Шаруашылык операциялар циклдері аудитінін ерекшеліктері
ЖОСПАР
Кіріспе 3
1 Бөлім ҚР банктік жүйенің даму тарихы мен банктік
1.1. Қазақстандағы банктік жүйенің даму тарихы. 4
1.2. Банктік қызметті ұйымдастырудың негізгі банктердің типтері. 12
2 Бөлім Банктік қызмет етуде аудиттің пайда болуы, мәні,
2.1. Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы 14
2.2. Аудиттің мәні, кажеттілігі және зерделеу аспектілері 19
2.3. Аудиттің алатын орыны және мән-мағынасы мен түрлері 24
2.3.1. Кәсіптік этика және аудиторға қойылатын талаптар, оның құқығы
3 Бөлім Банктегі қаржылық аудит технологиясы. 52
3.1. Бизнесті және кұрылтайшылық қаражаттарды зерделеу 52
3.2. Кәсіпорынның есептік саясатының аудиті 55
3.3. Қаржылық есептеме аудитінің процесі 58
3.4. Шаруашылык операциялар циклдері аудитінін ерекшеліктері 64
Қортынды 84
Қолданылған әдебиеттер тізімі 85
Қосымша 86
Кіріспе.
Қазақстан Республикасында Банктік аудит жанағана дамып бет алып келе
Ең басты тапшылық болып банктік аудите жоғарғы санаты қызметкерлердің
Банктік аудитің ағымды сұрақтарын шешу үшін әр түрлі семинар
Өзімнің дипломдық жұмысымда Қазақстан Республикасының банктік жүйенің даму тарихы
1 Бөлім. ҚР банктік жүйенің даму тарихы мен банктік
1.1. Қазақстандағы банктік жүйенің даму тарихы.
Кеңес үкіметі кезінде Қазақстанның өзінің банктік жүйесі болған жоқ,
Ресейдің Мемлекеттік банкі (өз қызметін 1860 жылы бастады) барлық
Акционерлік коммерциялық банктер (47 банк 743 филиалымен) қарыз капитал
Орта және ұсақ буржуазиялық қызмет көрсету үшін мынадай ұсақ
Ипотекалык несие жүйесі - мемлекеттік дворяндардың жер банкі мен
Несиелік мекемелердің ішінен, әсіресе, деревнялардағы дәулетті адамдарға қызмет көрсететін
1917 ж. Қазан революциясынан кейін банк ісін ұйымдастыруда мемлекеттік
Кеңес үкіметінің алғашқы жылдарында мемлекеттік банктермен бірге: кооперативтік және
1922 жылдан бері сауданы, өнеркәсіпті несиелендіру үшін өзара несиелендіру
Экономикалық социалистік секторының дамуына карай кооперативтік және жеке несиелік
КСРО-да 1930-1932 жж. жүргізілген несиелік реформанын нәтиежесінде жаңа қағидаларда
Өнеркәсіп және электр шаруашылығының несиелендіру банкі - өнеркәсіп және
Социалистік жер бөлінісін каржыландыру банкі (КСРО Ауыл шаруашылық банкі)
Кооперация құрылысын күрделі қаржыландыру банкі (Всекомбанк) жалпы Ресейлік кооперативтік
Коммуналдық және тұрғын үй құрылысын қаржыландыру банкі (Цекомбанк) 1959
Барлық салалық банктер саланы қаржыландыру және ұзақ мерзімді несиелендірумен
Одақтас республиканың барлығында, соның ішінде, Қазақстанда барлық банктердің республикалық
Сонымен қатар, тәжірибеде берілген банктерде ақша айналымын шоғырландыру қағидасы
КСРО-да банктік реформа 1987-1988 жж. жүргізілді. Нәтижесінде, КСРО Мембанкі
КСРО Өнеркәсіп-кұрылыс банкіне (Промстройбанк) несиелік саясатты жүргізу, несиелендіру жүйесінің
Мамандандырылған банктердің құрылымы әкімшілік-аумақтық принцип бойынша құрылды. Одақтас республикаларда
Олар банктердің саны бойынша 4 несиелік жоспарға ие болды.
КСРО Мембанкінен бөлінген коммерциялық банктер негізінен мамандандырылғандар ретінде қызмет
Жалпы алғанда банктердің мамандандырылуы банк жүйесінің жұмысын шатастырып жіберді,
Осы жағдайдан шығудың бір жолы банктік реформаны жүргізу, яғни
Банктік құрылымды қайта құру банк ісіндегі КСРО Мембанкі монополиясын
70-жыл бойы КСРО-ның банктік жүйесінде, оның ішінде Қазақстанда катаң
Тұрмысты социалистік тұрғыдан сараптау барысында ғасырлар бойы қалыптасқан каржы
Өз тәуелсіздігін алғаннан кейін 1990 жылдың желтоқсанында Қазақстан бірден
Қазақстан Республикасы акционерлік-коммерциялық Агробанке, Республикалық Жинақ банкі – ҚР
1989ж. басынан бастап, алғашқы коммерциялық, аралас, кооперативтік, жеке банктер
1.2. Банктік қызметті ұйымдастырудың негізгі банктердің типтері.
Банктік зандарда, банктердің жарғылық қоры қандай көздерден құрылғанына байланысты
Банктерді ұйымдастырудың акционерлік формасының ерекшеліктері мен артықшылықтары неде? «Шаруашылық
Банкті басқаруда акционердің жауапкершілігі тек басқарманы сайлау мен жылдық
Банкті ұйымдастырудың акционерлік емес формасы (үлестік жарна формасы) қатысушылардың
Үлес қосушы банк қызметтімен байланысты бар тәуекелді өз мойнына
Екіншіден, акционер өз акцияларын басқа тұлғаға бере алады. Бұл
Үшіншіден, акционерлік банкте оны басқару бойынша қызметтер нақты үлестірілген.
Жеке банкте қатысушылар өздері тікелей банкті басқаруға қатысады да
Банкті ұйымдастырудың акционерлік формасының кемшіліктеріне мыналар жатады: акционерлік банкті
Осы жоғарыда аталған кемшіліктерге қарамастан банкті ұйымдастырудың акционерлік формасы
2 Бөлім. Банктік қызмет етуде аудитін пайда болуы,
2.1. Аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы
Ел Президентінің Қазақстан халқына «Қазақстан - 2030» барлық қазақстандықтардың
Қазакстан Республикасында радикалдық реформалардың стратегиялық курсы нарықтың рөлі мен
Қазақстандық экономиканы сәтті функциялау үшін оны ұйымдастыру құралдары мен
ҚР «Бухгалтерлік есеп жэне каржылык есеп берушілер туралы» заңда
Ұлттык экономиканы реформалау бойынша түбегейлі процестер шаруашылык кызметті басқаруда
Әміршіл-әкімшілік жуйеде төменгі басқару буынының жоғарыға
Кәсіби аудиттің пайда болуы мен қалыптасуы - бұл бүгінгі
Нарықтык экономикаға етпелі кезеңде шаруашылык жүргізуші субъектілер қызметін басқарудың
Қаржылық-шаруашылық бақылау жүйесін түбегейлі кайта өзгерту, енгізу және тэуелсіз
1. Меншік түрлері және қаржы көздері бойынша
2. Бақылау субъектілерін мемлекеттік, коғамдық, аудиторлық
3. Бақылау мәселелерін
4. Мемлекеттік, жергілікті,
Аудит тарихы көрсеткендей, оның дамуы әкімшілік пен инвесторлар арасындағы
Америкалык бухгалтерлер ассоциациясының зертгеуіне сәйкес аудитке қажеттілік мына негізгі
- ақпарат жасаушылардың (әкімшілікпен) және пайдаланушылардың
- объективті емес акпараттарға негізделген
- алынған ақпараттын шындыққа жанасымдылығын бағалау
- ақпаратты пайдаланушының
Қажетті акпаратты алу мен бағалаудағы пайда болатын қиындықтар аудиторлық
2.2. Аудиттің мәні, кажеттілігі және зерделеу аспектілері.
Америкалык бухгалтерлер ассоциациясы комитеті бухгалтерлік есептің негізгі тұжырымдамасы бойынша
Классикалық ұғымда аудит - кәсіпорында жұмыс істемейтін маманданған тәуелсіз
Мұндай кәсіби бақылау аудитке деген кажеттілік көптеген жағдайларға байланысты
1) Кәсіпкерліктің дамуы мен капитал өсуінің әсері;
2) Өзін-өзі реттеуге ұмтылатын
3) Экономикалық тұрактылықты,
4) Компаниялардың операциясы
5) Қаржылық ақпаратты
6) Пайдаланушылар кәбылдайтын шешімнің салдары өздері үшін
Аудит - бұл біздің еліміздегі акционерлік коғамдардың, серіктестіктердің және
Аудиторлық іс экономикалық талдау, кешенді құжаттық тексеру, балансты немесе
Әкімшіліктік кұқы бар және сатылас байланысты ұстанатын тексерушіні клиент
Тексеру және бақылау тусініктеріне карағанда, аудит ұғымының аясы кең,
Бизнес аудитін жургізу үшін белгілі бір салалар мен компаниялар
Мемлекеттің, аймактың экономикалық жағдайы белгілі бір салалар мен шаруашылық
Тұтастай алғанда аудитті және талдауды уақтылы жүзеге асыру шаруашылық
Бизнесті басқару жүйесін нарыктық экономиканың шаруашылық тетігінің құрамдық бөлігі
Нарықтык экономика жағдайындағы бизнестің кәсіби аудитін дамыту мәселесінің көп
1) Теориялық кәсіби аудиттің мәнін, мазмұнын және мағынасын, оның
2) Әдіснамалық: аудиттің жалпы және жеке әдістемелерін
3) Ұйымдастырушылық: бизнес аудитін жүргізу мен жоспарлау
Бизнестің кәсіби аудит мәселесін зерттеу аспектілерінің жалпы шарттарына жататындар:
- бизнесті басқарумен
- шаруашылық кызмет нәтижелерін бақылаудың,
— қаржылық-экономикалық талдау
- бақылаушы-талдамалы жұмыстарды жақсарту бойынша
- бизнестің кәсіби
- бастапқы мәліметтерді алу мен
Кәсіби аудиттің даму проблемаларымен осы аспектілерді өзара тығыз байланыстырып
2.3. Аудиттің алатын орыны және мән-мағынасы мен түрлері
Біздің түсінігміздегі аудиторлық қызмет дегеніміз, ол бақылаудын, өз алдына-ерекше
-Парламентке немесе Президентке бағынатын
кеттік бюджеттің жұмсалуына жалпы бақылау
ратын мемлекеттік қаржы
(есеп палатасы немесе бас аудитордын аппараты);
-Үкіметке немесе мемлекеттің қаржы министіріне бағы-
натын, мемлекеттік бюджеттің табыс бөлімінің орындалуына
бақылау жасап отыратын салық ведомствосы;
Бір жағынан мемлекеттік қаржы бақылауының жоғар-
ғы органына, екінші жағынан министрге бағынатын, бюджет
есебінен каржыландырылатын министрліктер мен ведомство-
лардағы бюджет қаражатының дұрыс
қадағалап отыратын бақылау-тексеру бөлімдері;
-Мемлекеттік емес экономика
лық жүргізуші субъектілеріндегі қаражат есебінің дұрыстығын,
галтерлік есеп, салык, заңы мен қаржы саласында
тациялық қызмет көрсетудің қажеттілігін төлемді — шарт
жасасу негізінде тексеретін тәуелсіз аудиторлық бақылау.
Жоғары мамандығы бар аудиторлар жүргізетін тәуелсіз аудиторлық тексеру, дамыған
Аудиторлық фирмалардың саны қай мемлекетте болса да жетерлік. Дипломды
Көптеген фирмаларда, компанияларда, банктерде айналым шығынына, табысқа, рентабельділік деңгейіне
Ішкі аудиттің негізгі міндеті фирманың қаржы-шаруашылық саласын реттейтін заңның
Жоғары мамандықты аудитке арқа сүйеудің үлкен мәні бар, өйткені
серіктестікке жоғары кәсіпті; ешбір ведомствоға тәуелді емес мамандарды таңдап
Аудиторлар тексерілген кәсіпорындағы хал-ахуал мен қаржылық есеп айырысудың дұрыстығына
Сонымен, аудиторлық және оның қаржылық бақылауда алатын орны туралы
Жоғарыда атап өткендей, аудиттің қажеттілігі ең алдымен есеп беру
Аудит қозғаушы күшінің арқасында делдалдық қарым-қатынастар жүзеге асырылады, онда
Айқын ақпарат, берілген мәліметтердегі үйлесімсіздікті анықтау үшін аудит өте-мөте
Аудит дегеніміз тәуелсіз экспертиза және шаруашылық жүргізуші субъектінің қаржылық
«Аудит» біздің түсінігімізде - бухгалтерлік есепті тексеру процессі, шаруашылық
Аудит іскерлік қызметтің бір түрі ретінде шаруашылық жүргізуші субъектің
1) кез келген аудиторлық қызметті
2) аудитор аудит
3) негізгі ұйғарымды кезеңге
Аудиторлар — нарық экономикасындағы әртүрлі компаненттердің қаржы-шаруашылық қызметін тексеретін
4) аудиторлық қызіметтің негізгі мазмұны
5) тексеру көзі болып табылатын дәлелдер
6) аудиттін шешуші
Осыған сүйене отырып, аудит ұғымының параметрлері аумағында оның бірнеше
— қаржылық ақпараттың талымдылығы мен дұрыстығын, оның белгілі бір
— қызметтің нақты процедураларының, нормаларының немесе ережелерінің сақталуын тексеруді
— компания қызметіндегі сапалық аспектілерді тексеруден тұратын өндірістік-коммерциялық қызмет
— компаниядағы қаржы тәртібінің сақталуын тексеруді мақсат ететін аудит.
Егер еліміздің заңына сәйкес тексеру көзделмеген болса, мүлделі кампанияның
Ерікті аудиттен міндетті аудиттің айырмашылығы, мұнда ол мемлекеттік органдардың
2.3.1. Кәсіптік этика және аудиторға қойылатын талаптар, оның құқығы
Өзінің атқарымдық міндеттерін ойдағыдан жүзеге асыру үшін, аудитор толып
Халықаралық аудиторлық қызмет директивасында аудит өткізген кезде сақталуға тикті
Кәсіпкер аудитордың бір ерекше қасиеті —қоғам алдындағы жауапкершілік сезіне
Аудитордың кәсіптік мінез құлқы немен сипатталады?
Біріншіден, оқу мен білімнің арқасында қол жеткен
Екіншіден, қоғамға да, клиентке де бірдей қатысы
Үшіншіден, клиентке міндетті түрде әділдікіпен қараумен ерекшеленеді.
Төртіншіден, мінез-құлық пен жұмыс атқарудың
Аудитор мамандығының мақсаты негізінен алғанда қоғамдық мүлделердің талаптарын қанағаттандыру
Анықтық. Жұмыстың нәтижелі әрі әділеттілігі ең
Әрине, аудитордың кәсіпттік міндеттеріне байланысты тексерілетін компанияның сан түрлі
— бухгалтерлік кітаптарды, ақша құжаттарын және каржы-шаруашылық қызадет
— шарт жасасу негізінде жұмысқа мамандар тарта алады
— қажет болған жағдайда
Кәсіпкерлік. Аудиторлар этикасының Кодексінде клиенттердің, жұмыс берушілердің
Қызмет көрсету сапасы аудитор атқаратын жұмыстың
Сенім. Қазақстан аудиторлары
Аудитордың алдау аркылы клиент табуына, оларды жалған тұжырымдар немесе
Енді Қазақстан Республикасы аудиторлары
1. Адалдық. Аудитор өзінің кәсіптік міндеттерін атқарған кезде барынша
2. Әділеттік. Этика Кодексі бойынша
3. Кәсіптік білгірлік. Аудитор, аудиторлық қызмет көрсетуте келісім берген
сенімді болуға міндетті.
Жоғарғы мамандықты американ кәсіпкерлері Э. А. Аренс пен Дж.
Білікті аудитор өз мамандығының түпқазығын жақсы меңгереді, аудиттің теориясы
4. Құпиялық. Аудитор, акпарат тарату
5. Кәсіптік мінез-құлық. Қазақстан аудиторлары Кодексінің кәсіптік
6. Кәсіптік стандарттар. Аудиторлар этикасы Кодексінде жарияланған, кәзір колданылып
Олар мыналар:
— 1995 жылдың 20—21 шілдесінде Казақстан Республикасы
— Қазақстан Республикасы
— Қазакстан Республикасынын тиісті
-— аудиторлык фирманың Жарғысы мен құрылтайлық құжаттары (аудиторлық фирманың
Жоғарыда айтылғандардан аудиторлар өз қызметтерін жүзеге асыру жолында адалдықпен,
Енді аудитор мамандығына және оның кәсіптік дайындығына қойылатын талаптар
Аудиторлық қызметпен ұстамдылығына қарай тек осы жұмыстын, нәтижесіне, өзінің
Нарықтық экономика дамыған елдерде аудиторлардың кәсіптік міндеттері мен мінез-құлық
екінші ереже — клиенттің мүддесіне қарамастан, өз міндетіңді әділдікпен
үшінші ереже — аудит әділеттігіне деген қоғамдык сенімге көлеңке
төртінші ереже — жекеменшік иелері мен мемлекеттін заңды мүдделерін
бесінші ереже — тексеру барысында қол жеткен мәліметтерді үшінші
алтыншы ереже — клиенттерте тікелей сүрау салу арқылы тапсырыстар
Жоғарыда атап өткеніміздей, біздін елімізде әлемдік тәжірибені назарға ала
Оның кызметінің табыстылығына мынадай фактілер куә бола
Квалификациялық комиссияны Қазақстан нарықтық экономикасының жанашыры, Халықаралық және Қазакста
Аудиторларға қойылатын кәсіптік және адамгершілік төңірегіндегі жоғары талаптар
Квалификациялык комиссияда аттестацияланган және аудиторлық қызметпен бес жыл мерзімге
Курстардағы ойдағыдай оку және емтихан тапсыру аудитордың квалификациялық куәлігін
Аудитор мамандығына үміткер кандидаттарға басты-басты қадан талаптар койылады? Оларды
— Сонғы бес жылдағы үздіксіз жұмыс
— Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі
Ережеде сонымен бірге лицензиялы адамнын өзінің кәсіптік деңгейі мен
Аудиторлық қызмет атқаратын заңды тұлға жетекшісін аудиторлық тұжырымдарға және
Кандидат лйцензия алу үшін Қаржы министрлітінін бухгалтерлік есеп Департаментіне
1) Қазаіқстан Республикасының Үкіметі бекіткен үлгі бойынша
2) лицензиялық төлем төленгендігін
3) заңды тұлғаның мемлекеттік тіркелуі
4) Қазақстан Республикасы Қаржы
Аталған Министрліктің бухгалтерлік есеп Департаменті арыз бен барлық қажетті
Қаржы министрлігінің бухталтерлік есеп Дипартаменті қабылдайтын шешім бойынша лицензия
— лицензияны баска жеке тұлғаға берген жағдайда;
— жеке тұлға кәсіпкер ретінде танылған мемлекеттік тіркеу
— лицензия беруші лицензияның күшін себептері
Лиіцензия сонымен қатар мынадай жағдайларда сот орг гандары аірқылы
— лидензия иесі лицензияда қойылатын талаптарды лай-ықты
— лщензия иесінің кызіметтін, лицензняда
— лицензия беруші лицензияның күшін жойған себептер
Аудиторлық қызметпен айналысу үшін берілген лицензняның күші бүкіл Қазақстан
Біздің еліміздегі аудиторлық қызметтің тәуелсіз қаржылық бақылау ретіндегі құқықтық
Бұл заңның ережелері жекеменішктің, сондай-ақ мемлекеттік органдардың түрлеріне қарамастан,
Қазақстан Республикасының заңдары бойынша шаруашылық жүргізуші субъектілерге ұйымдық-құқықтық формалары
Бірінші тарауда «Аудиттің» мән-мағнасы ашылады, «Аудиторлық қызмет», «Аудитор», «Аудиторлық
Заңның екінші тарауы аудиторларды аттестациялаудын
Үшінші тарауда аудит жүргізудін және баска қызметтер
Заңның IV және V тарауларында аудиторлардың аудиторлық фирмалардың және
Аудиторлық фирма — негізгі жұмысы аудиторлық қызмет көрсету болып
Аудиторлық фирмалар бекітілген жарғы бойынша әрекет етеді. Және оның
Қазір Қазақстандағы аудиторлық фирмалардың көпшіліг сан салалы аудиторлық қызмет
— шаруашылық жүргізуші
— инвестициялар мен
— шаруашылық жүргізуші субъектілер
— консалтингтік қызметтер көрсету;
— кәсіпкерлердің, шаруалар шаруашылықтарының
— заңды тұлғаларды, олардың филиалдары мен
— акционерлік қоғамның қаржы
Сонымен, аудиторлық фирмалар компаниялардағы
Аудиторлық фирма өзінің қаржы шаруашылық қызметін шаруашылық
Жетекші аудиторлық фирмаға басшылық жасай отырып, оған қызметкерлер қабылдайды
Аудиторлар мен аудиторлық фирмалар аудиторлық
Аудит туралы Заның VI тарауында аудиторлардың қоғамдық бірлестіктеріне сипаттама
Кәсіптік мүдделерді «көздей
Аудиторлар Палатасының міндеті егеменді Қазақстан мемлекеті территориясында аудитті өркендетуге,
3 Бөлім. Банктегі қаржылық аудит технологиясы.
3.1. Бизнесті және кұрылтайшылық қаражаттарды зерделеу
Аудитті жүзеге асыру туралы шешімді қабылдау үшін ең алдымен
ХАС 310 «Бизнес білімінде» аудитор қаржылық есептемесіне әсер етуі
Тексеруден өткен шаруашылық жүргізуші субъектілер қыз-метімен танысқаннан кейін орындаушылар,
Аудиторлық тексерулердің көлемін анықтауда оның жүзеге асырылуы тексерудің жағдайына
мақсатгарына қол жеткізуді көздейтін жұмыстын сипаты мен ауқымы туралы
Аудиторлық ұйым аудиторлық процедураны жүргізудің түрлері, саны және тереңдігі;
Осыған орай, тексеруші клиенттің қызмет саласына, оның ұйымдық құрылымына
Құрылтайшылық құжаттарды тексеруде аудитор мыналарды белгілеуі қажеті:
- жарғының, кұрылтайшылық келісімшарттың және кәсіпорынның
- кәсіпорын кызметінің мазмұнын;
- кәсіпорын кұрылтайшысын;
- жарғылык капиталдың мөлшерін және жарғылык
- кәсіпорынның (мемлекеттік кэсіпорын, серіктестік, акционерлік
- резервтерді және
- кәсіпорынның Қазакстан Республикасы аумағында және
- жеке қызмет
- құрылтайшылық құжаттарға өзгерістерді (егер ол
- кәсіпорынның таза табысын бөлу тәртібін;
- кәсіпорынды басқару органдарының өкілеттігін.
Бұл деректер қаржылық есептемелердің аудиторлық тексе-рулерін тізбектілікпен жүзеге асыруда
Клиент-кәсіпорын кызметінің көп қырлы болуы аудиторларға айтарлықтай қиындықтар тудырып
Сондықтан да аудитор клиент-кәсіпорынмен танысар алдында мыналарға дайын болуы
3.2. Кәсіпорынның есептік саясатының аудиті
Аудиторлық тексеруге кіріскенде ең алдымен шаруашылық жүргізуші субъектілердің басшылары
Есептік саясатты калыптастырудың негізіне шаруашылық операцияларды, активтерді, меншік капиталды,
1) материалдық емес активтер мен негізгі құралдар
2) өндірістік қорларды аяқталмаған өндірісті, тауарларды
3) өнімдерді (тауарлар, жұмыс, кызмет) өткізуден түскен
Есеп әдістерін білмейінше каржылық есептемелерді пайда-ланушылар мүліктік және қаржылык
Жоғарыда айтылгандарга орай кәсіпорынның есептік саясаты бойынша бұйрықта мыналар
- негізгі құралдар бойынша тозулардың
- өндірістік корларды бағалау әдісі
- тауарлы-материалдық қорлардың есеп әдісі
- жанама шығындарды бөлу тәсілі;
- аяқталмаған өндіріс пен дайын
- өнімді өткізуге байланысты үстеме
- негізгі құралдарды жөндеуді есептеу
- дайын өнімдерді (тауарлар, жұмыс,
- бухгалтерлік есеп шоттарының жоспары
- мүліктер мен міндетемелерді түгендеу
Шаруашылык жүргізуші субъектінің таңдап алған есептік саясаты бір есептік
Кәсіпорынның есептік саясатындағы өзгерістер мынадай жағдайларда орын алуы ықтимал:
1) меншік иелері ауысқанда;
2) кәсіпорыннын қайта кұрылуы;
3) бухгалтерлік есептің
4) бухгалтерлік есептің жаңа тәсілдері әзірленгенде. Есептік
3.3. Қаржылық есептеме аудитінің процесі
Ірі халықаралық және отандык аудиторлық фирмалардың іс-тәжірибесін талдау көрсеткендей,
ТМД елдерінің озық тәжірибесін есепке ала отырып, каржылық есептілік
Қаржылык есеп беру аудитінің бірінші кезеңінде тексерілуге тиіс фирманың
1) фирманың клиенггері кандай?
2) өнімнің жаңа түрлерін жасау жүргізіле ме?
3) өндіріске қажетті ресурстарды сатып алу жағдайы;
4) өндірістік процестің үйымдастырушылық сипаты;
5) өнімді (жұмысты, көрсетілетін кызметті) өткізу. Қызмет
Қаржылық есеп беру аудитінің екінші кезеңі технологиясының, негізгі процедуралары
1) компания-клиенттің объектілері мен іс-қызмет циклдерін тексерудің
2) аудиторлық тәуекелдіктің елеулілік деңгейін анықтау;
3) баланс баптары
және көрсетілетін қызметтің
4) өнімнің, жұмыстың және көрсетілетін кызмет көрсету
5) сатып алу циклінің аудиті;
6) өндірістің және ресурстарды жұмсау циклінің аудиті;
7) еңбек ақыны есептеу мен төлеу тәртібін
8) таза пайданы жасау мен қолдану тәртібін
9) бюджетке салық төлеудің
10) меншікті капиталды қалыптастыру мен колдануды тексеру; 11)міндеттемелерді
тексеру;
12) дебиторлар және кредиторлармен есеп айырысуды тексеру;
13)ұзақ мерзімді активтердің аудиті (негізгі құралдар, қауымдаскан компанияларға, еншілес
14)ақша мен баска ағымдағы активтердің аудиті (касса, ағымдағы және
Үшінші кезеңде қүзыретті мәліметтер мен фактілерді тексерудің мәні мен
Аудитордың назары қаржылық есеп көрсеткіштерінен төрі, зерттелетін фирма басшылығы
Мысалы, аудитор әдеттегі іс-қызметтен салық салуға дейінгі табыстың есептеудің
Сонымен қатар аудитор мыналарды тексеруі тиіс:
1) жарғы капиталы
2) синтетикалық және аналитикалык
3) қаржылық есеп беруге дебиторлық
Әдетте, кәсіпорынға 50%-тен астам кіріс немесе айналым әкелетін барлық
Акционерлік кәсіпорындардың аудиті тексеру көлеміне мынадай баптарды, процестерді жэне
1) акционерлік капитал (каржы түрлері бойынша);
2) рұқсат етілген, шығарылған және төленбеген акциялар
3) өтелмеген акциялардың құны;
4) атаулы (номиналды) құн мен әрбір акциядан
5) тексерілетін кезең ішіндегі акционерлік капиталдың шоттары
6) дивиденттерді бөлудегі құқықтар, артықшылықтар және шектеулер;
7) артықшылықты акцияларға шоғырланып (куммулятивті) жинақталған дивиденттер
8) құнды қағаздарды өткізуден алынған түсім;
9) опциондар мен келісімдер бойынша сату үшін
Есепті мәліметтердің мәнділігін талдаудан соң аудиторлық катенің тәуекелділігін, яғни
Аяқтау кезеңінде тексеру нәтижесі жинақталып қорытылады, резервтер анықталады, тұжырымдар
Аудиторлық тексерулер жірибесі бухгалтерлік есептегі ең маңызды кемшіліктер бастапқы
1) деректемелерді толтыруда қалдырып кетулер;
2) жасалған немесе
3) түсінік берілмеген түзетулер;
4) ұқыпсыз толтыру;
5) нөмірленудің, жауапты адамдардың қолдары болмауы және
Нәтижесінде кұжаттардың заңды күші қамтамасыз етілмейді, оларды қайтадан пайдалану
Кәсіпорын бухгалтерлік есеп шоттарының үлгі жоспарында қарастырылмаған шоттар мен
Әсіресе еңбекақыны, өндіріс шығындарын және каржылық нәтижелер есебінде көптеген
Есепті кезеңдер арасындағы айырмаларды бөлудегі кателіктер негізінде жаңа өндіріс
Сонымен бірге кәсіпорынның ішкі экономикалык жұмыста-рының есебінде, әсіресе валюталық
3.4. Шаруашылык операциялар циклдері аудитінін ерекшеліктері
Халықаралык іс-тәжірибе көрсеткендей, егер тексеру сегменттері ретінде шаруашылық операцияларын
Сатып алу циклі (алу мен дайындау), кредиторлық бо-
рыштың пайда болуына әкелетін тауарлык-материалдық құнды-
лыктарды дайындау мен айналымнан тыс активтерді жасау және
алу жөніндегі шаруашылық операцияларды біріктіреді.
Өндіріс цикліне еңбек құралдарын
активтер мен негізгі құралдар), еңбек керек-жарақтарын (тауар-
лы-материалдық корларды) және өнімді дайындау мен шығару
үшін еңбектің өзін (өндірістік-шаруашылық жұмыстарын орын-
дау мен оларға төлеу) өндірістік тұтыну бойынша шаруашылық
операциялары кіреді.
Өткізу мен табыс табу циклінде дайын өнімді өткізуге,
дебиторлық борыштың пайда болуымен және қаржылык қоры-
тындыларды жасаумен байланысты операциялар бар.
Қаржылық-инвестициялар цикл процестер
циялардың активтерді алу, іс-әрекеттің әртүрлі
инвестициялау, бағалы қағаздарға немесе басқа кәсіпорындарға
салу, дивиденд пен пайыз алу жөніндегі сан алуандық сипат-
талады.
Төлеу цикліне колма-қол
қозғалысына, дебиторлық және кредиторлык борышты акшалай
төлеу жолымен де, өзара талаптарды есепке алу немесе бартерлік
операциялар арқылы да өтеуге байлынысты шаруашылық опера-
циялары жатады.
Бақылау жүйесінің тиімділігі көбіне есепті мерзімнің аяқталуына дейін бағапанады,
Өткізу циклін бақылау мен кірістерді алу тиімділігін бағалаған кезде
а) тапсырыстарды қабылдау;
ә) кредиттер беру;
б) тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді ұсыну;
в) тұтынушыларға шот көшірмелерін беру;
г) борышты (мерзімі өткен шоттарды) төлету;
ғ) ақшалай түсім алу.
Шығарылатын өнім тұтынушыларын айқындап алу, қаржы-ландыру көздерін, ақша алуды,
Әдетте тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді өткізу процесіне қызметтің мынадай
Аудитор кірістік операцияларды көрсетуде қолданылатын бухгалтерлік есептің жүйесін, сондай-ак
Саудамен айналысатын ұйымдарда сатып алушылардан тап-сырыстар алу өткізу циклі
Сатып алушылардың тапсырыстарын түсу шамасына карай бақылаудың мақсаты ықтимал
Бекіту категориясы Операциялар тобы Шот сальдосы
Бар болуы немесе көрінуі Өткізу бойынша көрсетілген операциялар кезең
Кезең ішіндегі өткізу бойынша көрсетілген түзету өткізбелерді- рұқсат етілмеген
Толықтық Кезең ішінде орын алған барлық сатулар өткізу
Құқықтар мен міндеттемелер Кәсіпорын кірістер циклі операциялар нәтижесінде
Бағалау немесе бөлу Барлық сатылымдар, ақшалай түсімдер және
Ұсыну және ашып көрсету өткізу, ақшалай түсім, түзету
Әкімшілік сатып алушыларға берілетін кредит мөлшерін анықтайтын процедураны жасап
Барлық қажетті рұқсат алынғаннан кейін тауарды жөнелту немесе оларды
Тауарларға тапсырысты орындау әдетте мынадай кезеңдер-ден өтеді: өтінім, буып-түю,
Бекіту категориясы Операциялар тобы Шот сальдосы
Бар болуы немесе көрінуі Көрсетілген операциялар өндіріске көшірілген материалдарды,
Толықтық Кезең ішінде пайда болған барлық өндірістік операциялар
Құқықтар мен міндеттемелер Кәсіпорының өндірістік операциялар нәтижесінде алынған
Бағалау немесе бөлу өндірістік операциялар дұрыс тәртіппен журналдарда
өткізілген өнімнің өзіндік құны шығын есебінің қолайлы тәсілі дәйекті
Ұсыну және ашып көрсету өндірістік операциялар туралы толық
Аудиттің өткізу циклі мен табыстарды табу максаттарына жетуі бақылау
Жөнелтуді (барлық жіберілген жүктерді тіркеу) аяқтау хро-нологиялық тәртіппен жазылған
Ішкі бақылаудың сұраулар тізімінде осы жүйеге тэн сұрақтар мен
шоттар жазылмаған, тиелмеген
дебиторлык борышты кемітуге әкеледі;
санкцияланбаған тиелімдерде жүзеге асыру
өндіру сірә бола қоймайтын шоттың пайда болына душар етеді;
шот-фактуралардағы байкамаған қателер кірістерді, деби-
торлык және кредиторлық борыштарды кеміту немесе ұлғайтуды
туындатады;
операцияларды синтетикалық жэне аналитикалық есепте
тіркеудегі кателіктер тиісті қ&здықтарды бұрмалауға экеледі.
Сондай-ак корытындыны шыгарудагы қателіктер мен тежеулер дебиторларды шоттары бойынша
Сатып алу циклі шығыстардың ең ірі циклінің іс барысында
Сатып алу, иелікке алу және жұмсау циклінің аудиті бар
Операиияның «толықтық» белгісіне (критерийіне) сәйкестікті аныктау үшін, сонымен бірге,
а) жабдықтаушылар және мердігерлермен
есебінің шоттарында көрсетілген
жабдықтаушыларға берешек актив пен тауарлық-материалдык
құндылықтарды (ТМҚ) нақты, толық көлемі болып табылады;
э) қаржылық есепте іс жүзіндегі иелікке алынган ұзак мерзімдік
б) негізгі кұрал материалдық
объектілерін кіріске алу олардың түсуі нақты іс жүзінде болған
есепті кезенде көрсетіледі;
Бекіту категориясы Операциялар тобы Шот сальдосы
Бар болуы немесе көрінуі Иелікке алу бойынша көрсетілген операциялар
Көрсетілген негізгі құрал жабдықтар – бухгалтерлік баланс кезінде тұтынуда
Толықтық Кезең ішінде болған барлық сатып алу ақшалай
Көрсетілген негізгі құрал- жабдықтар – бухгалтерлік баланс кезінде тұтынуда
Құқықтар мен міндеттемелер Кәсіпорының иелікке алу жөніндегі көрсетілген
Кәсіпорының бухгалтерлік балансты жасау кезінде көрсетілген негізгі құрал-жабдықтардын барлығына
Бағалау немесе бөлу Иелікке алу операциялар мен ақшалай
Ұсыну және ашып көрсету Ииелікке алу мен ақшалай
в) есептің толықтық
г) түгеңдеу барысында анықталған активтер
Шаруашылық операцияларының әрбір циклі бойынша аудиттің белгілі бір мақсаттарына
Бұл максатқа жетуге бағытталған бақылаудың процедуралары ақшаның банкке немесе
Егер ақша компанияға почтамен жіберілсе, онда ол чек түрінде
Көптеген банктер қолма-кол ақшаның қозғалыс уақытын қысқарту үшін есепшотқа
Ақшаны телеграфпен аударуда колма-қол акша да, чектер де қолданылмайды.
Алынатын сома мен тіркелетін шоттардың кассадан тыс қыскартулары жеңілдік
Сапа бойынша жеңілдіктер аз кездеседі, оларды растау киын, эдетте
Ақшалай түсімдерді кез келген жеңілдіктерге санкция берілісімен немесе бүл
Тауарлар мен кызметтер үшін төлем алу процесінің соңғы кезеңі
Жазбаларды дебиторлар шоттарының аналитикалык есебі кітабына көшіруді эдетте каржы
Бас кітаппен және дебиторлық шоттардың аналитикалық есебі кітабымен жиі-жиі
Аудитор жоғарыда көрсетілген максаттарға кэсіпорынның есептік жэне күрылымдық саясаты
Аналитикалық процедуралардың корытындылары баланс баптарының тестілерін анықтауда елеулі фактор
Ерекше көңіл бөлуге тұрарлық типтік жеке дебиторлар мен кредиторлардың
Кезеңді зерттеу аякталған соң аудиторлар тиімділігін өлшеу үшін тексерілетін
Басшылық пен аудиторлық ұйым қаржылық есеп көрсет-кіштерінің анықтығына және
Әдетте бақылаудың тиімсіздігі бірлік үлесімен бейнеленеді (0,10; 0,20 жэне
• «үздік» (бакылаудың жоғары тиімділігі);
• «жақсы» (бақылаудың орташа тиімділігі);
• «қанағаттанарлық» (бақылаудың төмен тиімділігі);
• «нашар» (бақылаудың тиімсіздік ыктималдығы
Осындай тәсілмен бақылау тиімділігінің кез келген дэрежесін анықтауға болады.
Шаруашылық операцияларын циклдік жэне объектілік бақылауды үтымды үйлестіру аудиторлық
Қортынды.
Қазақстан Республикасының қаржылық нарығының дамуы мен байланысты аудитке деген
Сонымен банктік қызметінің қаншалықты тиімді әсерін атқарып жатқанын, банктік
Басшылық пен аудиторлық ұйым қаржылық есеп көрсет-кіштерінің анықтығына және
Көптеген аудиторлык фирмалар қолданылатын кең таралған бағалау жүйесі бар:
Осындай тәсілмен бақылау тиімділігінің кез келген дәрежесін анықтауға болады.
Жалпылай Қазақстан Рспубликасының аудит қызметінің жағдайы жаман емес деуге
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Азаматық кодекс 1995 жыл – құқықтық нормативтік
Аудит негіздері Абленов А.Б. Алматы 2005 жыл.
Халық банкінің 1 мамыр 1995 жылғы.
Ақша, несиелер, банктер Сейтксымов С.Г. Алматы 1999жыл.
Балабонов И.Т. Финансовый менеджмент,- М.: Ф и С.
Брук Н. Банковское дело и финансирование инвестиций. -Институт
Ведомости. // Коммерсант-Daily 14.05.97 (№68) стр. 11.
Колесников В.И. , Кроливецкая Л.П Банковское дело М.: "Финансы
Лаврушин О.И. Банковское дело.- М.: Ф.и С., 1999.
Сейткасымов С. Г. «Деньги, кредит, банки», 1999 г. Алматы
Уго Финци. Всемирный Банк и анализ проектов. ИЭР ВБ,
12. «Қазақстан банктері» журнал, 2000 ж., №3, 10-18 бет.
13. «Қазақстан банктері» журнал, 2000 ж., №3, 13-17 бет.
14. www. nationalbank.kz
Приложение А
Принципиальные различия между внутренним и внешним аудитом
Признаки Внутренний аудит Внешний аудит
1 2 3
Постановка задач Определяются руководством исходя из потребностей управления, как
Объект Решение отдельных функциональных задач управления, разработка и проверка
Цель Определяются руководством субъекта Определяются законодательством по аудиту: оценка
Средства Выбираются сомостоятельно Определяются общественными аудиторскими стандартами
Вид деятельности Исполнительная деятельность Предпринимательская деятельность
Организация работы Выполнение конкретных задач руководства Определяются аудитором, самостоятельно
Взаимоотношения Подчиненность руководству субъекта, зависимость от него Равноправное
Субъекты Сотрудники, подчиненные руководству субъекта и находящиеся в штате
Квалификация Определяется по усмотрению руководства субъекта Регламентируется государством
Оплата Начисление заработной платы Оплата предоставленных услуг по
Ответственность Перед руководством за выполнение обязанностей Перед клиентом
Отчетность Перед руководством Перед заказчиками. Итоговая часть аудиторского заключения
Приложение Б
Ключевые базельские принципы банковского надзора
Принципы Содержание
1 2
Принцип 1 “Условия, необходимые для эффективного банковского надзора” Необходимые
Принципы 2-5 “Лицензирование и структура” Регулирующий процесс лицензирования в
Принципы 6-15 “Пруденциальные требования и регулирование” Пруденциальное регулирование и
Принципы 16-20 “Методики текущего банковского регулирования” Методы текущего банковского
Принцип 21 “Требования по предоставлению информации” Бухгалтерские стандарты, рамки
Принцип 22 “Полномочия надзорных инстанций” Органы банковского надзора располагают
Принципы 23-25 “Международные банковские операции” Рекомендации, устраняющие препятствия трансграничных
В том числе принцип: 23 Глобальный совокупный надзор за
Принцип 24 Контакты и обмен информацией с надзорными органами
Принцип 25 Контакты и обмен информацией с надзорными органами
Приложение В
Консолидированный бухгалтерский баланс АО “БанкТуранАлем”и дочерних компаний на 31
млн.тенге
2002 2003 2004
Активы
Деньги и эквиваленты денег
Обязательные резервы
Торговые ценные бумаги
Средства в кредитных учреждениях
Инвестиционные ценные бумаги:
-имеющиеся в наличии для продажи
-удерживаемые для погашения
Займы клиентам
Основные средства
Прочие активы
20.557
2.731
32.081
10.820
-------
19.634
127.747
6.523
5.399
21.691
3.706
61.591
5.993
--------
26.288
239.847
6.745
7.203
51.740
6.971
102.182
6.038
23.881
---------
409.517
9.396
8.577
Итого активов 225.492 373.064 618.302
Обязательства
Средства Правительства РК и НБРК
Средства кредитных учреждений
Средства клиентов
Выпущенные долговые ценные бумаги
Прочие обязательства
2.683
56.493
106.810
31.521
7.220
5.190
117.051
140.318
74.174
4.318
4.424
143.256
226.710
182.079
9.838
Итого обязательств 204.727 341.051 566.307
Доля меньшинства 1.010 1.330 1.667
Собственный капитал
Уставный капитал:
простые акции
привелегированные акции
Собственные выкупленные акции
Дополнительно оплаченный капитал
Резервы
Нераспределенный доход
11.931
4.160
(195)
28
854
2.977
16.244
4.735
(628)
1.413
1.737
7.182
22.405
5.915
(516)
5.996
2.429
14.099
Итого собственного капитала 19.755 30.683 50.328
Итого обязательств, собственного капитала и доля меньшинства
225.492
373.064
618.302
Приложение Г
Консолидированный отчет о доходах и расходах АО “БанкТуранАлем” и
млн. тенге
2002 2003 2004
Процентные доходы
Займы
Ценные бумаги
Вклады в других банках
19.178
2.818
372
26.263
4.257
298
45.444
3.682
701
Процентные расходы
Выпущенные долговые ценные бумаги
Вклады клиентов
Вклады и займы кредитных учреждений
(5.274)
(2.717)
(2.536)
(5.711)
(6.177)
(3.875)
(10.395)
(8.730)
(5.742)
Чистый процентный доход
Отчисления на обеспечение 11.841
(7.184) 15.055
(10.391) 24.960
(19.251)
Чистый процентный доход за минусом отчисления на обесценение 4.657
Доходы в виде комиссионных сборов
Расходы в виде комиссионных сборов 4.308
(169) 6.456
(137) 9.297
(303)
Комиссионные и сборы 4.139 6.319 8.994
Доходы за минусом расходов по торговым ценным бумагам
Доходы за минусом расходов по операциям с иностранной валютой:
-дилинг
-курсовые разницы
(Убыток)/доход от страховой деятельности
Прочий доход
2.745
1.349
234
613
1.151
589
1.980
573
(260)
1.002
38
1.517
6.078
(478)
567
Непроцентные доходы 6.092 3.884 7.722
Зарплата и расходы на персонал
Административные и операционные расходы
Износ и амортизация
Налоги, помимо подоходного налога
Прочие резервы
Прочее (3.023)
(3.647)
(786)
(815)
(246)
(1.341) (3.432)
(3.919)
(926)
(955)
(338)
(451) (4.388)
(4.537)
(1.029)
(1.604)
(2.293)
(371)
Напроцентные расходы (9.858) (10.021) (14.222)
Доход до учета расходов по подоходному налогу и доли
Расходы по подоходному налогу
5.030
------
4.846
(266)
8.203
(1.047)
Доход до учета доли меньшинства
Доля меньшинства в чистом убытке (доходе) 5.030
(132) 4.580
40 7.156
147
Чистый доход 4.898 4.620 7.303
Базовый доход на акцию в тенге
Разводненный доход на акцию в тенге 3.450
2.883 3.246
2.714 3.862
3.222
Приложение Д
Консолидированные отчеты о движении денег АО “БанкТуранАлем” и дочерних
млн.тенге
2002 2003 2004
Движение денег от операционной деятельности
Доход до учета расходов по подоходному налогу и доли
Корректировки на:
Износ и амортизацию
Долю меньшинства
Резерв на обесценение
Убыток от продажи основных средств
Резервы по возмещению страховых убытков
Нереализованную отрицательную (положительную) курсовую разницу
Нереализованные доходы по ценным бумагам
5.030
786
(132)
7.430
2
733
(251)
(1.193)
4.846
926
40
10.729
63
983
723
(2.879)
8.203
1.029
147
21.544
30
1.493
(2.394)
(519)
Движение денег от операционной деятельности до изменения в чистых
(Увеличение) уменьшение в операционных активах:
Обязательные резервы
Средства в кредитных учреждениях
Торговые ценные бумаги
Займы клиентам
Прочие активы
1.953
(10.643)
(12.194)
(20.822)
(3.685)
(975)
4.609
(29.327)
(133.724)
(1.915)
(3.265)
(976)
(44.347)
(200.937)
(2.184)
Увеличение (уменьшение) в операционных обязательствах:
Средства Правительства РК и НБРК
Средства кредитных учреждений
Средства клиентов
Прочие оязательства
185
12.680
22.868
4.019
2.581
67.346
38.601
(3.962)
(754)
34.167
93.885
1.456
Чистое движение денег от операционной деятельности до уплаты подоходного
Уплаченный подоходный налог
6.766
--------
(41.335)
(300)
(93422)
(897)
Чистое движение денег от операционной деятельности 6.766 (41.635) (94.319)
Движение денег от инвестиционной деятельности
Приобретение основных средств
Поступления от продажи основных средств
Приобретение ценных бумаг, удерживаемых до погашения
Чистые деньги, полученные (уплаченные) при приобретении дочерних организаций
(1.402)
269
(19.278)
(171)
(1.914)
1.698
(8.505)
-------
(2.758)
385
--------
--------
Чистое движение денге от инвестиционной деятельности (20.582) (8.721) (2.373)
Движение денег от финансовой деятельности
Продажа простых акций
Продажа привилегированных акций
Приобретение собственных акций
Продажа собственных акций
Дивиденды выплаченные
Выпущенные долговые ценные бумаги
-------
-------
(2.248)
2.102
(503)
17.247
5.535
738
(433)
-------
(475)
46.587
10.248
1.637
(28)
179
(528)
116.292
Чистое движение денег от финансовой деятельности 16.598 51.952
Влияние изменения обменного курса на деньги и их эквиваленты
Чистое изменение в деньгах и эквивалентах денег 3.337 1.134
Деньги и эквиваленты денег на начало года 17.220 20.557
Деньги и эквиваленты денег на конец года 20.557 21.691
Дополнительная информация:
Проценты уплаченные
Проценты полученные
9.901
21.658
14.329
26.854
22.342
42.728
4
Шаруашылық операциялар циклдері аудитінің ерекшеліктері
Кредиторлық берешек сомасының шынайлығын тексеру
Дайын өнімнің аудиті
Дайын өнімді есептеу және оның қозғалысын ұйымдастыру
Кәсіпорынның ішкі аудиті
Тауарлардың мәні және негізгі түсінігі
Дайын өнімді өткізудің негізгі жүйелері
Аудиттің фирмаішілік стандарттары
Банктік қызмет етуде аудиттің мәні
Қысқа мерзімді дебиторлық борыштардың, қаржылық инвестициялардың аудиті