құралы.
Хантингтон С. Столкновение цивилизаций // Полис. - 1994.
Егемен Қазақстан, 2004, 16-қыркүйек.
ҚР Президентінің жанындағы ҚСЗИ – www.kisi.kz/ Сейсен
ҚР Президентінің жанындағы ҚСЗИ – www.kisi.kz/ Венера
ҚР Президентінің жанындағы ҚСЗИ – www.kisi.kz/ Сейсен
Лаумулин М.Т. Китайско-центральноазиатские отношения: геополитика и безопасность. Взгляд
Сыроежкин К.Л. Взаимоотношения Китая с государствами Центральной Азии//
. Токаев К.К. Внешняя политика Казахстана в условиях
ҚР Президентінің жанындағы ҚСЗИ – www.kisi.kz/ Сейсен
Қазіргі кездегі Күрд мәселесін жүйелі және кешенді түрде зерттеу мәселелері
Иранның ядролық бағдарламасының мақсаты
Қазақстан Республикасы тәуелсіздік алғаннан кейінгі Каспий мәселесі
ТМД елдерімен қарым-қатынасы
ИРАН ИСЛАМ РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНМЕН БАЙЛАНЫСЫ
Иран
ХХ ғ. аяғы және ХХІ ғ. басындағы жаңа геосаясат және иран ұстанымы
II дүниежүзілік соғыстан кейінгі халықаралық қатынастағы Таяу және Орта Шығыс
Әзірбайжан Республикасының сыртқы саясаты
Каспий теңізі, құқықтық мәртебесі бойынша келіссөздердің жаңа кезеңі