Лексика газеты
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 1
1.1. Газет тілі лексикасының ерекшеліктері 3
1.2. Қазақ газеттерінің ағартушылық 6
бағыттағы қызметі 6
2.1. Әлеуметтік факторлардың газет құрылымына тигізетін әсері 15
2.2. Әлеуметтік факторлардың газет типтері мен 21
олардың лексикасын қалыптастыруға тигізетін ықпалы 21
2.3. Газеттің ішкі құрылымына тән лексикалық 26
ерекшеліктер 26
2.3.1. Газет айдарларының лексикалық, лингвостилистикалық 26
құлылымы 26
2.3.2. Газет тақырыптарының лексика-семантикалық 33
ерекшеліктер 33
2.3.3.Газет жанрларының тілдік ерекшеліктері 39
2.3.4. Бас мақала және оның лексика-стилистикалық 48
құрылымы 48
Қорытынды 52
Пайдаланылған әдебиеттер 53
Шартты қысқартулар 56
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Газет тілінің қазақ тіл білімінде зерттеушілер
Зерттеудің мақсаты: Газет тілін зерттеу қажеттігін тудыратын факторлар сан
Зерттеудің әдістері: Газет-ақпарат жеткізіп, үгіт-насихат тарататын орган. Оның аталмыш
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Бүгінгі күнде қазақстан аумағында газет-журналдар, телеканалдардың
Зерттеудің теориялық, практикалық маңызы: Қазақ публицистикасы стилінің пайда болып,
Зерттеу-жұмысының құрылымы: Сонымен бірге, газет лексикасының құрылымы мен жүйесіне
Жұмыста, сондай-ақ, тілдік жүйе мен құрылым, оларға тән парадигмалық
1.1. Газет тілі лексикасының ерекшеліктері
Мәдениеттің ең маңызды жансерігі жазу арқылы өркениет жемісі саналатын
Лингвист-ғалымдар арасында қазақ баспасөзінің тілі жөнінде алғаш арнайы зерттеу
Баспасөз тілін зерттеуге арналған екінші еңбек - Б.Әбілқасымовтың кандидаттық
Газет тілі С.Исаев зерттеулерінің де нысаны болды (3,4). Көрнекті
Сондай-ақ, А.Алдашева "Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар" (1991) атты кандидаттық
Жекелеген газеттер тілі бойынша "Қазақ" газетіндегі қоғамдық-саяси лексиканы жүйелеген
Орыс тіл білімінде газет тілі туралы К.И.Былинский (Язык газеты.
Бір жарым ғасырдан астам тарихы бар қазақтың мерзімді басылымдарының
Ғалым-зерттеушіБ.Әбілқасымов алғашқы қазақ газеттерінің программасы жөнінде әңгіме қозғай келіп:
Әйтсе де алғашқы қазақ газеттері мен кейінірек жарық көрген
"Дала уәләятінің газеті" екі бөлімнен ( ресми және ресми
Ал "қазақ" газетіне сол тұстағы қазақ қауымының көкірек көзін
Жалпы қазақ газеттерінде жарияланған материалдардың маңызы мен мәнін ескере
қазақ газеттерінің халық санасын ояту үшін атқарған ағартушылық бағыттағы
ақпарат жеткізу мен үгіт-насихат жүргізу бағытындағы қызметі;
әдеби тілді, сөздік қорды сан және сапалық жағынан толықтырудағы,
1.2. Қазақ газеттерінің ағартушылық
бағыттағы қызметі
Жоғарыда айтып өткеніміздей, газеттің ағартушылық бағыттағы қызметінің бастау алар
"Қазақ" газетінің осы салада айрықша көрінуі оның бас шығарушысы
"Бір сөзбен айтсақ, ұстаздықты ұлттық мүддеге бағындырып, ағартушылықты планетарлық
Біріншіден, Абайтұрсынұлы орысшы немесе татар, ноғай молдалары оқытып жүрген
Әрі ұстаз, әрі ағартушы ретінде А.Байтұрсынұлының көңілін бөліп, қатты
1913 жылы Ахаң "Қазақ"-тағы "Қазақша оқу жайынан" атты мақаласында:
Қазақ халқында бұл күндегі орысша һәм қазақша оқу жайы
"Мектеп керектері" деген мақаласында осы ойын одан әрі жалғастыра
"Мектептің жаны - мұғалім. Мұғалім қандай болса, мектебі һәм
Жалпы осы тұста ағартушылық қызмет атқару сол кездегі әрбір
"Қазақтағы оқу-білім, халық ағарту саласына қатысты атаулардың басты ерекшелігі
Қазақ даласындағы оқу жүйесінің өткен ғасырлардағы тарихы күні бүгінге
Әрине, ата-бабаларымыздың ҮІІІ-ІХ ғасырдан бастап тұтынған араб жазуы, араб
Өзге бір тілдің жүйесін білмеген адам өз ана тіліндегі
Ал енді “Қазақ” газетінде оқу-ағарту, білім, ғылымға қатысты орыс
“Қазақ” газетінде актив қолданылған оқу-ағартуға қатысты атауларды шолып өткенімізде,
1.3. Қазақ газеттерінің ақпарат тарату, үгіт-насихат
жүргізу саласындағы қызметі
Газет тек ақпарат жеткізудің көзі ғана емес, ол өзі
Алғашқы қазақ газеттерінің дүниеге келуіне себептердің ең негізгісі патша
“Түркістан уәләятінің газеті” де осы бағытта ұстанды. Программасы (әрі
Қазақ қауымы үшін қызмет көрсеткен «Қазақң газеті ақпараттарының тақырыптары
Газеттің ақпарат жеткізуші, үгіт-насихат саласындығы қызметі тағы да Ахаң
1913-1918жж. «Қазақң газеті шығып тұрған уақыты М.Әуезов «Қазақң газетінің
Одан кейінгі уақытта қазақ газеттерінің қоғам өміріндегі қызметінің салмағы
ХХ ғасырдың 50-жылдарында газеттердің ақпараттық, үгіт-насихаттық бағытында жүргізілген қызметтері
Ал 1960-70 жылдары тілімізде қалыптасқан қоғамдық-саяси лексика элементтері, оларға
Тек қосып айтар болсақ, бұл тұста шығып тұрған басылымдардың
Жалпы газет атаулыға тән төл ерекшелік осы үгіт-насихат қызметін
Снымен бірге, газеттер үгіт-насихат жүргізу арқылы, яғни төл функциясын
Сонымен, ойымызды жинақтай айтсақ, газет – халықтың рухани, мәдени-саяси
Осы тарихи жағдаймен сол кездегі ағартушылардың еңбегі арқасында өз
Ескі оқу жүйесіне қатысты атаулар
(араб-парсы сөздері) Жаңа оқу жүйесіне
қатысты атаулар (орыс сөздері) Қазақтың төл сөздерімен берілген тұлға
мектеп школа
мектеп
Мұғалім, молда ушител оқытушы а) мұғалім
ә) ұстаз
б) оқытушы
(көп жағдайда жоғары оқу орнына қатысты)
медресе
медресе
пән
пән
гимназиа
гимназия
степендиа
степендия
оқу
халық ағарту халық ағарту
халыққа білім беру
бастауыш мектеп бастауыш мектеп
ұлт мактабыы ұлттық мектеп
педагогика бала оқыту
ғылымы педагогика
программа жосық программа
бағдарлама
оқу китабтары
оқу құралдары оқулықтар
оқу құралдары
методика оқыту ғылымы әдістеме
даримұғалимун семинариа
училище
(педагогикалық)
китаб кінеге
кітап
сыныф класс басқыш
(төменгі, жоғарғы) класс, сынып
жылдық
студент шәкірт студент
Шәкірт
оқушы оқушы
шәкірт
Ғалым-зерттеуші А.Алдашева Ахмет Байтұрсынов ағартушылығы жайында былай дейді: «Қазақ
Қосып айтар болсақ, газетті шығарушылардың халықты ағартуға қатысты ізгі
Осылайша, алғашқы аударма басылымдар «Дала уәләятінің газетің, « Түркістан
Сонымен, алғашқы қазақ газеттерінің ағартушылық қызметі біртіндеп жалпы газет
2.1. Әлеуметтік факторлардың газет құрылымына тигізетін әсері
«Қай тілдің болмасын лексикалық жүйесін тек сол тілдің сөздік
Тілдің лексика саласының өзгергіштігі, оның қоғамдық-әлеуметтік ортамен тығыз байланыстылығы
Әлеуметтік топтар тіліндегі айырмашылықтарды бүгінгі күні «әлеуметтік диалектілерң терминімен
Орыс тіліндегі Қазан төңкерісіне дейінгі әлеуметтік топ өкілдері арасындағы
Орыс тіліндегі Қазан төңкерісіне дейінгі әлеуметтік топ өкілдері арасындағы
Қазақ тілінде дәл осындай әлеуметтік топтар тілінің бөлінісі болды
Әлеуметтік факторлардың тілге тигізер әсерін әлеуметтік лингвистика зерттейді. Бұл
Сол тұста әлеуметтік лингвистика мәселелерін көтерген ғалым-зерттеушілер Е.Д.Поливанов, Г.В.Винокур,
Ал қазақ тіл білімінде диалектілік ерекшеліктер, кәсіби сөздерді зерттеуге
Қазақ даласында ғасыр басында болған дүмпулер қазақ халқының әлеуметтік
Ал орыс тіл білімінде аталмыш проблемаға байланысты 1960-жылдардан бастап
Әлеуметтік лингвистика бүгінгі таңда пәнаралық бағыт алуда.
Өйткені, тіл мен әлеуметтік факторлардың арасындағы байланысты тану үшін,
Әлеуметтік лингвистика аясында қоғамның әлеуметтік-таптақ құрылысымен байланысты стратификация және
Әлеуметтік лингвистиканы әлеуметтік-практикалық қажеттілік тудырады. Сондай қажеттіліктің бірі –
И.П.Лысакованың айтуынша: “… Вречи любого человека всегда отражаются его
Сондай-ақ, әлеуметтік диалектілерді газет тілінде пайдалану кейіпкер ортасын дәл
Немесе: “Арман Жолдасұлы, АлМУ-дің студенті: Мен, жалпы, радионы тұрақты
“Арыстанбек Тұраров, студент: Ұнайды. Сәрсенбі күні түнгі үште
Айнахан Жәутікова, зейнеткер: “Үйдегі бес сомдық радионы тыңдаймын балам.
Бұл кейіпкерлердің әрқайсысының сөздерінен күнкөріс көздері, кәсібі (бар жаңалық
Газеттерде, бүгінгі күн тұрғысынан алғанда, орта деңгейге, яғни көпшілікке
Осы тұста басын ашып айта кететін бір мәселе, ол
Газет лексикасындағы кейіпкерлердің тілінен олардың айырмашылықтарын анықтауға болады, тіпті
Жас мөлшеріндегі айырмашылық ұлғайған сайын тілдегі айырмашылықтар да айқындала
Газет уақыт пен мезгіл, факті мен деректер нақты көрінеді.
Мұндағы еңбек, қаржы, Иран (ел атауы) сияқты бейтарап лексика
2.2. Әлеуметтік факторлардың газет типтері мен
олардың лексикасын қалыптастыруға тигізетін ықпалы
Әлеуметтік лингвистиканың газетке, оның тіліне тигізер әсері газет типтері
Мерзімді басылымдарды типтестіруге байланысты әр түрлі пікірлер орын алған.
Біз осылардың арасынан зерттеуші В.В.Бакшиннің таптастыруын ойға қонымды екенін
Жалпылама тип – бұл категорияға қазақ даласындағы алғашқы басылымдар
Газеттің осы аталған типіне республикалық басылымдардың басты-бастылары, атап айтқанда,
Кәсіптік-салалық – бұл категоияға жататын басылымдар қатарына “Қазақстан мұғалімі”,
Оқырмандардың жас ерекшеліктері ескеріле отырып жарыққа шығатын газеттер қатарына
Шығу жиілігіне қарай газеттерді күнделікті, апталық басылымдарға жіктеуге болады.
Шығу уақытына қарай газеттердің екі түрі бар. Ол –
Әкімшілік-рерриториялық бөлініс бойынша шығатын газеттерге республикалық, облылтық, аудандық газеттер
Соңғы жылдары газеттер жаңа әлеуметтік факторлар әсеріне байланысты жоғары,
Көп тиражды және салалық газеттер өз аудиториясының тілігін қанағаттандыру
Сондай-ақ, көп тиражды “Егемен Қазақстан” газеті, негізінен, қоғамдық-саяси, басқарушы
Жалпы газет типтері болуының түп-төркіні әлеуметтік себептермен байланыста әрі
2.3. Газеттің ішкі құрылымына тән лексикалық
ерекшеліктер
2.3.1. Газет айдарларының лексикалық, лингвостилистикалық
құлылымы
Газет айдарлары (рубрикалар) – газеттің ішкі құрылымынан хабардар ететін,
Айдарлар құрылымы жағынан тұтас, бір ғана мәселеден хабар береді.
Бірнеше газет типтеріне ортақ рубрикалар мемлекеттік дәрежеде көтерілген саяси,
“Егін орағы-…” деп аталады. Бұлардың алдыңғы екеуі бағалауыштық қасиетке
Ал зерттеуші З.Ш.Әділова кейбір тілдік конструкцияларды неғұрлым динамикалы конструкциялармен
Жоғарыда келтірілген мысалдардағы бейтарап лексикамен берілген айдарларға қарама-қарсы бағалауыштық
Бір ғана газетке тән арнайы айдарларға “Жетісудың” сауалнамасы” сынды
Айдарлар тілінің синтаксистік құрылысы, айтып кеткеніміздей, аса күрделі болмайды.
Кейде адам аттары атау тұлғада тұрады: “Абай және біз”
Атаулық тіркес түріндегі келетін айдарлар “Қазақтағы” ең өнімді әрі
Осы үлгідегі айдарлар: “Ұсыныс хат”, “Жұмыр жер”
(Ж.,13.08.98), “Суыт хабар” (Ж., 18.08.98), “Ақжолтай хабар”
(Ж., 18.07.98), “Сүйінші дана” (АТ., 13.09.91). т.б. Мысалы, (Жұлдыз
Қос сөз түріндегі айдарлар: “Өлең-жыр” (“Қазақ”), “Ақшам-ақпарат” (АА., 21.08.98),
Септік жалғауларымен келген айдарлар: а) Жатыс септік жалғауымен: “Республикалық
ә) Шығыс септік жалғауымен: “Басқармадан” (“Қазақ”), “Басқарма қоржынынан”, “Ел
б) Барыс септік жалғауымен: “Оқырман назарынан”(АТ., 14.01.91), “Қаламдастарға құлаққағыс”
Ал “Баспа сөз – баршаға” сөйлеміндегі баяндауыш қызметін барыс
Айдарды сұрыптай келе, ресми хабарларды танытатын айдарларда әлі де
Сондай-ақ, хабар мәнді “Жергілікті ұйымдарда”, “Тәржімелік тәжірибелер”, “Жиған-терген”, “Ел
Келтірілген мысалдардағы айдарлардың көбі экспрессивті-эмоционалды болып келеді, ал, ресми
Біздің байқағанымыздай, экспрессивті-эмоционалды лексика бірліктерімен жасалған айдарлар дені әр
Енді “Егемен Қазақстан” газетінің 1998 жылғы 17 шілде күнгі
“Жетісу” газетінің бір күнгі (1998 жылғы тамыздың 18-і күнгі)
сөйлеу стилі негізінде жасалған. Демек, газеттегі хабарлар мазмұнына айдар
Айдарлар негізінен төл тілдік элемент арқылы жасады да, кірме
Синтаксистік құрылысы жағынан айдарлар көбінше сөз тіркесі күйінде келеді
2.3.2. Газет тақырыптарының лексика-семантикалық
ерекшеліктер
Мәтіндегі айтылатын ойдың жиынтығы тақырып арқылы көрінеді. Ал ондағы
Жалпы газет тақырыбы мен айдарларын тілдік тұрғыдан талдау газеттің
Тақырыптар құрлысы жағынан қарапайым не күрделі құрылымды болып келеді.
“Ата Заң – асыл мұраттар бастауы (1)
30 тамыз – Қазақстан Республикасы Конститутциясының күні”(2) (ЕҚ.,
Мысалыға келтірген тақырыптың 1-деңгейі контекстуалды лексика, 2-деңгейі бейтарап лексика
“Армысың, алаш азаматы”
“Ана тіліне” ен таққан 110 мың 163 оқырман” (АТ.,
Мақалалардың ақпараттан хабардар ететін тақырыптары номинативтік функция атқарады әр
Енді тақырыптардың қызметі мен сөз функциялары арасындағы ұқсас және
Тақырыптың номинативтік қызметінің сөздің номинативтік қызметінен ерекшелігі неде? Номинатив
Кейде экспрессиялық мәнді синтаксистік құрылым түрінде келеді: “Нанды қадірлейік!”
Газет бетіндегі көптеген тақырыптар мен тақырыпшылар кері бағалауыштық (отрицательная)
Айтулы даталар мен оқиғалардан хабардар ететін, мағыналық-құрылымдық бірлікпен тұтасқан
Кейде тақырып, тақырыпша, мәтін – бәрі мағыналық-құрылымдық бірлікті,
“Сылбырдың аты шылбырына сүрінеді
Самарқаулық пен селқостықтың салдарынан “тіл шаруашылығы” кенжелеп келе жатқан
Тақырып, тақырыпша және мәтін арасын мағыналық жағынан тұтастыра байланыстырып,
Келтірілген мысалда тақырыпты тақырыпша анықтап, мағынасын ашып тұр.
Тірек немесе ұйытқы сөз мәтіндегі ой жүгін арқалайды, текст
“Сыбайлас жемқорлық жойылады –
оған мен кепілдік бере аламын, - дейді Қазақстан Республикасының
Тақырыптар фразелогиялық тіркестерден болғанда газет тілі шырайланып, қасандықтан арылып,
Газет тілінде бағалауыштық лексиканың басым түсіп жататындығы жөнінде ғылыми
Метафора – мәтіндегі ойды жинақтап, түйіндеп беруде таптырмас құрал.
Әр газет типтеріне қарай жағымды мәнді және жағымсыз
Cоңғы жылдары қоғамымыздың демократиялануы барысында басқарушы органдары, үкімет іс-әрекетін
Әсер ету, еліктіру сөздерімен келетін “Ана тіліне жазылыңыздар!”, “Үмітқұлдай
1970-80 жылдары газет тақырыптары интернационалдық сөздер қатарының молдығы, ресми
Газет тақырыптарының синтксистік құрылысына назар сала отырып, олардың жеке
Газет айдарларына қарағанда кірме сөздер арқылы жасалған тақырыптардың көбірек
Қазіргі газеттердің бәрінде дерлік екі немесе деңгейлі тақырыптар ұшырасатындығын
Мысалы:
“Емдеу баланысын бақылау (1-деңгей)
дәрігер жауапкершілігін арттырды (1-деңгей)
Еліміздегі денсаулық жүйесін реформалау бағытында жүзеге асырылған басты оқиға
Кейде екі деңгейлі тақырыптардың 1-деңгейі салдарын, ал 2-деңгейі себебін
“Шипагер” дауы сотқа жетті (1)
сөйтіп, жекешелендіру заңынан бұзылған айғағы ашылды.” (2)
я болмаса: “Оңтүстік пен солтүстікті жалғастырған (1)
Мойынты-Шу темір жолына 45 жыл” (2)
Немесе: “Анкара деклорациясына қол қоюшылар (1)
Баку-Жейхан мұнай құбыры КТК-ның баламасы емес екенін мәлімдеді” (2)
Сұрақ-жауап түріндегі тақырыптар – сұраққа жауап беру, кейде риторикалық
“Қала әкімі қысым жасаса
кәсіпкер қайтіп күн көрер?” (“Заң газеті”, 04.10.98).
Газет тақырыптары беретін экспрессия мәтінге әсер етпейді. Мәтін жанрлық
2.3.3.Газет жанрларының тілдік ерекшеліктері
Қазақ тіл білімінде газет жанрлары жеке зерттеле қойған жоқ,
Осы еңбекте көркем тексті талдау схемалары бірдей еместігі айтылады.
Газеттің негізгі жанрлары ретінде хабар (информация), шетелдік корреспонденция, есеп,
фактіге, нақты дереккөзге сүйенетіндігі;
фактілер мен деректердің жаңа болуы;
деректер мен фактілерді дәл жеткізетіндігі;
оперативтілігі;
оқырманды сендіріп, әсер ете алатындығы.
Газет жанрлары лингвистикалық тұрғыдан қазақ тіл білімінде арнайы зерттелмегенін
Хабар жанры – алғашқы қазақ газеттері ДУГ, ТУГ, сондай-ақ,
Дипломаттар сыртқы саясат мәселелерін талқылады
Жуырда Сыртқы істер министрлігі алқасының кезекті мәжілісі болып өтті,
Алқа Қазақстан мен Ресей Федерациясы арасындағы осы жылғы шілдеде
Министрлік алқасы Каспийдің құқықтық мәртебесі туралы Конвенцияны әзірлеу барысында
Алқа мәжілісінде сыртқы істер министрлігі Дипломатиялық академиясының ректоры М.Жолдасбеков
Дипломаттардың күш-жігері 1998 жылғы 14 қыркүйекте Сыртқы істер министрлігінің
Хабардағы өзекті мәселе, геосаяси проблема, мақсатты жұмыс, біртұтас жоба,
Мәтінде эмоциялық реңкте жұмсалған сөздер жоқ, ауыз екі сөйлеу
Хабарда оқырман көзқарасына әсер ету мақсатына бағалауыштық лексика элементтері
Мәтінде алқа мәжілісінде талқыланған, қаралған мәселелер күн тәртібіндегі реттілікпен
Кез келген газет жанры, соның ішінде үгіт-насихат тақырыбына жазылған
Күрделі конструкцияларды газет мәтінінде пайдаланудан бас тартудың жиі кездесуі
Мына бір шағын мақала мәтіні осы ойды жалғастырады:
Ең арзан газеттердің бірі
“Жетісу” газеті менің көп жылдан бергі серігім, сырласым. Өзім
Бұрынғы жылдарға қарағанда көлемі де, қамтитын материалы да кеңейді.
Әсіресе зенеткерлерге газетке жазылуда жеңілдік мол, басқа басылымдардан жазылу
Мен зейнеткер мұғалім ретінде “Жетісуға” жазылғандар, зейнеткер мұғалімдер, өкінбейсіңдер,
Мақала тақырыбы арқылы ең арзан газеттердің бірі деп баға
Көлемі – шағын. Күрделі синтаксистік құрылымдар болып саналатын құрмалас
Проблемалық мақалалардың да көп жағдайда көлемі шектеулі, мемлекеттік деңгейдегі
Шетелдік хабарлар жай хабар, танымдық материалдар түрінде келеді және
Ғалымдар шетелдік корреспонденциялардың үш түрін атайды:
а) жай ғана хабарлама түріндегі;
ә) бір ел немесе халық өмірінде болған саяси, экономикалық,
б) саяси корреспонденция – қоғамдық-саяси өмірге көңіл бөліне отырып
Жалпы газет жанрларын бұлайша бөлуді шарттылық санайтын ғалымдар да
Әр түрлі мәдени, экономикалық жаңалықтар, ресми деңгейдегі шаралар туралы
Экспрессияға құрылған, оқырманға әсер ету, еліктіру функциясын мүлтіксіз атқаратын
Сұхбат (интервью) тілі газетіндегі әдеби нормадан ауытқу, кәсіби, диалект,
Соңғы жылдары тілші ғалымдар мәтінді “таза лингвистикалық” не “әдебиеттік”
Айталық, әсер ету, хабар беру, қозғаушы лексика публицистикаға да,
Тілді коммуникативтік мақсатта пайдаланғанда, В.Т.Бобылевтің айтуынша, “… главную роль
Публицистикада жазу мәнері журналистің еркіндегі нәрсе. Солай дей тұрғанмен
“Әдетте, көркем әдебиетте өзге тілдік элементтер автор тілінде
Сонымен, қорыта айтсақ, газет жанрлары тек ақпарат жеткізу функциясымен
Сонымен бірге, газет жанрларының көлемі шектеулі болуы себепті стандарт
2.3.4. Бас мақала және оның лексика-стилистикалық
құрылымы
Газет жанрлары теориясында бас мақала мәселесі назардан тыс қалған
Бұл дәйексөздегі бас мақаланың директивалығының астарында мақалалардың хабарды жеткізу
Жалпы газет атаулының белгілі бір топ, мемлекет, жеке адамның
Бас мақала – газет ұстанатын идеялық бағыттың айнасы.
Бас мақала маңызы кеше де, дәл бүгін күні де
Бас мақала алғашқы қазақ газеттерінің ішінде “Қазақта”” тұрақты және
Бұл дәстүр кеңес өкіметі жылдарында одан әрі жалғасын тауып,
Орыс тіл білімі мен журналистикасында бас мақалалар мәселесі және
Кеңес өкіметі жылдарындағы бас мақала тақырыптары сан алуан: “Интернационалдық
Бұл тақырыптардағы эмотивтілік ойланайық, үйренейік, еңбек етейік етістіктерінің
Бас мақала – ұжымдық шығармашылықтың жемісі, ол арналатын аудитория
Бас мақалалардың кейде бір жанрдың шеңберіне сыймайтын кездері де
Бас мақаланың стильдік құрамы да әр түрлі болып келіп,
Бас мақала тқырыптары жанрлық ерекшеліктеріне қарай сан алуан болады.
Cонымен, қорыта айтсақ, бас мақаланың газет құрылымындағы айрықша орны
Бас мақала жоғары деңгейдегі, яғни мемлекеттің жүргізіп отырған идеологиясын,
Қорытынды
Қазақ қоғамы дамуының бір жарым ғасырдан астам уақыты газеттен,
Қазіргі Қазақстан Республикасында түрлі ақпарат тарату органдары ( газет,
Газеттер қазіргі кезде мемлекеттік және мемлекеттік емес деп үлкен
Газет тілін бөлшектелген түрде емес, тұтас жүйе және
Әдеби тілді дамытудағы, ақпарат таратудағы қызмет түрлері, даму жолдары,
Әр газет типіне орай олардың айдар, тақырыптарында айырмашылықтар болады.
Сонымен қорыта айтсақ, газет жанрлары тек ақпарат жеткеізу функциясымен
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақ энциклопедиясы баспасы. 1998.
Н.Қарашева. Грамматические особенности языка казахской публицистики начала ХХ века
С.Исаев. Қазақтың мерзімді баспасөз тілінің дамуы.Алматы. Қазақстан – 1983.
С.Исаев. Қазақ әдеби тілінің совет дәуірінде дамуы. Алматы. 1973.
Б.Момынова “Қазақ” газетіндегі қоғамдық-саяси лексика. Алматы, Арыс. – 1998.
К.И.Белинский. Язык газеты. Москва, - 1996.
В.Г.Костомаров. Русский язык на газетной полосе. Москва.-1971.
И.П.Лысакова Тип газеты и стиль публицистики. Ленинград, - 1989.
Г.Я.Солганик. Лексика газеты. Москва, 1981.
Мемлекеттік тіл: бүгіні мен болашағы. Астана. Елорда, - 1998.
Н.Сабитов. Мектебы и медресе у казахов. Алматы. 1950.
Т.Тажибаев. Просвещение и школы Казахстана во ІІ половине ХІХ
А.Байтұрсынов. Ақ жол. Алматы. 1994.
А.Алдашева. Аударматану: лингвистикалық және лингвомәдени мәселелер. Алматы, Арыс.1998.
Р.Барлыбаев. Қазақ тіліндегі қоғамдық-саяси лексика. Алматы, 1978.
А.Р.Будагов. Проблемы развития языка. М-Л. 1984.
Антология кинизма. Отв. Ред. А.А.Тахо-Годи.М., 1984.
К.Аханов. Тіл біліміне кіріспе. Алматы. 1965.
Т.Қордабаев. Жалпы тіл білімі. Алматы. 1983.
А.Д.Шверцер. Вопросы социологии языка в современной американсой лингвистике. Ленинград.,
М.М.Бахтин. Вопросы литературы и эстетики. Москва.1975.
А.Г.Бочарев. Основные принципы типологии современных советских журналов. ІІ ВМГУ,
В.ВБакшин. Типологические особенности газетного оформления ІІ ВМГУ, сер.х, журналистика
М.Балақаев, Р.Сыздықова, Е.Жанпейісов. Қазақ әдеби тілінің тарихы. Алматы, 1968.
О.Бүркітов. Қазақ әдеби тілінің публицистикалық стилі (мерзімді баспасөз материалдары
А.Алдашева. Лексика новооброзования в современнов казахском литературном языке
М.Оразова. Қазақ тілінің семантикасы. Алматы,1991.
Тіл мәдениеті және баспасөз. Алмалы. Ғалым.-1968.
Р.Сыздықова. Сөз құдіреті. Алматы. Санат- 1997.
Айқап. Алматы, Қазақ энциклопедиясы. –1995.
Т.Амандосов. Верныйдағы большевиктік тұғғыш қазақ газеті, Алматы, 1959.
Т.Айдаров. Қазақ тілінің лексикалық ерекшеліктері. Алматы, 1975.
Жазушы және сөз мәдениеті. Алматы.1983.
Қазақ әдеби тілі тарихының проблемалары.Алматы.1987.
Қазақ лексикасындағы жаңа қолданыстар.Алматы. 1991.
А.Сармурзин, М.Қойгелдиев. Қазақтың жарық жұлдызы (“Қазақ” газетінің шығу тарихынан)
К.Мусаев Лексикология тюркских языков. М.1984.
С.Исаев. Қазақ тілі жайында ойлар. Алматы.1997.
М.Балақаев. Баспасөздің тіл мәдениеті туралы ІІ Тіл мәдениеті және
М.Балақаев. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. Алматы.1984.
Р.Сыздықова, Б.ШҮалабаев. Көркем тексті лингвистикалық талдау. Алматы, Мектеп,1998.
Б.Кенжебаев. Қазақ баспасөзінің тарихынан (тарихи очерк). Алматы. 1950.
Ү.Субханбердина. Алматы, Ғылым, -1989-1996.(1-5 кітап).
Ө.Әбдіманов. “Қазақ” газеті Алматы, Қазақстан. 1993.
Айқап. Алматы, Қазақ энциклопедиясы. – 1995.
И.Әбілдаева. “Социалистік Қазақстан” газеті Ұлы Отан соғысы жылдарында. Алматы.
Ш.Құрманбайұлы. Қазақ лексикасының терминденуі. Алматы. Ғылым, 1998.
Х.Досмухамедов. Таңдамалы шығармалары. Алматы, Арыс – 1998.
Ә.Бөкенханов. Шығармалары (“Қазақ” газетіне жарияланған мақалалары) Алматы, Қазақстан –
Ж.Әлмашұлы, Н.Төреқұлұлы (ғылыми-публицистикалық толғау). Алматы, Жеті жарғы, - 0996.
Х.Кәрімов. Қазақ әдеби тілінің тарихы (методикалық нұсқау). Алматы. 1988.
Т.Қордабаев. Қазақ тіл білімінің мәселелері. Алматы.1991.
Шартты қысқартулар
АТ – “Ана тілі” газеті.
АА – “Алматы ақшамы” газеті.
ЕҚ – “Егемен Қазақстан” газеті.
СҚ – “Социалистік Қазақстан” газеті.
ЖА – “Жас Алаш” газеті.
ЛЖ – “Лениншіл жас” газеті.
Заман-Қаз. – “Заман-Қазақстан” газеті.
Қ – “Қазақ” газеті.
Т – Түркістан” газеті.
ДУГ – “Дала уалаятының газеті”.
ТУГ – “Түркістан уалаятының газеті”.
ҚТТС – Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Алматы, Ғылым. –
50
2
Газет тiлi - қазақ тiл бiлiмiнде зерттеушiлер назарында жүрген сала
Мерзімді баспасөздігі жаңа қолданыстар
Публицистикалық мәтіндегі метафораның рөлі
Газет тілінің лексикалық ерекшелігі
Шығыс Қазақстан облыстық газетінің қалыптасу, даму кезеңдері (1931 – 2004 жж.)
Ар-намысты, қадір-қасиетті және іскерлік беделді Азаматтық-құқықтық қорғау
Публицистика жайында
Заң мәтіндерінің қазақ тіл білімі тұрғысынан зерттелуін қарастыру
Газет тілінің ерекшелігі
Бейімбет Майлин. (жазушы)