Оқушының дүниетанымын қалыптастыру
Мазмұны
І. Кіріспе...................................................................................................3-9
ІІ. Негізгі бөлім
І тарау. Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын қалыптастырудың теориялық
І.1. Дүниетаным және оның мәні мен мазмұны………................
І.2. Ұлттық дүниетаным және оның ерекшеліктері
ІІ тарау. Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын қалыптастыру
ІІ.1. Бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастырудағы жеке пәндердің алатын
ІІ.2. Қазақ ағартушы ғалымдарының бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын
ІІІ. Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Қосымшалар
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі. Бүгінгі таңда Қазақстан Республикасының қоғамдық өмірінде
Дүниетанымның қалыптасуына адам, табиғат, қоғам туралы білімдер тірек болады.
«Дүниетаным», «таным», «қазақ дүниетанымы» саласында көптеген құнды ой-пікірлер мен
Оқушылардың танымдық әрекеттерінің түрлері болса бірқатар психологтар мен педагогтардың
Г.И.Шукина оқып білу жаңадан шындық ашу емес, бұрыннан белгілі
Оқушылардың танымдық әрекетін арттыруда проблемалық оқытудың атқаратын ролінің ерекше
Әлбетте, бұл пікірлермен толығымен келісуге болады. Өйткені, қоршаған заттар
Зерттеу проблемасы саласында жарық көрген арнайы ғылыми еңбектерге, оқу-әдістемелік
- оқушылар дүниетанымын қалыптастырып, оларға қоршаған дүниеден ғылыми және
- бастауыш сыныпта табиғаттан берілетін білімнің адам өмірімен, қоғаммен
- оқушылардың шығармашылық белсенділігін арттыратын өздігінен жұмыс істеу әрекеттерін
- бастауыш сыныптағы дүниетануды оқытудың ең бастысы, негізгісі ретінде
- осы кезге дейін бастауыш сынып оқушыларына қоршаған ортадан
Бүгінгі күні білім мазмұнын кіріктіріп оқыту арқылы оның ғылыми
Бастауыш сыныпта «Дүниетану» пәні оқылмағанымен, оқу бағдарламасына қоршаған дүниеден
Дүниетанымның қалыптасуы ұзақ және күрделі процесс. Оның нәтижесінде жеке
Бастауыш сынып оқушысының өмірге, табиғатқа көзқарасының қалыптасу процесі дүниетаным
Білім мен тәрбие беру арқылы адамның ой-сезіміне, мінез-құлқына, дүниетанымына
Зерттеу мақсаты: Дүниетанымның теориялық негіздерін, оның бастауыш сынып оқушылары
Зерттеу объектісі: Оқу үрдісінде бастауыш мектеп оқушыларының ұлттық дүниетанымын
Зерттеу пәні: Сыныпта және сыныптан тыс жұмыстарда бастауыш сынып
Зерттеу міндеттері:
• Оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру жайында әдебиеттермен танысу, оларға талдау
• Ұлттық дүниетаным түрлерін айқындау;
• Дүниетаным ұғымының мәнін ашу;
• Оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастырудағы мектеп жұмысының негізгі әдістерімен
• Оқушылардың бойында адамгершілік қасиетін арттыру жолдарын анықтау;
• Сыныптан тыс тәрбие жұмыстары түрлерін дүниетаныммен байланыстыру.
• Бастауыш сынып оқушысының дүниетанымы қалыптасуының әдіснамалық және психологиялық
• Жеке тұлғаның дүниетанымдық қалыптасуының жолдары мен тәсілдерін анықтау;
• Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымының қалыптасуын экспериментальдық түрде
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: Жеке тұлға теориясы, дүниетаным
Зерттеу көздері: Философия, психология, педагогика, психологтардың, педагогтардың дүниетаным
Зерттеудің ғылыми-педагогикалық әдістері: Зерттеу мәселесіне байланысты тақырып бойынша философиялық,
Зерттеу базасы: Шымкент қаласындағы №25 Т.Рысқұлов атындағы этнопедагогикалық-гуманитарлық
Зерттеу кезеңдері: І кезеңде зерттеу проблемасы бойынша жарық көрген
Зерттеу жұмысының дәлелділігі мен негізділігі: Зерттеудің ғылыми-педагогикалық бағыты мен
Зерттеу жұмысының ғылыми негізі мен практика жүзінде қолдану нәтижелері:
Диплом жұмыстың құрылымы: Диплом жұмыс кіріспе, екі тарау, қорытынды
Кіріспеде зерттеу жұмысының көкейкестілігі анықталып, ғылыми аппараты баяндалады.
«Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын қалыптастырудың теориялық мәселелері» атты
«Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын қалыптастыру жолдары» атты екінші
Қорытындысында оқушылардың дүниетанымдық көзқарасын қалыптастырудың теориялық тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар, ғылыми-әдістемелік
Қосымшада қазақша ұзындық өлшемдері және дүниетану пәнінен сабақ үлгілері
І тарау. Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын қалыптастырудың теориялық
І.1. Дүниетаным және оның мәні мен мазмұны
Дүниетаным мәселесін қарастырғанда ең алдымен бұл сөздің лексикалық құрамдас
Дүниетаным - ақиқатты рухани практикалық түрғыдан игеру жүйесі. Соның
Дүниетанымға Э.И.Моносзан мынадай анықтама берген: «Дүниетаным -дегеніміз жалпыланған
Бұл жерде дүниетаным деп адамның білім жүйесін, оның көзқарастарын,
Бұл анықтама дүниетаным мәнін ғана ашпай, оның құрылымы жайында
- субъективті (көзқарастар, сенімдер, адам мұраттары)
Білім: объективтік дүниені бейнелейтін адам баласының мол тәжірибиесі. Білім
Көзқарас жеке адамның табиғи және әлеуметтік құбылыстарын түсіндіру туралы
Көзқарас, әрине, дүниетанымға үлкен әсерін тигізеді және де оның
Сенім терең, тиянақты ойланып айтылатын идеялардың жиынтығы. Сенім жеке
Адам мұраты жеке түсінудің жоғары кемелі, адам баласының жоғары
«Дүниетану» ұғымының ғылыми негізі. Қазақстан Республикасының егемендік алған алғашқы
Президент Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2030» атты Қазақстан халқына Жолдауында болашақ қоғам
Жастардың болашақка деген бағыт-бағдары отбасында, мектеп қабырғасында, жалпы қоғамдық
Осыған байланысты білімнің мазмұнын, оқыту әдістері мен сабақты ұйымдастыру
«Дүниетаным, дүниеге көзқарас дегеніміз — айнала қоршаған орта, бүкіл
«Адамзаттың, қоғамның пайда болып қалыптасуы қоршаған табиғи ортаның қажетті
Табиғат заттарын оқып білу арқылы адам табиғат байлығын керегіне
Ғылым мен техника дамыған сайын әлеуметтік өмір деңгейі де
Дүниетану ұғымы диалектикалық дамудың қарама-қарсылығы мен біртұтастығына сүйенбей өте
Дүниетану — «дүние» және «тану» деп аталатын екі бөліктен
Адамның әрбір даму кезеңіне байланысты дүниені тану шеңбері мен
Қоршаған дүниені білу танымға байланысты. Таным — адам санасын
«Таным» — философиялық ұғым, «...айналадағы материалдық шындықты» адам санасында
Адам баласы таным арқылы білмеуден білуге көшіп отырады. Ол
Таным арқылы заттар мен құбылыстардың басты белгілері, ұқсастықтары мен
Осылайша таным нақты дүниеге, қоршаған ортада бар заттарға негізделсе,
Дамыған қоғам мен биологиялық ғылымның, техниканың ара қатысынан айқын
Академик В.В.Струминский философия ғылымы мен биологиялық ғылымның бірін-бірі толықтырып,
Қазіргі таңда адамның дүниені тани білу ауқымын тіпті күшейте,
Дүниетану ұғымына диалектикалық тұрғыдан қарайтын болсақ, қазіргі таңдағы ғылым
Жаңа заманда ғылым қоғамның үлкен өндіріс күшіне айналуына байланысты
Ғылым мен техниканың дамуына байланысты адам баласы табиғи дүниемен
Қазіргі кезде орын алып отырған экологиялық апаттар еліміздің түкпір-түкпіріне
Есепсіз кесілген ағаш, есепсіз пайдаланған судың қоршаған ортаға тигізіп
Ғылымның дамуы қоршаған табиғи ортаны зерттеп қана қоймай, оның
Биологиялық ғылымдардың зерттеу нәтижесі бүкіл шаруашылық түрлеріне енуде. Күннен
Көптеген ғылым салаларында дүниетанымдық көзқарас философиялық тұрғыдан қарастырылады. Қазақ
Халық арасынан шыққан ақындар табиғат пен әлеуметтік ортаның байланысы
Алдыңғы қатарлы ойшылдар да өздерінің көрген-білгендерін терең біліммен байланыстыра
Адамзаттың даму эволюциясына байланысты дүниетану деңгейі де өзгеріп, күрделене
Қоршаған ортадан алған ұғымдарына байланысты сөз қоры молайып, заттар
І.2. Ұлттық дүниетаным және оның ерекшеліктері
Сабақ мазмұнымен байланыстырып, оқушыларды ата-бабаларымыздың тарихи дамуы барысындағы айналадағы
Дүниені тану алғашқы кезде дайын табиғи материалды, үрдістерді, құбылыстарды
Қазақстанның көшпелі тұрғындары үшін ол кезде табиғат абсолютті және
Ертедегі көшпенділер дүниетанымының негізі тәңір - көк аспан, шексіз
Көшпенділер уақыт пен кеңістікті танып-түсіну нәтижесінде көшіп-қонып, жыл құсы
Көшпенділердің ой ойлау, таным мәдениетінің бірі - өздерін қоршаған
Себебі бүкіл әлем бір ғана материалдар, элементтерден бір ғана
Көшпелі елдің барша тіршілік болмысы табиғатпен тамырлас. Жыл маусымдарымен
Көне замандағы қазақтар өздерін қоршаған табиғаттың бәрін де «жанды»
Күн - қазақта қасиетті. Бүлттың күркіреуін қазақ «Күн күркіреді»
Табиғаттағы болып жатқан көптеген құбылыстарды ата-бабаларымыз өзінше қабылдады. Күн
Келесі жұмбақ табиғат құбылыстарының бірі - жаңбырдан кейінгі кемпірқосақ.
Көшпенділердің ұғымында күллі қүдірет күштік түп қазығы тәңір болса,
Біздің заманымызға дейінгі 3 мың жылдықтан басталған қола мәдениеті
Өмірдегі күш пен құбылыстың жандануы рухани сезім әлеміне көшірілді.
Білім салаларының қай-қайсысы да адамның дүниетанымын қалыптастыруға үлесін қосады.
Бұл кезеңдегі дүниетанымдық деңгей адамдардың өз тәжірибесінен, күнделікті өмірден,
Қай кезде де адам өзі өмір сүретін ортада қызмет
Мұратқа жетудің жолы мен түрі көп болғанымен, халық оған
С.Мұқанов қазақтың эпостық жырларының, мифологияға емес, реалистік шындыкқа құрылғанын
Сонымен қатар, жоғарыда айтылған кезеңдерде табиғат күшіне табынушылық, дінге
Адамның танымы білмеуден білуге, қарапайымнан күрделіге қарай нақтылы шындықты
Қазақтың ауыз әдебиетіндегі ойшылдар (Асан қайғы, Бұхар жырау, Шал
Мұндай дүниені көркемдеп жеткізу, Абай тілімен айтқанда, «Жан азығы»
Адамзатгың әлеуметтік тұрмысы материалдық және рухани болып қаралады. Көшпелі
Мұнан әрі адам санасы, тілі, ұғымы дамып, табиғатты меңгеру
Адам мен қоғам арасындағы байланысты, қарым-қатынасты диалектикалық тұрғыдан қарау
Қоғам мен техниканың дамуы жаңа ойшылдардың шығып, олардың дүниетанымдық
Теориялық тұрғыдан алғанда философиялық және психологиялық қағидаларға сүйенеміз. Философтар
Дүниені ғылым жолымен тану үшін нақты объектілерді бақылау, эксперимент,
Адам көзқарасының қалыптасуында, әсіресе, биология ғылымының алатын орны ерекше.
Биология ғылымдары дүниенің адам санасынан тыс өмір сүретінін дәлелдесе,
Қоршаған дүниенің адам миында бейнеленетін көрінісі көзқарастың бір бөлігі
Көзқарастың қалыптасуы мен даму тарихына көз жүгіртсек, оның адам
Білім мен тәрбие беру арқылы адамның ой-сезіміне, мінез-қүлқына, дүниетанымына
Дүниедегі ең бағалы байлық — адам болғандықтан, оның қоршаған
Ғылым мен техника жаңалықтары адамның табиғат пен ара-қатынасының түрін
Адам табиғатты жақсы пайдалана білгенімен, оны қалпына келтіру жолын
Буржуазиялық қоғамда «табиғатты жаулап алу, бағындыру» мақсаты басым болса,
Н.П.Депенчуктің пікірі бойынша «Связав воедино неживую, живую природу и
Қазіргі таңда көтеріліп отырған проблемаларды адамның дүниетанымдық деңгейін өзгертті.
Дүниетанымның психологиялық негізі адамның жеке бас ерекшелігіне тікелей байланысты.
Мінез-құлық арқылы адамның дүниеге көзқарасы, талғамы, эмоциясы, мұқтаждығы байқалады.
Жас өспірімдердің дүниетанымын қалыптастыруға алдыңғы қатарлы қазақ жазушылары мен
Дүниетанымдық маңызы жоғары шығармалар туралы айтқанда, С.Мұқановтың қазақ халқының
С.Мұқановтың «Халық мұрасы» (тарихи-этнографиялық шолу) деген еңбегінде қазақ халқының
Алматы маңайын, Алатау көрінісін, Шу, Сыр бойын, Каспий жағалауын
Ғабит Мүсірепов болса, жастарға табиғатпен қоян-қолтық өмір сүруді, ашық
Ғабиден Мұстафин қазақ халқының еңбек барысында жақсарған қалін, егін
Дүниетанымдық деңгейге адамның қабылдау, сезіну, ойлау ерекшеліктерімен бірге әр
Жеке бастың қоғамдық санасына, білім деңгейіне, психикасының дәйектілігіне қарай
Адам, табиғат пен қоғам арасындағы қатынас пен байланысты ғылыми
Адам дүниені танып, біліп меңгереді, оны керегіне жаратады, сол
Білім, ақыл, ерік, қажеттілік, көзқарас және басқа әлеуметтік, психологиялық
Адамның жеке басының дамып, тұлғаға айналуына тек мектеп қабырғасында
«Дүниетаным — ақиқатты рухани қажетті игеру жүйесі, оның ішінде
Сонымен, жоғарыда айтылған жағдайлардың нәтижесінде мынандай қорытындаға келдік:
— қазіргі таңдағы дүниетану туралы философиялық ойлар әлеуметтік, халықтық,
— адамға дүниенің бір бөлігі бола тұра сол
— дүниені саналы түрде тануы, оны меңгеруі арқылы
— дүниеге саналы қатынас жасау жүйелі берілген білім мен
— жүйелі алған білім мен тәрбие негізінде адам өмірге
ІІ тарау. Бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын қалыптастыру
ІІ.1. Бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастырудағы жеке пәндердің алатын
Бастауыш сынып оқушыларына табиғат туралы дүниетанымдық ұғым беру
Дүниеге көзқарас негізінен, көзқарастар мен сенімдер жиынтығы болғандықтан, бұл
Адамның көзқарастары мен сенімдері негізінде оның білім танымы жатыр.
Сенімділік істе көрініс табады, істе ол қалыптасады, жетіледі жэне
Оқушылардың ұлттық дүниетанымын қалыптастыруда табиғат туралы
Осындай суреттерді балалардың мүқият қарап, аңғарғандарын байқап отырып, суреттің
1. Баланың белсенділігіне.
2. Мінез-құлқына, тәртібіне.
3. Жауабының сапасына.
4. Іс-нәтижесінің сапасына көңіл бөлінді.
Баланың белсенділігі деп отырғанымыз, оның танымдылық қызығушылығы: а) оның
Сондай-ақ, балалардың танымдық қызығушылығы шыңдап отыру үшін эр кезде:
1)Балалардың сабаққа, оқу материалына, танымдық іс-әрекетке қызығушылығын белсендіру үшін
2)Сабақ мазмұнының ғылыми дәрежесіне сәйкестігі, өмірмен, қоғаммен, табиғат қүбылыстарымен
3)Ізденушілік, ойландырарлық ахуал жасау;
4)Балалардың шамасы жететіндей қиындық деңгейінде оқыту;
5)Мәселе - ізденушілік эәдістері, дидактикалық ойындар, жаттығулар, танымдық есептерді
Мұңдағы негізгі мақсат - балалардың ойлау қызметіне, танымдық белсенділігіне,
Балалардың мүндай сұрақтарына жауап беру әрбір ата-ананың, ұстаздардың міндеті,
Сабақ - балаларды табиғатпен таныстырудың негізгі түрі. Сабақта табиғат
Саяхат - сабақ түрі, жүмыстың бүл түрінде балалар табиғатпен
Сондай-ақ, баланың дүниетанымын кеңейтуде сабақтан тыс жүмыстарды ұйымдастырудың да
1. Сабақтан тыс жүмыстардың негізгі түрі - арнайы үйірмелер
2. Сабақтан тыс ертеңгіліктер, кештер өткізу;
3. Дүниетанымдық саяхаттар жасау;
4. Табиғи материалдардан жасалған заттар, суреттер құрастыру жүмысы бойынша
5. Тәжірибиелер, ойын-әңгімелер жүргізу;
6. Табиғат күні, апталығын өткізу.
Оқушыларды табиғатпен таныстыруда тәрбиеші-ұстаздар мен ата-аналарға бірнеше үсыныстар бермекпіз:
Оқушының табиғат құпияларын білуге деген ынтасы өте ерте пайда
Табиғатты пайдалануға жауапсыз қараудың түп-тамыры әр адамның санасына байланысты.
оқушылардың дүниеге көзқарасының негізін қалыптастырудың аса маңызды жолы -
Мұғалімнің табиғат заңдарын дүрыс та ғылыми түрғыдан нақты түсіндіре
Табиғат қүбылыстары адамдар өмірмен тығыз байланысты. Бұл байланысты мүғалім
Білімнің сенімге айналуында оқушының мұғалім баяндаған материалға қатынасы шешуші
Бастауыш сынып оқушыларында білімнің сенімге айналуы қиынға сбғады, сондықтан
Нақтылы материалдарды игеру осы жалпы түсініктерге негізделуі, солармен байланыстырылуы
Оқытудың бастапқы және орта басқыштарында дүниеге көзқарастық қорытынды жасау
Оқушылардың дүниеге көзқарасын қалыптастыруда оқу бағдарламаларында пән аралық байланыстың
Сабақта белсенді ой әрекетіне жағдай жасау окушылардың сенімін қалыптастырудың
Дүниетанымдық көзқарастар мен сенімдер әр түрлі оқудан тыс жұмыстар
Егер мұғалімнің өзі дүниеге озық көзқараспен қарайтын адам болған
Еліміздің елдігін әлемге танытатын, оны жетілдіретін, дамытатын да жас
Бастауыш сыныптардың дүниетану бағдарламасының негізгі идеясы оқушыларды қоршаған табиғат
2 — сыныпта балалар өз жеріндегі жыл мезгілдерінің негізгі
Ал, 3-4 сыныптағы табиғаттану курсының міндеті оқушылардың тірі және
Бастауыш сыныптардың мүғалімдері балаларға табиғаттанудан білім беріп ғана қоймайды,
Біз кішкентай адамды адал, ер жүрек және мейірімді етіп
Адамгершілік тәрбиесін жүйелі және бірізділікпен жүргізу керек, табиғатты, жануарларды
Ізгілік пен мейірімділік - бұл екі ұғым тығыз байланысты.
Бастауыш сынып оқушылары сыртқы әсерді қабылдағыш келеді, балаларды неге
Сондықтан да, балалардың нақты табиғат жайында үғымын қалыптастыру үшін
Бала айналадағы тау-тас, өзен-көл, жасыл жапырақ, су аспанда нұрын
Балаларды адамгершілік сезімге тәрбиелеуде оларға еңбектің қандай да болмасын
К.Д.Ушинский «жас баланы жақсы істі, жақсы сезімді, жақсы ойды
Әдеби шығарманы оқи отырып, балалар адамдардың мінез-құлқын, іс-әрекетін қылықтарының
Тәрбие беру тұрғысынан келетін болсақ, баланы әңгіме, ертегі, өлеңдерде
Табиғаттың сүю - Отанды сүю көрінісішң бірі. Табиғатты үнемі
Оқушылардың халық тағылымдарын . қаншалықты меңгергені туралы сауалнама, тестік
Тәжірибиелік - эксперименттік жүмыстың алғашқы жылдарында жүргізілген сауалнама арқылы
«Рухани - адамгершілік тәрбиенің нәтижесі - рухани жетілген түлға»
Халық тағылымдарының танымдық, тәлімдік мәндерін зерттеп, оны білім беру
Тапсырма. 1. Халық ғұрпында қыз айттыру қандай реттілікпен орындалған?
2. Қыз көру, айттыру кездерінде қандай жол-жоралғылар жасалған? Бойжеткен
Егер жігіт белгілі уақытта хабарласпаса, қыз әкесі қатты назаланып,
Жылқышы жігіт өзі ұнатқан бойжеткен үйінің белдеуіне көлігін байлаған.
Жаттығу: 1. Бесік туралы даналық ойларды есіңе түсір. «Бесіктегі
2. Бесікке байланысты ырым-наным сенімдер. Құр бесікте тербетпе, бесікті
Жаттығу: Қолданылу орнына қарай атауы өзгерген сөздерді теріп жаз.
Жауабы: жаушы жіберу, талақ, танысу...
Сөздікпен жұмыс Балаға байланысты айтылатын ұлттық ұғымдарға түсінік. Ит
Жаттығу. Сөздерді туыстығына қарай топтастыру. Кіндік шеше, қайын ене,
Жауабы: Келін - Күйеу бала - Бала.
Жаттығу. Халық қағидаларының танымдық, тағылымдық мәні неде?
• «Жолдасыңнан бұрын жатпа, көрпені түйықтап төсеме, кергенің түкпіріне
• «Сүйекті отқа салма, ақты төкпе, дастарханды тұйықтап жайма,
• Халықты тіл-көзден сақтасын деп бойтұмар, асыл тастар тағу,
Сұрақ: берілген үғымдарға түсінік берудің, тәлімдік мәні неде?
• Қазақта «Жас үйленсе - сүйгенін алар, үйі сынық
• Қазақта «Қыз алсаң, тектіден ал!» - деген қағидасында
• Арнайы келмеген қонақтың, яғни ешкім қарсы алмаған адамның
• «Әйеліңе балаң жоқ жерде ақыл айт» дегенді қалай
Тойға баратындай жасанып,
Тойдағыдай таранып,
Кісі киімді көркемдесе,
Киім кісіні әсемдейді.
Тойға, жиынға қазақ барын киіп, бақанын сүйретіп, жарқырап жүру
Шүберекке (киім, бұйымдар) байланысты халық қағидалары:
Кәде — киіт, сарқыт беру, қол еңбегін беру, көйлек
Сый-сияпат - шеге шапан жабу, шапан сыйлау, шапан айыбын
Ырым — шүберек байлау, ақ шүберек тану, мүшел жасқа
Ғұрып - басқа ақ салу-ана болғандық., бітімге шақырғанда жерге
Салт - орамал тару үлгілері (Батыс Қазақсатан өңірі), жасы
Жоралғы - байғазы беріледі, қалап алу:
Киелі, қасиетті - әйел мен ердің бас киімі, қалыңдықтың
Жаттығу. Берілген ойды аяқта.
• Жыл соңындағы санатқа кірмей қалған 5 (6) күнді...
• Жуанның жіңішкеріп, жіңішкенің ... шағы:
• Бұлақ көрсең, ... аш:
• Бір тал кессең, ...тал ек:
• Баталы ұл ... Батасыз ұл ...
• Төрт түлік ... болсын!
• Сақталушы еді сыбаға Сапарға кеткен ұлдарға ... айы
• Наурыз көжеге ... түрлі дәм салынада:
• Бір қозы туса, бір уыс... артық шығады:
Қажетті сөздер: ақты болсын, көде шөп, Наурыз, арымас, жарымас,
Сөздікпен жүмыс. Берілген сөздер қандай үғымды білдіреді?
Көктеу, жайлау, күзеу, қыстау —
Шілдехана, есім беру, бесікке салу -
Бір мүшел жас, пайғамбар жасы -
Көгеру, жаңару, ар алдында есеп беру, Қыдыр түнін күту,
Үғымдар 13 жас, 63 жас, Наурыз мейрамының белгілері, жыл
Сөздікпен жұмыс.
1. Сөздерді мағынасына, беретін ұғымына сай топтастыру. Шілдехана, енші
2. Шылбыр, ұршық, текемет, сырмақ, шідер, арқан, шүйке, жүн,
3. Қүлаш, қадам, қарыс, мысқал. Шымшым, сүйем, түтам, бір
4. Атауларды ай, ай амалдарына, жүлдыздарға іріктеу, киіктің матауы,
5. Берілген мерекелерді жыл маусымына сай іріктеу: құрбан айт,
Жеке адамның жас ерекшеліктері
І.Анатомиялық-физиологиялық даму көрсеткіштеріне қарай: туғаннан бір жасқа дейінгі нәресте:
1-7жас-сәби
7-12 жас — ойын баласы
12-15 жас — ересек бала
16-19 жас бозбала
20-30 жас - жас жігіт
30-40 жас - жігіт ағасы
40-50 жас — ер жігіт
50-60 жас - ел ағасы
60-70 жас — қарасақал
70-80 жас - ақсақал
80 жастан жоғары - қарт, қария, шал.
2. Тұрмыс-тіршілікке байланысты:
5 жасқа дейін - ойын баласы 10 жасқа дейін
3. Мүшел санау:
бір мүшел - туғаннан 13 жасқа дейін
екі мүшел - 25 (13+12 жас)
үш мүшел - 37 жас
төрт мүшел — 49 жас
бес мүшел - 61 жас
алты мүшел - 73 жас
жеті мүшел — 85 жас
4. Кемелденуіне қарай:
30 жас — ордабұзар
40 жас - қамал бұзар, жігіт ағасы
50 жас — ер жасы, Ел ағасы
60 жас - дер шағы
70 жас — мәрт шағы
80 жас — жер шағы
90 жас - шер шағы
100 жас - қор шағы
5. Отбасындағы орнына қарай (ұл мен қыз)
Шақалақ – нәресте—бөпе - бөбек – сәби - бүлдіршін
Қыз-бойжтеткен (13-15 жас) ару бикеш — қалыңдық — келін,жар
Қазақта әр он жастың арасын бір белес деген. Кезінде
• Онға келдім - ойнадым, қызығыңа тоймадым;
• Жиырмаға жеттім - бойладым, балалықты қоймадым, жақсы сөзге
• Отызға келдім - алтайы қызыл түлкі болдым, қыран
• Қырьіққа келдім - арғымақтай аңқылдадым, тау тағысындай саңқылдадым,
• Елуге келдім - биік қырға шықтым, арғы жағының
• Алпысқа келдім - алты тарау жолға түстім, қайсысының
• Жетпіске жеттім — жеңілгенімді білдім, бала мен келінге
• Сексенге келдім - оң жағым-от, сол жағым -
Менің ұсынысым
Болашақ ұрпақты көзі ашық, көкірегі ояу, білім сапасы жоғары,
Сынып жетекшісі оқушының құжаттарымен танысқаннан кейін олардың оқу мүмкіндіктері
Алайда, сынып ұжымын зерттеу барысында ата-аналардың көмегі үлкен. Бұл
Қазіргі кезде республикамызда білім берудің жаңа жүйесі жасалып, элемдік
Сын түрғысынан ойлау кез-келген мазмүнды сынау емес, оны жан-жақты
- сыни түрғыдан ойлауды қалыптастыру үздіксіз түрде жүзеге асырылуы
- оқыту үрдісін айқын түрде демократияландыруды қадағалау, яғни мұғалім
Тағыда айта кетер бір жайт, мектеп бағдарламасында ауыз әдебиетінің
ІІ.2. Қазақ ағартушы ғалымдарының бастауыш сынып оқушыларының ұлттық дүниетанымын
Қазақстан ойшыл ағартушыларының қайсысын алсақ та, олар табиғатқа еліктемей,
Дүниетанымдық мазмұн адам, табиғат, қоғам тақырыптарына жинақталған үш ірі
Мұнан ері жүрген жолында Лепсі, Басқан, Ақсу өзендерін басып,
Ш.Уәлиханов Қазақстан табиғатын суреттегенде өзі зерттеген аймақтарының тек жер
Ш.Уәлиханов жер, су аттарының шыққан тегін де зерттеп, олардың
Шоқанның көп көңіл аударған мәселесі жергілікті халықтардың ауыз әдебиеті,
Ғалымның дүниетанымға қосқан үлесінің бірі — қазақ халқының киім-кешек
Шоқан әрбір табиғи көріністің атын ғана беріп қоймай, оның
Ал бұл көрініске керісінше сахара халқының жайбарақат мінезі оның
Шоқанның табиғатты жете зерттеп артында ғылыми еңбек қалдырғанын С.Мұқанов
Шоқанның жастар дүниетанымына әсер ететіндей шығармалары ұшан-теңіз. Оның еңбектерін
Сонымен қатар, қымыз ашыту оған керекті ыдыс-аяқтар, бай үйі
Шоқан шығармалары оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру туралы сөз қозғағанда табан
Өзінің бүкіл болмысын халықтың көзін ашуға, жастарға білім беруге
Оның хрестоматиясына енген халық ауыз әдебиеті үзінділері, шағын әңгімелер,
«Ыбырайды осы дәрежеде қажырлы қайраткер еткен сана, бірінші жағынан
Ы.Алтынсарин үнемі жастарды тазалыққа, әділдікке, парасаттылыққа шақырды. Білімсіздің күні
М.Жармұхамедов Ыбырайдың табиғат көрінісін суреттеудегі шеберлігі туралы «Автор адам
Оқушылардың ойын дамытумен қатар олардың дүниетанымын кеңейтуді мақсат еткен
Ы.Алтынсарин өзінің хрестоматиясының алғы сөзінде «...қазақ халқы азбаған халық,
Қазіргі талап бойынша қоғам, табиғат, адам арасын байланыстыра оқытуды
Баланың әке-шешеге парызын, ілтипатын, сыйын, туыстық, достық сезімін, сүйіспеншілк
Адам проблемасын өз мәнінде шешуге тырыссақ, Ы.Алтынсарин қағидаларына сүйенбей
Табиғаттың сұлулығы мен байлығын танып, үйрене білген адам ғана
Ғұлама ұлы Абайдың дүниетанымдық көзқарастарын паш ететін өлендері мен
М.Әуезов Абай өлеңдерін мазмұнына, мәніне қарай жіктеп, бірнеше салаға
Белгілі философ М.Орынбеков Абай философиясының негізі адам проблемасы екенін
Адамгершілік, ынтымақтық, татулық, әділдік, еңбекқорлық, адамдық, талапкерлік пен талпынушылық
Абай табиғат көрінісіне қатысты жылдың төрт мезгілін түгел суреттейді.
Абай өлеңцерінің дүниетанымдық негізі оның шындықты нақ білуінде ғана
«Табиғатгы ағын судай, сымпылдап үшқан үйрек, қаздай динамикалы халде
Ақын көшпелі қазақ халқының тіршілік тынысын, сырт қарағанда көзге
Абайдың қара сөздері мен өлеңдері жастарға дүниетанымдық, адамгершілік, эстетикалық
Абай шығармаларын оқығаңда, қазақ халқының тарихи-мәдени деңгейін, әлеуметтік, экономикалық,
Абай философиясы қазақ халқының мүліктік, дүниелік байлығынан гөрі рухани
Адамға білу, үйрену, сезіну тән екенін, тіршілікте осындай жан
Ғұлама ақын адам арасындағы қатысты, тіл байлығын, ақылдылық пен
Өлең — сөздің патшасы, сөз сарасы,
Қиыннан қиыстырар ер данасы.
Тілге жеңіл, жүрекке жылы тиіп,
Жұп-жұмыр тегіс келсін айналасы, —
деген өлең шумағы осы пікірінің дәлелі.
Абайдың дүниетанымдық ой-пікірлеріне зер салсақ, тіл мен ойдың бірлігін,
«...Абай танымының негізі болып табылатын адам мен қоршаған дүниені
Абайдың дүниетанымға қосқан үлесін С.Мұқановтың мына пікірі онан әрі
Қорытынды.
Қорыта келгенде қазіргі кезде оқушылардың дүниетанымын қалыптастыру баршамызың толғандыратын
Өз бетінше дербес мемлекет егеменді ел болып өзінің экономикасын,
Ал педагогика тұрғысынан жеке адамның дамуында және мінез-құлқында дүниетанымның
Сонымен ғылыми дүниетанымның қалыптасуы тұтас педагогикалық процестің барлық салаларына
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1. Қазақстан Республикасының «Білім» мемлекеттік бағдарламасы. Алматы, 2000ж.
2. А.Құралұлы Ұлттық дүниетаным. Алматы: 2002
3. Алтынсарин Ы. Таңдамалы педагогикалық мүралары — Алматы: Рауан,
4. Бабанский Ю.К. «Педагогика» - М: Просвещение, 1998
5. Валиханов Ч. Собр. сочинений в пяти томах. 1
6. Кішібеков А. Философия Алматы,1998
7. Гулзыхан А. Қазақтардың дүниетанымы - А: Қазақ университеті,
8. Жұмабаев М. Таңдамалы шығармалар. - А: Ғылым, 1992
9. Керімбаева Р. Оқушының дүниетанымын қалыптастыру - //Бастауыш мектеп
10. Концепция формирования нового социально-экологического поведения граждан Р.К. -
11. Қалиев С, ОразбаевМ., Смайлов М. Қазақ халқының салт-дэстүрлері
12. Қожагелдиева С Дүниетану пәнін оқытуда адамгершілік тәрбиесін арттыру
13. Маймақов Мінез-құлық этикасы - А, 1980
14. Майғараева Г„ Қалиев С, Нысанбаева Г. Оқушылардың тұлғалық
15. Сухомлинский В.А. Духовный мир школьников М., 1981
16. Тәжібаев Т. Қүнанбаев А. Жастарды тэрбюиелеу туралы. —
17. Табылдиев Ә Халық тағылымы А: Мектеп, 1986
18. Харламов И.Ф. Педагогика - М. Высшая школа, 1990
19. Шардарбеков Ш. Ұлттық дүниетаны // Химия, биология 2002/2
20. Е.Сағындықұлы. Педагогика. Дәрістер курсы. А., Ы.Алтынсарин атындағы қазақтың
21. Р.Керімбаева. Оқушының дүниетанымын қалыптастыру. //Қазақстан мұғалімі. 2001/2.
22. Ә.Мұханбетжанова. Дүниенің ғылыми бейнесінің моделінің мазмұны. //Қазақстан мұғалімі.
23. Қ. Жарықбаев. Жантану негіздері. А., 1998.
24. Р.М.Қоянбаев, Ж.Б.Қоянбаев. Педагогика. Астана. 1998.
25. Педагогика дәріс курсы. Алматы. Нұрлы әлем. 2003.
26. А.Игілікова. Дүниетану пәні. //Бастауыш мектеп. 2005/4.
69
Оқушылар дүниетанымының қалыптасуы мектептің іс-әрекетінің басты бағыты
Бастауыш сыныптарда дүниетануды оқытудың маңызы және оның басқа пәндермен байланысы
Бейнелеу өнері пәні барысында бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымын қалыптастыру
Биология мен экологияны оқытуда оқушыларда дүниетанымдық көзқарас қалыптастыру
Тәрбие процесі кезінде оқушылардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру
Дүниеге көзқарас - дүниенің даму заңдылықтарын ғылыми негізде танып білу
Бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымының ерекшеліктері
Оқу процесінде оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту мәселесі күрделі және көп қырлы
Мұғалімнің ғылыми дүниетанымы негіздерін қалыптастыру
Жеке тұлғаның ерекшеліктерін зерделейтін бағыт