Қалқанша без гормондары
МАЗМҰНЫ.
КІРІСПЕ.
I — тарау. Эндемиялық бұғақ ауруына жалпы сипаттама.
1.1 Қалқанша без физиологиясы.
1.2 Қалқанша бездің гиперфункциясы мен гипофункциясы.
1.3 Этиология және патогенез.
II — тарау. Шымкент қаласындағы эндемиялық бұғақ ауруымен
2.1 Географиялық ауданда йод жетіспеуіне байланысты организде йод
2.2 Эндемиялық бұғақ ауруын алдын алу және күресу
Қорытынды.
Пайдаланылған әдебиеттер.
Кіріспе.
Эндемиялық бұғақ аурулары белгілі бір жерде пайда болады.
Иодтың жетіспеушілігі, әсіресе жасөспірімдер мен балаларға қатты әсер
Жұмыстың маңыздылығы. Мықты-ел болу үшін ең алдымен денсаулық
Емнің сыры бір-ақ затта болады. Сондықтан да тағамдарды
Зерттеудің мақсаты мен міндеті. Шымкент қаласындағы эндемиялық бұғақ
Ағзадағы йодтың жетіспеушілігінен пайда болатын эндемиялық бұғақ ауруына
I ЭНДЕМИЯЛЫҚ БҰҒАҚ АУРУЫНА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА.
1.1. ҚАЛҚАНША БЕЗ ФИЗИОЛОГИЯСЫ.
Адам зат алмасудың нәтижесінде нерв жүйесінің әсерімен біраз
Ағылшын физиологтары Бейлисс және Старлинг 20 ғасырда секретинді
Гормондық реттеу кез-келген басқа реттеу жүйелері сияқты, арнайы
Қалқанша без эндокриндік жүйенің ішіндегі аса маңызды бездердің
Қалқанша без кеңірдектің алдында орналасқан сыңар орган. Салмағы
Қалқанша бездің гормоны-тироксин 65 пайызға дейін йоды бар
Организмде тироксин йод пен тирозиннен синтезделеді. Адамның қалқанша
Тироксин тканьдегі тыныс алуды жоғарылатады. Дені сау ересек
Тироксинді енгізгенде оның өсуі жылдамдайды. Осының нәтижесінде олардың
Бездің сырты серозды қабықпен қоршалған, одан бездің ішкі
Бұл коллоидты заттың құрамындағы маңызды бөлігі тироксин болып
Перделер бойымен қан, лимфа тамырларымен нерв талшықтары өтеді.
Тиреоидтер цитоплазмасында әртүрлі көлемдегі түйіршіктер, митохондриялар мен рибосомалар
Қалқанша без қан мен өте мол жабдықталған. Мұндағы
Қолмен ұстап, көзбен көре тұрғанмен, бұл бездің де
В. Нефедов 1901 жылы Санкт-Петербургте қорғаған "Қалқанша бездің
Осындай жүз жыл өткен соң ғана ол өзінің
Тек XVIII ғасырдағы Шрегердің айтқан пікірі шындыққа жақындады.
Шифер өзінің жеткен нәтижелерін толық түсіндіре алмағандықтан, ренжіп
Бірнеше дүркін журналдар бетінде, қалқанша без үлкейген кезде
Көпке дейін дәрігерлер қалқанша бездің қызметінің бұзылуына көңіл
Женевадағы дәрігерлік қоғамның отырысында 1882 жылы Реверден өздері
Жарты жылдан кейін Т.Кохер бұл көз қарасты анықтап
Неміс хирургтерінің Берлиндегі конгресінде ол өзінің 101 қалқанша
Бұл қорытынды бойынша бір пікірге ғалымдар қалқанша без
Қалқанша безді операция жасап алып тастағаннан кейін, жануарларда
1.2. ҚАЛҚАНША БЕЗДІҢ ГИПЕРФУНКЦИЯСЫ МЕН ГИПОФУНКЦИЯСЫ.
Қалқанша без гормондары. Қалқанша без трииодтиронин (Т3) және
Тироксин белгілі болғаннан кейін 25 жыл өткен соң
Гормондар биосинтезі. Тиреоидты гормондардың құрамына йод кіретіндіктен организімге
Гормондар биосинтезі бірнеше кезеңдерден тұрады; 1) Қалқанша без
2) Тиреоциттік клеткалардың ішінде енген иодидтер тотығу процесіне
3) Моноиодтирозиннің декарбоксилденуі нәтижесінде моноиодтеромин (МИТ) және дииодтирамин
4) Бір молекула МИТмен ДИТ конденсацияланғанда тироксин (Т3),
Түзелген гормондар фолликула ішілік тиреоглобулинмен байланысқа түсіп, онда
Секрециясы. Тиреоидты гормондардың қанға түсу жылдамдығы олардың тиреоглобулиннен
Секрециялық процестің осы кезеңінде аденогипофиздік ТТГ қатысады. Тиреотропты
Қан плазмасында гормондар альбумин және глобулинмен қосылады, ал,
Без функциясының реттелуі. Қалқанша бездің функциясы нервтік және
Қалқанша без гормондарының түзілуі мен бөлінуін реттеуде аденогипофиздің
Қалқанша жанындағы бездер, Glandula parathyroidea (екі жоғарғы, екі
Қызметі организімде кальций мен фосфор алмасуын реттейді (паратгормон),
Миксидема (кілгейлі ісік) — халқы зоб ауруына көп
Тиреоидты гормондардың физиологиялық әсерлері. Трииодтиронин мен тироксиннің активтілік
Қалқанша, без гормондары организімдегі зат алмасу процесінің қарқынын,
Тироксин қоректік заттардың - белоктардың, көмір сулардың, майдың
Қалқанша без гормондары тек энергия алмасуын ғана емес,
Тиреоидты гормондардың энергия алмасуына тигізетін әсері, олардың "калоригендік"
Тиреоидты гормондар (тироксин) клеткадағы иондардың трансмембраналық айырмашылықтарын сақтау
Тиреоидты гормондар дегидратациясы бауыр мен бүйректе жүреді. Онда
1.3. ЭТИОЛОГИЯ ЖӘНЕ ПАТОГЕНЕЗ.
Эндемиялық бұғақ ауруларының негізгі этиологиялық факторы болып белгілі
Қалқанша без қызметінің гипо -немесе гиперсекреция жағдайларында түрлі
Жіктеу. Қалқанша без ауруларының ішінде ең жиі кездесетін
Бұғақ ауруы деген потология қабыну процестеріне немесе ісіктерге
Мұнда қалқанша бездің эпитемалды патенхималық тканьдерінің өсіп, өнуі
Сонымен струма (бұғақ) ауруы дегеніміз қалғанша бездің эпителиінің
Қалқанша безінің пішінінің, көлемінің, қызметінің өзгерулеріне қарай оның
1. Туа біткен аномалиялар (кемістіктер); А) аплазия
а) Қалқаншабездің ұлғаюына қарай бес дәрежеге бөлінеді
(0, 1, 2, 3, 4, 5).
0 — бездің ұлғайғанына білінбейді,
1 - көзге ұлғайғаны көрінбейді, бірақ пальпацияда бездің
Б) формасына қара (диффузды, арасал, түйінді)
В) функциясының өзгеруіне қарай (эутиреоз, гипотиреоз).
Гипертиреоидті түйінді бұғақ токсикалық аденома деп аталады.
3 Спорадикалық (ілуде бір кездесетін кездейсоқ) бұғақ (эндемиялық
4. Диффуздық, токсикалық (уландыратын) бұғақ яки Базедов ауруы
5.Гипотериоз (женіл, орташа, ауыр түрлері) Ауыр гипотериоз миксидема
6 Бездің қабынды аурулары;
а) жедел, қатал басталатын тиреиодит (струмит);
б) қаталдығы, жеделдігі бәсендеу (подострый) басталып, дамитын тиреоидит
г) басқалары (құрт ауруы, мерез, актиномикоз, эхинококкоз т.
7. Травмалар жабық және ашық түрлері.
8. Қатерлі ісіктер (рак, саркома тағы басқалар). Зарттеу
Гипертериоз. Қалқанша бездің гипертериоздық функциясы гормонды канға жеткіліксіз
Организімде йод жетіспеген жағдайда без шырышты сектетті көп
Егер без қызметі бір жола тоқтап қалса микседема
Адамға тәуліктік йодттың мөлшері 0,15-20 мг. Қажетті йодтың
Қалқанша бездің фолликулаларының сыртында ерекше клеткалар тобы —
Қалқанша без ауруының қатерлі ісігі.
BLASTOMA GLANDULA THYREAIDAE.
Қалқанша бездің рагы —барлық жаңа қатерлі ісіктердің 10%
ТНМ жүйесі бойынша халықаралық жіктеу бізде қолданылмайды дерлік.
1 саты - қалқанша бездегі мойын пішінін өзгертпеген,
2а саты- мойын пішіні өзгерген, бірақ метастазсыз жалқы
26 саты — 2а сатысындағыдай ісік өзгерістер бар,
3 саты — ісік қалқанша бездің қабығының шегінен
4 саты — жылжытылмайтын, өзін қоршаған мүшелерді бұзып-жарып,
Қатерлі струманың жалпы симптологиясы мен клиникалық өтуі. Қатерлі
1. өзгермеген қалқанша безде дамитын алғашқы қатерлі струма;
2. бұрын болған бұғақтың (струманың) салдарынан пайда болған
3. метастаз беруші аденома;
4. қосымша қалқанша бездердің қатерлі ісіктері.
Қалқанша бездің көптеген қатерлі ісіктері оның бір бөлігінде
II ТАРАУ. ШЫМКЕНТ ҚАЛАСЫНДАҒЫ ЭНДЕМИЯЛЫҚ БҰҒАҚ АУРУЫМЕН
2.1. ГЕОГРАФИЯЛЫҚ АУДАНДА ЙОД ЖЕТІСПЕУШЕ БАЙЛАНЫСТЫ ОРГАНИЗМДЕ ЙОД
Адамзат ағзасында йод қандай жолжармен түзіледі 90 пайыз
Сондықтан Қазақстанның Каспий теңізіне жақын батыс облыстарынан басқа
Йодтың жетіспеушілігі, әсіресе жасөспірімдер мен балаларға қатты әсер
Жемсау, микседема, гипотиреоз ауруына ұшыраған адамның шашы түседі,
Бұл неден болады. Адам ағзасындағы бездердің ролі туралы
Қазір іштен туа біткен (неонатальды) гипотиреоз ауруы көбейіп
Йод жетіспеушілігінен іште жатқан нәрестенің миы зақымданып, ақыл-есі
Ағзадағы йод жетіспеушілігін қалыпқа келтірудің ең жеңіл әдісі
Ересек адам тәулік бойына орта есеппен 100-300 микрограмм
Ағзада йодты қажетті мөлшерде сақтаудың тағы бір жолы
Құрамында йод түзетін тағамдар; қарақұмық, ет және сүт
В.В. Ковальскийдің (1970) дәлелдеуінше топырақтағы йод пен өсімдік
Жалпы организмге керекті йодтың реттік таңбасы 126,9 қоңырқай
Ковальскийдің зерттеулеріне қарағанда топырақтағы, өсімдіктегі және жануарлар мен
Топырақтағы йод элементінің денгейі 1,8-8,5 мг-кг болса, көп
1. Йод микроэлементі организм үшін өте маңызды галогендік
2. Йодты жем мен тамаққа қосып қолданғанда міндетті
3. Организмдегі йод мүқтаждығын толтыру үшін өнімдердегі элемент
Денің сау болып, түрлі сырқат мазаламас үшін адам
2.2 ЭНДАМИЯЛЫҚ БҰҒАҚ АУРУЫН АЛДЫН АЛУ ЖӘНЕ КҮРЕСУ
Аурудың негізгі белгісі қалқанша бездің әр сатылы ұлғаюы.
Тіпті ірі мөлшерлердегі эутиреоидты эндемиялық бұғақтар әдетте жағымсыз
Диагностикасы. Бұғақтың диагнозын анықтауда қалқанша безді сканирлеудің маңызы
Емдеу. Эутериоидты диффузды бұғақ ауруын антиструминмен, йодтың микродозасымен,
Сақтандыру шаралары. Йодталған тұз (1 тонна тұзға 25
Кездейсоқ (спорадикалық) бұғақ аурулары клиникалық тұрғысынан эндемиялық бұғақ
2001-2003 ж.ж. аралығындағы әндемиялық зоб ауруымен ауырған балалардың
2001-2002 ж.ж. аралығындағы әндемиялық зоб ауруымен ауырған жасөспірімдердің
2001-2003 ж.ж. аралығындағы әндемиялық зоб ауруымен ауырған ересек
2001-2003 ж.ж. аралығындағы әндемиялық зоб ауруымен ауырған жалпы
Қорытынды
А.П.Виноградовтың 1982 ж. еңбектеріне қарағанда адамның организміне керекті
Қорыта айтқанда эндемиялық бұғақ ауруларының негізгі этиологиялық факторы
Қазақстан жерінде эндемиялық бұғақ аурулары 1939 жылдан- зардабынан
Бұрынғы Кеңес Одағында бұғақтың эндемиялық ошақтары Ладога көлінің
Эндемиялық бұғақтар ошақтарында халықтың 18 пайызға дейінгісі аурады.
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.
1.Қ.С.Рымжанов, И.М.Төленбек «Адам мен жануарлар физиологиясы».
2. М.Құланбаев «Факультеттік хирургия»,
3. Ж.Н.Нұрғалиев, С.Т.Төлеуханов «Эндокриндік жүйелер физиологиясы». Алматы 2000
4.А.А.Трушина «Что такое эндемический зоб». А.-А. Қазакстан 1978
5. «Физиология и патология щитовидной железы». Ташкент, 1966
6. Шурыгин, Д.Яковлевич и С.Е.Попов. «Пособие по клинической
7.Л.Н.Аносова «Краткая эндокринология».
8.Н.Ю.Бомаш «Морфологическая диогностика заболеваний щитовидной железы». Медицина
9. Заграфски, Страшимир. «Эндокринная хирургия». Медицина и физкультура
10. Б.А.Атчабаров «Очерки профессиональной эндокринологий», Алматы-Ғылым 1991 г.
11. В. В. Потемкин «Эндокринология».
12. Б.В.Алешина «Руководство по эндокринологий». Медицина 1973 г.
13. Л.С.Славина «Заболевания эндокринных желез». Медицина 1984 г.
14. Н.Т.Старкова «Клиническая эндокринология».
15. П.И.Федорова, Э.Г.Бабаджанова «Вегетативно-сосудистая при токсическом зобе». Ташкент,
16. Б.В.Петровский, В.С.Семенов. «Клиника и хирургическое лечение тиреотоксического
17. А.А.Атабек «Радиоактивный йод в терапий тиреотоксикозов» Медгиз
18. «Жаршы», журналы 2003 ж.
19. «Жаршы», журналы 1996 ж.
20. «Денсаулық» журналы 1996 ж.
21. «Денсаулық» журналы 1999 ж.
22. «Денсаулық» журналы 1997 ж.
Гипоталамус-гипофиз-бүйрек үсті бездер жүйесі жайлы
Гуморальдық қызметінің реттелуі. Жас ерекшеліктері
Ішкі секрециялық бездер және олардың маңызы туралы жалпы түсініктеме
Гормондардың әсері
Жайылмалы эндокринді жүйе
Гормондарға жалпы сипаттама
Айырша без
Эндокриндік жүйе туралы
Вегетативті жүйке жүйесі туралы түсінік
Бүйрек үсті бездің без заты