Тарифтік жүйе
Жоспар
Кіріспе 3
Мемлекет және еңбекақы төлеу 4
Тарифтік жүйе 7
Тау-кен өнеркәсібіндегі жұмысшыларға еңбекақы төлеу 11
Еңбекақы жүйесі мен нысандары 14
Еңбекке мерзімдік ақы төлеу 19
Ұжымдық кесімді еңбекақы төлеу жүйесі 20
Сыйлық беру жүйесі. Үстеме ақылар және жалақыға үстеме
Жұмысақыны ұйымдастыруды жетілдіру бағыттары 26
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер 28
Кіріспе
Еңбекақы жөніндегі саясат кәсіпорында басқарудың құрамды бөлігі болып
Еңбекақы бұл, жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына
Жұмыс күші қызметкердің өміріне қажет жіне оның еңбек
Жұмыскердің қажеттілігін қанағаттандыратын мүлік құны;
Оны мамандыққа оқытуға кеткен шығындар;
Оның отбасының өмір сүруіне қажетті заттардың құны.
Нақтылы жұмыс күнімен құны қажетті өнім көлемін анықтайды.
Жұмыскердің еңбек өнімділігінің өсуі еңбекақыны ұлғайтуға мүмкіндік береді.
Жұмыс күшін біліктілеу және еңбектің түрі: мысалы, күрделі,
Қазіргі қоғамда қажетті өнімнің барлығы жұмыскерге еңбекақыынң жеке
Жалақы, атаулы және нақты жалақы болып бөлінеді.
Атаулы табыс жалақы, ол қызметкердің белгілі кезеңдегі істеген
Нақты жалақы, ол тауарлар мен қызмет көрсетуде ие
Қызметкерлерге еңбекақы төлеу, бұл өндірістік процесте жұмсалған еңбек
Мемлекет және еңбекақы төлеу
Қызметкерлерге еңбекақы төлеу, бұл өндірістік процесте жұмсалған еңбек
Қазақстан республикасында жұмысақы төлеуді «Қазақстан Республикасында еңбекақы төлеуді
«ҚР – дағы еңбек туралы» Заңында былай жазылған:
Ең төмен жалақы мөлшері меншік ныаны қарамастан ұымдарда
Жұмыс беруші Еңбек туралы Заңға, жеке еңбек, ұжымдық
Қызметкерлердің өндіріс тиімділігі мен жұмыс сапасын арттыруға тиімділігі
Қызметкерлерге өойылатын біліктілік талаптары мен жұмысшылардың белгілі бір
Қазіргі кезеңде мемлекет жалдамалы еңбекақы төлеудің құқықтық реттеуінің
Еңбекке ақы төлеу – жеке еңбек және ұжымдық
Ұжымдық – келісімді реттеу,еңбекақы төлеу жағдайларын салалық, салааралық,
Мемлекет пайдаланатын еңбекақы реттеудің басқа да әдісі-бюджет саласында
Еңбекке ақы төлеу саласындағы саясатты одан ары өзгерту
Қазақстан Республикасының бюджеттік саласындағы қызметкерлерге еңбекақы төлеу
бюджеттік саладағы қызметкерлердің тарифтік ставкалары (мөлшерлеме) мен
бірыңғай тарифтік тор мен разрядтар аралық коэффициенттері негізінде
мемлекеттік органдар болып табылмайтын мемлекеттік мекемелер, олардың жалақысы
меншік нысанына қарамастан, материалдық саладағы ұйымдар еңбекке ақы
Нарық жағдайында еңбек ақы төлеуге көзқарас өзгереді, ол
еңбекке ақы төлеу. Осы принцип, екі аспектіні білдіреді:еңбектің
еңбекақы деңгейінің ұдайы артуы. Тау – кен өнеркәсібінде
еңбек өнімділігінің арттуы, жұмысақы өсуін басып озуы;
еңбекақы деңгейіне мемлекеттік реттеу.
Мемлекет жыл сайын кәсіпорындар мен фирмаларға – олардың
қызметкерлердің еңбегіне материалдық ынталандыру;
бірдей кәсіптегі жұмысшыларға бірдей еңбекақы төлеуді қамтамасыз ету;
жұмысшылардың еңбекақысының тарифтік мөлшерлеме үлесін арттыру.
Тарифтік жүйе
Әр кәсіпкер өнім өндіру сипатына, нақты технологиялық процеске,
Сый ақы өлшемі тарифтік жүйемен және қызметкерлерге берілген
Тарифтік жүйе – қызметкерлер еңбегінің күрделігі мен біліктілігіне
Тарифтік жүйе мынадай қызметтерді орындайды:
қызметкерлердің еңбекақы төлеу деңгейі де, негізгі айырмашылықтары мен
ғылыми- техникалық прогресті, еңбек пен өндірісті ұйымдастырудың прогрессивті
Тарифтік жүйенің негізгі элементтері мыналар:тарифтік – біліктілік анықтамалығы,
Тарифтік–біліктілік - анықтамалық-біліктілік немесе тарифтік разрядтар бойынша
Жұмыс пен жүмысшы кәсіптерінің біліктілік анықтамалықтар мен
Тарифтік тор – тарифтік разрядтары мен оларға сәйкес
Қазақстанда бюджеттек сала қызметкерлеріне еңбекақы төлеу 21 разрядты
Бірыңғай тарифтік тор
Бірыңғай тарифтік тордың разрядтары Тарифтік коэффициент (1-разрядқа) Бірыңғай
1 1,0 11 2,05
2 1,07 12 2,20
3 1,15 13 2,37
4 1,24 14 2,55
5 1,33 15 2,74
6 1,43 16 2,95
7 1,54 17 3,17
8 1,66 18 3,41
9 1,78 19 3,67
10 1,91 20 3,94
21 4,24
Тарифтік тор мына көрсеткіштерімен сипаталады: тарифтік разряд саны,
Тарифтік разряд саны – саны жұмысшыларға, басқа қызметтерге
Бірыңғай тарифтік тор бойынша жұмысшыларға 1- ден 8-ші
Қызметкерлердің разрядтары
№ Санат және лауызым Разрядтардың аралық ауқымы
1 Қалыпты еңбек жағдайындағы жұмысшылар 1-8
2 Техникалық орындаушылар 2-5
3 Орта білімдері бар мамандар 4-11
4 Жоғары білімдері бар мамандар 7-14
5 Бөлім басшылары 10-15
6 Шебер, аға шебер 6-10
7 Ауысым, тедім бастықтары 9-12
8 Цех бастықтары 10-14
9 Өндіріс, басқарма бастықтары 11-15
10 Ұйым, басқарма басшылары 13-18
11 Бірлестік басшылары 16-20
Кәсіпорындарда біліктілік разряды бойынша тарифтік мөлшерлемелері (ставкалары) тағайындалады.
Тарифтік мөлшерлеме – жұмыс уақытының бір өлшемінде ақшалай
Тарифтік мөлшерлеме – еңбекке ақы төлеу деңгейін айқындайтын
Тарифтік коэффициент – бірінші разрядтың тарифтік мөлшерлемесі мен
Тарифтік тор ауқымы деп – шеткі тарифтік коэффициенттер
Тау – кен және басқа да өнеркәсіптерде
Тр = Ni Tpi \ Ni
мұндағы Тр - орташа тарифтік
Ni - I тарифтік разряд бойынша істейтін
Tpi - қызметкерлер санына сәйкес тарифтік разрядтар.
Осыған ұқсас орташа тарифтік коэффициент пен орташа тарифтік
Разряд аралық қатынас деп – разрядтан разрядқа, тарифтік
Кс = Кт3 – Кт2
Кс = ( Кт3 – Кт2 ) *
мұндағы Кт2 және Кт3 – 2 және
Бірінші разрядтың тарифтік мөлшерлемесі белгңлң жұмыс уаөыты ішіндегі
Ал басқа разрадтардың тарифтік мөлшерлемесі (Тсі) бірінші разрядтардың
Тсі = ТСІ * Кт
Тау-кен өнеркәсібіндегі жұмысшыларға еңбекақы төлеу
Рынокқа негізделген экономика жағдайында материалдық салада қызмет ететін
Кәсіпорындар мен корпорациялар ұжымдық шартты жасағанда еңбекақы қоры
Әр түрлі кәсіптік біліктілік қызметкерлер топтарының тарифтік мөлшерлемелері
6600 теңге бюджет саласында қызмет атқаратын ұйымдардың
Қызметкерлерге тарифтік разрядтар, сонымен олардың мөлшерлемелерін тарифтік біліктілік
Бірақ тарифтік коэффициенттерінің шамасы бірыңғай болуы тиіс.
«Қазақмыс» корпорациясы ашық акционерлік қоғамның бір кенішінде жұмысшылар
Сағаттық тарифтік мөлшерлемелері
Тарифтік разрядтары 1 2 3 4 5 6
Тарифтік коэффициенттер 1 1,09 1,20 1,35 1,55
Сағаттық тарифтік мөлшерлемесі,теңге 46,8
95,4
1-топ Тиеу жеткізім машиналардың машинистері, бұрғылаушылар, үңгілеушілер, аттырушылар,
2-топ Вагон аударғыш машинаның машинистері, ұстаушы, бүрке шегендеу
3-топ Жер астындағы жұмысшылар, жарылғыш заттарды жеткізушілер мен
4-топ Шапаша, көпірлік кранның машинистері, жай кен жұмысшылары,
5-топ Құрылыс жұмысшылары 21,1 23 25,3 28,5 32,4
6-топ Жоғары топтарға кірмеген жұмысшылар, жұмыскерлер, машина жүргізушілер.
Сонымен бірінші разрядтың ауысымдық тарифтік мөлшерлемесі бірінші топ
Тарифтік тор әр түрлі мамандықтығы жұмысшыларға есептелінетін жалақы
Тау кен кәсіпорындарда еңбекті ұйымдастырудың бригадалық нысандары кең
Техникадағы, технологиядағы, өндірісті ұйымдастырудағы өзгерістерге, жұмысшылардың мәдени техникалық
Кәсіпорын басшыларының, мамандардың және қызметкерлерің разрядтары 1996 жылы
Осыған қоса Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1997 жылғы
Еңбекақы есептеу кезінде салалық, аудандық коэффициенттерінің, биік таулы,
Сыйлықтарды, сыйақыларды, жалақы үстемелерін, үстеме ақысын, т.б. ынталандыру
Еңбекақы жүйесі мен нысандары
«Қазақстан Республикасындағы еңбек туралы» Заңының 70 -
Қызметкердің жалақысы орындалатын жұмыстің күрделілігіне, саны мен сапасына
Нарықтық экономика саласында әр кәсіпорын, бірлестік өзіне
Еңбек шығындарын өлшеу тәсіліне, айталық жқмыс уақыты бірлігіне
Кесімді ақы, сол сияқты мерзімдік ақы жеке немесе
Еңбекақы жүйесі мен нысандары
Кесімді
Тікелей кесімді
Жай мерзімдік
Кесімді сыйақы
Мерзімдік сыйақы
Үдемелі кесімді
Мерзімдік сағаттық
Жанама кесімді
Мерзімдік күндік
Аккортдық
Мерзімдік апталық
Жеке кесімді
Мерзімдік айлық
1-сурет. Еңбекақы төлеу түрлері.
Ұжымның күш жігерін қажет ететін циклдік тасқынды әдіске
Жеке кесімді еңбекақы төлеу мынадай негізгі шарттарға сәйкес
Кесімді жалақы төлеу кезінде жұмысшының еңбекақысы тікелей өндірілген
Кесімді еңбекақының артықшылыңы мынада, жұмысшы еңбек өнімділігін арттыру,
Тау кен кәсіпорындарында өндірістің нақты жағдайларында байланысты еңбекақының
Кесімді еңбекақы төлеу негізінде, атқарған жұмыстың түріне қарай
Рк = Тс \ Нө
Мұндағы: Рк - кесімді бағалама
Тс - орындалатын жұмыс разрядына
Нө - ауысымдық немесе сағаттық өндірім мөлшері
Ну - уақыт нормасы, адам ауысым
Тікелей кесімді еңбекақы – жұмысшылар жалақысының мөлшері жіне
Зк = Рк * Q
Мұндағы Зк - жұмысшының табысы ( заработок),
Q - белгілі уақыт кезеңінде жұмысшының өндірген
Есеп: Түсті металл өніру кенінде 5 разрядтағы бұрғылаушының
Шешуі : жұмысшының ауысымдық тарифтік мөлшерлемесі 900 теңге
Рк = Тс \ Нө
Айлық табысы :
Зк = Рк * Q = 600
Кесімді бағалама мен өндірім норма арасында кері байланыс
Р = 100 * Нө \
Жеке тікелей кесімді еңбекақы төлеуде жұмысшы тек қана
Кесімді сыйлықақы жүйесі. Бұл жүйе бойынша жұмысшылардың тікелей
Еңбекақының кесімді сыйлық жүйесінде жұмысшының табысы былай ес
Зкс = Зк + Зк (
Мұндағы, Зкс – жұмысшының кесімді сыйлық жүйесіндегі
а – тапсырманы және басқа сыйлық көрсеткіштерді
в – сыйлық көрсеткіштерін асыра орындаудың әрбір
с – сыйлық көрсеткіштерін асыра орындау;
Тау-кен өнеркәсібі саласында еңбекке ақы төлеудің кесімді –
Еңбекке үдемелі кесімді еңбекақы төлегенде, жұмысшының табысы мына
Зку = Зт + Зу (М–1)
Мұндағы Зт – тікелей кесімді бағалама бойынша
Зу – еңбектің үдемелі жүйе бойынша
М – үдемелі кесімді бағаламаның негізгі кесімді
Еңбекке жанама – кесімді ақы төлеудің бұл
Зж = Рж * Qф
Мұндағы , Рж – көмекші жұмысшылардың бағаламасы;
Qф – негізгі бөлемшенің нақты өндіріс көлемі.
Ал көмекші жұмысшылар бағаламасын былай есептеп шығаруға болады:
Рж = Тсі \
Мұндағы, Тсі – і көмекші жұмысшының тарифтік
Qж – көмекші жұмысшылар ұызмет көрсетіп отыратын бөлемшенің
Еңбекке аккортық әдіспен ақы төлеу – тұтас
Еңбекке мерзімдік ақы төлеу
Еңбекке мерзімдік ақы төлеудің де бірнеше түрі бар.
Жай мерзімдік еңбекақысы – жалақыны жұмысшыға берілген разряд
Зм = Тсt
Мұндағы, Тс – жұмысшының сағаттық тарифтік
t– жұмысшының нақты істеген сағаттар саны;
Бұл жүйенің бір түрі – еңбекке
Мерзімдік ақы түрлерінің ішінде мерзімдік сыйлық беру барынша
Змс = Зм + Зм ( а+в+с
Мұндағы, Змс – жұмысшылардың мерзімдік сыйлық
Зм – жұмысшылардың жай мерзімдік еңбекақысы;
а және в – белгіленген ереже бойынша сандық
с – сыйлық көрсеткіштерді асра орындау, %
Кейбір тау кен кәсіпорындарда сандық және сапалық көрсеткіштерді
Змс = Зм (1 + А \100
Мұндағы, А – бекітілген жоспарлы тапсырмаларды орындау үшін
Кейінгі кезде еңбекақы төлеудің мердігерлік нысаны кең таралуда.
Ұжымдық кесімді еңбекақы төлеу жүйесі
Тау– кен кәсіпорындарының экономикалық тетігін қайта құру –
Еңбекақының бригадалық кесімді жүйесінде өндіріс ерекшеліктеріне және өнім
Рж = Тс \ Нө
Ал әр жұмысшының табысы, оның кесімді бағаламасын белгілі
Жер астында өндіріс процесінің ерешелігіне байланысты (қолайсыз жұмыс
Бригада күрделі агрегаттарға қызмет көрсеткенге, жұмысқа агрегаттық норма
Рб = Тсі \ Нөа
Мұндағы, Тсі – бригада мүшелерінің жеке тарифтік
Нөа – агрегаттық өндірім нормасы.
Бригаданың тұтас табысы былай есептелінеді:
Зб = Рб * Qб
Мұндағы Qб – есептік кезеңдегі бүкіл бригаданың нақты
Бригада өндірген өнім бірлігінің кешенді кесімді бағаламасы (Рбк),
Рбк =
Мұндағы, Qбо – бригада орындайтын жұмыстар кешені бойынша
Немесе :
Рбк = Тсі \ Нөб
Мұндағы, Нөб – бригаданың өндірім нормасы.
Кешенді бригаданың жалпы кесімді табысы, кесімді бағалама өндірілген
Зжі = Тсі * ni *Кт
Мұндағы, Зжі – әр бригада
ni – әр бригада мүшесінің
Кт – бригаданың қосымша табыс коэффициенті.
Қосымша табыс коэффициенті немесе кесімді табыс коэффициенті бригаданың
Кт = Зкб\Зт = Рбк *
Мұндағы Qбк – бригаданың нақты өндірген көлемі.
Мысалы, 6 жұмысшыдан тұратын үңгілеушілер бригадасы бір айда
Бригада мүшелерінің тарифтік мөлшерлемелері мен жұмыс істеген уақыты.
Разряд Ауысымдық тарифтік мөлшерлеме,тең-ге Бір айда істеген ауысымдар
6 505 25 12625 17711
6 505 24 12120 17004
5 435 25 10875 15257
5 435 23 10005 14037
4 380 24 9120 12725
4 380 21 7980 11196
Барлығы
142 Зт=62725 Збк=88000
Бригада кесімді бағаламасы:
Рбк = Тсi \ Ноб
Сонда бригаданың бір айдағы жалпы табысы:
Збк = Рбкз Qбк = 733,33з * 120
Қосымша табыс коэффициенті:
Кт = Збк / Зт = 88000/62725 =
Бригаданың әр мүшесінің жұмысақы сына формуламен есептелінеді:
Зжі = Тсі * ni *
Сонымен, бірінші жұмысшының және басқаларының жұмысақылары былай есептелінеді:
Зжі = 505*25*1,4=17711
Зж2=505*24*1,4=17004
Зж3 = 435*25*1,4=15257
Зж4=435*23*1,4=14037
Зж5=380*24*1,4=12735
Зж6=380*21*1,4=11196
Осы есепте жұмысылардың жоспарлы тапсырманы орындау және асыра
Әрбір жұмысшының ұжымдық еңбекке қосқан жеке үлесін барынша
Еңбекке қатысу коэффициентін пайдаланып, әрбір жұмысшының табысын қосымша
Зжс = Тсі * ni + Тсі
Тсі* ni * Kсi
Мұндағы А – сыйлық мөлшері, бригаданың
Зжс = Тсі * ni * Kсi
Тсі* ni * Kсi
Мысалы, 4-кестедегі бастапқы деректерді пайдаланып, еңбекке қатысты коэффициентті
Тарифтік табыс , теңге
6 12625 1,1 13887,5 19379
6 12120 0,9 10908,0 15221
5 10875 1,2 13050,0 18210
5 10005 0,8 8004,0 11169
4 9120 1,1 10032,0 13999
4 7980 0,9 7182,0 10022
62725 - 63063,5 88000
Бригаданың әрбір мүшесінің табысы:
Зжс1 = 23887,5 * 88000/63063,5 = 19379
Зжс2 = 10908 * 1,3954=15221
Сыйлық беру жүйесі. Үстеме ақылар және жалақыға үстеме
Сыйлық беру – жұмысақы ұйымдастырудың, материлды ынталандару жүйесінің
Тау – кен өндірістегі нақты жығдайлар мен факторлаын
Қызметкерлерге төленетін сыйлықтардың барлық түрін екі топқа бөлуге
Бірінші топқа: жаңа техниканың өндіріске енгізгені экспорқа жоғары
Екінші топ: жұмысшылардың белгіленген техникалық экономикалық көрсеткіштерге жеткендігі
Тау кен өнеркәсібінде сыйлық беру көрсеткіштері мынадай талаптарға
Сыйлық берудің неғұрлым көптеген көрсеткіштері мыналар:
Уческенің немесе бригаданың жоспарлы тапсырманың орындауы және асыра
Қосымша материалдары үнемдегені үшін.
өнімнің техникалық нормасы асыра орындағаны үшін жоспарды асыра
Сыйлық төлеудің әрбір жүйесі бойынша сыйлықтың айлық мөлшерінің
Сыйлық берудің жоғарыда аталған түрлерінен басқа, жұмысшылар мен
Қосымша сыйлыққа мыналарды жатқызуға болады:
кәсіпорынның бір жылғы қортындысы бойынша берілетін сыйлық;
еңбек сіңірген жылдар үшін сыйлық;
жұмыс істеушілердің жекелеген санаттарына отын мен электр қуатын
Сыйлық берудің әрбір жүйесі, экономикалық жағынан негізделген
Кейбір кәсіпорындар сынау ретінде экономикалық ынталандыру жүйелерін жетілдіру,
Тау кен кәсіпорынның жұмыскерлеріне тарифтік мөлшерлемелер кесімді бағалама
Жұмыскер белгілі бір кәсіпорында жеке еңбек шартымен келісілген
Қызметті қоса атқарғаны, қызмет көрсету аймақтарын кеңейткені немесе
Жұмыс тұрып қалған уақытына жұмысшыға ақы төлеудің тәртібі
Жұмысақыны ұйымдастыруды жетілдіру бағыттары
Жұмысақыны жетілдіру бағыттарының бірі, кәсіпорынның жұмысақы,еңбекақы, материалдық көтермелеу
Шетелдерге материалдық ынталандыру нысанының осындай түрі, пайдаға қатысу,
Скенлон жүйесінде - өнім өткізу көлемінің құнында жұмысақы
Капитал сыйымдылығы жоғары салаларда – Раккер жүйесін пайдалануды
«Импрошейр» жүйесін М.Файн ойлап шығарған. Осы жүйеде өнімділіктің
ӨБК = Барлық
Жиынтық норма сағаттары
Сыйлық төлемдер – норматив уақыты мен өнім бірлігіне,
Жұмысақы төлеуді жетілдіру үшін келісім шарт жүйесін кең
Қорытынды
Қандай да болмасын кәсіпорындарда өнім шығарудың артуы, соның
Еңбекақы бұл, жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына
Нарықтық жағдайда еңбекақыға деген көзқарас өзгеруде, «Кім көп
Тауарды сатудан түскен қаржылар тауар өндірулердің еңбектеріінң сандық
Жалақының нысаны мен жүйесі жалақының шамасы, еңбектің саны
Кәсіпорында жқмыс істейтін жұмысшылардың еңбек өнімділігінің өсуі –
Кәсіпорындарда еңбекақыны есептегенде мыналар еске алынуы керек: әділдік
Қолданылған әдебиеттер
Мейірбеков А.Қ, Әлімбетов Қ.Ә.
Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы.- Алматы Экономика, 2003.
А.Қ.Ерали, М.Ғ.Қабылбеков.
Кәсіпорын экономикасы: Оқулық. - Алматы: ҚазҰТУ,2004.
Жолдаспаева Г.Ө
Кәсіпорын экономикасы. Алматы:- экономика, 2002.
Қабылбеков М.Ғ
«Өнеркәсіптік статистика. Тәжірибелік сабақтарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау».
Тоқсеітов Р.Қ
Экономикалық сөздік анықтамалық. – Қарағанды: Болашақ -
3
Еңбекақыны төлеуді ұйымдастыру
Мемлекет және еңбекақы төлеу
Кәсіпорында еңбекақы жүйесі және оны ұйымдастыру
Қазақстанда жалақыны мемлекеттік реттеу
«Кәсіпорындарды персональды басақару және еңбекақы төлеу»
Кәсіпорында еңбекақы жүйесі
Жалақыны мөлшерлеу, оны анықтау тәртібі
Кәсіпорында еңбекақыны ұйымдастырудың маңызы және еңбекақыны төлеу жүйелері
Қазақстандағы еңбекақы қатынастары және оның қарқыны
Еңбектің және оның төлемақы есебенің принциптері туралы ақпарат