Жұлдыздар ғылымының шығуы туралы сөз
ӘЛ-ФАРАБИ
(870-950)
Әбу Насыр Мухаммед ибн Мухаммед ибн
Әл-Фараби өз заманында мәлiм болған ғылым
«Таза ағайындар» iлiмiнен кейiн араб тiлiндегi
Әл-Фарабидiң грек философиясын, әсiресе Аристотельдi жетiк
Әл-Фараби этникалық тегi жағынан түркi жұртынан
Дәстүр ортақ. Мәселе фамилияны бiлдiретiн жалғауда.
Сондықтан оның кiм екенiнде еш талас
Фарабитану iсi бiзде, негiзiнен, қолға алынған,
Сондықтан оның еңбегiн тура араб тiлiнен
Ендi Әбу-Насыр әл-Фараби iлiмiнiң ерекшелiгiне қысқаша
Бiрiншiден, әл-Фараби философия тарихында, жоғарыда айтқандай,
Бұлай деуге нақтылы негiз бар. Әл-Фараби
Латынға дейiн зиялы қауым араб тiлiнде
Бұл жайды әл-Кинди туралы бiрiншi бөлiмде
Екiншiден, Фараби дiн мәселесiне келгенде, Құдай
Үшiншiден, таным мәселесiне келсек, Фараби ақыл
Төртiншiден, Фарабидiң мемлекет, саясат, қала өмiрi
Бесiншiден, Фарабидi таза рационализм тұрғысынан түсiнген,
Оны Ибн Сина «Шейх Фараби» деген.
Герметикалық философ деп эзотерикалық iлiм ауқымында
Ескертпе: Әл-Фарабидiң «Мәселелер мәнi» және «Ғылымдардың
ӘДЕБИЕТ
1. Аль-Фараби. Социально-этические трактаты. — Алма-Ата:
2. Аль-Фараби. О разумей науке. —
3. Аль-Фараби. Историко-философские трактаты. — Алма-Ата:
4. Избранные произведения стран Ближнего и
Әл-Фараби
МӘСЕЛЕЛЕР МӘНI
1. Бiлiм жалпылама түсiнiкке, мәселен, айталық,
Кейбiр түсiнiктер оның алдындағы түсiнiктердiң арқасында
Мәселен, дененi оның ұзындығы, жалпақтығы және
Мәселен, қажеттiлiк, өмiр сүру, мүмкiндiк туралы
2. Кейбiр түйiндеулердiң сипаты мынадай: оларды
Бұл түйiн өзi ақтық түйiндеу болатын
Мәселен, бiр-бiрiне қарама-қарсы екi пiкiрдiң бiрi
3. Бiз барлық екi түрлi болады
Заттардың бұл түрi «мүмкiн бар» деп
Егер бiз «мүмкiн бар» турасында «бәлкiм,
Мүмкiн заттардың себептер тiзбегi шексiз созыла
4. «Қажеттi барға» келейiк: егер оны
Ол әлдененiң арқасында шын бар болмайды.
Осылайша, оның бар болуы мейлiнше кемелдi.
5. Оның, мәселен, дене тәрiздi болмыс
Бұдан қорытынды - «қажеттi бардың» не
Ол — бiртұтас: өмiр сүруi үшiн
Демек, оған не көлем, не орын,
Оның болмысында өзiнiң өмiр сүруi тәуелдi
Ол ешқандай қайшылықсыз. Ол — таза
Ол - таза ақыл, таза ақыл
Ол - данышпан, тiрi, құдiреттi және
Ол өзi — шапағат иесi. Ол
Өмiр сүретiн барлық заттар содан басталады,
6. Кезкелген бар зат одан тiршiлiк
Сонымен бiрге заттар оның шарапаты мен
7. «Қажеттi бардан» ең бiрiншi болып
Алғашқы ақыл кездейсоқ (акциденталдi) көптiк қасиетке
8. Алғашқы ақыл «қажеттi бар» және
9. Екiншi ақылдан ең жоғарғы сферадан
Дәл осылай бұл ақылдан тағы бiр
10. Тұрақты, қозғалмайтын ортаны айналып жүретiн
Аспан денелерi жалпы және жалқы туралы
Аспан денелерiнiң әлдебiр жалқыға, атап айтқанда,
Мәселе осылай болса, бiрiншi материя формадан
Керiсiнше, бiрiншi материя актуальды өмiр сүрушiге
11. Аспан қозғалысы дегенiмiз — қозғалушы
Қарапайым денелерге сан және сапа, сондай-ақ
12. Қозғалыс пен тыныштықтың басталуы, ол
Қозғалыста уақыттың басы да, аяғы да
Сондықтан өзi өздiгiнен қозғалыста болмайтын қозғаушыға
Өзi қозғалыста болмайтын қозғаушы дара болуы
13. Қамтушы дененiң бетi мен қамтылатын
Табиғи тартылыс күшi бар денеде ерiктен
Кез келген өтпелi зат тура сызықпен
14. Бөлiнген соң бөлшегi жоқ әлденеге
Өлшемдi заттар және белгiлi ретке түзiлген
Дәл сол сияқты қашықтық та бос
15. Әр дененiң өзi ұмтылатын өзiндiк
16. Аспан сферасының табиғаты ерекше: ол
Оған осылай өмiр сүру тән. Сфераға
Сонымен бiрге олардың ортақ ынтығы, атап
Олардың әрқайсысының қозғаушы күшi қажеттi шексiз,
17. Төрт элементтен құралған денелердiң бойында
Өзiнiң табиғатынан аса жылылығымен ерекшеленетiн дене
Пайда болу мен жойылудың негiзiнде жатқан
Пайда болушы және жойылушы заттар қоспалардың
18. Бұл формалардан сезiм арқылы қабылданатын
Мұның бәрiнен ұлы мәртебелi Жаратушының шексiз
19. Барша хайуаннан адам ерекше қасиеттерiмен
Бұл күш — оның ақылы. Жоғарыда
Сыртқы күш пен iшкi түйсiк, атап
Бiз тiзiп айтып өткен күштердiң әрқайсысы
20. Адамдарға тән қимыл-әрекеттердiң қайсысының орындалуы
Жан күшiне жататындардың тағы бiрi —
Ақылмен қамтылатынды қабылдайтын бұл күштер қарапайым
21. Ақылмен қабылданушы бөлшектелетiн немесе бiр
Бұл әлдене деп отырғанымыз — дене:
Дене өлген соң жан әрi жай
Мұның бәрi қажеттiлiкпен және әдiлеттi сарапталады.
Әлемдегi бардың бәрi — Құдайдың iсi,
ҒЫЛЫМДАРДЫҢ ШЫҒУЫ ТУРАЛЫ
БIРIНШI БӨЛIМ
Философия ғылымдарының шығу себептерi және оларды
Бiлгейсiң, субстанциялар мен акциденциялардан басқа және
Акциденцияларды бес түрлi сезiм қабылдайды және
Субстанцияны ақыл ғана қабылдай алады және
Ендi мен барлық ғылымдардың осы субстанциялар
1. Есеп туралы ғылымның не себептi
Мен к„мiл мәлiмдеймiн: субстанцияның түрлi бөлiктерi
2. Өлшемдер ғылымының шығуьш бiлу туралы
Мен кәмiл мәлiмдеймiн: бiздiң жоғарыда көрсеткенiмiздей,
3. Жұлдыздар ғылымының шығуы туралы сөз
Мен кәмiл мәлiмдеймiн: өзiнiң табиғаты бойынша
4. Музыка ғылымының шығу себептерiн тану
Мен кәмiл сендiремiн: субстанция қозғалысқа ие
Бұл ғылымның пайдасы — тағатсыздарға сабыр
Бұл ғылымның үш негiзi бар. Олар
Бұл екеуi есту сезiмiне бағыныңқылы. Қимыл
Осылай музыка ғылымының қайдан, қалай шыққанына
Тәрбие ғылымдары деп аталатын ғылымдар осымен
5. Табиғаттанудың шығу себебi туралы сөз
Мен кәмiл мәлiмдеймiн: субстанция бiрде қызарады,
Егер бiз оның шығу тегiн iздестiре
Бiрiншi даналардың айтуынша, бұл ғылым сегiз
Бұл табиғат туралы ғылым тәрбие ғылымдарының
Ендi ең жоғары субстанцияның массасы туралы
6. Хақ тағаланы тану ғылымы болып
Мен кәмiл мәлiмдеймiн: бiз жоғарыда атаған
Осыдан соң бұл субстанцияның жаратушысы бар
Құдiреттi ғылымның қалай шыққаны, қалай пайда
2
ҚАЗАҚ ДАЛАСЫНДАҒЫ АСТРОНОМИЯ
Өте үлкен сандарға амалдар қолдануға құштарлық - бүкіл Индия математикасы тарихына тән нәрсе
Ертедегі уақыт өлшемдерінің құралдары
Әбу Насыр Мухаммед ибн Мухаммед ибн Тархан ибн Узлаг әл - Фараби
«Қазіргі жаратылыстану концепциялары» курсы бойынша дәрістер
Әбу – Насыр Әл - Фарабидің шәкірттері
Фарабидің астрономия мен астрология жөніндегі еңбектері
Астрофизика институты
Күн жүйесi туралы
Жаратылыстану концепциялары