Қарыз алушының сипаттамасы
ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
1-тарау. Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік-экономикалық маңызы 3
1.1. Тұтыну несиесі туралы түсінік және оның мәні
1.2. Тұтыну несиесінің түрлері 5
2-тарау. Коммерциялық банктерде тұтыну несиелерін беру тәртібі 11
2.1. Жеке тұлғалардың несиелік қабілеті және оны бағалау
2.2. Тұтыну несиесін уақытында қайтаруды қамтамасыз ету формалары
3-тарау. Жеке тұлғаларды несиелеуді жетілдіру жолдары 26
3.1. Қазақстанда жеке тұлғаларды несиелеуді жетілдіру жолдары 26
ҚОРЫТЫНДЫ 32
Пайдаланған ғылыми әдебиеттер: 34
КІРІСПЕ
Қазіргі кездегі банктер банктік операцияларды ең жаңа технологияларды
Нарықты экономика дамыған сайын несие түрлері де көбеюде.
Несиенің бұл түрі қымбат және ұзақ мерзімге тұтынатын
Тұтыну несиесі тауар формасында және ақшалай берілуі мүмкін.
Жалпы тұтыну несиесінің көлемі халықтың тұрмыс жағдайын көрсетеді
Дамыған елдерде тұтыну несиесі үлкен роль атқарады. Ол
1-тарау. Тұтыну несиесі және оның әлеуметтік-экономикалық маңызы
1.1. Тұтыну несиесі туралы түсінік және оның мәні
Тұтыну несиесі - бұл, жеке тұлғаларға тұтыну тауарларын
Коммерциялық банктер төмендегідей қажеттіліктерді қанағаттандыру мақсаттарына тұтыну несиесін
Ұзақ мерзім қолданатын тауарларды сатып алу мақсатына. Мысалы:
Кейін сатылатын немесе лизингке берілетін құралдарды, тауарларды жалға
Тұрғын үйлерді салуға және сатып алуға берілетін несиелер;
Несиелік карточка бойынша сатып алынған тауарлардың төлем мерзімін
Қозғалмайтын мүлік, автокөлік және ұзақ мерзім қолданылатын тауарларды
Экономикалық мазмұны жағынан тұтыну несиесі банктік несиенің бір
Тұтыну несиесінің негізгі мақсаты - халыққа тұтыну товарларын
Несиенің бұл түрі қымбат және ұзақ мерзімге пайдаланылатын
Тұтыну несиесі көптеген елдер экономикасында үлкен роль атқаратындықтан,
Бұл реттеулерді екіге бөлуге болады: несиені беру деңгейіндегі
Экономиканың құлдырауы, сұраныстың азаюы кезіндегі мемлекеттің саясаты -
Ал, экономикада ақша инфляциясының күшеюі кезінде алдағы айтылған
Дамыған елдерде тұтыну несиесі үлкен роль атқарады, тауарларға
Әр елдегі тұтыну несиесінің даму дәрежесін салыстыратын болсақ,
Соңғы зерттеулерге сәйкес, көбінесе тұтыну несиесі банктермен берілетін
Сонымен, халыққа берілетін несиелер тұтыну несиесі деп аталады.
Ресейде тұтыну несиесіне халыққа берілетін кез-келген несиелерді, соның
Ал батыстағы банктік тәжірбиеде тұтыну несиелерінің мағынасы Ресейден
Тұтыну несиесінің негізгі ерекшеліктеріне келетін болсақ, мүлік құнының
Тұтыну қажеттіліктеріне арналған несиені алу үшін несие алушы
1.2. Тұтыну несиесінің түрлері
Тұтыну несиелерінің бірнеше түрлері бар және дамыған елдерде
Дамыған батыс елдерінде несиелеу объектілеріне қарай тұтыну несиесі
Тұтыну несиелері төмендегідей түрлері бар:
Несиелік мәміленің субъектілеріне байланысты (кредитор мен қарыз алушы
Банктік тұтыну несиелері;
Сауда ұйымдарымен халыққа берілетін қарыздар;
Банктік емес типтегі несие мекемелерімен берілетін тұтыну несиелері
Жеке тұлғалармен берілетін, жеке тұтыну несиелері;
Қарыз алушы жұмыс істейтін кәсіпорындардан, ұйымдардан тікелей алынған
Несиелеудің мерзіміне қарай тұтыну несиелері былай жіктеледі: қысқа
Отандық банктер тәжірбиесінде банктік несиелердің пайдалану мерзіміне қарай
Қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
Орта мерзімді (1 жылдан 3 жылға дейін);
Ұзақ мерзімді (3 жылдан жоғары).
Талап еткенге дейінгі несиелерді онкольдік деп те атайды.
Қазақстан Республикасында тұтыну несиесінің ауқымды даму тенденциялары туралы
Кесте №1
Қазақстан банктері берген тұтыну несиелерінің қөлемі
Мерзім бойынша несиелер түрлері 2001 жыл 2002 жыл
Млн. тенге Млн. тенге Млн. тенге
I. Барлығы (KZT)
Соның ішінде: 20 822 42 249 100 635
Қысқа мерзімді 9 209 14 058 17 731
Ұзақ мерзімді 11 613 28 191 82 904
Тұтыну несиесін беру тәсіліне байланысты мақсатты және мақсатсыз
Қарыздардың қамтамасыз етілуіне байланысты қамтамасыз етілген (сақтандырылған немесе
Банктік несиені:
меншікті кепілге алу арқылы;
кепілдеме, кепілдік (гарантия, поручительство) арқылы;
үшінші тұлғаға клиенттің дебиторлық шоттары мен талаптарын, келісім
клиенттің несие бойынша жауапкершілігін сақтандыру келісім шарты арқылы;
бағалы қағаздармен, тауарлы және жолдық құжаттармен қамтамасыз етуге;
вексельдермен қамтамасыз етуге;
өмірді сақтандыру полюстерімен қамтамасыз етуге болады.
Өтеу әдісіне байланысты:
бөліп қайтарылатын;
мерзім соңында толық қайтарылатын болып бөлінеді;
Мерзім соңында толық қайтарылатын несиенің ерекшелігі, негізгі қарыз
Бөліп қайтарылатын несиелерге: қарызды тұрақты кезеңдер бойнша өтеу
Пайыздарды төлеу әдістеріне байланысты несиелер:
Пайыздар несиені беру уақытында төленетін несиелер;
Пайыздары несиені өтеу уақытында төленетін несиелер;
Несиені пайдалану мерзімі бойынша пайыздар бірдей бөліктер арқылы
Қаражаттардың айналымы сипатына байланысты несиелер:
Біржолғы несиелер;
2. Жаңартылған (револьверлі, роллеверлі) болып бөлінеді. Револьверді несиелер
Оған мысал ретінде АҚШ-тың тәжірибесін келтіруге болады. АҚШ
Бөліп қайтарылатын несиелер;
Револьверлі несиелер;
Бөліп қайтарылмайтын несиелер деп бөледі.
Бөліп қайтарылатын несиелер шартты пайыздарды және қарызды белгілі
АҚШ-та бөліп қайтарылатын несиелерді өтеу мерзімі 2-5 жыл
Револьверді несиелерге қарағанда, бөліп қайтарылатын несиелердің қамтамасыз етілу
Бөліп қайтарылатын несиелер банктік несиенің тікелей және жанама
Біздің елімізде сауда ұйымдары арқылы халықты несиелеу дамуда.
Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді кепілге ала
Классикалық түсінікте, ипотека - бұл тек несие беру
Ипотекалық несиелеу процессі екі түрде жүзеге асырылуы мүмкін:
тұрғын үй құрылысын несиелеу;
халықтың тұрғын үй сатып алуына ұзақ мерзімді несие
АҚШ-та 20 ғасыр басында жылжымайтын мүлік нарығын дамыту
Ал, ФРГ-де тұрғын үйлерді салуды кешенді қаржыландыру үшін
Ресей Федерациясында ипотекалық жүйені дамыту үшін заңды негіз
Қазақстан Республикасының нарықтық қатынастарға өтуі ипотеканың дамуына әсерін
Қазіргі уақытта, орташа қазақстандық отбасының жылдық шығындарының нақты
Ипотека - дамыған елдердегі қаржылық операциялардың кең тараған
Сызба-1
Дамыған елдердегі ипотекалық несиелердің жіктелуі
Дамыған елдерде ипотекалық несиелеудің схемалары әртүрлі болады, бірақ
Ипотекалық несиелеудің американдық схемасы банктік несие негізінде құрылып,
Несие алушының келесі қадамы несие сомасы шегіне сәйкес
Ал, ипотеканың неміс схемасы американдықпен салыстырғанда икемсіз болып
Классикалық неміс схемасы бойынша пәтерді сатып алу үшін
2-тарау. Коммерциялық банктерде тұтыну несиелерін беру тәртібі
2.1. Жеке тұлғалардың несиелік қабілеті және оны бағалау
Екінші деңгейдегі коммерциялық банктер клиентінің несиелік қабілеті -
Жеке тұлғалардың несиелік қабілетін бағалау талап етілетін сомамен
Коммерциялық банк несие алушының өткен жылдардағы қаржылық жағдайына
Бұл жерде банкпен жүргізілетін: төлем қабілеттілікті бағалауға, несие
Несие қабілеттілікке сараптама жүргізу әрбір банкте кеңінен қолдануда,
Өкінішке орай, екінші деңгейдегі банктер жеке тұлғалармен қарым-қатынаста,
Жеке несие алушының несие қабілеттіне сараптама жүргізу мақсаты
Сондықтан банк несие бере отырып, тәуекелге әкелетін барлық
Жеке тұлғаның несиелік қарызды қайтаруын қарастырғанда, тек оның
Қазақстан банктері Батыс елдер тәжірбиесінде кеңінен қолданылатын «несиелік
«Несиелік Скоринг» әдісін 1940 жылы американдық Д.Дюран экономисті
Оның көзқарасы бойынша, төмендегі факторлар тобы тұтыну несиесін
Жасы: 20 жастан асқан әрбір жылға -
Жынысы: әйелдерге -0,40 балл, ерлерге - 0 балл;
Тұрығылықты жерде өмір сүру мерзімі: берілген жерде тұрған
Мамандығы: тәуекелі төмен мамандық үшін -0,55балл, тәуекелі жоғары
Салаға байланысты: егер мемлекеттік мекеме, банк және брокерлік
Жұмыс бастылығына байланысты (занятось): берілген кәсіпорындарда жұмыс істеген
7.-9. Қаржылық көрсеткіштер: банктік шоты болса -
Осы коэффициенттерді қолдана отырып, Д.Дюран «жақсы» және «жаман»
Германия, Франция, АҚШ елдердегі коммерциялық банктердің қолданатын Скоринг
А. Неміс банктерінің «Скоринг-формуляры»
Клиенттің қаржылық мүмкіншіліктері:
Басқа банктерден жағымсыз ақпараттардың түспеуі-20 балл;
Қарызды қайтару мүмкіншілігіне байланысты: егер, 60%-ға дейін-0 балл,
Қамтамасыз етуге байланысты: қарыздың 25%-ын жабатын болса -
Банктердегі салымдар сияқты меншіктері бар болған жағдайда -
Өткен уақытта алған несиелеріне байланысты: несиені қолданбаған жағдайда
Біліктілікке (квалификация) байланысты: егер, несие алушының біліктілігі болмаса
Материалдық қамтамасыз ету жағынан банктің қарастыратын әлеуметтік топтарына
Соңғы жұмыс берушідегі еңбек ету мерзіміне байланысты:
Қызмет ету саласына байланысты: мемлекеттік қызметкер болса -
Қызмет ету саласы бойынша бағалау «біліктілік» бойынша бағалауға
Жасына байланысты: 20 жасқа дейін - 0 балл,
Жанұя жағдайына байланысты: басы бос болса -8 балл,
Тұрғылықты жеріне байланысты: өз баспанасы болса -10 балл,
Асырауындағы адамдар санына байланысты: егер, ондайлар жоқ болса
Банктің шешімі былай анықталады: егер, несие алушы 80
Б. Францияда қолданылатын «Скоринг» жүйесі
Францияда жеке тұлғалардың несиелік қабілетін бағалау- скоринг жүйесі
Бірінші бөлімге несие беруші қызметкер туралы мәліметтер, клиенттің
Екінші бөлімге клиенттің мамандығы, оның белгілі бір әлеуметтік
Үшінші бөлім табыс пен шығыстардың қатынасынан, жинақ және
Осы аталған мәліметтерді енгізу негізінде банк қызметкері несие
Креди Агриколь банкісінің несие алушысы рейтингісі.
Бұл банкте жеке тұлғаларға төмендегідей мазмұнды анкетаны толтыру
Несиенің мақсаты: несие ақшалай түрде берілсе 0 баллдан
Несие алушының мәмілені қаржыландыруға қатысуы: қолма-қол ақша түрінде
Жанұя жағдайы: ажырасқандарға 0 баллдан бастап, жанұясы мен
Жасы: 25 жасқа дейінгілерге 0 баллдан бастап, 60
Мамандығы: студенттерге 0 баллдан бастап, мемлекеттік қызметкерлерге 100
Жұмыс бастылық: стажы бір жылға дейінгілерге 0 баллдан
Таза жылдық табысы: 60 мың франкке дейін -0
Жылжымайтын мүлікті иеленуіне байланысты: пәтерді жалдайтын болса 0
Несиенің мерзімі бойынша: бір жылға дейін мерзімдегі несиелер-
банктік шоттағы қалдық сомасы бойынша: егер, қалдық бес
Егер, несие алушы 510 баллдан жоғары жинайтын болса,
В. Американдық банкте несие алушының несие қабілеттілігін анықтау
Кәсіп түрі:
Бизнесмен, дәрігер, мұғалім - 7 балл;
Ғалым, фермер, мекеме жұмысшысы - 5 балл;
Медбике, білікті қызметкер, журналист - 5 балл;
Әскери қызметкер - 4 балл;
Шаштраз, сыпрынды жинаушы - 3 балл;
Жүк тиеуші, гараж қызметкері - 2 балл;
Суретші, музыкант - 1 балл;
Коммивояжер, таксист - 0 балл.
Жұмыс істеу стажы:
Несие алу уақытындағы жұмыста екі жылдан астам жұмыс
Осы уақыттан орнында жеті жылдан астам уақыт жұмыс
Өткен жұмыс орнында он жылдан аз уақыт жұмыс
Пәтер үй жағдайлары:
Өз үйі болса - 5 балл;
Пәтерді немесе тұрғын үйді жалға алатын болса -
Ата-анасымен бірге тұрса -3 балл;
Бір немесе бірнеше бөлмені, трейлерді жалға алатын болса
4. Берілген жерде тұруына байланысты:
Бес жылдан артық уақыт тұрған болса - 3
Екі жылдан бес жылға дейін - 2 балл;
Екі жылға дейін -1 балл.
5. Жанұя жағдайына байланысты:
Үйленген; түл ер болса -5 балл;
Жалғыз әйел - 5 балл;
Жалғыз ер адам болса - 3 балл;
Ажырасқан әйел - 2 балл;
Ажырасқан ер адам - 0 балл.
6.Апталық ақысына байланысты:
200 АҚШ долларынан жоғары болса - 5 балл;
101 АҚШ долларынан 200 АҚШ долларына дейін -
91 АҚШ долларынан 100 АҚШ долларына дейін -
76 АҚШ долларынан 90 АҚШ долларына дейін -
61 АҚШ долларынан 75 АҚШ долларына дейін -
61 АҚШ долларынан төмен - 0 балл.
7.Банктік шоттың болуына байланысты:
Ағымдағы және жинақтаушы шоттар - 6 балл;
Жинақтаушы шоттар - 3 балл;
Ағымдағы шотттар - 2 балл.
Несиелік сипаттамасына байланысты:
Бензинге берілген екі несиелік карточкалары - 4 балл;
Дүкендердің екі несиелік карточкалары - 2 балл;
Бір қаржылық фирманың сипаттамасы - 2 балл;
Бір зергерлік дүкеннің сипаттамасы -2 балл;
Екі қаржылық фирманың сипаттамасы - 4 балл;
Екі зергерлік дүкеннің сипаттамасы - 4 балл.
Осындай әдіспен несие алушының несиеқабілеттілігін анықтау барысында 30
АҚШ-та жеке тұлғалардың несиелік қабілетін бағалау дүкендерден несиеге
Американдық банктермен жеке тұлғалардың несиелік қабілетін бағалауға тек
Клиенттің несиелік қабілеттілігін талдаудың негізгі мақсаты оның өткен
Несиелеу процесі келісілген мерзімде қарызды қайтармаумен байланысты көптеген
Банк несие бере отырып, қарызды өтемеуге әкелетін факторларды
Жалпы клиенттің қаржылық жағдайын талдаудың көптеген әдістері бар.
Character - қарыз алушы сипаттамасы;
Capacity-қабілеттілік;
Cash - ақша қаражаттары;
Collateral- қамтамасыз ету;
Conditions- жағдай;
Control- бақылау.
1. Қарыз алушының сипаттамасы. Несиелік инспектордың несие алушының
Егер, несиелік инспектордың клиенттің барлық құжаттарын қарастырғаннан кейін,
2. Қаржыларды қарызға алу қабілеті. Несиелік инспекторлар несие
Несие инспекторы несие алуға келген басшылардың немесе компаниялардың
3. Ақша қаражаттары. Несиелік өтінішті қарастырғанда қарыз алушының
а) қолма-қол ақша ағыны;
б) активтерді сату және жою (ликвидация);
в) қаржыларды тарту.
Аталған қайнар көздердің кез-келгені несиені өтеуге қажетті қаржылардың
Қолма-қол ақша ағыны = Таза пайда+Амортизация+Кредиторлық
қарыздардың көбеюі - Дебиторлық қарыз
дардың және тауарлы-материалдық
қорлардың көбеюі.
Бұл формуланың артықшылықтарының бірі оларды банктің несиелік инспекторы
4. Қамтамасыз ету. Несиелік инспектор несие алушының берілген
5. Жағдайлар. Несиелік инспектор қарыз алушының және сәйкес
6. Бақылау. Қарыз алушының несиелік қабілеттілігін бағалаудың соңғы
АҚШ банктік жүйесімен қолданылатын «Алты «СИ» ережесі» деп
Кесте № 2.
Несиелеудің негізгі алты қағидасы («Алты «СИ» ережесі»)
Қарыз алушы сипаттамасы Клиенттің несиелік тарихы;
Осы клиентпен байланысты басқа банктердің тәжірбиелері;
Несиенің мақсаты, болжам жасаудағы клиенттің тәжірбиесі;
Несие рейтингісі, сұралып отырған несие бойынша берілетін кепілдер
Қабілеттілік Клиенттің және кепілдемелердің шынайылығы;
Жарғының, қарыз алушының құқықтық статусы туралы шешімдердің және
Құқықтық статустың тарихының сипаттамасы;
Клиенттің жүзеге асыратын операциялары, шығаратын өнімдері, негізгі жабдықтаушылары
Ақша қаражаттары Пайда, дивидендтер және сату көлемі;
Өтімді резервтердің болуы және жоспарланатын қолма-қол ақшалардың жоғарғы
Дебиторлық және кредиторлық қарыздардың өтеу мерзімдері, тауарлы-материалды қорлардың
Капиталдың құрылымы;
Шығындарды бақылау, оларды жабу көрсеткіштері;
Акция бағаларының динамикасы, басқару сипаты;
Аудиторлық қорытындының мазмұны;
Бухгалтерлік есептегі соңғы өзгерістер.
Қамтамасыз ету Активтердің қызмет ету мерзімі және оларға
Активтердің моральдық тозу ықтималдығы;
Олардың қалдық құны;
Активтер бойынша мамандандыру дәрежесі;
Лизинг бойынша міндеттемелер және кепілдер;
Клиентті сақтандыру, банктің кредитор ретіндегі позициялары, болашақта қаржыландыруды
Жағдайлар Саладағы клиенттің жағдайы;
Клиент қызметінің нәтижелерін осы саладағы басқа фирма қызмет
Технологияның өзгеруіне және іскерлік циклдің алмасуына клиенттің және
Жұмысшы күші нарығындағы жағдай;
Клиенттің қолма-қол ақша ағынына және балансына инфляцияның әсері;
Ұзақ мерзімді салалық болжамдар;
Сыртқы ортамен байланысты факторлар, құқықтық, саяси факторлар.
Бақылау Несие сапасы және сипаттамасына байланысты ережелер,
Бақылаушыларға қажет құжаттар;
Несие алу бойынша құжаттардың дұрыс құрастырылуы және қарызды
Банктің несие саясатына несие өтінішінің қайшы келмеуі;
Несиені өтеу процесіне әсер ететін факторлар туралы экономистердің,
АҚШ банкирлерінің көзқарасы бойынша, несиенің сипаттамасын анықтау маңызды
Жеке клиенттің капиталын бағалау тұрмыс-жағдайын анықтауға жатады. Ол
Тұтыну несиелері бойынша несиелік тәуекелді өтеудің адекватты мөлшерін
К*= Несиені өтеудегі төлемдердің минималды мөлшері
Клиенттің табыстары
К**= Несие бойынша мүмкін қарыздардың мөлшері
Клиенттің табысы
Бұл коэффициенттерді есептегенде банкир: несие алушының нақты табысының
Жоғарыда айтып кеткендей, әр елдің әр банкісі жеке
Қазақстан Республикасының Екінші деңгейлі банктер жүйесінің лидері «Казкоммерцбанк»
Қарыз алушының жасы: 30-40 жас
25-30 жас
41-50 жас
21-25,51-55 жас
21ден төмен,55тен жоғары - 5 балл;
2. Қызмет ету саласы:
Мұнайгаз және таукен өндірісі,түсті және қара
металлургия, шетелдік компаниялар,қаржы
секторының қызметкерлері;
Темір жол,байланыс,тамақ өнеркәсібі,сауда
және энергетика кешенінің қызметкерлері;
Құрылыс, химия өнеркәсібі, БАҚ қызметкерлері
Жеңіл өнеркәсіп, медицина, білім беру, ауыл және
коммуналдық шаруашылық,орман және балық
өнеркәсібі қызметкерлері
Мемлекеттік атқарушы,құқыққорғаушы,
кедендіксалық,әскери органдар,өнер
және саяси қызметкерлер
3. Несие алушының тұратын аумағы:
Алматы және Астана
Атырау,Өскемен және Қарағанды
Ақтау,Ақтөбе,Қостанай,Павлодар,Семей,
Жезқазған және Балхаш
Петропавл,Теміртау,Орал,
Шымкент және Көкшетау
Қызыл-Орда,Тараз және Талды-Қорған
4. Соңғы орында жұмыс істеу мерзімі:
7 жылдан көп
5 - 7 жыл
3 - 5 жыл
1 - 3 жыл
1 жылға дейін
5. Анкетаға сәйкес қарыз алушының (жанұясының)
мүлкін бағалау:
100 мың АҚШ долларынан көп
50 - 100 мың АҚШ доллары
10 - 50 мың АҚШ доллары
3 - 10 мың АҚШ доллары
3 мың АҚШ долларынан төмен
Сонымен қатар рейтинг келесі көрсеткіштер негізінде өзгеруі мүмкін:
Жанұяның болуы «-1» балл(егер де жоқ болса «+1»
Жоғарғы білімнің болуы «-1» балл(егер де жоқ болса
Қарыз алушы Банк клиенті болса «-1» балл(егер де
Қызметін уақытша еңбек келісім-шарты негізінде жүзеге асыратын болса
Негізгі өндіріске қатыспаса «+2» балл;
Алименттер,соттың шешімі бойынша және басқа да талаптары бар
Еңбекақысы айына 50 АҚШ долларынан төмен болса «+7»
Оң несиелік тарихы болса «-1»(қанағаттанарлық тарих болса «+1»
Қарыз алушының несиелік қабілеттілігінің рейтингі
5 – 8 балл
9 –12 балл
13 – 19 балл
20 –24 балл
25 балдан жоғары
Жоғарыда келтірілген қарыз алушының несиелік қабілеттілігінің рейтингісіне
2.2. Тұтыну несиесін уақытында қайтаруды қамтамасыз ету формалары
Өтімділік деңгейіне қарай қамтамасыз етудің төмендегідей түрлері бар:
банктің филиалдарына кепіл берушінің салған ақшалай депозиттері;
кепілдеме беруге құқықтары бар ұйымдар мен кәсіпорындардың кепілдемесі;
өтімді қозғалмайтын және қозғалмалы меншік.
Несиені қамтамасыз ету ретінде несие алушының меншігі немесе
Меншіктің қамтамасыз етулер ипотека түрінде де, заклад түрінде
Банктік тәуекелдерді төмендету мақсатында несиенің қайтарылуын қамтамасыз етудің
Қозғалмайтын мүмліктерді бағалау келесі құжаттар негізінде жасалады:
бағаланатын объектілердің техникалық құжаттамалары (оригинал);
кепіл берушінің бағаланатын объектілерге меншік құқығын куәләндыратын құжаттар;
бағаланатын объект иесінің құрылтайшылық құжаттары және осы мүлікке
егер, бағаланып отырған сауда объектісі болса, жылдық, айлық
объектінің иесі болып табылатын кәсіпорынның балансы;
объектілерді бағалаған қызметкерлердің визуалды қарау нәтижелері.
Талдауды жүргізудің алдында банк пен клиент арасында қозғалмайтын
Банктің кепіл қызметі клиент тапсырған құжаттар негізінде кепілге
Несие алушы тапсырған құжаттарды талдау, бағаланатын объектіні визуалды
Бағалаудың келесі этапы - меншік құқын анықтау. Құнды
Қозғалмайтын мүліктің құнын бағалауда үш негізгі әдістер қолданылады:
шығынды әдіс;
табысты әдіс;
сатуларды тура салыстырмалы талдау әдісі.
Қозғалмайтын мүлікті бағалау бойынша қызмет арқылы түрле және
Қозғалмайтын мүлікті шығынды әдіспен бағалау
Шығынды әдіс инвесторлардың қозғалмайтын мүлікті сатып алу мүмкіндігін
Қозғалмайтын мүлік нарығындағы сұраныс пен ұсыныстың тепе-теңдігі болу
Шығындар әдісін қолданып, бағалау процедурасының негізгі этаптары:
иелігіндегі жерді пайдалану құқының құнын есептеу немесе бағалау
ұқсас ғимараттар мен құрылыстарды салу құнын есептеу, қалпына
ғимараттардың физикалық және моральдық тозу сомасын анықтау;
ғимараттың нақты құнын анықтау үшін қалпына келтіру бағасын
ғимараттың есептелген құнына жердің құнын қосу.
Ғимараттың құрылысының құнын есептеуге негіз болатын:
ағымдағы бағалардың мәліметтер базасы. Бұларға дайын үйлердің, офис
құрылыстар объектісін қабылдау туралы мемлекеттік актілердің болуы;
жобалық-сметалық құжаттамалар.
Эксплуатациялау процесінде ғимараттар және құрылыстар тозуға ұшырайды, яғни
Жалпы ғимараттың тозу пайызы келесі формуламен анықталады:
Uф=AI*GI/100
Uф - ғимараттың физикалық тозуы;
AI - ғимараттың констрактивті элементтерінің тозуы;
GI - ғимараттың құны ішіндегі конструктивті элемент құнының
Шығынды әдіс бойынша мемлекеттегі жалпы экономикалық жағдай есепке
Табысты әдіс
Табысты әдіс күту қағидасына негізделген. Бұл қағида бойынша
табысты дисконттау әдісі;
тікелей капитализациялау әдісі.
Бұл универсалды әдістерді әртүрлі мүліктік кешендерге қолдануға болады.
Болашақтағы табыстарға төмендеілер кіреді:
Иелену мерзімінде объектілерді эксплуатациялаудан алатын кезеңдік табыстардың ақша
Иелену мерзімі аяғында объектілерді сатудан түскен ақшалай түсімдер,
Салынған капиталдар күрделі пайыздар ережесі бойынша өз-өзімен өседі.
Тікелей капитализациялау әдісінің формуласы:
S0= E/RK
S0 - объектінің ағымдағы құны;
RK - капитализациялау коэффициенті;
Бұл әдіспен объектінің ағымдағы құнын есептеу үшін үш
1. Жылдық таза табысты есептеу;
2. Капитализациялау коэффициентін таңдау;
Капитализациялау коэффициенті нарықтық инфляция негізінде де анықталуы мүмкін.
Бірақ, табыстылық әдісі қозғалмайтын мүлік объектілерінің нақты құнын
Сатуларды тікелей салыстырып талдау әдісі
Бұл әдіс мына қағидаларға негізделген:
Алмастыру қағидасы - бойынша бірнеше ұқсас тауарлар, тұтыну
Сұраныс пен ұсыныс. Бағалар нарығындағы сатушы және сатып
Тепе-теңдік. Сұраныс пен ұсыныс нарықтың тепе-теңдігін орнатуға талпынады.
Сатуларды тікелей салыстырып талдау әдісін қолдану аясы шынайы
Үлкен табысты объектілерді сатудың экономикалық сипаттамалры және шарттары
Сатуларды тікелей салыстырып талдау әдісін қолданып, бағалау процедураларының
1-этап. Сәйкес нарықтарды зерттеу және бағалау объектілеріне ұқсас
2-этап. Ақпараттарды тексеру. Жасалған мәліметтерге байланысты, әртүрлі жағдайларға
3-этап. Бағаланатын объектіні ұқсас объектілердің әрқайсысымен салыстыру мен
4-этап. Салыстырмалы сипаттамаларды талдау жолымен бағаланатын объектілердің құнын
Сатуларды тікелей салыстырып талдау әдісі қозғалмайтын мүлік объектілерінің
3-тарау. Жеке тұлғаларды несиелеуді жетілдіру жолдары
3.1. Қазақстанда жеке тұлғаларды несиелеуді жетілдіру жолдары
Айтып кеткендей, тұтыну несиесі халықтың тұтыну қажеттіліктерін қанағаттандыру
КСРО кезінде (1987 жылға дейін) қайта құру процесіне
Ал, қазіргі кезде тұтыну несиесін екінші деңгейдегі банктердің
2000 жылдан бері Қазақстанның қаржылық жағдайы жақсара түсті.
Қазақстан Республикасында жылжымайтын мүлікті кепілге ала отырып банктік
Ипотекалық несиенің дамуы Қазақстанда баяу жүруде. Оның басты
Қазақстан Республикасында тұрғын үй салуды дамыту мақсатымен институтционалдық
Бұл банктің қайта құрылыуына байланысты ипотекалық несиелерді арзандатуға
Бүгінгі таңда, үй сатып алу және коммерциялық жылжымайтын
Өкімет ипотекалық жүйенің Малазиялық моделін қолдануды дұрыс деп
Сонымен қатар, біз американдық моделді қолдануымыз да мүмкін.
Дамыған елдер тәжірибесі көрсеткендей ипотекалық жүйе жеке әлеуметтік
Ипотекалық жүйе инвесторлардың қажет ететін сенімді қаржылық құралдарын
Қазіргі кезде коммерциялық банктер арасындағы бәсекелестікке байланысты несие
Несиелік одақ - жеке тұлғалардың, азаматтардың олардың меншік
Несиелік одақ өзінің мүшелерінің міндеттемелері бойынша кепіл беруші
Менің ойымша, банктер ақша қаражаттарының қоры ретінде өз
Халықты несиелеуде банктің сақтандыру қоғамдарымен қатынастары дамуы мүмкін.
Сақтандырудың мұндай нысаны, қарыз алушыны мүмкіндігінше несиені
Несиені қайтармау тәуекелін сақтандырудан басқа өмірді сақтандыру полистерімен
Мұндай қамтамасыз етумен ссуда бере отырып, банк келесі
Сақтандыру полисін басқа біреуге беру туралы құжат 2
Банктің клиенттері үшін өнімдердің жаңа түрлерін жасау;
Тарифтерді оптимизациялау мақсатында үнемі қарау;
Банктің көрсететін қызметтері бойынша кеңестік қызметтерді көрсету;
Жаңа өнімдер мен қызметтер бойынша ақпараттық материалдар, жарнамаларды
Қызмет көрсету сапасын көтеру;
Банктің бөлімшелері арасында клиентураға қызмет көрсету процесін жақсарту;
Банктің филиалдары мен бөлімшелерінің клиентурамен жұмыс жүргізу ролін
Банкаралық бәсекенің өсу жағдайында халықты несиелеуді жетілдіру банк
Несиелік операциялардың табыстылығын жоғарлату несиелік тәуекелдерді бағалау сапасына
Скоринг негізінен жеке тұлғаларды несиелеуде, әсіресе, қамтамасыз етілмеген
Шетелдік банктердің тәжірбиесінде жеке тұлғаның несиелік қабілетін анықтаудың
Несиелік бюрода мәліметтердің келесі түрлері бар:
Әлеуметтік демографиялық сипаттамалар;
Сот шешімдері (несие бойынша қарыздарды талап ету туралы
Банкроттық туралы ақпарат;
Несиелік ұйымдардан «сен-маған, мен-саған» қағидасы бойынша жеке қарыз
Клиентке несиелік бюродағы өз қаражаттарының жағдайы туралы ақпаратты
Жеке қарыз алушылардың несиелік қабілетін анықтаудың кең таралған
Американ экономисті Дэвид Дюранмен 1941 жылы алғаш ұсынылған
Скорингтік әдістің айрықша белгісі - оның шаблон бойынша
Шетел банктерінің тәжірбиесі тұтыну несиесіне мүдделілер бұрын алған
Несиелік скоринг жүйесі пластикалық несиелеуді дамытуда үлкен роль
Қазақстандық банктерде жеке тұлғаларға деген несие қабілеттігінінің скорингтік
Қазақстан Республикасындағы скорингті дамытудың болашағы
Қазақстанда скоринг жүйелерді несиелеудің төмен көлемімен тежейді. Бірақ,
Несиелік бюроның болмауы скорингті дамытпайды. Несиелік бюроның маңызы
Скорингті енгізу объективті себебтер емес, банктік менеджерлердің математикалық
Қазақстанда скорингті енгізу біртіндеп жүзеге асырылуда. Бастапқыда «жаман»
Осылайша, скоринг АҚШ-та және Батыс Европада кеңінен қолданылатын
Қарыз алушыларды таңдаудың скорингтік жүйесін дамыту мен жетілдіру
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл жұмыстың бірінші тарауында жалпы тұтыну несиесі және
Тұтыну несиесі деп халыққа тұтыну тауарларын сатып алу,
Несиенің бұл түрі қымбат өнімдерді сатып алу мақсатына,
Тұтыну несиесі көптеген елдер экономикасында үлкен роль атқаратындықтан,
Тұтыну несиенің негізгі ерекшеліктеріне, осы несие түрі берілген
Ақшалай формада тұтыну несиесі тұтыну тауарларын алумен, көрсетілген
Тұтыну несиесінің негізгі мақсаты - халықтың тұрмыс
Әр елдегі тұтыну несиесінің даму дәрежесін салыстыратын болсақ,
Соңғы зерттеулерге сәйкес тұтыну несиесі банктермен берілетін несиелердің
Екінші тарау жеке тұлғалардың несиелік қабілетін бағалауға және
Банк несиелік саясатын белгілегеннен кейін, осы саясаттың іске
Несиелік келісім шартта бекітілетін несиелеудің мүмкіндіктері мен шарттары
Сонымен, несиелік қабілеттілік дегеніміз- қарыз алушының уақытылы және
Коммерциялық банктер несие алушының өткен жылдардағы қаржылық жағдайына
Бұл жерде банкпен жүргізілетін: төлем қабілеттілікті бағалауға, несие
Несие қабілеттіліке сараптама жүргізу әрбір банкте кеңінен қолдануда,
Қазақстан Республикасында жылжымайтын мүлікті кепілге ала отырып, банктік
Ипотекалық несиенің дамуы Қазақстанда баяу жүруде. Оның басты
«Казкоммерцбанк» АҚ-ң мәліметтерін талдай отырып, мынадай қорытындылар жасауға
Ал, үшінші тарау шетелдік тәжірбиеге және Қазақстанда тұтыну
Қазіргі кезде, коммерциялық банктер арасындағы бәсекелестікке байланысты несие
Қазақстандағы несиелік жүйе Батыс елдерінің несиелік және жалпы
Пайдаланған ғылыми әдебиеттер:
«Правила ведения документации по кредитованию банками вотрого уровня»
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі.
«Казкоммерцбанк»АҚ-ның жылдық қаржылық есебі (2003 жыл).
«Статистическое обозрение Казахстана», №1, 2003.
«Социально-экономическое развитие Казахстана», 4/2003 (январь-апрель).
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісінің статистикалық бюллетені - 2004
Давлетова М.Т. «Кредитная деятельность банков в Казахстане», А.,
Джозеф Ф. Синки. «Управление финансами в коммерческих банках»,
Калиева Г.Т. «Кредитное дело». А., 1998.
Кудрявцева В.А., Кудрявцева Е.В. «Основы организации ипотечного кердитования».
Лаврушин О.И. «Банковское дело». М., 2001.
Ольшаный А.И. «Банковское кредитование», М., 1998.
Панова Г.С. «Кредитная политика коммерческого банка». м., 1997.
Питер С. Роуз «Банковский менеджмент», М., 1997.
Сейткасымов Г.С. «ДКБ». А., 1999.
«Банки Казахстана». Досымов Б.С. «Современные проблемы ипотеки», 8/2001.
«Континент», Татишева Е., «Рынок становится чище», №25, 2001
Р. Қалығұлова, Н.Ғұмар. «Банктегі бухгалтерлік есеп және есеп
Сейткасымов Г.С. «Бухгалтерский учет в коммерческих банках».
1
Тұрғылықты емес құрылыстарға байланысты
Басқа да гарантияларға байланысты
Тұрғылықты құрылыстарға байланысты
Мердігерді несиелеуге байланысты
2ші деңгей дегі нарыққа байл-сты
Сақтандырылмаған несиеге бай-ты
Жер учаске лерін игеру ге бай-сты
Үй салушыны несиелеуге
байланысты
Алғашқы нарыққа байланысты
Сақтандырылған несиелерге байланысты
Жер учаске лерін алуға байланысты
Несиелер объектісіне байланысты
Ипотекалық облигацияларына байланысты
Гарантиялар ға байла нысты
Несиелер объектісіне байланысты
Ипотекалық несиелер
Несие операцияларын басқарудың ақпараттық жүйесін тұрғызу ( казкоммерцбанк материалдары негізінде )
Банктік тұтыну несиелері
АТФ банк» мысалында банк клиенттеріне несие берудің акпараттык жуйесін тұрғызу
Несиелік операцияларды басқарудың ақпараттық жүйесін тұрғызу
Банктік тәуекелдікті бағалау әдістерінің ақпараттық жүйесін тұрғызу
Тұтыну несиесінің түрлері
Жеке тұлғаларды несиелеуді ұйымдастыру туралы
Несие операцияларының сипаты
Несиелік операцияларды жүзеге асыру
Коммерциялық банктерде тұтыну несиелерін беру тәртібі