Тіл дамыту
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЙЛАНЫСТЫРЫП СӨЙЛЕУГЕ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ
1.1 Мәтін – байланыстырып сөйлеуге үйретудің негізі
1.2 Байланыстырып сөйлеуге үйретудің философиялық және психологиялық мәселелері
1.3 Байланыстырып сөйлеуге үйретудің педагогикалық ұстанымдары мен тәрбиелік маңызы
2 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЙЛАНЫСТЫРЫП СӨЙЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ
2.1 Мектепке дейінгі балаларды байланыстырып сөйлеуге үйретудің мазмұны
2.2 Байланыстырып сөйлеуге үйретудің әдіс-тәсілдері мен құралдары
ҚОРЫТЫНДЫ
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
КІРІСПЕ
Зерттеудің көкейкестілігі. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаев ұсынған «Қазақстан-2030» стратегиясында негізгі бағыттардың
Мектеп жасына дейінгі балалардың мемлекеттік міндетті білім беру стандартының
Тәуелсіздік алған еліміздің келешек ұрпақты ұлттық, халықтық және этностық-мәдени
Бұл талаптардың жүзеге асырылу бағытындағы жұмысты үздіксіз білім берудің
Жаһандану дәуірінде этностық-мәдени сәйкестілік (идентичность) мәселесі үлкен маңызға ие
«Қазақстан Республикасындағы этникалық-мәдени білім беру» тұжырымдамасында (1996) атап көрсетілгендей,
Бұл жағдайларда этностық-мәдени сәйкестілікті қалыптастыру мәселесін педагогикалық тұрғыда зерттеу
Ғылыми әдебиеттерді талдау барысында этностық, этностық-мәдени және мемлекеттік сәйкестілік
Қарастырылып отырған мәселенің педагогикалық аспектісін талдауға бірқатар этнопедагогикалық зерттеулер
Мектепке дейінгі ұйымдардағы балаларға ұлттық, этностық-мәдени тәрбие беруге байланысты
- мектеп жасына дейінгі балаларды тәрбиелеудің халықтық педагогика аспектілері
- мектеп жасына дейінгілердің этностық-мәдени дамуы (Е.Ф.Вертякова, Л.Д.Вавилова, В.Д.Ботнарь,
- мектепке дейінгі ұйымдардың мамандарын даярлау мәселесі (О.И.Давыдова, Х.Т.Шерьязданова,
- мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие үдерісіне ұлттық педагогика үлгілерін
Этностық-мәдени сәйкестілік бойынша зерттеулер негізінен мектеп оқушыларына және студенттерге
Көптеген зерттеулердің әдіснамалық бағдарына профессор Ж.Ж.Наурызбайдың Қазақстан Республикасында этномәдени
Мектепке дейінгі ұйымдардың оқу-тәрбие процесін талдау балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін
Осыған сәйкес дәстүрлі құндылықтар негізінде жан-жақты дамыған жеке тұлғаны
Зерттеудің нысаны: мектепке дейінгі ұйымдардың педагогикалық үдерісі.
Зерттеудің пәні: мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастыру.
Зерттеудің мақсаты: мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық-мәдени сәйкестілігін қалыптастырудың
Зерттеу объектісі: Жамбыл облысы, Байзақ ауданы, В.И.Ленин атындағы орта
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер мектепке дейінгі ұйымдарда балалардың этностық-мәдени
1 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЙЛАНЫСТЫРЫП СӨЙЛЕУГЕ ҮЙРЕТУ ӘДІСТЕМЕСІНІҢ
1.1 Мәтін – байланыстырып сөйлеуге үйретудің негізі
Мектепке дейінгі балаларды байланыстырып сөйлеуге үйретуде балаларға сөз
Мазмұндап оқыту үдерісі ерте басталды. Жазбаша мазмұндаманың түпкі мақсаты
Тұжырымдай келгенде, оқушылар оқыған материалдардың мазмұнын дұрыс қабылдап ондағы
1.Мәтінді қабылдауға дайындау.
2. Мәтінге байланысты сөздік жұмысын жүргізу.
3. Мәтінді оқу.
4. Мәтіннің жоспарын жасау.
5. Мәтіннің мазмұны бойынша шығармашылық жұмыстар.
6. Оқыған мәтіннің мазмұнын жазу.
Тіл стильдерін үйрету мен жаттығу барысында жаздырылатын мазмұндамаларға стильдік
Тұжырымдай келгенде, мазмұндамаға стильдік талап қоя жаздыру оқушылардың стилистикадан
Шығарма жаздыру. Шығарма – белгілі бір автордың өз ойынан
Бұл пікірлерге негіздеп, жазбаша тілді дамыту үлесін оқушы шығармасы
1)көркем әдебиет туындылары бойынша шығарма;
оқушының өз іс-әрекеті және қоршаған орта жөніндегі шығарма.
Жоғары сыныптарда жиі жазылатын шығарманың түрі-көркем әдеби туындылар бойынша
Оқушыларда бұл аталған дағдыларды қалыптастыру мақсатында дайындық жұмыстарын дұрыс
ұсынылған алғашқы кезеңдерде өздеріне етене таныс, оқушылардың қызығушылығын тудыруы;
2) берілген тақырып бойынша қамтылатын мәселелер анық, дәл көрсетілуі;
3) ұсынылған тақырыптың негізгі идеясын ашудың нақтылы жолдары көрсетілуі
4) оқушылар көркем әдебиеттен алған мәліметтерді басқа да білім
5) оқушылар берілген тақырыпқа сай материал жинақтау мақсатында табиғат
6) берілген тақырыпта талапқа сай шығарма жазу үшін басқа
3. Оқушылардың әдеби тіл стильдеріндегі мәтін бойынша
жазбаша сөйлеу әрекетін дамыту әдістемесі
Біз мәтіндердің қатысымдық тілдік ерекшелігіне қарай хабарлау, сипаттау және
Тағы бір ерекшелігі: мұнда ең басты оқиғалар мен фактілерге
Хабарлау мәтінінде сипаттау мен пікір айту элементтері кездеседі.Мысалы кейіпкердің
Сипаттау мәтініне келсек, мұнда кейіпкерлер болмайды. Табиғат көріністері, заттар
Кітаби стильдерді оқушыларға анықтап түсіндіруде көркем әдебиет стилін ғылыми,
Жазу жұмысын мақсатқа сай ұйымдастыру оқушылардың лингвистикалық алған білімін
1.Берілген жұмыстың мазмұнын, көлемін анықтай білу;
2.Тапсырманы түсініп оқи біліп, мазмұнын игеру;
3.Тақырыбын нақты белгілеп, оған материал жинап, әңгімелей білу;
4. Жазба жұмысының тақырыбына лайықты өз көзқарасын, ойын білдіріп,
5.Жазба жұмыстарда баяндау, суреттеуге машықтандыру;
6.Жазылған жұмыстарды өңдеп, толықтырып, қайта редакциялап жазуға үйрету;
7. Жанрлық, функциональды стильдері бойынша жазбаша мәтін құрастыруға жаттықтыру;
8. Сауатты сөйлеп, қатесіз жазуға баулу. Әдіскерлер мен мұғалімдердің
1. Мектеп оқушыларына тілдік құралдардан берілетін алғашқы білім мен
2. Оқушыларға тіліміздегі стильдерден білім мен дағды берудегі маңызды
3. Жаттығу жұмыстарының кейінгі кезеңдеріндегі бағыты оқушыларды ойларын жеткізуге,
4. Оқушылардың алған білімдерін өз тәжірибесінде қолдана білуге төселдіретін
5. Тіл стильдері туралы алған білімдерін өз тәжірибесінде қолдана
Тәжірибемізде осы сияқты жаттығу жұмыстарының түрлері мен топтарын жүргізудің
Қазақ тіліндегі жаттығу жұмыстары көбінесе үйретіліп отырылған грамматикалық материалдарды
Сондықтан тіл стильдерін оқытуда жаттығу жұмыстары мына сияқты мақсаттарда
- мәтін мазмұнын игерту, түсініп оқуға баулу;
мәтіндегі форма, сөз және сөз тіркесі мен сөйлемдердің қолдануындағы
сөз, сөйлем, мәтіндерді синоним және варианттармен ауыстыру арқылы салыстыра
тіл стильдеріне байланысты сөйлем немесе мәтін құрастыра білуге жаттықтыру;Олай
Ал қарапайым-мәтіндерде “мазмұннан-формаға қарай” әдісі негізгі орында тұрады. Өйткені
Бұл жерде сөйлеу синтаксисі мен тіл синтаксисінің жігін нақты
Л.П.Руденко мәтіннің жазбаша жұмыстарының мәндік компрессиялануын зерттей келе, орындалған
Мәтінді түсіну туралы М.М.Мұқанов мынадай пікір айтады: “Тексте ой
ырғандай сезінеміз. Өйткені мәтін – тіл бірлігінің барлығы өзінің
Негізінде ғалымдаржоспар құруды біліктіліктің күрделі қызметін қажет ететін үдеріс
Жоспар құрғызуды оқушылардың танымдық әрекеті деп тану осыдан келіп
Жоспар құрғызуда оқушылар орындайтын, оларды қалыптастырылуы тиіс деп саналатын
Жоспар құру үшін, сонымен бірге жоспардың түрлерін де тану
- жоспарды сөзбен құру, мұның өзі жай жоспар,күрделі жоспар,
-сурет арқылы жоспар құру;
-танымдық жоспар құру;
Негізінде жоспар құру барысында оқушылардың ой қызметі жетіледі. Оқушы
Берілген мәтінге мәндік тұрғыдан (смысловое) қайта шолуға мүмкіндік беретін
Мектептерде орта сыныптарда танымдық қызметті, негізінен, бірізділікке, бірқалыптылыққа түскен
Н.Оралбаева, Қ.Жақсылықова тілдік жаттығуларды сөйлеуге үйрету сөйлеудің алғашқы дағдысын
Оқушылардың жазбаша тілін дамыта оқыту үшін, ең алдымен, тапсырма
Бұл жұмыстар қазақ тілін оқыту үдерісінде игерген тіл туралы
Бұл жаттығулар негізінде сөздермен жұмыс жүргізу болып есептеледі. Лексикалық
Сөздің мағынасына байланысты жаттығу жұмыстарында, әсіресе сөздің тура және
Сондай-ақ мұндай типтегі, стильдік-лексикалық жаттығулар беру мен орындаттыруда мынадай
Сөздің мағынасын ажырату;
Сөздің тура және ауыспалы мағынасы болатындығы және оның қолданудағы
Сөздің образ жасауға қатысы;
Сөздердің экспрессиялылығы мен эмоциональдылығы;
Сөздердің синонимдері, олардың мағыналық және стильдік реңдері;
Сөздердің тіл стильдеріне қатысы.
1.2 Байланыстырып сөйлеуге үйретудің философиялық және психологиялық мәселелері
Жеке тұлғаның байланыстырып сөйлеуін меңгеруі шындықты танумен тығыз байланысты.
1954 жылы шыққан «Бастауыш мектеп» (мүғалімдердің күнделікті пайдалануына
Бұл құрал мұғалімдерге әр пәнді оқытуда басшылыққа алатын тиімді
70-жылдары тіл дамыту әдістемесі ғылымның жеке зерттеу
Тіл дамыту әдістемесінің ғылыми негізін зерттеген С.Рахметова
С.Рахметова бұл еңбегінде байланыстырып сөйлеуді үйретуге арналған бірнеше жаттығу
1) үлгі бойынша мазмұндау, түсінік айту;
2) тексті қысқартып мазмұндау;
3) тексті ішінара өзгертіп әңгімелеу;
4) текст жүйесін сурет бойынша реттеу;
5) сурет бойынша әңгімелеу;
6) өз жанынан ертегі шығару;
7) кино, диафильм бойынша мазмұндау [2, 38].
С.Рахметова шығарма және мазмұндама жазу жұмыстарын бастауыш мектепте жазбаша
Әдіскер ғалым Г.Уәйісова [4], Ә.Жұмабаева [5], М.Ермекбаев
Т.Әбдікәрімнің еңбегінде ана тілі сабағында мәтінмен жүргізілетін мынадай
Бастауыш сыныпта тіл дамыту әдістемесінің негізін салғанС.Рахметованың, мектепте сауат
Бастауыш сынып оқушыларының ауызша тілін дамыту әдістемесінің зерттелу жағдайына
1. Оқушылардың ауызша тілін дамытудың бала өміріне тигізетін пайдасы
2. Жоғарыда келтірілген зерттеулердегі ой-пікірлерден ойға түйгеніміз,
Ауызша тіл дамыту жұмыстарының психологиялық, педагогикалық ерекшеліктері
Қазақ мектептерінде ауызша тіл дамыту жұмыстарын жүргізудің ғылыми негіздерін
«Балалық шақта дамудың алдында жүріп, дамуды соңынан ілестіріп
Л.С.Выготский «Оқытудың басты міндеті бала санасындағы ең таяу даму
Бастауыш оқыту үдерісінде оқушылардың тілін дамыту (сөздік қорын
Бастауыш оқыту үдерісінде тіл дамыту жұмыстарының нәтижелі болуы
Орыс педагогі К.Д.Ушинский кезінде « ...зейін – сыртқы танымдық
Мектеп табалдырығын жаңа аттаған баланың зейіні тұрақсыз болатыны белгілі.
Автор шәкірттерде зейін дамуы үшін әсердің күшті, жеке,
Адам зейінін ерікті және еріксіз, табанды және табансыз, ішкі
«1. Баланың абайы ерікті емес, еріксіз. Яғни бала өзі
2. Баланың абайы ішкі емес, сыртқы. Яғни бала сыртқы
3. Баланың абайы табансыз. Бала бір нәрсеге табанды, абайлы
Сондықтан оқудың алғашқы күнінен бастап-ақ балаларды тыңдай білуге,
М.Жұмабаев еңбегінде айтылған бұл ғылыми тұжырымдар әлі
Тіл дамыту жұмыстарын ұйымдастыру тұсында ескертуге тиіс тағы бір
Естің және есте сақтау механизмінің физиологиялық және психикалық ерекшеліктері
Баланың есте сақтау қабілетін дамыту ісінде Ж.Аймауытов осы мақсатқа
1. Түсіндірілген білімді немесе дағдыны балалар толық,
2. Меңгертілетін ұғымның балалар есінде қалатындай әсерлі болуы.
3. Жаттау жұмыстары балалардың есте сақтау қабілетін дамытуға
4. Естің көру есі және есту есі болатыны
5. Үйретілетін ұғымдар мен дағдылардың жүйелі, бір-бірімен
Тіл дамыту жұмыстарына қатысты үшінші психологиялық ерекшелік – балалар
Бастауыш оқыту үдерісінде жаңа сөз мағыналарын меңгерту, балалардың тілін
1.3. Байланыстырып сөйлеуге үйретудің педагогикалық ұстанымдары мен тәрбиелік маңызы
Оқыту белгілі бір ұстанымдарға негізделетіні белгілі. Баланы жазбаша байланыстырып
Оқу үрдісінде субъектіні қалыптастыруда инновациялық технологияларды қазақ тілі
Орыс ғалымы Л.В. Зенков Жаңа технологиялық әдіс-тәсілдерді пайдалану-
Тапсырмалардың мұндай түрлері оқушының іс-әрекеттік-компетенттік тәсілге бейімделуіне мүмкіндік береді.Мектептегі
В.П.Беспалько оқу материалын меңгерудің 4 деңгейін ұсынады: 1. Оқушылық
Төртіншіден, деңгейлік тапсырмалар қызықты, баланың ойлау қабілетін дамытатын, көркемдігі
І деңгейлік тапсырма
Берілген сөздерді буынға бөліп жаз, қандай буын екенін анықта
ІІ деңгейлік тапсырма
Берілген сөздерді буынға бөл.
Мектеп, әже, қант оқушы, мұғалім, бозторғай, ата, дәптер, кітапхана,
ІІІ деңгейлік тапсырма
Дауыссыз дыбыстан басталатын екі мақал жаз, мәнін аш.
Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің интелектуалды, кәсіптік адамгершілік, рухани азаматтық
Осындай өзгерістерден кейін көп жылдардан бері қалыптасқан сабақ беру
Қазақ тілі сабағы әрі тартымды, әрі қызықты, әрі сапалы
Сондықтан сабақ тартымды, әсерлі, мақсаты айқын, қызықты және толық
Оқытушы сабақты дұрыс жоспарлап, мақсатын нақты белгілеп алмайыншакөздегеніне жете
- жағымды психологиялық орта жасау;
- студенттердің тіл үйренуге деген қызығушылығын (уәж, ынта, ұмтылыс)
- ақпараттық –коммуникативтік технолгиялармен жұмыс істей білуге үйрету;
-ақпараттық-коммуникативтік технолгиялармен орындалатын жұмыстардыңпроблемалық болуы;
- проблеманы шешуге және шешім қабылдай білуге үйрету;
- кез-келген проблеманы шығармашылық тұрғыдан шешуге бейімдеу;
- өзіндік пікір, идеялар, тұжырым, түсінік келтіру;
-пікірін, тұжырымын, идеясын дәлелдей және қорғай білуге дағдыландыру;
- өз бетінше орындауға берілген жұмыстарға үлкен жауапкершілікпен қарауға,шығармашылықпен
-студенттердің бірлескен таным процессіне белсенді араласуына мүмкіндік жасау;
-студенттердің өзінің үйренгені мен өз білімі туралы түсініктерін ортаға
талқылап, олар туралы пікір алысуға мүмкіндік жасау;
- студенттерге өздік жұмыстарын ұйымдастыру үшін орта
Жоғарыда айтылған мақсатқа жету үшін оқытушының әрекеті:
- сабақтың тақырыбына сай мақсаттың айқын болуы;
- негізгі мәселені бөле көрсетуі;
- материалдардың өмірмен байланыстылығы әрі тәрбиелік мәнінің маңызды болуы;
- студенттермен тең құқылы түрде қарым-қатынас жасай білу;
- өз талаптарын бұйрық түрінде емес, кеңес түрінде ұсыну;
- әр пікірді, идеяны тыңдай білу, оны сыйлау және
- ерекше идеяларға қолдау жасап отыру;
- жағымды (позитивті) және конструктивті көзқарас ұстану;
- сабақта ақпараттық-коммуникативтік технолгияларды қолдану арқылы үнеміжаңалықтар енгізіп отыру;
- студенттермен жеке жұмыстар жүргізу үйге берілетін тапсырманың
- бағалау нормалары сақталып, әділ бағалануы;
- осы нәтижеге жеткізетін –сабақтың жүйелігі.
Қазақ тілі сабағында ақпараттық-коммуникативтік технологияларды пайдалану әдістерітиімділігі мен уәжін
Ақпараттық-коммуникативтік технологияны барлық деңгейлерде жүйелі пайдалануарқылы сабақтарда алынған ақпаратқа
Ақпараттық-коммуникативтік технология негізінде - оқытудың жаңа моделін құруға жолашып
Ақпараттық технология сабақты түрлендірудің, ерекшелендірудің, дараландырудыңтәсілі ғана емес, сонымен
Ақпараттық технологияның көмегімен жүргізілетін сабақтарда – студент өзін белсендіжәне
Сондықтан сабақта ақпараттық және коммуникативтік технологияны кеңіненпайдалану үйреншікті, қалыпты
Сабақты интернет желісіне қосылған компьютер арқылы басқару – қазақша
Тіл үйрену қабілеті төмен студенттердің өзі де компьютерден берілген
Мысалы: мектеп алды даярлық топтарда - интернеттен алынған суреттерді
2 МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ БАЙЛАНЫСТЫРЫП СӨЙЛЕУГЕ ҮЙРЕТУДІҢ
2.1 Мектепке дейінгі балаларды байланыстырып сөйлеуге үйретудің мазмұны
Тіл дамыту қазіргі қоғамдағы ең өзекті мәселелердің бірі болып
Балабақшада балаға білім берудің жетістігі ретінде ең маңызды және
Балалардың әңгімесіне салғырт қарау, олармен тілдескенде айналасындағы адамдардың дұрыс
Балалармен оқып – талдайтын әдеби шығармаларды іріктеуде де белгілі
Бүлдіршіндерді өзіндік тілдік тәжірибе жинау мақсатында біз картинаны қарастыруды
Картина бойынша әңгіме құру – бір көзбен қарағанда оп
№ 12 сәбилер бақшасында естияр «Г» тобының тәрбиешісі Гүлбағира
Сиқыршы болғандықтан барлығы сиқыр төңірегінде өтеді, яғни «Сиқырлы картина»,
Тәрбиешілер аталмыш әдістемені зерттей отырып өз тараптарынан көп құнды
Тіл пәні баланың кішкентайынан үйреніп, күн сайын сөйлеп жүрген
Ақыл-ойы кем оқушыларға оқу-әдістемелік кешенді пайдалану жұмыстарымен дамыту мақсатында
Білімнің сапалы болуы оқушылардың оны саналы меңгеруіне байланысты. Білімді
Бұл еңбектің мақсаты-оқушыларға жаңа сабақты сапалы меңгертіп, жаңа түсініктерін
ОӘЖ-ні құрастыруда қазақ тілі бағдарламасындағы берілген жаттығулардың тек грамматикалық
ОӘЖ оқушылардың бұдан бұрын алған грамматикалық түсініктеріне сүйене отырып,
Бағдарламаның басты мақсаты: оқушыларды оқуға, сауатты жазуға үйрету, негізгі
Оқыту әдістемелік кешенін құрастыру кезінде қазақ тілі бағдарламасындағы
Оқыту әдістемелік кешені оқушылардың бұдан бұрын алған грамматикалық түсініктеріне
Қазіргі таңдағы еліміздің білім беру жүйесінің ең басты міндеті
Деңгейлік саралау тәсілін пайдаланғанда профессор Қараев Жауынбай Амантұрлыұлының «Әр
Деңгейлік тапсырмалар арқылы қазақ тілі сабағын оқытуда әр
Қазақ тілі пәнін оқып-үйрену барысында баланың сөйлеу дағдылары да
Қазақ тілі пәні – оқу осы тілде жүретін мектеп
Жұмыс дәптері оқушыларды ауызша талдауға, сөздің әр жерінен қажетті
Мұғалім сабақта балалардың жұмыс жасау үстінде жауапкершілік сезімінің оянуына
Жұмыс дәптері оқушылардың жас ерекшеліктерін және В.В.Воронкованың педагогикалық саралауы
Жұмыс дәптері және оған жасалған бағдарлама арнаулы мектептерде еңбек
Жұмыс дәптерінің негізгі мақсаты арнаулы мектеп оқушыларын өз бетінше
Жұмыс дәптеріндегі сөзжұмбақ, кестелерді толтыру оқушылардың ойлау қабілетін, іс
Жұмыс дәптеріндегі тапсырмалар оқушылардың әр түрлі деңгейіне, қабілетіне қарай
Тапсырмалар мен сұрақтар тек бір тақырып бойынша ғана емес,
Әдістемелік оқулықтардың жетіспеуі оқу түрін тереңдетіп түсіндіру, оқыту маңыздарын
Жұмыс дәптері сабақ барысында, сабақтан тыс уақытта, үйге берілген
Жұмыс дәптері оқушылардың алған грамматикалық түсініктеріне сүйене отырып, саналы
2.2 Байланыстырып сөйлеуге үйретудің әдіс-тәсілдері мен құралдары
Ол – сұрақ-жауап, сөйлесу, әңгімелесу, әңгіме, түсінігін айту, көрнекілік,
Ерте жастағы топтарда ұйымдастырылған оқу іс-әрекеті мен балалардың тіршілік
- бала денсаулығына, эмоционалдық жай-күйіне, жан-жақты дамуына қамқорлық жасау;
- топта адамгершілік пен тілектестік қарым-қатынасын құру;
- осы жастағы балаларға тән әрекет түрлерін барынша көп
- тәрбиелеу және оқыту процестерін шығармашылықпен ұйымдастыру;
- білімдік материалдарды қолданудың вариативтілігі;
- отбасы және мектепке дейінгі ұйым жағдайында балаларды тәрбиелеу
Ересектер мен балалардың бірлескен әрекеттері «Денсаулық», «Қатынас», «Таным», «Шығармашылық»,
Педагогикалық процесс келесі компоненттерден тұрады:
1. ҚР МЖМБС 1.001-2009 базалық оқу жоспарына сәйкес ұйымдастырылған
2. Мектеп жасына дейінгі балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыру: балалардың
Ерте жастағы балалардың тіршілік әрекетін ұйымдастыруда күн тәртібін тұтастай
Сергектік уақытында баланың жас ерекшелігіне сәйкес ақыл-ой, дене және
Күн тәртібінде шынықтыру шараларына, сергіту жаттығуларына және музыкалық үзілістерді
Тәрбиеші қызметінің басты бағыттарының бірі - балалардың қимыл-қозғалыс белсенділігін
Ерте жастағы балалар арасында дене және жүйке жүйесі мен
Күн тәртібінде балалардың гигиеналық күтіміне маңызды орын беріледі. Сонымен
1 жас пен 1 жас 6 ай аралығындағы балалар
Таңертеңгі ас балалар оянғаннан кейін 1-1,5 сағаттан соң беріледі.
Әр шағын топта жасы кіші және әлсіз балаларды бірінші
1 жас 6 ай - 1 жас 7 айлық
Қыстыгүні бір жарым жастан асқан балалар таңғы және бесін
1 жастан бастап 2 жасқа дейінгі ерте жастағы топтарда
Балалардың дербес іс-әрекеттерін ұйымдастыруда жақсы көңіл күйге жағдай құру
Балаларға арналған көңілді ойын-сауықтар ұйымдастырылады: билер, жақсы таныс немесе
Тәрбиеші іс-әрекет үстінде балалардың барлығын көз алдында ұстағаны, педагог
Жақсы көңіл күй балалардың бір-біріне жағымды қарым-қатынасын тәрбиелеумен байланысты.
Балалармен жұмыс істеуде тәрбиешіге бірқалыпты, байсалды дауыс ырғағын сақтап,
Бала өзін-өзі ұстау ережелері мен ойыншықтарды сақтау орнын топқа
Үш жасқа қараған шағында балалар тұрмыста, ойында, ұйымдастырылған оқу
3 жастағы баланың күн тәртібін құру барысында, ең алдымен,
Баланың жалпы дамуымен байланысты сергектігіндегі өзгерістерге қарамастан, бала 3
Режимдік процестерді ересектердің әңгімелеуімен, түсіндіруімен ұластырған дұрыс. 3 жаста
Ақыл-ойдың дамуы, бала тұлғасының дербестік, бастамашылық, шығармашылық жағынан қалыптасуы
Ересектер ерте жастағы балаларды заттар әлеміне енгізеді, олардың қызметімен
- қозғалыс белсенділігін қажет ететін ойыншықтар және жабдықтармен қамтамасыз
- баланың қолы жететін жерге автодидактикалық, ойын материалдарын орналастырумен;
- ойын бөлмелерінде өзгертуге жеңіл тақырыптық дамыту орталықтарын жабдықтау:
- әрбір орталықта балалардың жеке қажеттіліктеріне, қызығушылықтарына, тәрбиелеу және
- мектепке дейінгі ұйым мен отбасындағы жағдайларға қойылатын талаптардың
Түсіндіру әдіс -жаңа сөз, сөз тіркесі, сөйлемдерді түсіндіруде қолданады.
Болымсыз етістіктің жұрнағы:
-ма, -ме, -ба, -бе, -па, -пе
Отыр-отырма
Жаз-жазба
Үз-үзбе
Айт-айтпа
Күт-күтпе
Берілген сөздерді жуан және жіңішке дыбыстарына қарай екі бағанға
Қазақстан, сәлем, қайырлы, күн, кеш, түн, қазақ, кәріс, ұлт,
Практикалык әдіске ойнау элементтері бойынша тіл үйрену кіреді. Дидактикалық
Жақшаны ашып, сөйлемдерді дұрыс көшіру
Мен мектеп... (-та, -те) оқимын. Мектеп... (-та, те)
(-та, -те, -да, -де) көп газеттер мен журналдар бар.
Жақшаны ашып, дұрыс жалғау жасап көшірту:
Біз мұғалім... (-мен, -бен) хайуанаттар бағына бардық.
Біз құстар... (-дың,-дің) , жануарлар (-дың, -дің) бірнеше түрін
Жануарлар... (-дың,-дің) мінездері әртүрлі.
Олар түрлі тамақ... (-бен, -пен) қоректенеді.
Көрнекілік әдіс –сабақ сайын жүргізілетін әдіс. Басқа тілді
Мысалы: «Ұлттық киімдер» тақырыбын өткен кезде киімдердің суретін көрсету
Сұрақ – жауап әдісі. Балалардың тілін дамыту
Тіл дамыту арқылы оқушылардың ақыл – ойы кеңейеді, адамгершілік,
«Тіл дамыту дегеніміз – тілдік норманың жетілу, ширау, даму
Қазақ тілі сабағында жүргізілетін басты жұмыстар – балаларды қазақша
- интерактивті тақта арқылы;
- мұғалімнің кіріспе әңгімесі;
- мәтінді мұғалімнің оқуы;
- сөздікпен жұмыс жүргізу;
- мәтінді оқушылардың оқуы;
- мәтінді оқығаннан кейінгі қысқаша әңгіме өткізу;
- мәтінді бөліктерге бөле оқу;
- сұрақтарға жауапты мәтіннен тауып оқыту;
- мәтінді рөлге бөліп оқыту;
- мәтінге тақырып қою, оның мәнін түсіндіру.
Міне, осындай жұмыс түрлерін өткізе отырып, мәтіндермен жұмыс жүргізу
Соңғы жылдары қазақ тілінің мәртебесі өсіп, оның әрекет ету
Сонымен қатар ТТШТ технологиясы бойынша миға шабуыл және пікірсайыс
Миға шабуыл жасау алгоритмі:
1. Тапсырманы мұқият оқып шығу,оның ғылыми шешу болжамын және
2.Ұсынылған болжамдарға талдау жасау, ықтимал жауабын талдау
Күтілетін нәтиже: балалар берілген материалды меңгеру барысында әрекеттің тиімділігі
Шығармашылық адамның қызметін және ондағы шығармашылық ойлауынның болуын шамалайды.
Ертегілер әртүрлі:көңілді, көңілсіз, сиқырлы, бойыңды баурап алады, оның бәрі
Керемет ертегі айтушы Д. Родари және ТТШТ бағыттаушы авторлары
- Ертегілер балаларға жеткілікті түрде берілмейді
- Балалардың қиялының дамуында, ойлауында, сөйлеуінде және белсенді адамгершілік
Мектепке дейінгі жас ерекше,сондықтан бала қалай қалыптасса,солай оның өмірі
Мектепке дейінгі бейімделген ТТШТ-технологиясы жан-жақты шығармашылық ұранымен баланы оқытуға,және
Жұмыстың әдістері мен тәсілдері:
Ертегілердің негізгі жұмысында мәселені мазмұндау әдісі, эвристикалық әдіс, ішінде
Балалармен жұмыс фронтальды түрде жүреді.Ертегіні жан-жақты қарастыру үшін, ерекше
- Ертегі
- Ертегінің
- Адамгершілік
- Жағымды
- Тілдік
- Ойлауын,қиялдауын
- Ертегі
- Ертегі
Бұл сызбаны шығарманың мазмұны мен көлеміне қарай өзгертіп отыруға
Ойлауды дамытудың бір әдісі ол қиял және сөз, яғни
Балалармен ойлап шығару және түрлі жоспар жасауға болады:
- ескі
- өзін немесе
- өзі
Адамгершілік сабағы не үшін қажет?
Олөзмойынасәлғанақалыптыеместүсінікберугежүктемеалады: ертегініңбастымақсатынеде,яғникішкентайтаңдаушынынегебағыттайды, қандайадамгершілікқұндылықтардыбалабойына, санасынасіңдіреді.
Мұндай дәстүрден тыс тәсіл балаға ертегінің немесе ертегі кейіпкерінің
Құрастырушы ойдың негізі болып: адамның жағыдайын жақсарту үшін барлық
Толып жатқан тәрбиелеу мен тәсілдерде ертегі соңғы роліорнын алмайды.
Ауызша сөйлеу мәнері мынаған бағытталған:
«Тілдік жаттығу» Біріншіден сұрақтар қоя білу. Ауызша сөйлеумен
-бірнеше түбірлес сөздерді ойлап шығару(бас: басылды, басқарды, басталды, т.б.
-екі сөзден тақпақ шығару,екі жолды тақпаққа көшу(барды, алды.
Түлкі қонаққа барды, Тырна досын қарсыалды)
Ұзын таратылған сөз құрастыру ойыны «Әр қайсынан бір сөзден»
Балаларға жазбаша тілдесу жанрын ашу маңызды.Ол мысалы:
Телеграмма.,қысқа хаттар,жазулар т.б
«Ертегі және экология»
Табиғат жайлы айта отыра эволюция құбылысы немесе динамикасы жайлы
Ертегі қолды дамытады
Балаларға бір нәрсені бейнелеуге,қиюға,жапсыруға ұсыныс жасау.Ол үшін құрал-жабдықтар,кітаптар, иллюстрациялар,
Пікірсайыс - ең бір тиімді жаңашылдық,білім алу,методологиялық шешім. Инновациялық
2.3 Мәтін арқылы байланыстырып сөйлеуге үйретуге арналған жаттығулар мен
Балалардың ауызекі сөйлеу тілдері мен жазба тілдерін тіл дамыту
Тіл дамыту жұмыстарында шығармашылық жұмыстарға жетелеуде төмендегідей талаптарды басшылыққа
-Шығармашылық жұмыстар жеке тұлғаның қабілетін дамытуға бағытталды;
- Білімді өз беттерімен алу іс-әрекеттері көзделді;
- Шығармашылық ізденістеріне жол ашылды;
-Оқушылардың қызығушылығына түрткі жасалды;
-модель, жоба құруларына, ой еркіндіктеріне т.б жол ашылды;
-іздендіру, зерттеу жұмыстарына жұмылдырды.
Тұжырымдай келгенде, шығармашылық жұмыстар:
- баланың сөздік қорларын, көркем тілдерін байытады;
-ауызекі сөйлеу тілінде де, жазба тілінде де ойын
-сауатты жаза білуге төселттіреді;
-теориялық білімді тәжірибеде қолдануға жол ашады;
-өз беттерімен ізденуге, шығармашылықпен айналысуға дағдыландырады.
Қорытындылай келгенде, тіл дамыту жұмыстары оқушылардың пәнге
Сөздік қорын молайту арқылы дамыту
Сөз- тілдің негізгі өлшемі. Ол былайша айтқанда бір мезгілде
Сөздерді мағынасы бойынша жалпылаудың бірнеше дәрежесі ажыратылады.
Жалпылаудың нольдік дәрежесі – жалқы есім, жеке заттың аты
Жаңадан сөйлей бастаған балалар ( бір жастың соңы –екі
М.М.Кольцова 1 жастан 1 жас 3 айға дейінгі балалардың
Бақылау мақсатында сынау жүргізгенде «кітап» сөзі бірінші
Мектепке дайындық жасындағы барлық топ балалары тәрбиешілерінің қамқорлығы әр
Біздің айтып өткеніміздей, әр баланың лексикалық сөз қорын толықтыру
Баланың ана тілі сөздерін үйрену процесі осы сөздерге сай
Фонетикалық жаттығулар сияқты лексиалық жаттығулар да тұтасымен осы
Мысалы, байланыстыра сөйлеуді дамытудың белгілі бір сабағы 20
Лексика бойынша арнайы жаттығулардың нақты лингивистикалық міндеттері болады;1)
Лексикалық жаттығуларды жүргізуде дидактикалық ойын тәсілі, атап айтқанда, «дидактикалық»
Төменде түрлі жастағы балалардың тілін байытуға жәрдемдесетін жаттығулардың кейбір
Көркем әдебиетті оқу арқылы дамыту
Көркем әдебиет шығармалары балалар алдына адамға тән
Көркем шығарма кейіпкерлерімен бірге қуану-қайғыруды үйренеотырып, балалар өзінің
Баланың көркем әдебиетпен таныстығы халық шығармасының ең кішкене түрлері-
Балаларды сөйлеу тіліне үйретуде ең үздік оқытушы -халық. Халықтың
Ертегілер дүниесіне сапар шегу балалардың қиялдау, елестету, тіпті
Эстетикалық, әсіресе адамгершілік (этикалық) жайындағы түсінікті балалар тәрбиешілердің
Сөздің пәрменділігі туралы К. Д. Ушинский былай деп
Сонымен, берілген көркем шығарманың тілін меңгеруге көмектесе отырып, тәрбиеші
Мысалы, «Менің Отаным», «Астана», «Менің қалам», «ҚР Тұңғыш Президенті»
- мәтіндегі ойды, оқиғаны өз өмірімен ұштастыру;
- оқылған мәтінге өз көзқарасын білдіру ;
- мәтінге әлеуметтік, тарихи, адамгершілік маңыздылығы жөнінен баға беру.
Тілді үйретуде мәтіннің қатысым әрекетіндегі маңыздылығына сәйкес, оны іріктеп,
- мәтін мазмұны толықтай аяқталып, белгілі бір логикалық жүйеге
- мәтін тақырыбы күнделікті өмір талабына сай, танымдық сапасы
- мәтін мазмұны оқушылардың түсінісуіне қолайлы, даму деңгейлеріне сай
- мәтінді іріктеп, таңдауда фонетикалық, лексикалық, грамматикалық ерекшеліктердің ескерілуі;
- мәтіннің танымдық қызығушылықты арттыруы;
- мәтін мазмұнының нақты, қызықты болуы.
Осы талаптарды негізге ала отырып, мәтін тақырыбын таңдауда төменедегі
- оқушылардың күнделікті өміріне байланысты болуы;
- қазақ халқының мәдениеті, дәстүрімен байланысты болуы;
- болашақ мамандығына байланысты болуы.
Тілде қарым-қатынас жасау сөйлесім әрекетінің барлық түрлері тыңдалым, айтылым,
Оқытудың қазіргі уақыт талаптарына сай әдіс-тәсілдерді қолдана отырып, мәтіндермен
Тілді оқытып, үйретудің сапасын арттыру әртүрлі жағдайларға байланысты.
Басты мақсатым – оқушыларға қазақ тілін меңгерту, сауатты жазуға
1. Дыбыстармен жұмыс;
2. Сөздіктермен жұмыс;
3. Сөздік қорларын жетілдіру;
4. Тіл дамыту;
5. Ережемен жұмыс;
6. Ауызша сөйлей білуге дағдыландыру;
Мәтінмен жұмыс істеу мынадай кезеңдерге бөлінеді:
1, Мәтінді оқығанға дейінгі жұмыс;
2. Мәтінмен жұмыс кезеңі;
3. Мәтінді оқығаннан кейінгі кезең;
- Мәтін алдындағы жаттығулар мен соған сәйкес жұмыс түрлері
- Келесі мәтінмен жұмыс кезеңі. Бұл кезеңде мәтіннің тілдік
3) Шартты түрде алып отырған үшінші кезеңде мәтінді оқып,
Мәтінді оқығаннан кейінгі жұмыстар:
1. Логикалық сұрақтар
2. Сөздік жұмыстар
3. Фонетикалық жаттығулар
4. Сөйлем құру
5. Мәтінге жоспар құру
6. Аударма
7. Мәтінге ат қою
8. Диалог, ситуация құру
9. Мәтіннің мазмұнын жоспар бойынша айту
Осы аталған іс әрекеттерді жүзеге асыруда оқушылар өзара тілдік
Тіл дамыту жұмысы- күрделі де шығармашылық процесс.Тіл байлығының мол
Өз ойын жүйелі түрде еркін жеткізе білу;
Байланысты сөйлей білу;
Мазмұндылығы; анықтығы, мәнерлілігі;
Грамматикалық,орфографиялық қатесіздігі.
Тіл дамытудың негізгі мақсаттарын жүзеге асыру үшін, оқудың алғашқы
Сыныптағы әрбір баланың жалпы сөздік қоры;
Сөздің дыбыстық жағын меңгеру дәрежесі;
Байланыстырып сөйлеу дәрежесі.
Сөзді, сөйлемді, сөз тіркестерін тақтадан, кітаптан, дәптерден дұрыс оқыта
1. Қазақ тіліне тән дыбыстарды дұрыс айтуды қалыптастыру.
2. Сөйлемді дұрыс құрай білуге жаттықтыру.
3. Байланыстырып сөйлеуді үйрету.
4. Еркін оқуға үйрету.
Сөйлеу және оқуды меңгерген соң, жазу тілі қалыптастырылады. Сөз-тілдің
1. Тақырыпқа байланысты сөйлем құрастыру.
2. Сурет бойынша әр түрлі мәтін құрастыру.
3.Жаттығу жұмыстарын жазу, кешендік талдау жасау.
Осыдан соң жазба жұмыстарын алуға болады.
1. Сөздік диктант
2. Мазмұндама
3. Шығарма, шағын әңгімелер
4. Тест жұмыстары
Жазу арқылы жүйелі сөйлеуді, сөйлеу стилін үйрету және ауызекі
Заттармен ойналатын ойын ойыншықтарды, табиғи заттарды қолдану арқылы өті
Үстел үсті ойынын ұйымдастыруда домино, лото, суреттер қолданылады. Мысалы:
Ал сөздік ойын арқылы сөзді орынды қолдана білуге, дұрыс
Сонымен қатар балалардың сөздік қорларын дамыту жұмысына ойындарды қолданумен
Жалпы ойынды ұйымдастыру ойынды өткізуге әзірлік, ойынды өткізу, ойынды
ҚОРЫТЫНДЫ
Еліміз өзінің тәуелсіздігін алғалы ана тіліміз мемлекеттік
Егемен ел атанып, өз алдымызға дербес мемлекет болғаннан
Жалпы, оқу-тәрбие процесін ізгілендіру мақсатында оқытудың креативті жақтарын дұрыс
Төмендегі авторлардың еңбектеріне сүйене отырып, Л.С.Выготскийдің жоғары психикалық
Мектепке дейінгі шақта бала тілі икемді келеді, сол
Халық байлығының асыл қазынасы – рухани тіл. Оны меңгеру
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Бұзаубақова К. “Жаңа ПЕД-технологияны меңгеру - міндет”.
// Қазақстан мектебі. № 9-10. 2005 ж. 25-26 б.
Байғазиева Г. “Жаңа Педтехнология”. // Қазақстан мектебі. № 8.
Бұзаубақова К. “Жаңа педагогикалық технологиялар”. // Қазақстан мектебі. №
Арысбаева З. “Инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдану ерекшеліктері”. // Қазақстан мектебі.
Әмір Шарапат. “Педагогикалық инновацияны іске асырудың жолдары” // Қазақстан
Бейсембаева А. “Оқу-тәрбие үрдісін ізгілендірудің мүмкіндіктері”. // Қазақстан мектебі.
Көшімбетова С. “Оқыту тиімділігі – озық технологияларда”. // Қазақстан
Б.М. Камзина. “Жаңа инновациялық технологияларды оқу-тәрбие үрдісіне енгізудің педагогикалық
Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы. / Егемен Қазақстан. 2
Қазақстан -2030. / Егемен Қазақстан. 11 қазан, 1997 ж.
Карвасарский Б.Д. Психотерапия. Питер, 2001ж.
Карвасарский Б.Д. Психотерапевтическая энциклопедия – Питер, 2000.
Копытин А. И. Основы арт-терапии. – СПб.: Лань, 1999
Кузовкин В.В. Теоретико-методологические проблемы личностного роста студентов.// Инновации в
Практикум по арт-терапии/ Под ред. А.И.Копытина. – СПб: Питер,2000.
Рудестам Н. Групповая психотерапия. Психокоррекционные группы: теория и практика.
Гнездилов А.В. Авторская сказкотерапия. Дым старинного камина (сказки доктора
Групповая психотерапия. Психокоррекционные группы: теория и практика/Пер. с англ.
Гузеев В.В. Образовательная технология: от приема до философии. М.:
Джакупов М.С.Управление познавательной деятельностью студентов в процессе обучения. –
Защиринская О.В. Сказка в гостях у психологии. Психологические техники:
Зинкевич-Евстигнеева Т.Д. Как помочь особенному ребенку. СПб.: 2001
Зинкевич-Евстигнеева Т.Д., Грабенко Т.М. Практикум по креативной терапии. СПб,
Маджуга А.Г., Маджуга Л.Г. Арт-терапия как одно из
Маджуга А.Г., Шоманбаева А.О., Кабылбекова З.Б. Теория и практика
Маслоу А. Мотивация и личость. – СПб, 1999
Немов Р.С. Психология. Т. 2 – М.: Владос, 2000
Немов Р.С. Психология. Т. 3 – М.: Владос, 2000
Нестеренко А.А Страна загадок //Школьные технологии, 2000г №5,
Осухова Н. Между войной и миром.//Школьный психолог, март 2002,№12
Подласый И.П. Педагогика: Учебное пособие для студентов высших учебных
Практическая психология образования. М., 1997
Психотерапевтическая энциклопедия / Под ред. Б.Д. Карвасарского. – СПб.:
Столяренко Л.Д. Основы общей психологии. 4-е изд., перераб. и
Ялом И. Групповая психотерапия. – СПб.: Питер,2000
Психология. Словарь. Под общей редакцией А.В.Петровского, М.Г.Ярошевского. М., 1990
Автономова Н.С. Современная западная философия: Словарь – М., 1991.
Болл Б. Интеграция научных исследований, практики и теории в
Кейз К. Об эстетическом моменте переноса // Исцелляющее
Копытин А.И. Арт-терапия на русском языке. Питер, 1994.
Диагностика в арттерапии. Метод “Мандала”- http://science-education-books .
Молодежная газета. Teenager (Газета). Психология/ Арттерапия: 2004 г. Октябрь.
Курск. Душевные болезни – лечать арттерапией – Regions. Ru.
PSYLIB r. К.Рудестам. Психокоррекционные группы. www.psylib .
Архангельские педагоги и психологии изучают методы арттерапии для
Детский психолог – Мероприятия. Семинар. Арттерапия: основы теории и
Арттерапия в работе с детьми. webshops.ru. EUP. RU –
5
Тіл дамыту
Шет тілін оқытуда дағдысын қалыптастыру
Қазақ тілі сабақтарында бастауыш сынып оқушыларының тілін дамыту
Жоғары оқу орнында студенттер тілін дамытудың ғылыми-әдістемелік негіздері
Қазақ тілі сабағында оқушының сөздік қорын байыту жұмыстарының түрлеріне тоқталу және олардың тілді үйрену барысында алатын орнын анықтау
Тіл дамыту жұмыстарының маңызы
ТІЛ ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІ
Сауат ашу кезеңі - бала тілінің дамуы процесіндегі ең жауапты да күрделі кезең
МОРФОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІН ОҚЫТУ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫҢ ТІЛІН ДАМЫТУ ӘДІСТЕРІ
Тіл дамыту әдістемесі ғылыми зерттеу әдістері