Айырбастау операциялары
Мазмұны
КІРІСПЕ
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНКТЕРДЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯНЫҢ
Валюталық операцияның мәні мен жіктелуі
Қазақстанда валютаны реттеуді ұйымдастыру
Банктерде валюталық операциялар жүргізу
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК СЕКТОРЫНДА ВАЛЮТАЛЫҚ
Қазақстандағы валюта нарығының қазіргі
Қазақстан Республикасындағы банктердің валюталық
операцияларды жүргізудегі ағымдағы қызметіне сипаттама
Валюталық операцияларға банктік қызмет
ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ДАМЫТУДЫҢ
3.1. Валюталық операцияларды
3.2. Валюта режимін
валюталық операциялардың стратегиялық дамуына
бағыттама
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаев 2002 жылы қыркүйек айында
Қазіргі таңдағы қабылданған атқарушы, заң шығарушы билік және
Банк жүйесінің экстенсивті дамуының аяқталуы және жаңа сапалы
айырбасталуына байланысты ішкі нарықта шетел валютасының көбейіп кетуін,
Диплом жұмысының теориялық әдістемелік және ақпараттық негізіне отандық
ұлттық банктің банк қызметін реттеу және валютаны түгел
қолданылды. Ізденіс барысында экономикалық талдаудың мынадай тәсілдері қолданылады:
Диплом жұмысы кіріспеден, үш бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер
Екінші бөлімде нақты мысалдар қолдана отырып, Қазақстандағы валюталық
Үшінші бөлімде Қазақстанда валюталық операциялардың ерекшеліктері, қиыншылықтары және
Дипломдық жұмыстың қорытындысында жүргізілген ізденістер қорытындысы бойынша көзқарастар
1. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ БАНКТЕРДЕ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯНЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗІНІҢ
1.1.Валюталық операцияның мәні мен жіктелуі
Әр мемлекеттің өз ақшасы бар. Олар айырбас құралы
Валюталық операция түрін қарастырмас бұрын, алдымен, валюталық операция
Валюталық операция – бұл шетел валтасын сатып алу
Шетелдік валютасы валюта операциясын жүргізудің ең негізгі обьектісі
Коммерциялық мәміле жүргізуде;
валюта нарығын құруда;
төрелік жүргізуде;
қауіп-қатерді ретке келтіруде. /15/
Шетел валюталық операциясы қолданылатын коммерциялық
мәмілелер шетел валютасын иемдену және сатуды таза қаржы
Валюта саудасы банк операцияларының әртүрлі түріне
жатқызылуы мүмкін, бірде оның банктердің өз мүддесі үшін
Валюта саудасы әртүрлі валюталық операцияның негізінде құрылады. Барлық
Валюталық операцияларды мақсатына қарай былай жіктеуге болады:
а) Валюта айырбастау;
ә) Алып-сатарлы және төрелік.
Валюта айырбастау операциясында айырбастауға қатысушы үшін шешуші кезең
Алып-сатарлы және төрелік операцияларда керісінше, валюталық операцияның өз
Алып-сатарлық – бағаның валта бағамының, пайыздық қойылымның өзгеруінен
Халықаралық төлем трансфертінде пайданы аудару, ақша құралдарын және
Әлемдік валюта жүйесінің құрылуы кезеңінде, яғни XIX ғасыр
Анықталған ұқсастықтарына қарай валюталық операциялардың бөлінуі сияқты валюта
1)Қаржы және тауар нарығына деген операция үшін конверсия
2)Төрелік және алып-сатарлық операцияларды жүргізуші
төрелікдар, спекулянттар:
3) Валюталық қауіп-қатерден сақтандырушы хеджерлер;
4) Барлық қатысушылар үшін валюта айырбастау қызметі бойынша
Егер төрелікдар мен спекулянттар нарықтағы курс айырмашылығынан пайда
5)валюталық – қаржылық жүйесінің тұрақтылығын сақтау жәневалюта нарығын
Бір ғана тұлға бір мезгілде немесе тұтасымен бірнеше
1) Банктер валюта конверсиясын жүргізеді;
2) олар арқылы төлеп трансферті жүргізіледі;
3) олар қазіргі жағдайда халықаралық облигацияда және басқа
4) Олар үшін қауіпті болса да алып-сатарлық операцияларды
Банктегі капитал қозғалысына клиенттің көрсететін қызметімен және тауар
Шетел валютасын қолма-қол сатып алу және сату, шетел
Шетелдік валюта инкассасы және валютадағы төлем құжаттары;
Банк клиенттерге пластикалық карточкалар шығару және онымен қызмет
Саудадан тыс операциялар клиенттерге кең көлемде банктік қызмет
Ағымдағы операцияларға мыналар жатады:
180 күннен көп емес мерзімдегі жұмыс пен қызмет
180 күннен көп емес мерзімге несие тағайындау және
дивиденд аудару және алу, салым (депозит), инвестиция, зайым
саудадан тыс сипаттағы аударулар, гранттар, мұрагерлік сумманы еңбек
капитал қозғалысына байланысты операцияға жатпайтын басқа валюталық операциялар.
Капитал қозғалысымен байланысты операцияға мыналар жатады:
Инвестиция жүргізу;
Жылжымайтын мүлікке құқығына төлемдерді аудару;
180 күннен көп емес мерзімдегі жұмыс пен қызмет
180 күннен кем емес мерзімге несие тағайындау және
Зейнетақы активтері жинағымен байланысты мәміле бойынша сонымен бірге
валюталық құндылықтарды сенімді басқармаға өткізу.
Уақыт пен техниканың жетістіктеріне байланысты банктердегі валюталық операциялар
Кассалық мәміле
спот операциясы
Жедел операция
Кассалық мәміле мыналар үшін белгіленген болуы мүмкін:
а) Жоспарланған операцияны жүргізу мақсатында шетел валютасын тез
ә) қысқа мерзімді алып-сатарлық операцияларды жүргізу.
б) валюталық қауіп-қатерден сақтандыру (соңғысы орташа және ұзақ
Кассалық мәміле үшін мына келесі белгілер маңыздырақ болып
1) Оларды қысқа мерзімде жүргізу дәстүр бойынша кассалық
мәміле деп валюталандыру (валюта түсу) мерзімі келесі шарт
2) Мәмілеге қатысушы жақтарда саудаланатын активтің болуы.
Бұл сатушы мен сатып алушы айырбастау келісімшартын бекіну
Ереже бойынша тәуліктік овердрафтқа пайыздар қосылады, сондықтан американдық
Кез келген валюталық операцияны жүргізуде жүргізуші жақтар ақша
Спот валюталық бағамының клиенттерімен есеп айырысу негізінде банк
Жедел валюталық операция – бұл операция бойынша екі
Валютамен жедел мәміленің негізгі түрлері мыналар:
а) Форварттық операция (аутрайт операциясы);
ә) Фьючерстік мәміле;
б) опциондық мәміле.
Тәжірибе валютамен жедел мәміленің әртүрлілігі кездесті, сонда да
1) Мәміле бекітілген мерзім мен оның орындалу мерзімі
2) Келісімшарт жүргізген уақытта екі жақты активтердің (валюта)
а) негізгі ішкі экономикалық келісімшарттың (сауда, қаржы) орындалу
ә) валюталық спекуляция және төрелік .
б) валюталық қауіп-қатерді хеджирлеу.
Мерзімге арналған мәмілелерде маңыздырақ оның өсуімен валюталық бағамының
Егер қолма-қол валюталық операция немесе спот – операция
1) Мәміленің орындалуы мен бекітілген мерзімі арасында белгілі
2) Жедел мәміле бойынша валюта бағамы белгілі бір
3) Жедел мәміле бойынша валюта бағамы спот операциясы
Мәміле жүргізілетін курс сияқты мерзімінде (1 жылға дейін)
Бұл факторларды қорғау есебінде қарауға болмайды. Мысалы, егер
Мәміле банк белгіленген форвард бағамымен бірге кассалық курсқа
Жедел мәміле анықталған жинағы бар банк клиенттерімен байланысты.
1) Егер анықталған валютаның бағамы түсуі мүмкін болса;
2) Кассалық курс жедел курстан төмен болса;
3) Бекітілген курстық арақатынаста форвард бағамы интервалды нүктелердің
4) Форвард бағамының репорты жоғары болса;
Егер аталған факторлар керісінше өзгерсе, онда экспортерлардың құштарлығы
Қазақстанда жедел мәміле екі түрде жүргізіледі:
1) Қарапайым форвардтық мәміле. Бұл жағдайда қайта жасалатын
своп мәмілесі деп бір ғана валютаны әртүрлі мерзімде
Валютаның анықталған сомасы уақытқа сатып алынады және сонымен
Своп операциясы мынадай мақсаттарда қолданады:
1) Коммерциалық мәмілелер жүргізуде банк шетел валютасын оны
2) Халықаралық есеп айырысуды қамтамасыз ету үшін, валюталық
3) клиенттерді несиелендіру.
4) валюта нарығындағы мәміле нақтырақ айтсақ, капитал қысқа
Егер капитал экспорты басқа валютаға қосылуы пайдаланса, онда
Валюталық операцияның келесі бір түрі – валюталық төрелік
1) Егер, мысалы, банк клиентінің оған анықталған валюта
2) Валюталық төрелік мақсатқа жету құралы болып табылады.
Валюталық төрелік валютаны сатып алудағы және сатудағы курстық
Валюталық төрелік курстардағы айырмашылық және теңестіруші төрелік негізінде
Бірінші жағдайда төрелікер (дилер) валютаны бір қаржы орталығында
Бұл операциялар әрқашанда өз құралдарының есебінен жүргізіледі. Теңестіруші
Тікелей төрелік борышкер және қарыз беруші валюталары арасындағы
Жанама теңестіруші төрелікда өте төмен курспен сатып алынатын
Пайыздық төрелік – бұл валюталық курстар және пайыздық
Форвардтық және фьючерстік келісімшарттар болашақта келісілген мерзімде бір
1)Егер жоспарланған мәміле тиімді болса – бұл айырбастауды
2)Егер мәміле тиімсіз болса – валюталық айырбастаудан бас
Осындай тиімді жағдайлар қарастырылатын келісімшарттар окционы деп аталады.Бұндай
Жедел валюталық операцияның келесі бір түрі – «аутрайт»
Аутрайт – валютаны сатып алу және сатуды валюта
Қазақстанның ақша нарығында тұрақтылыққа жету шетел валютасына сұраныстың
1.2. Қазақстанда валютаны реттеуді ұйымдастыру
Валюталық операцияларды біздің елімізде шетел валютасымен банктік операциялар
Сонымен қатар Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі валюталық реттеудің
Валюталық реттеу – нормотивтік құқықтық актілерді жасау және
Қазақстан Республикасы «Валюталық реттеу туралы» заңына (24.12.1996ж) сәйкес,
Валюталық реттеудің басты міндеттері:
Қазақстан Республикасы территориясындағы валюталық операцияларды жүргізудің принцпі мен
Валюталық заңдылықтың орындалуына бақылау
Валюта нарығының жағдайына жүргізілетін валюталық операцияның көлеміне және
Бұдан шығатын қорытынды өкілетті мемлекеттік органның құқықтық нормотивтік
Қазіргі уақытта валюталық бақылау және реттеу туралы бірнеше
Қазақстан Республикасы үкіметі және өзгеде мемлекеттік органдар Қазақстан
Осы заң Қазақстан Республикасы аумағындағы валюталық операцияларды жүзеге
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі басқармасы қарарында (20 сәуір
Валюталық операциялар жүргізуге қойылатын шектеулер заң бойынша: халықаралық
Шетел валютасы мен банктік операциялар жүргізуді лицензиялауды Қазақстан
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі бөлшек сауданы және қолма-қол
Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі (оның аймағындағы филиалдары) экспортты-
Экспортты мәмле бойынша капитал қозғалысымен байланысты операциялардыжүргізуге берілген
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі өтініш берушінің ақпараттық есебі
Ағымдағы валюталық операцияларды капитал қозғалысымен байланысты операцияға көшкен
Лицензия алу үшін мынадай құжаттар керек .
1)Өтініш берушінің лицензия күшінің болжанатын мерзімін, ұзақтығын
2)Лицензиялауға жататын операция бойынша валюталық бақылаудың банк жүргізгендігін
3)Қазақстан Республикасы Үкіметі анықтаған экспорттық келісімшартқа экспортталған тауардың
Лицензия алған лицензиат Қазақстан республикасының Ұлттық Банкіне әр
Валюталық операция бойынша есеп жүргізу және есеп беру
Жеке тұлғалар ұлттық валютаға шетел валютасын алуға тапсырысты
Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкі лицензиясы талап етілетін капитал
Ол банк санымен бірге оған валюталық бақылау жүргізуге
Қазақстан Республикасындағы валюталық бақылау органдары мен агенттері жүзеге
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес валюталық реттеу қыметін жүзеге
Алған лицензияларға сәйкес өздері операциялар жүргізген кезде валюта
Валюталық бақылау органдары өз қызметтерін жүзеге асыру үшін
Жеке тұлғалардың кәсіпкерлікпен айналысуына байланысты, сонымен бірге үшінші
Жеке тұлғаның 10 000 АҚШ $-на тең сомадан
Жеке тұлғаның банк шоты арқылы жүргізілген валюталық операция
Жеке тұлғалар Қазақстан Республикасы өкілетті банк арқылы шектелмеген
Қазақстан Республикасы заңының талаптарын сақтай отырып иемденуге құқылы
Қазақстан Республикасы территориясында жеке тұлғаның өкілетті банк арқылы
Жеке тұлғаның Қазақстан Республикасына валюта құндылықтарды енгізуі Қазақстан
Жеке тұлғаның валюта операциясын жүргізуі бойынша банк қызметіне
Жеке тұлғалар арасында бекітілген келісімшарт бойынша айыппұл мен
Жеке тұлғалар арасындағы экспортты-импортты мәмілемен байланысты комиссия келісімшарты
Өкілетті банктер жеке тұлғаларға ұлттық және шетел валютасымен
Жеке тұлғалар арасындағы валюталық операциялар бөлек бағыттағы реттеуді
Сонымен бірге, ақша төлемдері мен аударулар Қазақстан Республикасының
Ал заңды тұлғаның қолма-қол шетел валютасын өз банктік
1.3. Банктерде валюталық операциялар жүргізу техникасы
Шаруашылық нарығында валюта бағамы басқа да кез келген
Халық аралық валютамен жұмыс жүргізген агенттің арасындағы қатынас
Валюта нарығының жыл сайынғы айналымы жүз миллиардтаған доллармен
Көлемі жағынан басқа нарықтармен салыстырғанда ең ірісі –
Валюта саудасы әлемдік тауар және қызмет көрсету саудасының
Сонымен қатар, валюталық операцияның көп бөлігі халықаралық сауда
Осы дипломдық жұмысымда әлемдік практикада қолданып жүрген валютаның
Валюталық операцияларды жүргізу техникасы туралы айтпас бұрын, валюта
Алдымен валюта бағамы дегеніміз не екендігіне тоқтала кетейік.
Валюта бағамы – бір елдің ақша бірлігінің бағасы.
Толық баға белгіленімі сатып алушы (сатып алу) бағамы
Баға белгіленіміның ең негізгі түрі тікелей баға белгіленімі
Өзара қарым-қатынасына қарай шетелдік және ұлттық валютаға былай
Бұдан шығатын қорытынды – тікелей баға белгіленімі –
Аталған баға белгіленімілық төменгі санаттағы бірлігін пункт деп
А валютасының В валютасына тікелей баға белгіленімі
R – A валютасын В валютасына шаққандағы бағамы.
Жоғарыда айтылғандардан мынадай қорытынды шығаруға болады: тікелей баға
Шартты мысал: Алматы банкі АҚШ $ мен теңгенің
Сатып алу 83,50
Сату
Анықтау керек:
а) 100 АҚШ $ айырбастау барысында қанша теңге
ә) 1 млн. теңгені айырбастау барысында қанша АҚШ
Шешімі:
а) 1 – формулаға сәйкес, 100 АҚШ $-н
ә) 2 – формулаға сәйкес, 1 млн. теңгені
Баға белгіленімілық келесі түрі – жанама баға белгіленімі
Жанама баға белгіленімі А валютасының Та сомасы В
Тв = Та/R (3)
В валютасының Тв сомасы А сомасына эквивалент болады.
Та = Тв х R. (4)
Бұдан шығатын қорытынды, жанама баға белгіленіміда баға белгіленіміланатын
Валютаның жанама бағамы Ұлыбританияда кең таралған, тіпті валюталық
Шартты мысал: Лондон банкінде АҚШ $ фунт стерлингке
сатып алу: 1,5410
сату:
Анықтау керек:
а) 100$ айырбастағанда қанша фунт стерлингін алуға болады.
ә) 1000 фунт стерлингін айырбастағанда қанша $ алуға
Шешімі:
а) 3 формулаға сәкес 1000$ айырбастағанда: 1000:1,5410 =
ә) 4 формулаға сәйкес 1000 фунт стерлингіне айырбастағанда:
1000х1,4830=1483 $ алынады.
Шетел валютасын ұлттық валютаға баға белгіленімілауға қатысты ақпарат
Біріншіден, өз ресурстары болып табылатын шетел валютасының ұлттық
Осындай кросс-курсты қолдану арқылы барлық есеп айырысуды жеңілдетуге
3-ші валюта көбінесе қазіргі кезде резервтік валюта статусына
Тікелей баға белгіленіміда белгілі болғандай, А валюта бағамы
А / В
С / В
А және С валютасының өзара қарым-қатынасын анықтау керек.
Анықталуы бойынша, А/С валютасын сатып алған А валютасы
Осыған сәйкес:
1А бірл.=R АВ1/RСВ2 С бірл.
Осы негізде А/С сату бағамын анықтауға болады. А
Сатып алу:R АВ/R СВ2 немесе кеңейтілген түрде:
А / В сатып алу бағамы
С / В сату бағамына
Сату R АВ/R СВ1 немесе кеңейтілген түрде;
А / В сату бағамы
С / В сатып алу бағамы
Шартты мысал: Банк валютаның келесі баға белгіленімісын анықтайды.
сатып алу
АҚШ $ / теңге
ДМ /
Неміс маркасына шаққандағы сату және сатып алу кросс-бағамын
Шешуі: Бұл мысалда: А валютасы АҚШ $.
В – теңге
С – неміс маркасы
5-ші формулаға сәйкес неміс маркісіне шаққандағы $ бағамы
Сатып алу
Стау
Қарастырылған мысалда баға белгіленіміланатын валюталардың кросс-бағамы оларды басқа
Тікелей баға белгіленімі бойынша келесі валюта бағамы белгілі
Сатып алу
А/В R АВ1 R АВ2
А/С R АС1
В және С валютасының арасындағы өзара қатынасты анықтау
Сатып алу бағамы В/С=R АС1/R АС2 немесе
Сатып алу бағамы А/С (6).
Сату бағамы А/В
Сату бағамы В/С=R АС2/R АВ1 немесе
Сату бағамы А/С
Сатып алу бағамы А/В
Нақты мысал:
Валюта бағамы төмендегідей:
Сатып алу
АҚШ $ / венгер форинті 150
АҚШ $ / теңге
Венгер форинтінің теңгеге шаққандағы сату және сатып алу
Шешімі: Мысалда, А валютасы АҚШ $, В валютасы
Сатып алу 84:160=0,525
Сату
Мынадай жағдай кездесуі де мүмкін:
3-валютамен қарым қатынас жасайтын валютаның біреуі-баға белгіленіміланатын, ал
Шартты мысал: Фунт стерлингінің АҚШ $-шаққандағы бағамы, және
Бұл жағдайда төмендегідей валюта бағамы белгілі болады:
А / В
В / С
Валютаның кросс-бағамын анықтауда бұрын қолданған есеп айырысудың қорытындысы
Сатып алу: R АВ1 х R ВС1
Сату :R АВ2 х R ВС2 немесе сату
Келесі валюта бағамы белгілі болады
Сатып алу
Фунт стерлингі / АҚШ $ 1,6540
АҚШ $ / теңге
Фунт стерлингінің теңгеге шаққандағы сатып алу – сату
Шешімі: Фунт стерлингінің теңгеге шаққандағы кросс-бағамы мынадай болады:
Сатып алу
Сату
Нақты валюта операциясын жүргізудің техникасын қарастырмас бұрын, бұл
Жүргізу уақытына қарай валюталық мәміле спот бағамы, форвард
спот мәмілесі-
форвард мәмілесі-
Форвард бағамы спот бағамына тең деген көзқарас тууы
ФОРВАРД бағамы спот бағамынан жоғары немесе төмен.
Егерде форвард бағамы спот бағамынан жоғары болса, онда
спот бағамы сомасына тең және бұл екі курс
Егерде форвард бағамы спот бағамынан төмен болса, нәтижесінде
Іс жүзінде диллерлер (банкте, валюта операциясын орындаушылар) ФОРВАРД
Көбінесе тікелей баға белгіленімілау қолданылады, бұнда сатып алу
Егер сатып алуға арналған форвард маржасының нәтижесіне арналған
Егерде сатып алуға арналған форвард маржасы сату бағамынан
Шартты мысал: Валюта нарығында шұғыл мәміле үшін мынадай
Мерзімі
СПОТ
1 АЙ
2 АЙ
3 АЙ
1,2 және 3 айдағы АҚШ $-ның теңгеге және
Ескерту: форвард бағамын анықтаудың негізгі спот бағамы болып
Шешімі: АҚШ $-нің теңгеге шаққандағы бағамы үшін форвард
ФОРВАРД бағамының нәтижесін көрсететін спот бағамына қосылуы керек.
1 ай
2 ай
3 ай
АҚШ $-ның неміс маркасына шаққандағы бағамы үшін форвард
1 ай:
2 ай:
3 ай:
Қажет болған жағдайда жоғарда келтірілген арақатынастарды қолдана отырып,
Сонымен неміс маркасының 1, 2, 3 айға арналған
Шешімі: Кросс-бағамы есеп айырудың 3 принцпінің ішінде, біздің
1 баға белгіленіміланатын АҚШ $, 2 баға белгіленімілайтын
Сатып алу 115:1,5050=76,41
Сату
ФОРВАРД неміс маркасының теңгеге шаққандағы кросс-бағамы 1 ай
Сатып алу 115,5:1,5047=7676
Сату
2 ай мерзімі үшін:
Сатып алу 116,5:1,5042=77,45
Сату 119,5:1,5030=79,51
3 ай мерзімі үшін:
Сатып алу 118:1,5037=78,47
Сату 121,5:1,5024=80,87
ФОРВАРД бағамын баға белгіленімілау нәтижесі шешуші ФОРВАРД
СПОТ 76,41 - 77,79
1 ай 76,76-78,48 0,35-0,69
2 ай 77,45-79,51 1,04-1,72
3 ай 78,47-80,87 2,06-3,08
Осы негізде, неміс маркасы теңгеге премиямен баға белгіленіміланады.
Ал енді әр-бір нақты валюталық операцияның есеп алу
форвард келісім шарты 1 банк пен оның клиенті
Валютаны сатып алу немесе сату бойынша ФОРВАРДтық мәміле
Форвард мәмілесінің әсер ету күшін қаржы операцияларының жылдық
Іс=Е/Р х 360/t (8), бұл жерде
Е-операциядан түскен кіріс пен қалдық
Р-енгізілген құралдық сомасы
t –операцияның 1 күндегі мерзімі форвард тық мәміленің
Іfm=FM/RS х 360/t (9), бұл жерде
RS – валюта сатып алу және сатудың спот-тық
9-шы Формула қайта есептелген жылдық пайыздық қойылымға ФОРВАРД-тық
Бұл көрсеткіш мәміленің нәтижесін валютаны белгілі бір мерзімде
Валюта сатып алудағы премияның баға белгіленіміланған форвард мәмілесі
Егерде мәміленің аяқталу мерзіміндегі пайда болған нарық бағамы
Шартты мысал:
2 айдан кейін сауда фирмасына 100 мың АҚШ
СПОТ 115-117
2 ай 5-8
Егер доллар бағамы екі айдан кейін мынадай көрсеткіште
а) 122-126
ә) 121-123
Шешімі: АҚШ $ы 120-125 форвард бағамының премиясымен баға
100.00 х 125=12500000 теңге
9-шы формула бойынша жылдық пайыздық қойылым түріндегі доллар
Ifm=8/117 х 360/60=0,068 х 6=0,408 немесе 40,8%
Пайда болған 122-126 бағамы бойынша форвард мәмілесі спот
100 000 (126-125)=100 000 теңге.
Пайда болған 121-121 бағамы бойынша $ сатып алудағы
100 000 (125-123)=200 000 теңге.
Валюталық дисконтпен баға белгіленіміланғанда форвард мәмілесін жүргізуге болады.15.
Шартты мысал: Қазақстан фирмасы 3 айдан (91 күн)
СПОТ 115-117
3 ай
доллар сатудағы форвард мәмілесінің нәтижесін анықтау керек.
3 айдан кейін доллар бағамы былай өзгереді:
1) 128-130
2) 112-114
Шешімі: Доллар 125-130 форвард бағамының премиясымен баға белгіленіміланады.
Ifm =10/117 х 360/91=0,087 х 3,96=0,3442 немесе 34,42
Пайда болған 128-30 бағамы бойынша жоғалған пайда мынадай
100 000 (128-125)=3 000000 теңге.
Пайда болған 112-114 бағамы бойынша форвард мәмілесінің қосымша
100 000 (125-112)=13000000 теңге.
Жоғарыда келтірілген форвард мәмілесі бойынша есеп айырысудан мынандай
Егер пайда болған бағамы келісімшартта белгіленгеннен жоғары болса,
Енді соңғысы, дисконтпен баға белгіленіміланған форвард мәмілесі келісім-шартта
Қолма-қол және ұғым валюталық операциялардың элементінен тұратын валюталық
А валютасын В валютасына айырбастауда қолма-қол (спот шарты
Валюталық своп пайда болғандықтан валюталық қауіп-қатерден сақтануға мүмкіндік
Белгілі А валютасының бағамы мен В валютасының бағамында
Бұл жағдайда конвертация схемасы мынадай болады:
В А
Тікелей баға белгіленіміда А валютасына конвертацияланған Rs спот
Р А =Рв/Rs, бұл жерде Rs – спот
Р А сомасын В валютасына қайта конвертациялауда t
S в = Р A Rf, мұнда Rf
Е=S в – Р в = Р А
Rf – Rs/ Rs = Р в Fm/Rs
Жылдық пайыздық қойылым түріндегі форвард маржасының нәтижесіндегі пайдалылық
Ifm=E/P x 360/t = Fm/Rs x 360/t
Бұл жағдайда А валютасы мен В валютасының «Сату
Шартты мысал: АҚШ $ теңгеге шаққандағы бағамы:
Сатып алу
СПОТ
Зай
Своптың АҚШ $-нан (пайда немесе қалдық) қандай болатынын
Шешуі: АҚШ $-ның теңгеге шаққандағы бағамы премиямен баға
$ теңгеге
FM=125-117=8 пункт
своп пайдасы мынаны құрайды:
Ifm = E/P x 360/t = 8/117 х
Егер А валютасы дисконтпен баға белгіленіміланса, своп мынадай
Е = Р в – S в =
форвард маржасының нәтижесінде мынадай формуламен анықталады:
FM/Rs х 360/t
В А
- А валютасының премиямен баға белгіленімісында FM =
- А валютасын дисконтпен баға белгіленімілағанда;
FM = А валютасын сатудағы спот бағамы минус
Бұдан басқа, спот шарты бойынша А валютасын сатып
Басқа шартты мысал: АҚШ $ теңгеге шаққанда:
сатып алу
спот
1 ай
Своп-тың АҚШ $-мен қорытындысы және оның әсер ету
Шешуі: Бұл жағдайда АҚШ $ дисконтпен баға белгіленіміланады
форвард маржасы: FM = 117 – 111 =
своп- тың ____________
Ifm = 6/117 x 360/30 = 0,051 х
Сонымен, күшті валютамен (премиямен баға белгіленіміланатын) «Сатып алу
А валютасының В валютасына шаққандағы белгілі бағамына своп
своп шартындағы А валютасындағы Р А сомасына В
S A = P в/ R f
Егер А валютасы премиямен баға белгіленіміланса, онда S
Е = Р А – S А =
= Р А Fm/Rf
ФОРВАРД маржасының нәтижесіндегі залалы (своптың залалдары).
Ifm = E/P x 360/t = FM/Rf x
Егер А валютасы дисконтпен баға белгіленіміланса, онда S
Е = S A – P A =
форвард маржасының (СВОП пайдалылығы) нәтижесіндегі пайдалылық келтірілген формулада
Қаралған операцияның мәні бойынша А валютасының премиямен баға
FM = A валютасын сатудағы форвард бағамы А
FM = A валютасын сатып алудағы СПОТ бағамы
Шартты мысал: АҚШ $ теңгеге шаққандағы бағамы:
спот
своп теңгемен нәтижесі қандай болатынын және оның әсер
Шешуі: Қаншалықты доллар премиямен баға белгіленіміланса своп теңгемен
Форвард маржасының есебі:
FM = 122-115 = 7 теңге немесе (122-117+5)
СВОП убыточносы формула бойынша:
Ifm = FM/Rf x 360/t = 7/122 x
Неміс маркасының, жапон иеніне шаққандағы кросс-бағамы:
Спот
2 ай
Жапон иенімен своп нәтижесін және оның әсер ету
Шешуі:
Қаншалықты неміс маркасы дисконтпен баға белгіленіміланса, жапон иенімен
ФОРВАРД маржасының есебі:
FM = 74,125 – 74,120= 5 пункт (74,125-0,025)
своп кірісі:
Ifm = FM/Rf x 360/t = 5/74,120 х
Валюталық опционның есептеу техникасы басқаша. Валюталық опцион, алдымен
Егер европалық опционның аяқталу мерзімінде немесе американдық опционның
Опционды сатып алуда оның сатушысына премия төленеді.
Ереже бойынша опциондық келісімшарт биржада және биржадан тыс
Биржалық опциондық келісімшарт стандарты болып табылады және валютаның
Валюта сатып алу опционы (call-опцион) үшін оның жүзеге
Roe = Ro + P1
Мұнда Ro – В валютасы сатып алынатын курс
Р 1 – төленген премия.
Опционды жүзеге асырудан бас тартқандағы айырбастау бағамының әсер
Rme = Rm + P 1, мұнда Rm
Сонымен, валютаны сатып алудағы опционды жүзеге асыру шарты
Roe Rme, бұл
Премиямен баға белгіленіміланған валютаны атып алу опционы, опционда
Шартты мысал: Қазақстандағы фирмаға 1 айдан (30 күннен)
Спот
1 ай
100 мың доллар сатуға арналған опцион 1 доллар
Егер доллар бағамы 1 айдан кейін мынадай көрсеткіште
а) 126 – 128
б) 116 – 118,
мәміленің нәтижесін анықтау керек.
Шешімі: Бұл жағдайда Ro = 120 теңге
а) Егер, 1 айдан кейін доллар бағамы 126
Айырбасау бағамының әсер ету күші:
Roе = 120 + 6 = 126.
100 мың $ сатып алуға кеткен шығын мынадай
100 000 х 126 = 12600 000 теңге.
Долларды иемденудің әсер ету күші (құны):
Ifm = FM/Rs x 360/t = 126 –
Сонымен, долларды сатып алу бағамы пайда болған сату
100 000 (128 - 126) = 200 000
ә) Егер, 1 айдан кейін доллар бағамы 116
Айырбастау бағамының әсер ету күші:
Re = 118 + 6 = 124. Долларды
100 000 х 124 = 12 400 000
Долларды иемденудің әсер ету күші (құны).
Ifm = 124-117/117 x 360/30 = 0,0513 х
Ол сонымен, егер пайда болған сатып алынатын валютаның
Валютаны сатуға (жеткізуге) арналған опцион (put-опцион) үшін премия
Жеткізілген валюта бірлігінің сомасы премияның көлемінен төмен болады.
Соның нәтижесінде осындай опционның жүзеге асырылуында айырбастаудың әсер
Опционды жүзеге асырудан бас тартқан жағдайда айырбастаудың әсер
Опционды жүзеге асыру шарты пайдалырақ болады болады (валютаны
Премиямен баға белгіленімілаған валютаны сату опционы, онда белгіленген
Шартты мысал: Қазақстан фирмасы 3 айдан (91 күннен)
Спот
3 ай
200 мың долларды сатуға арналған опцион жеткізілу бағасы
Егер доллар бағамы 3 айдан кейін мынадай көрсеткіште
1) 120 - 122
2) 114 – 116
мәміленің нәтижесін анықтау керек.
Бұл жағдайда Ro = 118.
а) 3 айдан кейін доллардың бағамы 120 –
Айырбастау бағамының әсер ету күші:
Rme = 120 – 2 = 118.
200 мың долларға алынған сома мынадай:
200 000 х 118 = 23 600 000
Доллар сатудың әсер ету күші (кірісі)
Ifm = FM/Rs x 360/t = 120-115/115 x
ә) 3 айдан кейін доллар бағамы 117-119 болса,
Доллар сатудан алынған сома мынадай:
200 000 х 116 = 23 200 000
Доллар сатудың әсер ету күші (пайдасы)
Ifm = 116-115/115 x 360/91 = 0,0086 х
Сонымен долларды пайда болғаннан сатып алу 117 бағамы
200 000 (116-114) = 400 000 теңге.
Дисконтпен баға белгіленіміланған валюта сатудағы опцион, онда белгіленген
II. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ БАНК СЕКТОРЫНДА ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯНЫҢ НЕГІЗГІ ТҮРЛЕРІН
2.1 Қазақстандағы валюта нарығының қазіргі жағдайын талдау
Валюталық нарық – валюталардың сұранысы мен ұсынысы негізінде
Валюталық нарықтың негізгі сипаттамасына мыналар жатады:
1) валюталық нарықта валюталық операцияларды жүргізудің, яғни валюталық
2) валюталық нарықта валюталық операцияларды жүргізудің үздіксіздігі, бұл
3) бұрынғы ерекшеліктен нарықтың транспаренттігі яғни бұл тәулік
4) валюталық операциялардың жекелеген түрлерінің екі ұдайы рөлі.
5) валюталық алып-сатарлық және төрелік операциялардың кең дамуы
Валюталық нарықтың негізгі учаскелері мемлекеттік және коммерциялық банктер
Республиканың валюталық нарығы 1993 жылдан белсенді қызмет ете
2001 жылдың 12 ай ішінде ішкі валюталық нарық
2001 жылы биржалық операциялардың көлемі 12,8 % -ға
2002 жылы теңгенің номиналдық құнсыздануы 3,25 % -ды
Хылықаралық тәжірибеге жақындау мақсатында Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі
Осы бұйрық / қаулыға сәйкес бухгалтерлік және салық
2000 жылдан күні бүгінге дейін теңге айырбастау бағамының
Валюталық режімнің ауысуы және оның ізінше теңгенің құнсыздануы
1993 жылдан 2000 жылға дейін шетелдік валюталардың бағамы
2003 жылдың қазанында валюталық биржалардағы биржалық операциялардың көлемі
Ішкі нарықта барлық мықты валюталармен операциялар жүргізіледі. Дегенмен
2004 жылдың аяғында евроға қарағанда доллар бағамының түсуі
Сонымен қатар теңгенің долларға биржалық бағамы тұрақты болып
Нарыққа қатысушылардың есебінше Ұлттық банк долларды түсуден сақтауды
Ішкі валюталық нарықтағы жағдай бүкіл қаңтар бойына жоғары
Қазақстан қор биржасындағы сауда-саттық көлемі және 2005 жылдың
1 сурет
1 суретте 2005 жылдың ақпанында АҚШ долларының теңгеге
Доллар бағамының теңгеге бағыттылық динамикасы америка валютасының аса
Ақпан айының алғашқы үш аптасы бойына теңгенің АҚШ
Ақпанның өткен кезеңінде Қазақстан қор биржасының биржалық операциялар
Биржадан тыс валюталық нарықта операциялар көлемі жедел көрсеткіштер
Қазақстан нарығында евро бағамының динамикасы көп жағдайда халықаралық
Ресей рублінің теңгеге бағамының динамикасы ең бастысы Ресей
2005 жылдың ақпанындағы теңгенін евро мен ресей рубльіне
2- сурет
2-суретте жалпы теңгенің нығаюы бойынша үнемі жұмысты, 2007
Дегенмен Қазақстан валюта нарығының дамуы көлемді параметрлерді ғана
2.2 Қазақстан Республикасындағы банктердің валюталық операцияларды жүргізудегі ағымдағы
Валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты операцияларды лицензиялау бойынша хабарламаны
Берілген лицензиялардың 85 %-ға жуығы экспорттық-импорттық мәмілелер бойынша
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктер үшін және табыстылығы бойынша
Бұл операцияларға келесі түрлері кіреді:
1) депозиттерді тарту:
- жеке тұлғаларды;
- заңды тұлғаларды, сонымен қатар банкаралық депозиттерді;
2) несие беру:
- жеке тұлғаларға;
- заңды тұлғаларға:
3) банкаралық нарыққа несиелер тарату.
1 кесте
Қазақстан банк жүйесіндегі депозиттер
(млрд тенге)
Көрсеткіштер Кезең соңындағы көрсеткіштер
% үлес салмағы:
12.03 03.04 12.03 03.04
Барлық депозиттер 731,2 808,5 100 100
Ұлттық валютадағы 386,7 440,9 52,9 54,5
Шетелдік валютадағы 344,4 367,6 47,1 45,5
Заңды тұлғалар 395,8 457,1 54,1 56,5
Жеке тұлғалар 335,4 351,4 45,9 43,5
Құрастырылған: Қазақстан Халық банкінің 2003 жылғы есеп
1 кестеде 2003 басына дейін валютамен салымдар (ол
2003 жылдың қаңтарынан бастап теңге нығая бастағаннан кейін
Өз ақшаларын банкке салған 12 айға салымшылар сол
2004 жылдың бірінші жартысы шетел валютасымен салымшылар үшін
Евро мен АҚШ доллары салымдарының нақты теңге табыстылығы
Өткен жылы аса табысты болған евромен салымдар осы
2004 жылы валюталық нарықтағы жағдай күрт өзгерді. Жинақ
2003 жылы валюталық салымдар бойынша шығын салдарынан шетел
Өткен жылы жеке тұлғлардың банк салымдарының көлемі 257,4-тен
2004 жылдың қорытындысы бойынша ұлттық валютадағы (84,6 %)
Жеке тұлғалар депозиттерінің өсуі бәсеңдеген белгісі байқалды. Тұрғындардың
Депозиттердің валюталық құрылымын өзгертудің бағдарлы беталысы экономиканың долларизациялану
етпейтін ұлттық ақша бірлігінің пайдасына ең басты себеп
Экономиканың долларизациясы 2003 жылдың басында 9,7-ден жылдың аяғында
Жақын болашақта валюталық салымдардың табыстылығына келетін болсақ ол
Теңгенің игілігі ең бастысы мұнайдың бағасына байланысты екені
Қазақстан Республикасының резиденттерінің валюталық активтер құрылымында 2001-2003 жылдар
2- кесте
Қазақстан несие нарығының жағдайы
Банк несиелері 2001 2002 2003
Млрд. тнг. % Млрд. тнг. % Млрд. тнг.
Барлық несие 489,8 100 672,5 100 978,1 100
Теңгемен 141,3 28,8 211,8 31,5 435,4 44,5
СКВ-мен 348,5 71,2 460,7 68,5 452,7 55,4
Қысқа мерзімді 241,1 49,2 289,0 43 369,8
Орта және ұзақ мерзімді 248,7 50,8 383,5 57
Құрастырылған: Қазақстан Халық банкінің 2003 жылғы есеп
Көп уақытқа дейін Қазақстан несие нарығының маңызды проблеммасы
39,6 %-ға жетті, экономиканың долларлану деңгейі 6,1 %-ға
Егер «долларизация» термині бұрын кейбір тұлғалар үшін теориялық
Тіпті кейбір коммуналдық қызметтерге тарифтер валютамен байланысты. Шетел
Валюта айналысының ауқымы туралы Ұлттық Бантің статистикалық бюллетенінің
06.2000 жылғы шетел валютасымен несие үлесінің төмендеуі теңге
Экономиканың долларлануын сипаттайтын тағы да бірнеше көрсеткіштерді алып
Долларлану дамушы және өтпелі экономикалы елдердің сипатты ерекшелігі
Ел экономикасы үшін долларланудың көптеген басқа залалдарын қозғамай,
Долларланудың жоғары деңгейін жеңу оны пайда болуына себепті
Ортажедел болашақта таза түсімнің қысқаруы шетелдер қатысатын компаниялармен
2004 жылы экономикада банктер несиелерінің көлемі 1,5 еседен
2.3 Валюталық операцияларға банктік қызмет көрсетуді дамытудың қазіргі
(мысалға АҚ «Қазақстан Халық банкі»)
Халық Банкі жеке және заңды тұлғаларға банктік қызметтің
Мықты филиал желісінің және қазіргі заманғы телекоммуникация жүйесінің
Алматы қаласында банктің орталық есеп орталығында күніне 3
Қазақстанның барлық ірі бантері өздерінің аударымдарын және өз
«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның кез келген аймақтық бөлімшесінің
- жеке және заңды тұлғалардың валюталық қаражаттарын тарту,
- жеке және заңды тұлғалардың банк шоттарын ашу
Валюталық бөлімнің міндеттері болып табылады:
- әдістемелік басшылық, Қазақстан Халық банкі облыстық филиалының
- есептеу техникасын қолдану арқылы операциялық жұмыстарды жүргізудің
- операциялық жұмысты жүргізудің ең жақсы тәсілдерін қорытындылау
- банктік қызмет көрсетудің халықаралық стандартын енгізу;
- филиалдың қаржы – шаруашылық қызметінің кері нәтижелерін
- барлық валюталық операцияларды жүргізудің дұрыстығы үшін бақылауды
- еңбек өнімділігін жоғарылату, негізгі және айналым қорларын
- ұйымдастыру, үнемі толықтырып отыру кодификациялау және Қазақстан
- құжаттарды сақтауды ұйымдастыру.
Валюталық бөлім оған жүктелген тапсырмаларға сәйкес келесі қызметті
- банктік құжат айналымын және банктің айырбастау пунктерінің
- айырбастау пункттерінің әдістемелік басшылығын жүзеге асырады;
- заңды және жеке тұлғаларға, клиенттерге валюталық және
- шетелдік валютамен заңды және жеке тұлғаларға есеп
- құнды қағаздар мен қатаң есептілік бланкілерін қабылдау,сақтау,
- ұйымдастыру пункттерінің желілерін ашуды және қалыптасуын ұйымдастырады;
- әртүрлі валюталық операцияларға байланысты кеңес беру және
- пластикалық карталарды қолдану арқылы тауарлар мен қызметтер
- банк Жарғысына және филиалдар туралы ережеге сәйкес
- бөлім жұмысының барлық бағыттары бойынша бұйрық жобаларын,
- валюталық операциялық күннің ұйымдастырылуының және банктің аудандық
- аудандық филиалдардың есептерін талдауды жүзеге асырады, жиынтық
Банкке қызмет көрсетуге клиентті қабылдау шетелдік валютамен есеп
Валюталық операциялар бөлімі күн сайын Жол, Банк, Персоналдық
Кең корреспондент желісін қалыптастыру – банктің ұзақ мерзімді
Негізі корреспондент банктер American Express Bank LTD, New
SWIFT электрондық халықаралық төлемдер жүйесі ең қысқа мерзімде
Валюталық операциялар бөлімі ұлттық және шетел валютасының айырбасталуын
«Клиент-Банк» қолма-қол есептерінің компьютерлік-модемдік жүйесі арқылы клиенттер өз
Қазақстанның Халық банкімен және оның филиалдарымен валюталық операциялардың
- жеке және заңды тұлғалардан қолма-қол шетел валютасын
- жеке және заңды тұлғаларға қолма-қол шетел валютасын
- жол және коммерциялық (банктік) чектерді және басқа
- «American Express» жол чектерін сату;
- несие карточкалары бойынша есептер жүргізу;
- Халық Банкінің клиенттерімен оның қызметтеріне (қолма-қол шет
- Қазақстан Республикасында Халық Банкінің айырбастау пункттерін ашуды
- клиенттерге жеке валюталық шоттар ашу, жүргізу және
- шекарадан келіп түскен аударымдарды төлеу;
- ағымдағы шоттар бойынша шетел валютасымен қаражаттарды қабылдау
- шот иелерінің тапсырысы бойынша жеке қаражаттарды шекараға
- клиенттердің шоттары бойынша операцияларды жүргізу және басқа
Қазақстан Халық Банкі сатып алуға рұқсат етілген және
Банк жеке тұлғалардан растайтын құжатты ұсынбастан шектеусіз шетел
Қолма-қол шетел валютасын сатып алу – сату бойынша
Қолма-қол шетел валютасын есепке алу Қазақстан Республикасының Ұлттық
Халық Банкі «American Express» жол чегін төлеуге сатып
Валюталық шоттардың ашылуы банк пен шот иесі арасында
Жеке тұлғаға валюталық шот ашу үшін келесі құжаттар
- жеке басты куәландыратын құжат;
- салық қызметінің ұйымымен берілген СТН беруді растайтын
- клиенттің шотты ашу туралы өтініші, онда шот
- клиенттің қолы үлгісімен (2 дана) нотариуспен куәландырылмаған
Валюталық шот алушы резиденттер үшін заңды тұлғалардың құқығына
- Қазақстан Республикасының Зейнетақы қорына жарна төлеуші ретінде
- мемлекеттік тіркеуден өткендігін растайтын өкілетті ұйыммен берілген
Банкпен барлық клиенттің шоты бойынша операциялар клиенттің жазбаша
Қорытындысында мен, Қазақстан Халық банкімен жұмыс жасау кезіндегі
Маңғыстау облысында айырбастау пункттерінің саны – 53, оның
Халық Банкінің барлық филиалдарында орналасқан айырбастау пункттерінің кең
3-сурет
3 суретте банк қолма-қол шетел валютасы нарығында басты
Қолма-қол валюталық қаражаттарды есептегенде бұл операциялардың табыстылығы орта
2004 жылдың I кварталындағы төленген пайыздар бойынша Халық
3 Кесте
«Қазақстан Халық банкі» АҚ-ның шығындары есебінен депозиттік валюталық
2004 жылдың I кварталы бойынша
Сомасы, Қойылымы, % Салымшы Төлем, % Салым
түрі
мың. USD
1
ай. 2
ай. 3
ай.
1 5
15 Жеке тұлға Мерзім аяғында Жедел
5 8
16 Жеке тұлға Мерзім аяғында Жедел
8 10
17 Жеке тұлға Мерзім аяғында Жедел
10
18 Жеке тұлға Мерзім аяғында Жедел
100 15 17 19 Заңды тұлға Мерзім аяғында
100 500 16 IS 20 Заңды тұлға Мерзім
500
17 21 23 Заңды тұлға Мерзім аяғында Жедел
Құрастырылған: Қазақстан Халық банкінің 2004 жылғы есеп
I кварталда алынған табыстарды талқылай келе, бұл табыстарды
4- Кесте
«Қазақстанның Халық банкі» АҚ-ның валюталық операциялар табыстылығын талдау
Валюталық операция түрі Табыс сомасы,USA
Клиенттердің валюталық шоттарын енгізу
Банк қаражатын орналастыру
Халықаралық есептер
Айырбастау операциялары
Сауда-саттық емес операциялар 15073
765211,63
52345
205584
72546 2
65
5
20
8
Құрастырылған: Қазақстан Халық банкінің 2004 жылғы есеп
Операциялардың белгілі түрлеріне қатысты табыс баптарын қысқаша қарап
Айырбастау операциялары бойынша табысқа мыналар кіреді:
- ашық валюталық жайғасым бойынша табыстар;
- фьючерстік және форвардтық келісімдер бойынша операциядан табыстар.
Сауда-саттық емес операциялар бойынша табыстарға клиенттерден платикалық карточканы
Банктің валюталық операцияларын тек кіріс пен шығыстары мен
Барлық есептер депозиттік банктің 2004 жылдың I кварталының
5 - Кесте
Табыстылығы бойынша депозиттік банктің валюталық операциялар құрылымы
Валюталық операциялардың негізгі түрлері Операцияның
Клиенттердің валюталық шоттарын жүргізу 13
Қаражаттарды тарту және орналастыру 40
Халықаралық есептер 9
Айырбастау операциясы 26
Сауда-саттық емес операциялар 12
Құрастырылған: Қазақстан Халық банкінің 2004 жылғы есеп
5-кестеде сонымен табыстылығы, еңбек сыйымдылығы, жалпы шығындары бойынша
1) қазіргі кезеңдегі банктің қаражаттарын тарту және орналастыру;
2) айырбастау операциялары;
3) сауда-саттық емес операциялар.
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ ДАМЫТУДЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН КЕЛЕШЕГІ
3.1. Валюталық операцияларды жүргізу проблемалары
Валюталық операцияларды жүргізуді бастаған маман бұл нарықтың қаншалықты
Валюталық тәуекел – келісімді жасау және оны орындау
Валюталық тәуекелдік кез келген келісім-шартқа қол қоюдан басталады,
Экспортер үшін тәуекелділік – бұл төлемді алғанға дейінгі
Импортер үшін тәуекелдік – бұл тапсырысты растау датасы
1. Ұлттық валютамен бағаны тіркеу немесе ұлттық валютаға
2. Барлық талаптар мен міндеттемелердің сомасы бір валютаға
$-мен сатып алатын фирмалар кеңінен қолданады, онда олардың
3. Өз ұлттық банктерінен тиімді ұсыныстар алу.
4. Банктермен арнайы жедел валюталық мәмілелер жасау.
5. Биржалық жедел мәмілелерге екі жақтың біреуіне белгілі
Банктер өз жағынан қарызды теңгеруге көмектесетін немесе осы
«Айырбас ставкаларының» көлемі соңғы күндердегі осы валютаның бағамының
Батыс елдерінде жедел валюталық мәмілелер телефонмен жасалады, немесе
Валюталық тәуекелдікті сақтау тәсілдерінің бірі төлем валютасымен форвардтық
Импортер керісінше төлемақы валютасын күні бұрын алу үшін,
70 жылдары валюталық тәуекелдікті сақтандыру үшін валюталық фьючерстер
1. Айырбастау тәуекелдігі: курстың болашақтағы өзгеруінен банктің активтері
2. Аудару тәуекелдігі: бухгалтерлік табиғаты бар, шетел валютасымен
3. Мәмілелер тәуекелдігі: шетел валютасымен көрсетілген болашақтағы мәмілелердің
Операциялық валюталық тәуекелдік – болашақ төлемдер немесе қаражатты
Әртүрлі елдерде түрлі бухгалтерлік және есептік стандарттар бар.
Компанияның қаржы есептерінде көрсетілген бағалардың көпшілігі құнның алғашқы
Өз капиталының тұрақсыздығы қандай да бір валютамен көрсетілген
Тәуекелдіктің осы түрін басқарудың екіншісі көзқарасы операциялық валюталық
Қайта есептеу валюталық тәуекелділікті хиджирлеу проблемасы қолма-қол
Айырбас курстарымен байланысты тәуекелдіктің ең көп тараған түрі
Экономикалық валюталық тәуекелдік айырбастау курстарының өзгеруіне, компания құнының
Компанияның бағасы болып акцияның нарықтық бағасы есептеледі.
Акцияның нарықтық бағасы сұраныс пен ұсыныс бір-біріне тең
Осы жағдайда ешкім акция көп қымбат тұрады деп
Инвесторлар акцияның құнын бағалауға тырысып компанияның болашақ түсімін
Экономикалық валюталық тәуекелдіктің табиғаты операциялық және валюталық тәуекелдіктің
Экономикалық валюталық тәуекелдікті хеджирлеуге келесі көзқарас компания қызмет
Сонымен қоса компания пайдаланушы валюталарға экономикалық валюталық тәуекелдікті
№4 қосымшада валюталық тәуекелдіктерді басқарудың негізгі әдістері туралы
Пайыздық ставкалардың өзгеруінің тәуекелдікке икемдігі.
Активтер мен міндеттемелердің мерзімдерін салыстыру (1 жылға дейін).
Маржасы %
Спрэд сыйақы есептелетін орташа активтер мен міндеттемелердің арақатынасы.
Экономиканың нақты секторымен байланысты тәуекелдік. Активтерді концентрациялау оның
Сыйақы ставкаларының өзгеруімен байланысты банктердің активтер мен міндеттемелер
2003 жылы теңгенің нығаюы активтер мен пассивтердің
Қазақстан Республикасы резиденттерімен валюталық операцияларды жүзеге асырудың ішкі
Қазақстан нарығының азғана көлеміне байланысты кез-келген ірі қаржы
Қазақстан Республикасының валюталық нарығын ретроспективтік талдау және валюталық
Төлем балансының қалыптастыру, талдау және болжау үшін деректер
Төлем балансының есеп статистикасының жалпы көлемінде тіркелген операциялардың
Қазақстан Республикасы Халық Банкі – қызметкерлерінің ойынша ең
Қазіргі уақытта валюталық реттеу мен бақылаудың негізгі мақсаты
Қазақстаннан капиталды шығарудың өзіне тән ерекшеліктері бар:
экспорттық валюталық түсімнің түспеуі және төленген аванс төлемақылары
трансферттік баға белгілеу проблемасы ;
қаржы міндеттемелерімен операциялар. Капитал ағындарын бақылау олардың тікелей
Еркін айырбас бағамы саясатын сақтау кезінде шетел валютасының
Шикізаттық емес сектордың бәсекеге қабілеттілігінің төмендеуі экономиканың салылық
Теңгенің тұрақты нақты бағамын сақтау кезінде Ұлттық Банкте
3.2. Валюта режимін либерализациялау бағдарламасы және
валюталық операциялардың стратегиялық дамуына
бағыттама
Қазақстанның экономикалық дамуын талдау 2007жылға ағымдағы және капиталдық
Өнімділіктің өсуі жағдайында нақты айырбастау бағамының тұрақты динамикасы
Ортажедел болашақта төлем баланысының қатыстық тұрақтылығына қол жеткізу
1. Инвесторлардың тәуекелдігінің табыстылығы мен диверсификациясына жету мақсатында
2. Ішкі қор нарығын дамыту және жаңа, күрделі
Қаржылық емес сектормен валюталық қаражаттардына сұранысқа ғана емес
Қазақстан үшін келесі мүмкіндіктер ашылуда: шетелге шығарудан түсетін
Валюталық режимнің либерализация үрдісі өзіне ішкі және сыртқы
- Әлемдік тауарлық наық бағасы әсіресіе мұнай бағасына
әртүрлі экономикалық және саяси факторлар әсер етеді.
Валюталық режимнің төлем баланысындағы тез және жағдаймен келісімінсіз
- Капиталқозғалысы бойынша операция либерализация ішкі және
- Тәжірибе көрсеткендей валюталық курсқа шайқас тәуекелдігі экономикадағы
- «Реттеу төрелікының» тәуекелдігі. Валюталық реттеу және бақылау
Төлем баланысының және ішкі қаржы және валюталық нарық
- Тауар үшін аванс төлемін қарастыратын импорттық мәмілелер
- Резиденттердің перезиденттердің инвестициялық сападағы құнды қағаздарының инвестициясы;
- Резиденттердің шетелге тікелей инвестициясы операциясы.
- Резиденттердің шетел банктерінде және басқа қаржы институттарында
Бірінші кезеңде валютлық режимнің өзгерісі қарастыылмайды. Ол валюталық
- Бөлшек сауданы жүзеге асыру және қолма-қол шетел
- Жылжымайтын мүлікке мүліктік құқық төлемақысына перезиденттер пайдасына
- Резиденттердің перезиденттерге 120 күннен астам мерзімге несие
- Шетелге резиденттердің басқа инвестициялары.
Валюталық режимнің ізінше либерализцияларды жүргізу кезіндегі трансакциялық шығындарды
Либерализацияның ұзақ мерзімді мақсаты валюталық режимнің шектеулерінің жаймен
Ұлттық банк 2005 жылы құрбыламалы айырбастау бағамын сақтап
Ұлттық банк бағамның ауытқуы саясатына сәйкес сұраныспен шетел
Ұлттық банк валютаны мұндай үлкен көлемде сатып алғысы
Осы тарауды қорытындылай келе 2004 жылы Қазақстан Республикасында
2007 жылдан валюталық реттеу және бақылау жүйесі келесі
1) валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты операцияларды лицензиялау
2) Ұлттық Банктің валюталық операциялар туралы хабарламасының
3) операцияны жүргізу үшін негіз болып табылатын
Талап етілген құжаттардың тізімі валюталық заңнамада бекітіледі:
4) Экспорттық-импорттық мәмілелер бойынша валютаны репатриациялау талаптарын
5) Резиденттер арасында ұлттық валютамен операциялар бойынша
6) Заңды тұлғалармен шетел валютасын және ұлттық
2007 жылы экспорттық-импорттық мәмілелер бойынша есептерді жүзеге асыру
Жалпы бұл шаралар Ұлттық Банкке валюталық және тауарлық
Жақын арада қабылданғалы отырған Қазақстан Республикасының валюталықө реттеу
Жаңа заңның негізгі тұжырымдамалары:
1) Заңда валюталық шектеулердің форматтарымен валюталық реттеумен
2) Лицензиялауға жататын валюталық құндылықтарды пайдалануға байланысты
3) Заңда капитал қозғалысына байланысты операциялармен ағымдағы
4) Заңды шетел валютасымен операциялардың жеке тізімі
5) Заңда резиденттермен валюталық операцияларды жүзеге асыруға
ҚОРЫТЫНДЫ
Дипломдық зерттеудің тақырыбы бойынша негізгі тұжырымдар төмендегідей.
1. Ықшамдалған түрде валюталық операция – бұл шетел
Бір тұлға бір мезгілде немесе жалпы бірнеше операцияларды
Сауда – саттық емес операцияларға капитал қозғалысымен банк
Айырбастау операциялары қолма-қол және қолма-қол емес қарсы қолма-қол
Әрекет етуші Қазақстан заңнамасында қабылданған капитал қозғалысына байланысты
Банктердің валюталық операцияларын жүзеге асыру уақыты мен техникасы
Валютамен жедел мәмілелердің негізгі түрі болып:
А) форвардтық операциялар
Б) фъючерстік мәмілелер
В) опциондық мәмілелер табылады.
2. Қазақстан Республикасының резиденттері кәсіпорындар мен жеке тұлғалар
Оған қоса Қазақстан Республикасында резиденттер арасындағы валюталық операцияларға
- тараптардың бір жағы Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкі
- банк операцияларына және басқа операцияларға қатыстывалюталық құндылықтармен
- банк қызметтерінің валюталық операцияларды жүргізу бойынша төлем
- резиденттермен шығарылған нерезиденттермен шығарылған құнды қағаздарды сатып
- Экстортты жүзеге асырумен байланысты комиссия шарттары бойынша
- ақша міндеттемелерін орындау ретінде шетел валютасымен анықталған
- бөлшек сауданы жүзеге асыруға лицензиясы бар резиденттермен
- қызметкерлерді Қазақстан Республикасының шет аймақтарына іссапарға жіберумен
- жеке тұлғалардың жеке тұлғаларға және заңды тұлғаларға
- жеке тұлғалардың басқа жеке тұлғалалардың пайдасына банк
- бюджетке міндетті төлемдерді жасаумен байланысты операциялар.
Кіші шағын кәсіпорындар жеке тұлғалар валюталық нарықтың қатысушылары
Резиденттер нерезиденттермен шетел және ұлттық валютамен Қазақстан Республикасының
Резиденттер нерезиденттермен шетел валютасымен көрсетілген векселдерді операциялар бойынша
Қазіргі жағдайда валюталық операциялар коммерциялық банктер активтерінің портфелінде
Қазақстан Республикасының коммерциялық банктері
Бұл операциялардың келесі түрлері бар: 1) жеке тұлғалармен
2003 жылдың басына дейін валютамен салымдар ел тұрғындары
2004 жылы экономикада банк несиелерінің көлемі бір жарым
Қазіргі уақта валюталық бақылау және реттеу сомасында бірнеше
Қазақстан территориясында валюталық операцияларды жүзеге асыру қағидалары мен
Валюталық нарықта орталық мемлекеттік банктер реттеуші және бақылаушы
Қалыптасқан жағдайда Қазақстан Республикасында валюталық режимнің либерализациясы бірнеше
Төлем баланысының жағдайымен ішкі қаржы және валюталық нарықтың
- Резиденттердің нерезиденттерінің пайдасына импорттық мәмілелер бойынша есептерді
- Инвестициялық сападағы нерезиденттердің құнды қағаздарына резиденттердің инвестициялары;
- Резиденттерді шетелге тікелей инвестициялаудың операциялары.
Валюталық режимнің ізінше либерализациялануы экономикалық
ПАЙДАЛАНЫЛГАН ӘДЕБИЕТТЕР
Закон Республики Казахстан "О валютном регулировании"// Казахстанская правда
Закон Республики Казахстан
Закон Республики Казахстан «О внесении изменений и дополнений
Концепция развития финансового сектора РК, одобренная постановлением Правительства
Правила проведения валютных операций в Республике Казахстан. Утверждены
Программа либерализации валютного режима в Республике Казахстан на
Программа либерализации валютного режима в Республике Казахстан на
Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. – М., 2002.
Байманова Ж.К. Валютный рынок: история и современное состояние,
Баймуратов У. Каирленов М. Анализ вероятности возникновения валютного
Банковское дело:
Банковское дело. Дополнительные операции для клиентов. / под
Банковское дело / под ред. Сейткасимова Г.С. –
Бертаева К. Валютная политика Казахстана: положительные тенденции и
Бертаева К.Ж. Валютный рынок и валютные операции. –
Буренин А.Н, Фьючерсные, форвардные и опционные рынки. -М.,
Валютный рынок и валютное регулирование. Учебное пособие/ Т.Л.Антоновский,
Давыдова Л. Райманов Д. Банковское право РК. –
Деньги, кредит, банки: Учебник /Под ред. Г.С. Сейткасимова.-
Деньги, кредит, банки. Учебник. / под ред. Иванова
Донских А. В унисон мировой конъюнктуре // Казахстанская
Есенжанов А. Валютный рынок: опыт и перспективы //
Жунусбеков С.Б. Калиева А. Особенности денежно-кредитной политики РК
Көшенова Б. «Ақша, несие, банктер. Валюта қатынастары». Алматы
Мақыш С.Б. «Коммерциялық банктер операциялары». Алматы 2002ж.
Мақыш С.Б. «Ақша айналымы және несие» Алматы 2000ж.
Миржакыпова С.Т. Банковский учет в Республике Казахстан. Часть
Пескова Н.Я. Финансовые
Рамазанов Н. Обнадеживающее начало. // Деловая неделя, 4
Рамазанов Н. Три года свободного плавания // Деловая
Рамазанов Н. Доллар пошел вверх. // Деловая неделя,
Рамазанов Н. Валютные вклады обесцениваются // Деловая неделя,9
Шиликбаев С. О механизме эффективного использования валютных ресурсов
34. Челекбай А.Д. Долларизация и ее последствия.
журнал «Қаржы-қаражат» №7, 1996.
35. Хе О. Национальный банк разработал концепцию
либерализации валютного режима // Панорама, 15 февраля
2002. – с.3.
Баишев Б. О моделях банковской системы
авг. 1997г.
Бондарь Т. Что происходит в банковской системе Казахстана
Финансист, - №10 - 2001
Иконников А. Очень крутой подъем // Континент -
2002
Курилов В. Банковская сфера: пути развития // Ковчег.
2001.
Раева Р. О банковской системе Казахстана // Банки
2003
Статистический бюллетень Нацбанка РК - 2002-2003
ҚОСЫМША А
Валюталық операцияның жіктелуі 1 сурет
ҚОСЫМША В
Кесте
Выданные по Республике Казахстан лицензии на осуществление отдельных
Операцияның түрлері Лицензия саны
2001 2002 2003
Инвестиция, барлығы 59 47 24
Жеке тұлға 19 20 11
Банктік емес заңды тұлға 38 26 13
Банктер 2 1 0
Кредиттер, барлығы 20 17 26
Жеке тұлға 0 0 5
Банктік емес заңды тұлға 14 10 21
Банктер 6 7 0
Резидент еместерді импорттық операция бойынша несиелеу 1056 1422
Жеке тұлға 2 0 0
Банктік емес заңды тұлға 1051 1416 556
Банктер 3 6 0
Валюталық түсімдерде тауарды экспорттауда төлеу мерзімінің өсуі 266
Жеке тұлға 0 0 5
Банктік емес заңды тұлға 366 501 251
Банктер 0 0 2
Зейнетақы жинақтаушы қорын инвестициялау (бас лицензия) 2 1
Жылжымайтын мүлікке төлеу құқығы, барлығы 17 26 22
Жеке тұлға 0 1 0
Банктік емес заңды тұлға 17 25 22
Шот ашу, барлығы 57 65 58
Жеке тұлға 0 8 3
Банктік емес заңды тұлға 57 56 54
Банктер 0 1 1
Қолма-қол шетел валютасын айырбастау операциясы - 144 107
Бөлшек сауданы қолма-қол шетел валютасына айырбастау - 4
Барлығы 1577 2227 1057
Жеке тұлға 21 29 24
Банктік емес заңды тұлға 1545 2183 1030
Банктер 11 15 3
ҚОСЫМША С
Валюталық қауіп-қатердің жіктелуі
ҚОСЫМША Д
Қазақстан қор биржасындағы сауда-саттық көлемі және 2005 жылдың
3
Қолма-қол АҚШ долларын ұстау көлемі
(миллион доллар)
Қолма-қол шетел валютасын сатып алу (сату)
759
511
1998
1999
Форфейтинктік қауіп-қатер
Риски экспортера
В
А
Л
Ю
Т
А
Л
Ы
Қ
Қ
А
У
І
П
-
Қ
А
Т
Е
Р
Трансляциалық қауіп-қатер
Конверсиондық қауіп-қатер
Коммерциялық қауіп-қатер
Тарихи қауіп-қатер
Қауіп-қатер тарнсляциясы
Қауіп-қатер мәмілесі
Қауіп-қатер аударымы
Экономикалық қауіп-қатер
Валюталық шешім
Алтын шешім
Қорғау шешімі
Мультивалюталық шешім
Валюталық операциялардың жіктелімі
Шетел валютасын кәсіпкерлік қызмет ретінде пайдаланудың тәртібі және оның режимі
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАРЫ ВАЛЮТАЛЫҚ ОПЕРАЦИЯЛАРДЫ РЕТТЕУ
Ағымдағы шоттағы шетел валютадағы ақша қаражаттарының есебі
Валюталық операциялардың сипаттамасы
Қазақстан Республикасының валюта нарығы
Валюталық операциялар түрлері
Коммерциялық банктердегі валюталық операциялар
Ұлттық банктің басқару құрылымы және нормативтік құқықтық қызметі
Бағалы қағаздар фабрикасы