Ақша айналыс заңы және ақша жүйесі
МАЗМҰНЫ
Кіріспе..........................................................................................................5
Ақшаның теориялық негіздері
Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні және атқаратын қызметтері...............................................................................................8
1.2Ақшаның сандық, номиналдық, металдық теориясы........................18
1.3 Ақша айналыс заңы және ақша жүйесі..............................................22
II.Қазақстан Республикасының ақша жүйесі
2.1 Қазақстан Республикасының ақша жүйесіндегі реформалар.................................................................................................27
2.2 Қазақстан Республикасында ұлттық валютан тұрақтандыру шаралары....................................................................................................33
Қорытынды...............................................................................................36
Қолданылған әдебиеттер........................................................................38
Кіріспе
Ақша ежелгі заманда
Әрбір ерекше тауар міндетті түрде тұтыну құны ретінде
Алғашқы қауымдық құрылыс кезінде бір тауардың басқа бір
Тауар өндірісінің дамуы барысында кездейсоқ айырбас жиіленді. Жалпы
Біріншіден, тек ақшаға айырбастау арқылы ғана тауарлар қоғамдық
Екіншіден, әр адамның еңбектегі, яғни қоғамдық өндірістегі үлесін
Үшіншіден, айырбас үрдісінде ақшаның делдалдық етуімен тауардың ішкі
Тауарлар дүниесінің тауар және ақша болып екіге бөлінуі
Тауар өндірісінің өсуіне байланысты неғұрлым жиі айыр-басталатын тауар
I. Ақшаның теориялық негізі
1.1 Ақшаның экономикалық категория ретіндегі мәні және атқаратын
Ақшаның айырбас кұнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
Әлемде әр түрлі "экзотикалық" ақшалар болған. Каролин аралдары
Юлий Цезарь патшалығының тұсында ақша ретінде құлдарды пайдаланды.
Өнер мен жер игерушілердің бөлінуімен эквиваленттің жетілуі жалғасты.
Жалпы эквивалент ретінде металдар да пайдалана бастады. Ежелгі
Бірақ XVI ғасырдың басында (1516 ж.) утопиялық социализмнің
Ол аздай Т. Моор тағы былай деді: "Қай
XIX ғ. Социал утопистері - Прудон, Оуэн, Грей
Мұндай ойлар Ресейде де айтылды. Қазан революциясынан (1917)
Осыған байланысты К. Маркс былай дейді: ақшаларды жоя
- Ақша тауардан дами отырып, тауар болып қала
Ақша - жалпы бірдей эквивалент, ерекше тауар, онда
Жалпыға бірдей эквивалент ролі тарша түрде алтынға бекітілген.
Алтын жалпыға бірдей эквивалент ролін орындау үшін ең
Ресей XIX ғасырдың 20-жылдарында алтын өндіруден бірінші орында
Алтын өндіру қиын және капиталды көп қажет етеді.
Алтынды ең көп өндіретін Оңтүстік Африка Республикасында (ОАР)
Алтынды өндіру дүниежүзінде апатты жағдайда құлдырауда.
Қазақстанда 160 алтын кен орындары бар. Соның ішінде
Алтын тек қана алтын валюта резервтерді ғана құрамайды,
Жасанды алтынды ойлап табу сұрақтары әр кез адамзатты
Құрамын өзгерте отырып (палладий - 55%, индий -45%)
Олар шындығында қоғамдық қатынастарды тудырушылар болып келеді. Бұл
Ақша - өндіру мен бөлу процестерінде адамдар арасындағы
жалпыға тікелей айырбасталу;
айырбас құнының дербес формасы;
еңбектің сыртқы заттық өлшемі.
Жалпыға тікелей айырбасталу формасында ақшаны пайдалану, кез келген
Еңбектің сыртқы заттық өлшемі тауарды өндіруге жұмсалған еңбектің,олардың
Жекелеген елдердің ішінде алтын айналысы жоқ. Төлем, айналыс
Ақшаның әрбір қызметі ақшаның тауар айырбастау процесінен туындайтын,
Ақша құн өлшемі ретінде. Құнның өлшем қызметі тауар
Ақша құн өлшемі қызметін идеалды, оймен ойлау арқылы
Тауар бағасын өлшеу үшін қолма-қол ақшаның болуы қажет
Ақша түрінде көрінетін тауардың құны, оның бағасы болып
Құн өлшеу қызметі жалпы эквивалент ретіндегі ақшаның тауарға
Құн өлшемі және баға масштабы ретіндегі ақша қызметтерінің
Алғашында баға масштабы АҚШ қазынашылығымен алтынның тройск унциясына
Арнайы баға масштабы алтын құны мен оның мемлекеттік
Ямайка валюта реформасының (1976-1978 жж.) нәтижесінде арнайы алтын
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
Ақша айналыс құралы. Ақша айналыс құралы қызметінде тауарларды
Тауар айналысы кезінде, ақша делдал ролін атқарады, ал
Өзінің құнын өткізгеннен кейін, айналыстан кететін тауарларға қарағанда,
Біздерге ақша айналыс құралы қызметін негізінен мемлекеттік, оперативтік,
Айналыс құралы ретінде ақша қызметтерінің ерекшеліктері мыналар:
тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы;
оны идеалды ақшалар
ақшаның бұл қызметінде тауарларды айырбастау өте тез орындалатын
Бірақ бұл, несие және қағаз ақшалар ақшалы тауармен
Акша айналыс құралы қызметін атқаратын болғандықтан, айналыс қажеттілігі
Егер ақшаның айналыстағы массасы тауар массасынан көп болса,
Ақша төлем құралы. Тауар айналысы ақша қозғалысымен байланысты.
Егер тауар мен ақшаның қарама-қарсы қозғалысы болмаса, яғни
Ақшалар төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
тауарларды және қызметтерді төлеуге байланысты мін-
деттемелер;
еңбек ақы төлеуге байланысты міндеттемелер;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік қарыз, мемлекеттік және тұтыну несиесі бойын-
ша борыштық міндеттеме;
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік-сот сипатындағы міндеттемелер және басқа-
лары.
Ақша төлем құралы ретінде айналыс құралынан өзара айырмашылықтары
Төлем құралы қызметін толық бағалы емес нақты ақшалар
Төлем құралы ретіндегі ақшаның қызметі оның бұдан бұрын
Ақшаның төлем құралы қызметін атқаруына байланысты ақша айналысы
Ақша саясатының варианттары ақша нарығының графигінде әр түрлі
Ақша-несие саясатының вариантын тандау көп жағдайда ақшаға сұраныспен
Мұндағы R — пайыз мөлшерлемесі М — ақша
Сурет1.Салыстырмалы түрде
Сурет 2 Салыстырмалы түрде қарағанда икемді ақша
Ақша-несие саясатының табыстау механизмі және оның салық-бюджет, валюта
Ақшаның айырбас кұнының дербес формасы ретінде пайдалану тауарларды
Қазіргі уақытта алтын тауарға тікелей айырбасталмайды және бағалар
1.2 Ақшаның сандық, номиналдық, металдық теориясы
Ақша өзінің дамуы барысында екі түрге бөлінеді: толық
Мұндай ақшаларға металл ақшалар, соның ішінде: мыстан, күмістен
«Монета» сөзінің шығуын римдіктердің жүрегі саналатын шіркеу құдайы
Алғашқы монеталар VII ғ. б.э.б Ертедегі Қытайда және
Алтын айналысына бірқатар елдер де XIX ғ. екінші
алтын өндірісі тауар өндірісінің артынан ілесе алмай,нәтижесінде айналыстағы
жоғары қүнды алтын ақшалар ұсаң құнды айналымға қызмет
алтын стандарты, жалпы алғанда өндірісті және тауарайналымын ынталандырмады.
Алтын айналысы не бары бірінші дүниежүзілік соғысқа дейін
Толық құнсыз ақшалар (құннын белгілері) — номиналдық құны
құнның металдық белгілері — арзан бағалы металдардан жасалған
құнның қағаздан жасалган белгілері.
Құнның қағаздай белгілері екіге бөлінді: қағаз ақшалар және
Қағаз ақшалар — бұл нағыз ақшалардын өкілдері.Қағаз ақшалар
Несиелік ақшалар — тауар өндірісінін дамуын яғни тауарларды
Вексель — белгілі бір соманы алдын ала келісілген
Қазакстанда жоғарыда аталған заң ңабылданға дейін және онан
Банкнота (ағыл. сөзінде «Ваnk-nоtе» аударғанда «банк билеті») —
Чек — ағымдағы шот иесінің чекті ұстаушыға белгілі
Электрондық ақшалар — компыотер торабының ақпараттарды автоматты түрде
Ежелгі Русьта да ақша металл ақшаларға ауысқаннан кейін
"Капитал" сөзінің шығуы да малменен байланысты, өйткені ескі
Солтүстік халықтары ең бірінші тауар ретінде айырбас үшін
Жылы теңіздердің жағасын мекендеген тайпалар айналыс құралы ретінде
Бақалшақ ақшалар тауар ақшалардың ең бір тұрақты формасы
Металл ақшаларының артықшылығы, олар -біркелкі, төзімді, ұсақталынады, және
Бірақ б.э. дейін XIII ғасырда салмағы көрсетілген құймалар
Ақшаның өмір сүруіндегі объективті қажеттілік ол тауар өндірісі
1.3 Ақша айналыс заңы және ақша жүйесі
Қолма-қол ақша айналымы бұл
Әр түрлі формадағы ақша айналысы
К. Маркс айналысқа қажетті ақша мөлшерін
Өткізілген тауар
бағасының
сомасы
М ақша
Айналыс пен төлем құралы ретіндегі айналымның орташа
Осылайша, К. Маркс ашып беріп кеткен ақша айналысы
∑ ТБ
М=
V
мұндағы: М- ақша массасы;
Т- тауар массасы;
Б- тауарлардың орташа бағасы;
К. Маркстің пікірінше, ақша қызметін
К. Маркстің айналыс заңына сәйкес қағаз ақша
Проблема мына жағдайда пайда болады: ештеңемен шектелмеген
Ақша айналысының негізгі принципі - айналыста
Металға немесе қағаз ақшаға айырбасталмайтын банкнот
Экономикалық ғылымда айналыстағы ақша
Айналыстағы ақша
Жалпы ішкі өнім (М)
массасы М
Сонымен, айналысқа қажетті ақшаның мөлшері
Халықтық банк тарапынан реттелетін
Қазақстандағы қаржы статистикасында
М 0 - айналыстағы қолма-қол
М1= М0 + заңды тұлғалардың есеп
М2= М1+ халықтың банктердегі мерзімді
М3= М2+ мемлекеттік қарыз
Бұл арада банктердің
Алтын және күміс
Бүгінгі таңда Қазақстандағы депозиттердің мөлшері
Несие сұранысының
Осылайша, бұл ақша
Бұл агергаттардағы ақша
Қазақстандағы ақша
Ақша айналысының жылдамдығы. Ақша айналысының жылдамдығы
Ақша массасының әрбір
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі
Айналыс жылдамдығының өзгерісі
Жалпы экономикалық сипаттағы факторға:
Монетарлық факторға қолма-қол ақша
Басқадай тең жағдайларда ақша айналымының
Ақша массасы талданғанда экономиканың айналымдағы
Айналымдағы ақша массасын
Ақша айналысы тек қолма-қол
II. Қазақстан Республикасының ақша жүйесі
2.1 Қазақстан Республикасының ақша жүйесіндегі реформалар
Қазақстан Республикасында 1993 жылы ақша реформасын жүргізудің негізгі
1991 ж. қаңтарындағы КСРО Мемлекетптік банкінің 1961 ж.
1992 ж қаңтарында Ресей КСРО Мемлекеттік банкін Ресейді
1992 ж. шілдесінде Ресей Орталық банкі егемен мемлекеттерге
Жас тәуелсіз мемлекеттердің директивалық экономика үлгісінен нарықтық үлгіге
1993 ж. мамырында Қырғызстан, тамызында Грузия өз ұлттық
1993ж. 15 мамырында Минскіде рубль зонасында қалған мемлекеттер
ТМД елдерінің іс-әрекетіндегі ашықтық, айқындылық болуы. Бұл
Бұл міндеттемелерді орындау-айналыстан шығарылған банкноталарды кеңестік ақшаны пайдаланылатын
Сол кезде аймағында қалған мемлекеттер жаңа типті рубльдік
Сол кезде рубль зонасында үш мемлекет - Ресей,
1993ж. 23 шілдесінде Ресей Банкісі 1961-1991 жж. шығарылған
Сөйтіп, 1992-1993 жж. Егемен елдердің бірсыпырасы өз ұлттық
1992 жылдың бірінші жартысында Қазақстан Республикасының Президенті, үкіметі,
1993 ж. 12 қарашасында Қазақстан Республикасының Президенті
1993 ж. 15 қарашада
1993 ж. 18
Қазақстан Республикасының жасы 16-ден асқан барлық азаматтары 100
Қазақстан Республикасының Ұ лттық банкі теңгенің валюталық курсын
Сөйтіп, 1993 ж. 15 қарашада Қазақстан тарихында алғашкы
Халықаралық валюта қоры ҚР-да ұлттық валюта енгізу акциясын
Айналымға теңгені инфляцияның қарқындауы және бұрынғы одақтас республикалардың
1995 ж. орта кезінде Ұлттық банк пен Қаржы
1997 ж. Оңтүстік-Шығыс Азиядағы дағдарыстың күшеюі, әлемдік бағалардың
1999 ж. сәуірінен ҚР үкіметі теңгенің еркін өзгермелі
ҚР-ның төңірегіндегі елдерде - біздің негізгі сауда әріптесімізде
... Біз Ресейден әкелінетін кейбір импорттың тауарларға салынатын
Міне осы тұрғыдан
Сонымен, ҚР теңгесі міне 11 жылдан астам уақыт
2.2 Қазақстан Республикасында ұлттық валютаны тұрақтандыру шаралары
Теңгенің алғашқы банкоталарын полиграфиялық дайындауды «Харрисон және ұлдары»
Ұлттық валюта енгізілгеннен кейін алғашқы екі жыл біздің
Бұдан кейінгі жылдары теңгенің АҚШ долларына қатынасы бойынша
Негізінен, теңгенің он жылдық тарихын мынандай кезеңдерге бөлуге
1-кезең. Инфляцияны ауыздықтау, ұлттық валютаның және және қаржы
1995 жылдың аяғында – 8,2% болған ЖІӨ өсу
1993 жылғы қарашада теңгенің енгізілу кезіне қарай Қазақстанның
Банк секторын едәуір сауықтыру жөніндегі іс-шараларды жүргізу нәтижесінде
2-кезең. Экономиканы тұрақтандыруға қол жеткізу және банк жүйесін
Банк секторын шоғырландыру және сауықтыру процестері екінші деңгейдегі
1998 жылғы қаңтардан бастап Қазақстан рыноктық қатынастар негізінде
3-кезең. Экономиканың тұрақты өсуі, қаржы секторын қарқынды дамыту
ЖІӨ-нің жиынтық өсуі соңғы 3 жылда 33%-ға жуық
Соңғы 3 жылда инфляцияның орташа жылдық деңгейі 13,2%
Инфляция қарқынының баяулауы Ұлттық банкке қайта қаржыландыру ставкасын
Банк секторы қаржы жүйесінің ең үлкен және тез
Қазіргі уақытта Қазақстанда 36 банк жұмыс істейді, оның
Банк жүйесінің тұрақтылығы нығая түсуде. Оның валюта баламасындағы
Соңғы 3 жылда банк жүйесіндегі депозиттер 5,1 млрд.
Банктердің ресуртық базасының қарқын алуы оларға экономиканы кредиттеу
Қорытынды
Алтын валюта резервінің азаюы немесе жұмсалуы мынадай жолдармен
ақша-несие саясатын жүргізу мақсатында ішкі валюталың
нарықта валютаны сату;
өнімдердің (қызметтердің, жұмыстардың) импортына төлеу үшін теңгені шетел
басқа да шетел валютасын сатып алу үшін шетел
Ұлттық банктің алған несиелері бойынша негізгі соманы және
• құрылған провизиялар есебінен (резервтер) зиянды алтын валюта
Ұлттың банк ақша-несие саясатының бағыттарын бір жылға анықтап
Осындай ақша-несие саясаты қана Ұлттың банктің инфляцияны төмендету
Ақша-несие саясаты қаржы нарығының тұрақтылығын сақтауға, сақтандыру нарығының,
Ақша-кредит саясаты мынадай міндеттерді шешуге бағытталады:
- инфляцияны төмен деңгейде ұстап тұру; -теңге бағамын
банк жүйесі мен сақтандыру нарығының тұрақты дамуын қамтамасыз
банктердің ресурстық базасының одан әрі өсуіне және экономиканың
-төлем жүйесінің орнықтылығын және одан әрі дамұын қамтамасыз
Орталық банк құнды қағаздарды сату және
Мұнай мен металдың әлемдік бағасының
Қолданылған әдебиеттер
1.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының №
2.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы.-Егемен Қазақстан, 1995,5шілде.
3."Ұлттық банктің статистикалық бюллетені"-1999-2004 жж -Ақиқат, 1999, N5.
4.Ақша,несие,банктер.-Алматы,2001.
5.«ҚР ұлттық банкі туралы» ҚР заңы.-Егемен Қазақстан, 1995,5шілде.
6..«ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
7.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
30.03. 1995.
8.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған лруденциялық нормативтер туралы» ереже.
9.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
10.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
11. “Қазақстан Респудликасының Банк құқығы” Алматы, “Жеты Жарғы”,
12. “Ақша, Несие, Банктер”, Г.С.Сейтқасымов, Алматы 1996г.
13. “Ақша, Несие, Банктер”, 2003-07.
14. “Ақша, Несие, Банктер”, 2002-11.
15. М.С. Саниев “Ақша, Несие, Банктер”, Алматы-2001ж
6
Ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері жайлы
Ақша айналысының тұрақтылығын қамтамасыз ету мәселелері
Ақшаның экономикалық мәнi және қызметтерi
ҚОҒАМДЫҚ ШАРУАШЫЛЫҚ НЫСАНДАРЫ. ҚОҒАМДЫҚ ӨНДІРІСТІҢ ТАУАРЛЫҚ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛУЫ
Ақша айналысы мен заңы
Ақша айналымы туралы түсінік
Ақша айналысының заңы және теориялары
АҚША АЙНАЛЫСЫ ЖӘНЕ АҚША АЙНАЛЫМЫ
Ақша жиыны
Ақша айналысы және оның дамуы