Криминалды монополистік әрекеттер
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ.....................................................................................................................3
І.МОНОПОЛИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТІК СИПАТТАМАСЫ
1.1 Монополистік іс әрекеттердің түсінігі...........................................................10
1.2 Монополистік іс әрекеттерді реттейтін нормативтік құқықтық актілері....16
1.3 Монополистік іс әрекеттердің криминалистік сипатамасы..........................25
ІІ.МОНОПОЛИСТІК ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ АШУ, АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ТЕРГЕУ ЕРЕК-ШЕЛІКТЕРІ
2.1 Монополистік іс әрекеттерді ашу және анықтау…………………………...32
2.2 Монополистік іс әрекеттерді тергеу ерекшеліктері......................................49
ҚОРЫТЫНДЫ............................................................................................................................67
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі........................................................................70
КІРІСПЕ
Дипломның жалпы сипаттамасы. Осы Дипломдық жұмыс монополистік іс-әрекеттермен байланысты
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Біздің республикамызда монополияға қарсы заңнаманың пайда
«Қазақстанның әлемнің барынша бәсекеге қабілетті 50 елінің қатарына кіру
Қазақстан Республикасында монополияға қарсы заңнаманың тарихы аз және тұрақты
Нарықтық экономика бір жағынан оң үрдістерді дамытудың нақты мемлекеттік
Бұған біздің шындықта таралған құбылыстар шақырады. Мысалы, көптеген автомобиль
Басқа мысал: «бестік» деп аталатындарда бағалары барлығында бірдей, автотасымалдау
Монополистік қызметтің ірі жалпы танымал үлгілері болып «ПетроҚазақстан» АҚ
2007 жылы жазда жасырын монополистік іс-әрекеттер (баға келісуі) арқылы
Жекелеген топтардың монополистік іс-әрекеттері оларға үлкен үстеме пайданы алуға
Құқық қорғау жүйесі қызметінің нәтижелілігі көбінесе заңнаманың жай-күйіне байланысты
Қылмыстық ізіне түсу органдарының жедел-тергеу бөлімшелері осы санаттағы істерді
Қазақстан Республикасының ҚК 196-бабының диспозициясы келісілмеген ережелердің әртүрлі түрлерін
Осы норманың қолданылуының он жыл ішінде қылмыстық ізге түсу
Осы диссертиялық жұмыс аталмыш санаттағы қылмыстық істерді зерттеу тәжірибесінің
Баяндалған жағдайлар проблеманың өзектілігі туралы растайды және осы диссертиациялық
Зерттеу тақырыбының пысықталу дәрежесі. Қазақстан Республикасында және ТМД елдерінде
Құқықтың әртүрлі салаларында жүргізіліп отырған зерттеулер бәсекелестікті дамыту, Қазақстан
Кеңестік құрылым кезінде (1917-1991 жж.) экономикалық қылмыспен күресу құқық
Аталмыш санаттағы қылмыстарды зерттеу мәселесінің аз зерделенуінің куәсі қылмыстық
Проблемалар тобын, әдіснаманы анықтауда және қорытындылар мен ұсыныстарды қалыптастыруда
Бұдан басқа, отандық және шетелдік экономисттердің еңбектері, сондай-ақ осы
Зерттеудің негізгі мақсаты монополиялық іс-әрекеттердің пайда болуын, қолданыстағы монополияға
Сондай-ақ қолданыстағы монополияға қарсы заңнама тиімділігін, монополияға қарсы заңнама
Мақсатқа қолжеткізу мынадай міндеттерді шешу арқылы жүзеге асырылды:
- Қазақстан Республикасында монополизм құбылыстарын, оның пайда болу себептерін
- монополистік іс-әрекеттер және монополизм жүйесіндегі бәсекелестікті шектеу орындарын
- шетелдік монополияға қарсы заңнамамен (оның ішінде қылмыстық) салыстырмалы
- Қазақстан республикасы қаржы полициясы және басқа да құқық
- монополизмнің туындауымен байланысты қылмыстардың қылмыстық-құқықтық, криминологиялық, криминалистік сипатттамаларын
- монополистік іс-әрекеттер мен бәсекелестікті шектеу туралы қылмыстық істерді
Проблеманы тоериялық пайымдауға құрылу сәтінен бастап Қазақстан Республикасының құқықтық
Зертеу объектісі мен мәні. Монополияға қарсы заңнаманы бұзу түрі
Зерттеудің әдіснамалық негізін диалектикалық, әлеуметтік-құқықтық, логикалық-құқықтық, тарихи-құқықтық, жүйелі-құқықтық, формалды-заңды,
Дипломдық зерттеудің нормативтік негізін Қазақстан Республикасының Конституциясы, конституциялық және
Дипломдық зерттеудің эмпирикалық негізін тергеу-сот тәжірибесін қорытындылау және зерттеу
Зерттеудің ғылыми жаңалығы. Осы дипломдық жұмыс бәсекелестік қатынастарды, басуға,
Дипломдық зерттеуде баяндалған қорытындылар мен ұсыныстар бәсекелестікті қорғау мен
Қазақстан республикасының ҚК 196-бабында баяндалған қылмыс құрамының заңды құрылымын
Дипломдық зерттеу нәтижелерін келесідей тұжырымдар мен ұсынымдар түрінде көрсетуге
І.Қазақстан Республикасының «Монополистік іс-әрекеттерді шектеу және бәсекелестік туралы» Заңына
2. Салыстырумалы зерттеу нәтижесі
3. Заң деңгейінде «монополистік әрекет»
4. Пайымдауларды таңдау негізінде Қазақстан
5. Қазақстан Республикасы ҚК 196-бабында табиғи монополистердің заңсыз әрекеттері
6. Қазақстан Республикасы ҚК
7.Мемлекеттік құрылымдар шенеуніктері тарапынан жемқорлық әрекеттері бар бәсекелестік
Жұмыстың теориялық және тәжірибелік маңыздылығы. монополия қызметі бойынша қылмыстық
Ұсыныстар мен қорытындыларда баяндалған зерттеу нәтижелері монополистік қызмет туралы
Зерттеу нәтижелерін саралаудан өткізу. Жүргізілген зерттеудің негізгі нәтижелері, олардың
Енгізу. Қазақстан Республикасы Экономикалық қылмыс және сыбайлас жемқорлықпен күрес
Дипломдық құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, бес кіші
1. МОНОПОЛИСТІК ҚЫЗМЕТТІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ
1.1 Монополистік іс әрекеттердің түсінігі
Монополия (гр.monos – бір, poleo – сатамын) жалғыз сатушы
Монополияның экономикалық мәні – тауарды өндіруші немесе сатушының оны
Монополия деп келесі шарттарға жауап беретін нарықтық құрылымдарды түсінеміз:
1.Саладағы барлық тауарды шығару осы тауардың бір сатушысымен бақыланады,
2.Монополиямен өндірілетін тауар (тауар Х) жақын алмастырушылары жоқ
3.Монополия салаға жаңа фирмалардың енуіне жол толығымен жабық, сондықтан
Сонымен, монополия – салалық ұсыныстың барлық көлемінің жақын алмастырушысы
Бұндай жағдай тек салаға кірудің жоғары, қатаң кедергілері болғанда
Монополиялық билік көзі ретінде өндірушіге белгілі бір әрекетті немесе
Монополиялық билік көзі ретінде өндірістік ресурстарды бақылау болады. Егер
Монополиялық билік көзі масштаб әсері де бола алады, ол
Кейде монополиялық билік көзі сауда маркасына тұрақты икемді (лояльность)
Айтылып өткен монополиялық билік көздерінің пайда болу критериилерін қолданып,
Жабық монополия бәсекеден заңдық қаулылар мен шешімдер көмегімен қорғалады.
Ашық монополияға әдетте, нарыққа сапалы жаңа өніммен енетін фирманы
Табиғи монополия бір фирма немесе корпорация барлық нарыққа қызмет
Монопсония (ежелгі гр. тілінен аударғанда «жалғыз сатып алушы» деген
Екіжақты монополия сатушының монополиялық күші сатып алушының монополиялық күшімен
Нарық үлгісі ретінде таза монополияның анықтаушы ерекшелігі бір фирма
Монополист өніміне сұраным абсолютті икемді емес және оның сұраныс
Монополистік іс-әрекет - Нарықтағы бәсекелестікті шектеу немесе
Монополиялық жоғары немесе төмеп бағаны белгілеу мен ұстап түру,
Бірнеше рет не адамдар тобының алдын ала сөз байласуы
Осы баптың бірінші немесе екінші бөліктерінде көзделген, күш қолданып
Нарықтық қатынастың болуының міндетті шарттарының бірі - бәсекелестік күрес,
Қазіргі рынок өте күрделі құрылым, оны жаңа орында құру
Алғашқы мүмкіндіктің, меншіктің барлық формаларының тең болуы, капиталдың бір
Өнеркәсіптік меншікті қорғау жөніндегі 1988 жылғы 20 наурыздағы Париж
Атап айтқанда, мыналарға тыйым салынуы керек:
- бәсекелестің кәсіпорнының, өнімдерінің немесе өнеркәсіптік не сауда қызметінің
- бәсекелестің кәсіпорнынның, өнімдерінің немесе өнеркәсіптік не сауда қызметінің
- коммерциялық қызметті жүзеге асыру барысында пайдалану тауарлардың сипаты,
Қазақстан Республикасының 1988 жылғы 9 маусымдағы «Арам ниетті бәсекелестік
Арам ниетті бәсекелестік дегеніміз - заңды және (немесе) жеке
Қазақ ССР-нің 1991 жылғы 11 маусымдағы «Бәсекені дамыту және
Қазіргі уақытта батыс және жапон фирмалары тек табыс үшін
Қарастырылып отырған қылмыстың тікелей объектісі - шаруашылықпен айналысатын субъектілердің
Қылмыстың объективтік жағы мынада:
а) монопольді жоғары немесе монопольді төмен бағаны, бірыңғай бағаны
б) рынокты бөлу арқылы бәсекені шектеу, рынокқа шығу мүмкіндігін
Келісім дегеніміз - бәсекелікті шектеуге немесе жоюға, кәсіпкерлік қызметте
Рынокқа шығу мүмкіндігін шектейтін келісілген әрекеттер - сауда жасау
Экономикалық қызметтің басқа субъектілерін рыноктан шығу - тауарларды жою
Қылмыстың бұл қарастырылып отырған құрамы материалдық болып табылады. Қылмыстық
Қылмыстың субъектісі - жеке адамдар. Олар экономикалық қызметтің субъектілері
196-баптың 2-бөлігі бірнеше рет, не адамдар тобының алдын ала
Алдын ала сөз байласу және ұйымдасқан топ түсінігіне ҚК-тің
Қызмет бабы пайдаланылғанда монополдік әрекеттің қоғамдық қауіптілігі артады. Қазақстан
196-баптың 3-бөлігі күш қолданып немесе күш қолданамын деп қорқытуды,
Күш қолдану дегеніміз - жәбірленушіні ұрып-соғу, оның денсаулығына әдейі
197-бап. Көпшішк сауда-саттықтар мен аукциондарды өткізудің белгіленген тәритібін әдейі
Қылмыстың тікелей объектісі - көпшілік сауда-саттықтарын өткізу саласында қалыптасқан
1.2 Монополистік іс-әрекеттерді реттейтін нормативтік құқықтық актілері
Қазақстанда осы уақытта пайда болған рынок бәсекеге жарамды емес.
Нарықтық экономикалық жүйенің тиімділігін жоғарылатын манызды фактор, және оның
Монополияға қарсы заңдылық – Қазақстанда салыстырмалы жаңа құбылыс. Осыған
Монополияға қарсы заң Қазақстан Республикасының бүкіл территориясында әрекет етеді.
Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңы өзінің мақсаттық бағдарлары бойынша
Монополиялық іс-әрекетке қарсы заңдылықтар – бұл бәсекелестікті дамытуға, монополияны
Монополияға қарсы заңнама үнемі жетілдіру, даму және толықтыру стадиясында
Қазақстан Республикасы Конституциясы;
Қазақстан Республикасы «Бәсекені дамыту және монополиялық әрекетті шектеу туралы»
Қазақстан Республикасы «Жосықсыз бәсеке туралы» Заңы (09.06.1998);
Қазақстан Республикасы «Табиғи монополия туралы» Заңы (09.07.1998);
Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлықтары;
Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулылары мен өкімдері.
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап, жоғарыда аталған «Жосықсыз бәсеке
Аталып өткен актілер келесілерді қамтамасыз етеді:
нормативтік реттеу – шаруашылық қызметті жүргізу тәртібін орнатуды, сонымен
ұйымдық реттеу – ол мемлекеттің әртүрлі ұйымдық құрылымдарды, бәрінен
Заңға сәйкес реттеу – бұл нарықтық қатынастардың тиімділігін қамтамасыз
Сонымен, Қазақстан Республикасы Конституциясының 26 бабының 4 тармағында «Әркімнің
кәсіпкерлік әрекет субьектісінің кәсіпкерлік әрекетті кез-келген рұқсат етілген орта
шынайы экономикалық ақпаратты алу, пайдалану және беру құқығы;
басқа шаруашылық етуші субьектілер жағынан сияқты, мемлекет (оның органдары)
шаруашылық әрекет барысында экономикалық әлсіз жақтың қызығушылықтарын қорғау құқығы;
кез-келген кәсіпкерлік субьектілерінің мемлекеттік билік органдары мен лауазымды тұлғалардың
Қазақстан Республикасы Конституциясының 39 бабының 1 тармағында «адамның және
11 маусым 1991 ж. Қазақстан Республикасында, берілген саладағы әлемдік
«Бәсекені дамыту және монополиялық іс-әрекетті шектеу туралы» Заңы (әрі
бәсекені қорғау және қолдау;
нарықта елеулі экономикалық билікке ие шаруашылық субьектілерге бақылау жүргізу;
тұтынушылардың құқықтары мен қызығушылықтарын қорғау;
кіші кәсіпкерлікке жәрдемдесу.
Қазақстан Республикасының монополияға қарсы заңы өзінің мақсаттық бағдарлары бойынша
Монополияға қарсы заңның көмегімен тек заңға қарсы келетін монополиялық
Заң ерекше құқық обьектілерімен байланысты қатынастарға, осы қатынастарды қолдану
Монополиялық іс-әрекетке қарсы заңды жүзеге асыру арнайы құрылатын мемлекеттік
Бәсекенің дамуын реттейтін және монополиялық әрекетті шектейтін заңнаманың көпсалалық
Жосықсыз бәсеке туралы заңнама ҚР Конституциясына сүйенеді және ҚР
Заңның 5 бабында жосықсыз бәсеке түрлері көрсетілген. Жосықсыз бәсеке
кәсіпкердің фирмалық атауын, тауар белгісін, қызмет көрсету белгісін және
бәсекелестің тауарының сыртқы рәсімдеуі, оның фирмалық атауын, тауар маркировкасын,
бәсекелес тауарлары (жұмысы, қызметі) туралы біле тұра өтірік мәліметтер
бәсекелесі жоқ сатушының сатып алушыға өзінің сипаты немесе коммерциялық
басқа бәсекелестің тауарлары (жұмысы, қызметі) немесе әрекетімен қате салыстырмасы
тауардың (жұмыс, қызмет) нақты қасиеттері, сапасы туралы жарнамалық ақпаратты,
бәсекелестер арасындағы бәсекені жою немесе елеулі шектеуге бағытталған, баға,
коммерциялық және (немесе) қызмет бабындағы құпияны құрайтын ғылыми-техникалық, өндірістік
бәсекені жою немесе шектеуге, негізсіз артықшылықтарды беру және (немесе)
Берілген заңның 6-бабының 2-тармағына сәйкес Заңды бұзған жағдайда нарықтық
Өкілетті орган бұйрығына сәйкес жосықсыз бәсеке факты бойынша бұзушылықтарды
Заңнама тәртібімен белгіленген жосықсыз бәсеке нәтижесінде келтірілген шығындарды (зиянды)
Қазақстан Республикасының «Жосықсыз бәсеке туралы» заңының 8 бабына сәйкес
Заң келесі жосықсыз бәсеке формаларын қөрсетеді:
Жосықсыз кәсіпкерлік әрекет;
Бәсекелестің кәсіпкерлік әрекетінің беделін түсіру;
Бәсекелестердің жосықсыз келісімдері;
Қажет тауарлардың сыртқы рәсімделуін көшіру;
Топтық байкот;
Бағалық келісім;
Бәсекелестердің бірігуі, бұның нәтижесі монополисттің немесе бәсекені шектеудің пайда
Бірақ бұдан берілген заңның негізгі кемшіліктерінің бірі шығады –
1998 ж. 9-шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы бойынша «Табиғи
Заңның мақсаттары болып келесілер табылады:
табиғи монополия субьектілері қызметінің (тауары, жұмысы) бағасы мен тарифтерін
табиғи монополия саласында өндіріс шарттарын және қызмет (тауар, жұмыс)
Заңның 4-бабында табиғи монополияның қызмет ету ортасы анықталған:
мұнай және/немесе мұнай өнімдерін магистральды құбырлар арқылы тасымалдау;
магистральды және/немесе тарату құбырлары арқылы газ және газ конденсатын
электр және жылу энергиясын тарату және/немесе бөлу;
жылу энергиясын жылыту пештерімен, өндірістің қиыстырылған типті станцияларында өндіру;
басты теміржол желілерінің қызметтері;
әуенавигациясы, порттар, аэропорттар қызметтері;
жергілікті линияларды қолдану арқылы телекоммуникация қызметтері;
су шаруашылығы және/немесе канал жүргізу жүйелерінің қызметтері;
жұрттың қолы жетер пошталық байланыс қызметтері.
Заңның 5-бабына сәйкес табиғи монополия субьектісіне келесілерге тыйым салынады:
табиғи монополия субьектілерінің негізгі әрекетіне жатпайтын қызметтерді көрсетуге және
табиғи монополия субьектілері өндірісімен және қызмет (тауар, жұмыс) көрсетуімен
акцияларға (үлестерге) ие болуға немесе басқа коммерциялық ұйымдардың әрекетіне
өзі тұтыну үшін емес, транспорттау немесе сату үшін тауарларды
ұсынылатын қызметтер (тауар, жұмыс) үшін, өкілетті орган белгілеген ақы
өкілетті органмен келіспей негізгі құралдарды сыртқа шегеруге;
табиғи монополия субъектілерінің қызметтеріне қол жеткізу шарттарын тықпалау немесе
Берілген өкілеттерге сәйкесінше табиғи монополияларды реттеу және бәсекені қорғау
ҚР Азаматтық Кодексінің (Жалпы бөлім) 10-бабының 2-тармағында «Мемлекет кәсіпкерлік
Заңды бәсекені шектеуге немесе жоюға, негізсіз артықшылықтар алуға, тұтынушылардың
Монополияға қарсы саясатта күштік шаралар да қолданылады. Осылайша әкімшілік
Қазақстанда оны дамыту мақсатында жүргізілетін реформалар монополия әрекетін бақылайтын
Монополиялық жоғары немесе монополиялық төмен бағаны қою немесе қолдау,
2009 жылдың 1 қаңтарынан бастап, жоғарыда аталған «Жосықсыз бәсеке
Заң мазмұнына сәйкес Қазақстан Республикасының тауарлар нарығындағы жосықты бәсеке
Берілген заңға сәйкес жосықсыз бәсекеге келесі әрекеттер жатқызылады:
1) Тауар белгілерін, қаптаманы заңсыз қолдану;
2) Өзге өндірушінің тауарын заңсыз пайдалану;
3) Өнімнің сырт пішінін көшіру;
4) Нарық субъектісін дискредитациялау;
5) Алдын ала жалған жосықсыз және шынайы емес жарнама;
6) Тауарды күштеп ассортименттеу арқылы өткізу;
7) Өндірушіге (жабдықтаушыға) қарсылық тудыруға шақыру;
8) Сатып алушыны (жабдықтаушыны) дискриминацииялауға шақыру;
9) Бәсекелеспен келісімді бұзуға нарық субъектісін шақыру;
10) Сатушының (жабдықтаушының) қызметкеріне пара беру;
11) Сатып алшының қызметкеріне пара беру;
12) Коммерциялық құпияны құрайтын ақпаратты заңсыз қолдану (5 бап).
Осылайша, монополияға қарсы заңдылық – бұл нарықтық қатынастарды мемлекеттік
Біздің елімізде монополияға қарсы заңнаманың пайда болуы, өндіріс және
Монополияға қарсы заңдылық нормаларының тиімділігінің мәселесінің үлкен практикалық мәні
Осылайша, құқықтық нормалар нәтижелілігін бағалау эталоны ретінде оларды қолдану
Бұл мәселелерді шешудің құқықтық базасы болып «Бәсекенің дамуы және
Қазақстан Республикасының монополияға қарсы нормативті-құқықтық базасы келесі Заңдарда заңнамалық
Сонымен берілген бөлімшені қорытындылайтын болсақ, Қазақстан Республикасының монополиялық
1.3 Монополистік іс-әрекеттердің криминалистік сипатамасы
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар қоғамның экономикалық қарым-қатынасына тура байланысты
Монополистік қызмет, Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 196 бабымен қарастырылған
1) қарастырылып отырған қылмыстардың субъектілері болып басқарма, өндірістік, коммерциялық
2) олармен жасалатын қылмыстар өздерінің кәсіби функцияларын өндіріс, сақтау,
3) қылмыстардың негізінде сәйкес қызметтердің тәртібі мен шарттарын реттеуші,
Айтылғанға қарсы келмейтін қылмыстық-құқықтық квалификация кезінде пайдаланушы қылмыстық кодекс
Жоғарыда аталған сипаттамалардың есебі осы қылмыстарды өздеріне ұқсас, бірақ
Экономикалық қылмыстарды анықтау мен ажыратуда маңызды орын алатын нәрсе
Кәсіби қызмет процесінде еңбек аспаптары, өндіріс амалдары, бақылау аппаратурасы,
Сондықтан монополистік қызметке байланысты қылмыстарды анықтау мен ашу кезінде
1) кәсіпорындар мен ұйымдардың және олармен байланысты басқа да
2) көрсетілген қызметтердің барлық субъект түрлері;
3) сәйкес қызметті дайындау мен жүргізу кезінде функцияланатын әртүрлі
Мотивтер жағынан қарайтын болсақ, қарастырылып отырған қылмыстар жемқорлық мақсаттармен
Осы қылмыстарды орындауды жетілдіру амалдары заңшығарушымен анықталған және ҚР
Монопольді биік немесе монопольді төмен бағаларды қою мен оларды
Бәсекелестік туралы Заңға сәйкес (10 бап), беделге ие нарық
Кейбір жағдайларда монопольді төмен бағалар нарықта беделге ие сәйкес
Монопольдік бағалар тауар нарықтарында тек басым жағдайдағы шаруашылық
Бәсекелестік туралы заңның 1 бабына байланысты, тауарлық белгі
Осы анықтамаға байланысты сатып алушының шынында осы тауарларды немесе
Тауар нарығында басым жағдай алып тұрған, алмастырылмайтын немесе өзара
Шарушылықтың бөлігі 35% кем болған жағдайда доминанттық деп есептеледі.
Біріншіден - шауашылық 35% нарықтың бөлігін басып, доминанттық
Екіншіден- шаруашылық 35% нарықтың бөлігін кем болып, доминанттық болып
Егер белгілі тауар нарығында шаруашылық бөлігі 15% кем болса,
Мамандармен баға мәселелері байқалған. Осылардын ішінде негізгі себептері киындығы
Осылайша, монопольді биік бағаларды анықтау антимонополиялық органдармен нарықтық экономикалық
Монопольді биік немесе монопольді төмен бағаларды қою бойынша ережелеріне
монопольді шығарылушы тауарға осыған ұқсас тауарға сол нарықта
өндірістік құнының шығыстар өсімінің артық өсуі;
өнімнің бірлігіне кезеңнің шығыстар құнының өсуі және өнім бірлігінің
пайдаланушылардың сұранысына ие нарықта доминант болып есптелетін арнайы доминантты
сапасын төмендету немесе басқа сипаттарын нашарлату арқылы монопольді
Монопольді өндіруші (сатылушы) монопольді өндірілуші тауардың құнын жоғарылатуға әкеп
Монопольді өндірілуші тауар рентабельдігін ортасалалы көрсеткіштен жоғарылату немесе сәйкес
Әкімшілік персоналдың айлықтарының өндіруші айлықтарымен салыстырғанда жедел өсуі;
Доминанттың орташа айлықтардың өзге нарық субъектілерінен артық етіп өсіруі.
Монопольді төмен бағаны қою сипаттары:
тауарды орташа құнынан төмен бағамен, тауардың өзінің өндірушімен шығарған
нарықтық конъюктурамен және өндірістік шығыстар динамикасымен ой шарттандырылған
белгілі тауарлық нарықта беделге ие субъектімен нарықта сатып алушы
нарық конъюнктасымен шарттандырылмаған нарықта ерекше беделге ие нарық субъектісінің
нарықтан екі немесе одан артық сатушылардың пайдаланушымен олардың қызметтерінің
Қазақстан Республикасының заңнамасымен дұрыс емес немесе заңсыз деп кез-келген
Нарықты жекелеуге белгіленген шаруашылық субъектілердің біртектілігі қылмыс болып
Монополистік қызметпен байланысты қылмыстарды өте күрделі сипатқа, нарықтық қызметтің
Уақыт белгісі болып жалпылық қылмысты экономикаға және оның ұйымдастырылған
Тауарлық нарыққа қолжеткізуді шектеу немесе одан басқа нарық субъектілерін
Бәсекелестік заңына сәйкес нарықтан шаруашылық субъектілерін қуу, олардың нарыққа
Нарыққа қолжеткізуді шектеу – кез-келген шаруашылық субъектісін нарыққа шығаруды
Нарыққа жаңа шаруашылық субъектілерінің шығуын шектеуші экономикалық қызмет қатысушыларының
Шаруашылық субъектілерін шектеу сонымен қатар, нарыққа шығуды бәсекелестің мүлкін
Біркелкі бағаларды қою және ұстап тұру монополистік қызмет пен
Осындай әрекеттердің мақсаты болып, қосымша табыс пен нарықтан өзге
Бап диспозициясы құрылымы осы қылмыс құрамы материалдық екнін анықтайды.
Кінәліге қылмыстық жазаны қолдану үшін бірінші шарт азаматқа, ұйымға
Осылай монопльді биік немесе төмен бағаларды шаруашылық субъект-монополистпен қою
Ірі залал ҚР ҚК 189 бабымен қарастырылған мұнда, ірі
Осы бапта ірі өлшемдегі табыс болып екі жүз мың
И.Ш. Борчашвили қылмыс субъектісін жалпы деп сипаттайды. Көбінесее коммерциялық
Анализденуші кәсіпорынның арнайы субъектісі – субъектінің жалпы сипаттарына ие
В.Г. Павлов «...қылмыстық арнайы субъектісі болып, заңнмен белгіленген жасқа
Содан басқа, ҚК бабы редакциясы осы қылмыстың субъектісі болып,
1) жеке кәсіпкерлер;
2) жетекшілер, заңды тұлғалар немесе оның оның атынан шығып,
3) атқарушы органдар, жергілікті атқарушы билік органдары мен жергілікті
ІІ.МОНОПОЛИСТІК ІС-ӘРЕКЕТТЕРДІ АШУ, АНЫҚТАУ ЖӘНЕ ТЕРГЕУ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
2.1 Монополистік іс әрекеттерді ашу және анықтау.
Монополистік, жетілмеген бәсеке үнемі болып тұрған. Ал 19 ғасыр
20 ғасырға дейін монополиялар шектелген сферада болған. Кейін монополиялау
Монопсония – белгілі тауарды сатып алуға жалғыз сатып алушының
Олигопсония – белгілі тауарларды сатып алушы топтары болатын нарық
Олигополия – бұл да нарық құрылымының типі. Бұнда бірнеше,
• бірсалалық сауда - өнеркәсіптік фирма әрекет ететін нарықтық
• ешқандай келісіммен байланысты емес, бір-бірімен бәсекелес бірнеше ірі
• өндірістік өзара байланыстар егжей-тегжей мамандандыру түрінде болатын, «өндірістік
Дуополия – белгілі тауарлардың тек екі жеткізушісі болатын нарықтық
Билатералдық монополия (екі жақты монополия) – тауардың жалғыз жеткізушісі
Монополистік іс-әрекеттерді жүргізу мен бәсекелестікті шектеу үшін жауапкершілік республиканың
Монополистік іс-әрекеттер, бәсекелестікті шектеу, әділетсіз сайыскерлік жөніндегі мәселелер бүгінгі
Соңғы жылдары (2010 жылдың ортасынан) тағамдар, құрылыс материалдары және
Осының барлығы монополизм көріністеріне қарсы тұруға міндеттелген антимонополиялық органдар
Біздің ойымызша, нарықтың монополизациясы, әділетсіз нарықтық бәсекелестік секілді келеңсіздіктерге
Монополиялық іс-әрекеттер мен бәсекелестікті шектеуге қатысты құқықбұзушылықтарды жасаған тұлғаларға
Монополистік іс-әрекеттермен байланысты қылмыстар жабық және тұйық сипатқа ие.
Монополистік көріністермен күрес жүргізуші қызметтерге ақпарат кез-келген жерден келіп
Ақпараттарды жеткізуші тағы бір тұлғалар әкімшіліктердің бизнес мәселелерімен айналысушы
Ақпарат көздерінің тағы бірі – Кәсіпкерлер құқықтарын қорғаушы ассоциация.
Монополистік іс-әрекеттер мен бәсекелестікті шектеуге қатысты қылмыстарды нәтижелі анықтауды
Монополистік іс-әрекеттерге қатысты істер бойынша беделді ақапараттандырушылар - Табиғи
Қазақстан Республикасының табиғи монополияларды реттеуші агенттігі мен Қазақстан Республикасының
ТМРА реттеу функцияларын орындау кезінде табиғи монополиялар субъектілерінің қызметіне
ЭСЖҚКА-нің табиғи монополияларына қатысты заңнаманы бұзушылыққа байланысты тексерулер жүргізеді,
Тексеру материалдарында келесі ақпарат болуы керек:
1) құқықбұзушылық фактілері жөніндегі жолдама хат;
2) аралық актілер, актке қол қою құзыреттілігіне ие лауазымдық
3) тексеру материалдарына қатысты құжаттардың расталған көшірмесі, (актілер, бұйрықтар
Лауазымдық және басқа тұлғалардың дұрыс рәсімделген тексеру анықтамасына қол
ЭСЖҚКА бір ай мерзімі ішінде қабылданған шаралар жөнінде ТМРА-ны
ЭСЖҚКА мен ТМРА тоқсан сайын ЭСЖҚКА-ға жіберілген реттеу материалдарын
Жедел іздестіру жұмыстарын жүргізудің кәсіби шеберлігі монополистік әрекеттер мен
Тауарлық нарық немесе қызметтер аймағында монополистік әрекеттер туралы ақпаратты
Бұдан кейін келесі жедел іздестіру жұмыстары жүргізілуі тиіс:
- Табиғи монополияларды реттеуші және бәсекелестікті қорғаушы агенттіктің территориалды
- жедел тергей-білу қызметкерлерімен немесе тергеушімен жүргізіле алады. Осы
- жасалған қылмыс туралы зардап шеккендер мен ол жайында
- іске қатысты құжаттар мен заттарды зерттеу үшін бақылаулық
- қылмыс жасаушы тұлғаларды бақылауға алу (әрекеттерін рәсімдеу үшін
- тұлғаларға толық сипаттама алу (қылмысты жасаушыларға қатысты тұлғалардың
- қылмысты орындаушылар мен олардың жетекшілерін анықтау үшін құқық
- жедел видео-, аудио таспаға қажетті ақпаратты басып алу
Қылмыстық істі қозғау – қылмыстық сот өндірісінің негізгі көрсеткіштері
Қылмыстық істі қарастыру функциясы алдын ала тергеу формасында өткізіледі.
Дәлелдерді тіркеу үшін бухгалтерлік есептеу құжаттарының сақталу жерлерін жедел
Шаруашылық субъектіден алынатын құжаттар:
тіркеу құжаттары (құрылтайшы шарт, жарғы, тіркеу жөніндегі куәлік, ортақ
бухгалтердік есеп пен есептеу құжаттары (бухгалтерлік кітаптар, регистрлер, есептер,
қызметтік құжаттар (бұйрықтар, қызметтік хат алмасу және т.б.);
Кәсіпкерлік қызметтің жүргізілуін растайтын құжаттар (қоластылық жазбалар, журналдар, жүкқұжат,
- тергелушімен қылмыстық түрде мемлекетке немесе басқа тұлғаларға, ұйымдарға
- әділетсіз бәсекелестікке қатысты бұқаралық ақпарат құралдарындағы жарнамалық хабарландырулар,
Субъективті жақтың қылмыстық құрамы дәлелденген кезде, зардап шеккендерге үлкен
Куәгерлер ретінде кәсіпкерлік қызметтегі серіктестер; кәсіпорындар, ұйымдар өкілдері және
Мүдделі тұлғаларға тергеу өткізу мақсаты айыпталушылардың шаруашылық қате есебі
Тергеудің ортақ және жеке мақсаттарына әртүрлі тактиканы қолдана отырып
Профессор Б.М. Нургалиевтің ойынша, «…кез-келген ұйымдастырылған қылмыстық қызметті анықтау
Қазақстан Республикасы Қылмыстық Кодексі 196 бабымен қарастырылған қылмысты ашу
Монополистік әрекеттер сен бәсекелестікті шектеуді жүзеге асыру түрлері (амалдары):
Монопольды өте биік немесе төмен бағаларды қою немесе ұстау.
Нарықты бөлу арқылы бәсекелестікті шектеу.
Нарыққа шығуды шектеу.
Экономикалық қызмет субъектілерін одан алып тастау.
Біркелкі келісілген бағаны қою немесе оны қолдау.
Криминалды монополистік әрекеттер
Ортақ нұсқалар
1. Монополистік әрекеттер өтініш берушімен, немесе құзыретті органдармен жасалған
2. Монополистік әрекеттер, бәсекелестікті шектеу болған жоқ, шарттық қатынастар
3. Монополистік әрекеттер, бәсекелестікті шектеу болған жоқ, арыз беруші
Монополистік әрекеттер, бәсекелестікті шектеуге байланысты қылмыстарды ашу кезінде бекітуге
Монополистік әрекеттер, бәсекелестікті шектеуге байланысты қылмыс шынымен болды
Қылмыс кіммен, қандай жағдайда және қай жерде жасалды?
Қылмысты кім жасады, ол ұйымдасқан қылмыстық топпен жасалды ма,
Кім зардап шеккен болып саналады оның сипаты қандай?
Қылмыспен келтірілген залалдың сипаты мен өлшемдері?
Жауапкершілікті жұмсартушы немесе ауырлатушы жағдайлар.
Қылмысты орындау амалы: ол кезде физикалық немесе психологиялық қысым
Қылмысты жүзеге асыруда дайындық жүргізілді ме, ол қалай және
Қылмыскер қылмысты жасырудың қандай амалдарын жасады; қылмыс іздерін жойды
10. Қылмыстық ойдың бар немесе жоқ болуы.
11. Монополиялық әрекеттердің және бәсекелестікті шектеудің қандай эпизоды болды
12. Қылмыскерлерді қылмыстық жауапкершіліктен босататын жағдайлар бар ма?
13. Амалдар мен болған жағдай арасындағы себепті байланыс.
14. Қылмысты орындауға көмектескен амалдар мен жағдайлар және т.б.
Жедел іздестіру шаралары нәтижесінде қозғалған істер; қылмыстың ашылуына мүдделі
Тергеу амалдары
1. Монополистік әрекеттер жасап, бәсекелестікті шектеді деп айыпталушыларды ұстау;
2. Олардың жұмыс орындары мен үйлеріне тінту жүргізу;
3.Айыпталушыларды тергеу (тергеу);
4. Құжаттар, заттарды алу және қарау;
5. Ғимараттар мен жабдықтауды қарау;
6. Куәгерлерді тергеу;
7. Инвентаризация мен ревизия өткізу;
8. Тергеу органдарына жедел іздестіру жұмыстарын жүргізу туралы тапсырма
9. Сараптама белгілеу.
2. Тергеуалды тексерулерінен кейін қозғалатын істер
Тергеу амалдары
1. Куәгерлер мен зардап шеккендерге тергеу жүргізу;
2. Монополистік әрекеттер, бәсекелестікті шектеуге жауапты тұлғалардан тергеу өткізу;
3. Құжаттар мен заттарды алу, қарау;
4. Ғимараттар мен жабдықтауды қарау;
5. Қажет болған жағдайда – айыпталушыларды қамау, тінту және
6. Теке тірес кездесулер өткізу;
7. Тергеу органдарына жедел іздестіру жұмыстарын жүргізу туралы тапсырма
8. Сараптама белгілеу[47, 75-77б.].
Тәжірибе мамандарына көмек ретінде Қазақстан Республикасының антимонопоиялық заңнамасымен бекітілген
Табиғи монополистерді шектеу мен әділетсіз бәсекелестік, монополиялық әрекеттер классификаторы:
Бәсекелестікке қарсы келісімдер:
1) тауарларды сатып алу немесе сатудың белгіленген бағаларын келісе
2) сауда нәтижелерін өзгерту;
3) тауарларды территориялық, саудагерлер арасындағы келісім немесе оларды сатып
4) қажетті тауарларды өндіруді негізсіз азайту квотированиены қоса алғанда;
5) белгілі сатушы немесе сатып алушылармен негізсіз шарт жасасуға
6) тауарлық нарыққа қолжеткізуді шектеу немесе одан нарықтың басқа
7) басқа субъектілермен бірдей бағалы шарттарда дискриминациялық шарттар қолдану;
8) контрагенттермен қосымша осы шарттарға қатысы жоқ міндеттемелерді алған
9) нарықтың субъектілерінің физикалық тұлғалар, коммерциялық және коммерциялық емес
2. Беделді (монополиялық) жағдайымен шектен тыс пайдалану:
1) монополиялық жоғары (төмен) бағаларды қою;
2) әртүрлі нарықтық субъектелірмен мағынасы жағынан бірдей келісімдерге негізсіз
3) өзінен сатып алынған тауарларға территориалдық, сатып алушылар шеңбері,
4) шарттарға қатысы жоқ қосымша міндеттемелерді жүктеген соң ғана
5) бәсекелестермен шығарылатын немесе сатылатын өнімдерді сатып алуда шектеулер
6) тапсырысы мен сұранысы көп тауарларға жасанды түрде негізсіз
7) белгіленген құн қою нормативті актілерін бұзу.
Мемлекеттік органдардың бәсекелестікке қарсы шаралары
1) Қазақстан Республикасының заңнамасымен рұқсат етілген белгілі қызмет саласында
2) нарық субъектілерін тура немесе жанама түрде белгілі шарттарға
3) тауарларды орталықтандыру немесе олардың территориясы, ассортименті, көлемі мен
4) Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде белгіленбеген тауарларды еліміздің бір
5) нарықтың кейбір субъектілеріне льготалар беріп, олардың нарықта беделге
6) кейбір нарықтың жеке объектілері үшін жасалып жатқан шаралар
7) кейбір нарық субъектілеріне Қазақстан Республикасының заңдарымен қарастырылмаған құн
Әділетсіз бәсекелестік:
1) фирманың атын, тауарлық белгіні, қызмет көрсету белгісін және
2) бәсекелестің тауарына ұқсас етіп оның өнімдерін, оның фирмалық
3) бәсекелестің тауары (оның шығарылу технологиясы, өндірушісі) жайында лақап
4) бәсекелестің тауарымен салыстырылып көрсетілген жөнсіз жарнаманы тарату;
5) өзінің шығарып жатқан тауарлары жайында жалған ақпарат беру;
6) иесінің рұқсатынсыз коммерциялық және қызметтік құпия болып табылатын,
7) демпингтік құндарды пайдалану арқылы бәсекелестікке беделдікке жету;
8) кәсіпкерлікте белгілі бір жақтың беделдігіне әкеп соғатын әрекет
Табиғи монополиялар субъектілерінің қызметін шектеу:
1.Табиғи монополия субъектісіне келесілер рұқсат етілмейді:
1) төменде аталған қызметтерден өзге табиғи монополияларға қатыспайтын қызметтермен
реттелуші қызметтермен технологиялық жағынан байланысты;
пошта туралы Қазақстан Республикасының заңнамасымен бекітіліген;
егер бір күнтізбелік жыл мерзімі ішінде табиғи монополияларға қатысты
егер бір күнтізбелік жыл бойына табиғи монополия субъектісінің барлық
егер табиғи монополия саласында қызмет көрсетуші құрылымдық бөлімшенің құруға
2) «Табиғи монополиялар туралы» заңға сәйкес табиғи монополия субъектісі
3) «Табиғи монополиялар туралы» заңға сәйкес табиғи монополия субъектісі
4) реттеуші қызметтері үшін құзыретті органмен белгіленген көлемнен артық
5) табиғи монополиялар субъектілерінің реттеуші қызметтерге қолжеткізуге шарттар қосуға
6) реттеуші қызметтерді іске асыруда технологиялық тізбекте қолданушы меншіктік
7) уступать право требования, связанное с предоставляемыми регулируемыми услугами
8) жауапты пайдаланушыларға жауапсыз пайдаланушылар кесірінен реттеуші қызметтерді көрсетуге
9) тарифтерге оларды жеткізіп беруге қатысы жоқ қызметтер үшін
10) құзыретті органдармен белгіленген талаптарға сәйкес келмейтін қызметтерді көрсеткені
11) коммерциялық құпия деп келесі ақпаратты растауға:
-тарифтік сметадағы ақпарат;
-коммуналдық қызметті еспке алушы аспаптарды сатып алу және құру
-жеткізілетін ретелуші коммуналдық қызметтер жатпайды.
ҚР ҚК 196 бабымен қарастырылған қылмыстық істі ашу және
«АЭС Усть-Каменогорская ГЭС» ЖШС және «АЭС Шульбинская ГЭС» ЖШС
Электр қуатын өндіруші кәсіпорындар «АЭС Усть-Каменогорская ГЭС» ЖШС және
2010 жылдың басында қаржылық полицияның жедел қызмет органдарымен «АЭС
Жедел ақпаратты тексеру мақсатымен «АЭС Усть-Каменогорская ГЭС» және «АЭС
1. Электр қуатын өндіруші және жеткізіп беруші ГЭС пен
2. Олардың арасында келісілген құндарды қою фактісі бар ма?
3. Тауар нарығында беделдігі асып тұрғандығын асыра пайдаланушылық фактісі
- облыс пайдаланушыларына электр қуатын жеткізіп беруден бас тарту;
- өзге субъектілердің нарыққа енуін шектеу;
- нарықтың өзге субъектілеріне дискриминациялаушы шарттарды қолдану;
- антимономолиялық органдарға хабарлаусыз құндарды жоғарылату?
Алынған ақпаратты тергеуалды тексеруден өткізуде жоспарланған және кезекті жұмыс
«АЭС Усть-Каменогорская ГЭС» және «АЭС Шульбинская ГЭС» ЖШС тергеуалды
Бұдан әрі ГЭС лауазымды тұлғалары Шығыс Қазақстан облысында электр
Осы кезде Өскемендік Шульбин ГЭС-інде өндірілетін электр қуаты Шығыс
Энергияны сатудағы «Нурэнергосервис» ЖШС және «АЭС Усть-Каменогорская ГЭС» пен
Қылмыстық іс қозғалғаннан кейін «АЭС Усть-Каменогорская ГЭС» және «АЭС
- қажетті кезеңдегі электр қуатын сатып алу туралы шарттары;
- тексерілушіге өзге компаниялармен жіберілген құндық ұсыныстар, кіріс хаттары.
Монопольді түрде шығарылатын тауарды жасанды түрде жоғарылату бұл жағдайда
Осындай қылмысты жасаған АҚШ азаматы Джеймс Самуэл Доук өз
Бұл қылмыстық істі ашу өте жақсы ұйымдастырылыған тек бір
Табиғи монополистермен жасалатын бұзушылықтар спектрі сан алуан. Олардың арасына
Нәтижелерді шығара отырып келесілерге тоқтала кетуге болады. ҚР ҚК
Сәтті аяқталған қылмыстық істер ҚР ҚПК 208 бабына сәйкес
Негізінен табиғи монополиялар субъектілерінің қылмыстары көптеген сомаларды құрап, қарапайым
Антимонополиялық заңнаманы бұзушыларға қылмыстық жауапкершілік мәселелерін зерттеу мақсатымен біз
Құқық қорғау органдарына арналып жасалған тестер «Б санаты» деп,
Сауалнаманың нәтижесі, біздің ойымызша, монополистік қылмыстарды ашып анықтауға әсерін
«А санатының» респонденттері – 54 адам немесе 85,7% –
Негізінен елдегі сыбайлас жемқорлықтың көрсеткіші (% бойынша) 70% артық
Зерттеудің нәтижелері бойынша елдегі кәсіпкерлік қызмет мемлекет тарапынан, әсіресе
Монополизм мемлекет дамуына нарықтық қатынастар мен бәсекелестікті жойып, басқа
Антимонополиялық заңнаманың әкімшілік-құқықтық қылмыстар тәжірибесінен өзгеше қылмыстық монополизм істері
Осы турасындағы қылмыстық монополизм істеріндегі сот пен тергеудің статистикалық
Қазақстан Республикасының 2001-2010 жылдар аралығындағы қылмыстық монополизм бойынша анықталып,
Ресми статистика анықтап отырғандай ҚР ҚК 196 бабы бойынша
Осындай криминалдылықты арттырушы факторлар, «үлкен залал келтірудің» негізі жоқ
1 кесте. Қазақстан Республикасындағы қылмыстық монополизмнің жағдайы
Жылы Ашылған істер саны Сотқа жіберілген істер саны Сот
2001 0 0 0
2002 0 0 0
2003 0 0 0
2004 0 0 0
2005 0 0 0
2006 1 0 0
2007 8 1 0
2008 8 0 0
2009 1 2 1
2010 4 1 1
Ескерту: ҚР Бас прокуратурасының құқықтық статистика мен арнайы есептер
Нарықтық экономиканың өзін-өзі реттеу механизмінің негізін бәсеке құрайды. Бірақ
Осымен қатар монополизм баға құру механизмі арқылы негативтік процестер
• өндірістік монополизм. Бұл монополизм жағдайында белгілі бір өнімнің
• ведомстволық мопополизм. Бұл монополизм жағдайында тауарлар мен қызметтерді
Кейбір экономистер монополизмді жою үшін ірі кәсіпорындарды көптеген
Әлемдік тәжірибе мына жағдайды көрсетеді: негізгі «теңқұқықты» өндірушілердің саны
Мәселен, осы жылы Алматыда азық-түлік бағасын негізсіз қымбаттатқаны және
Құжатқа сәйкес, Астана қаласы және Алматы облысы бойынша бәсекелестікті
Тамыз айының екінші тоқсанынан бастап Астана қаласында өсімдік майының
Тамыз айының екінші тоқсанынан бастап Астана қаласында өсімдік майының
Аталған шара көлемінде бәсекелестікті қорғау агенттігі қозғалған әкімшлік істер
Бірақ та, ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексінің талаптарына
Астана қаласы прокуратурасы мен қалалық сот қабылданған шешімдермен келіспей,
Мемлекет пайдасына өндіру туралы сот шешімінің орындалуы Астана қаласы
2.2 Монополистік іс әрекеттерді тергеу ерекшеліктері
Монополиялық қызметке байланысты қылмыстар экономика саласына қатысты. Экономикалық саладағы
Қылмыстың атқарушыны анықтау қылмыстың қоғамға деген қаупінің сипаты мен
Осындай қылмыстық әрекеттер объектісі ретінде Г.Д. Тленчиева ашық шаруашылықтық
ҚР ҚК коментарийлерінің авторы И.Ш Борчашвили мен Г.К. Рахимжанованың
Ресейлік ғалым Б.В. Волженкин, экономика саласындағы қылмыстарды жүйеге келтіре
Кейбір ғалымдар монополизмді кәсіпкерлік қылмыстарға жатқызады. Олар кәсіпкерлікті қолсұғудың
Жеке кәсіпкерлік – кәсіпкерлік субъектілерінің инициативті қызметі болып табылады.
Кәсіпкерлік те монополистік көріністерден зардап шегіп келеді. Бірақ бұл
Бәсекелестікке құқық кез-келген нарық субъектісінің құқығы болып табылады. Кәсіпкерлік
И.В.Шишко қарастырып отырған қылмысты тауарлық нарықтағы қызмет барысында пайда
Біздің ойымызша әртүрлі зерттеулермен қарастырылып жатқан монополизм объектісі бұл
К.Ю. Тотьевтің мына бір пікірімен келіспеуге болмайды. «Табиғи монополиялар
Табиғи монополистермен жасалған антимонополиялық заңнаманы бұзушылықтардың осындай қылмыстар арасында
Осы жерде пайдаланушылардың мүддесін қорғау үшін мемлекет қолдауы аса
Бұл позицияда Ю.А. Ежовпен берілген монополизмнің анықтамасы орынды. Ол
Қылмыс болып мұнда монополистік әрекеттер саналады, яғни өзінің нарықтағы
Енді монополизмдегі қосымша объектіні қарастырып көрейік. Қосымша объект қылмыстың
Л.Д. Гаухман мен С.В. Максимов қосымша негізгі монополизм объектісі
Пайдаланушылардың мүдделерін қарастырып отырған қылмыстың негізгі объектісі ретінде қарастырылады.
Монополизм мен таза емес бәсекелестік арасындағы қатынасқа тоқталып өткен
Монополизм мен әділетсіз бәсекелестік ортақ мақсатты көздегенмен, әділетсіз бәсекелестіктің
Монополизм классификациясында біздің ойымызша қылмыс заты маңызды рөл атқармайды,
Біздің ойымызша, монополизм затының тура анықтамасы жоқ, өйткені оның
Монопольді жоғары немесе төмен бағаларды қойып, және тауарларға келісілген
Қылмыстық құқық теориясында қылмыстың объективті жағына көпжақты пікірі беріледі.
Негізінен монополистік іс - әрекеттер мен бәсекелестікті шектеу –
ҚР ҚК 196 бабының құрамында қарастырылған қылмыстарды жасаудың амалдарына
Бәсекелестік туралы заңға сәйкес (10 бап), монопольды билікке ие
Монопольді бағалар тауарлық нарықта тек нарықта беделге ие шаруашылық
Бәсекелестікті бәсеңдету мақсатымен бір-бірімен келісілген бағаны қою, нарық
Тәжірибе жүзінде келтірілген залады анықтау мүмкін емес екендігі анықталады.
А кәсіпорны, өзінің көмірсутектік өнімді жеткізіп беру нарығындағы беделдігін
Осындай жағдайлар мемлекеттік билік пен басқару органдарының лауазымды тұлғаларына
Анализге салынып отырған арнайы субъект– лауазымдық тұлға, яғни субъектілік
В.Г. Павлов былай есептейді: «…қылмыстың арнайы субъектісі болып, физикалық
ҚК 196 бабы бойынша қозғалған қылмыстық істерді анализдеу кезінде,
ҚР ҚК 196 бабымен қарастырылған қылмыстар субъектілерін үш түрге
Жеке кәсіпкерлер өз атынан және заңды тұлға атынан қызмет
Заңды тұлғаны басқаруда жетекші әртүрлі құзыреттегі әрекеттерді орындлайды. Ұйым
Қылмыс субъектісі ретінде тек ҚК бекітілген жасқа жеткен, ақыл-есті
Егер жетекшімен жасалған заңсыз бұйрықты қызметкер орындайтын болса, ол
ҚР ҚК 307 бабына сәйкес коммерциялық немесе басқа ұйымда
Аантимонопольді заңнамаға сәйкес оны бұзушы болып нарықта беделдікке ие
Антимонополиялық заңнаманы бұзушы ерекше субъектісі болып лауазымдық тұлға саналады.
Жергілікті өзін-өзі басқару органдары мемлекет билігінен жекеленген облыс аумағында
Ғылыми ортада лауазымды тұлғаларды одан да күрделі заңдарды бұзғаны
Алайда билік органдарының антибәсекелестік әрекеттері аймақтардың және сонымен бірге
Билік органдарымен антимонополиялық заңнаманы бұзу біруақытылы басқа да лауазымдық
П.А. Лопашенко егер лауазымдық тұлға жаңа шаруашылық субъектілерге нарыққа
ҚК 2 бөлімі 189, және 307 мен 308 баптарына
ҚК 196 бабы қылмыстық қатысудың екі түрін ажыратады –
Әрекеттің қылмыстық-құқықтық квалификациясы арасында ұқсастықтар мен ерекшеліктер бар. Қатысу
ҚР ҚК 196 бабының 2 бөлігінде алдын ала келісім
Шаруашылық субъектілердің алдын ала келісілген әрекеттері алдын ала келіспеген
Біркелкі қол сұғудың тағы бір формасы болып ұйымдасқан топ
Сыбайластықтың ең қауіпті түрі болып ұйымдасқан топ есептеледі (ҚР
Ұйымдасқан топтың басты мақсаты – үстеме кіріс алу, сондықтан
Қылмыстың субъективті жағы – бұл жасалып жатқан әрекетке және
Отандық ғалымдар ҚР ҚК 196 бабымен қарастырылған қылмыстар ылғи
Алайда ҚР ҚК 196 бабы редакциясының анализі бойынша айыпталушы
Тура оймен жасалған қылмыстың ерік элементі қоғамдық қауіпті әрекеттердің
Лауазымдық тұлғалар кінәсы жайлы заң әдебиеттерінде өзгеше пікірлер бар
Қарастырылып отырған қылмыстың мотиві, әртүрлі зерттеушілермен жасалған қылмыстық мотивтер
Сондықтан, монополизм қоғамдық қатынастардың үлкен шеңберіне қол сұғады, алдымен
Қарастырылып отырған қылмысытың құрамына келетін болсақ біз оның материалдық
Бәсекелестің мүлкін құрту немесе бұзу, қорқыту секілді күштеу әрекеттері
Осындай қылмыстардың фабуласын қарастырып көрейік. 2007 жылғы қарашада Т.
Мұндай жағдайлар ҚР ҚҚ басқа баптарымен қарастырылып, 196 бапқа
Жемқорлық мотив тек шаруашылық субъектілердің монополистік субъективті жағында ғана
Кейінгі жылдары мемлекет тарапынан кәсіпкерлерге қолдау көрсету, яғни әкімшілік
ҚР ҚК 196 бабында қарастырылған мағлұматтың бұл қылмысты орындау
ҚК 196 бабы редакциясы, ол жерде материалды деп жазылған
Олардың кейбіріне тоқтала кетейік. Мәселен, шаруашылық субъект-монополистпен қойылған кейбір
Теріс нәтижелер қорғалушы мүдделерге басқа залал келтіреді – белгілі
ҚР ҚК 196 бабымен қарастырылған қылмыстарды ашудың төмен көрсеткіштерінің
ҚР ҚК 196 бабы 2 бөлігімен қарастырылған қылмыс бойынша
Талдықорған қаласының тұрғыны Жұмабаев С.К. келесі жағдайларда қылмыс жасаған.
Жұмабаев С.К., агенттікпен қойылған құнға келісімін бермей бірнеше мәрте
2009жылдың басында С.К.Жумабаевта, сұйылтылған газды өзіне қажетті құнмен сатуға
Бұдан әрі өзінің ойын логикалық соңына жеткізу үшін Жумабаев
2010 жылғы №1024 сот-бухгалтерлік сараптама қорытындысына сәйкес 2009 жылдың
Сөйтіп, Жумабаев С.К. «Корпорация «Жетису Газ» АҚ жетекшісі
2010 жылдың 22 желтоқсанында ҚР ҚПК 280 бабына сәйкес
Қылмыстық жазаға тартылған Жумабаев С. өзінің кінәсін мойындаған жоқ.
Шынында да нарықта беделге ие кәсіпорынның жетекшісі бола тұра
Қылмыстық істің материалдарынан бізге С.К. Жумабаевтың қылмыстық әрекеттері нәтижесінде
Бұл жерде нақты келтірілген залалды есептеу қиын болмады, өйткені
Негізінен қылмысты ашу кезінде бірнеше процессуалды олқылықтар жіберілген. С.К.
Егер тергеуші қылмысты ашу кезінде қылмыстық іс бойынша залал
2011 жылдың басында С.К. Жумабаевқа қатысты қылмысты іс сотқа
Залал сомасын анықтау кезінде сот сот-бухгалтерлік сараптамаға сүйенді. Ол
С.Ж.Жумабаевке қатысты қылмыстық істі ашу мен анықтау – бұл
«ПКОП» ААҚ заңға қайшы әрекеттерін талқылайық. «ПКОП» ААҚ заңға
- бензин АИ-80 –19570 теңге;
- бензин АИ-85 –20 239,5 теңге;
- бензин АИ-92 –23 373, 36 теңге;
- бензин АИ-96 –26 362,02 теңге;
- дизтопливо –16 449, 66 теңге;
- керосин ТС-1 – 31 303,45 теңге;
- мазут –5 645, 05 теңге.
2009 жылдың шілдеде АФ «ПКОСИ» офисінде АФ «ПКОСИ» коммерциялық
Осылайша, «ПКОП» ААҚ 7 филиалдарының орындарына 7 ЖШС құрылды:
- 2009 жылдың 15 тамызында Шығыс Қазақстан обысының Әділет
- 2009 жылдың 19 тамызында Астана қаласының Әділет басқармасында
- 2009 жылғы 22 тамызда Оңтүстік Қазақстан обылысының Әділет
- 2009 жылғы 23 тамызда Жамбыл облысының Әділет басқармасында
- 2009 жылғы 27 тамызда Қызылорда облыстық Әділет басқармасында
- 2009 жылғы 16 қыркүйекте Алматы облыстық Әділет басқармасы
- 2009 жылғы 16 қыркүйекте Караганды облыстық Әділет басқармасында
Айыпталушы ретінде тергеуге алынған Налибаев Н.М. өзінің «Харрикейн Ойл
2009 жылдың күзінде ол «Харрикейн» компаниясының Алматы қаласындағы офисінде
«Кызылорда Мунай Сервис» ЖШС-мен қатар, Қазақстанның өзге облыстарында ұқсас
Сөйтіп, тергеушілермен «ПКОСИ» АФ вице-президентің айыптайтын фактілер анықталып, Дворак
Осы қылмыстық істі ашу мерзімі жылдар бойына жүргізіліп келеді
Пайда болған сұрақтарды шешу мақсатымен ҚР экономикалық және сыбайлас
Қазақстан Республикасының Жоғарғы сотынан келген жауапта: «…Қылмыстық кодекс мағынасы
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігінен, [76], Экономика және бюджеттік жоспарлау
«ПетроКазахстан» ААҚ қатысты қылмыстық істің материалдары Қазақстан Республикасының Қауіпсіздік
2011 жылдың қарашасында 49 томдық № 05190005100108 «ПетроКазахстан» ААҚ
Соттың үкімі бойынша қылмыстық іс бойынша айыпталушылар шартты жауапкершілікке
«Ірі залал» келтіру секілді криминалдық белгінің болуы негізделген, өйткені
Ресейлік ғалымдар құқықпайдаланушы Қылмыстық кодексте қарастырылған монополистік іс-әрекеттер әсерінен
ҚР ҚК 196 бабы бойынша істерді тергеу анализінен кейін
ҚОРЫТЫНДЫ
Монополистік іс-әрекеттерді ашу, анықтау, тергеу ерекшеліктері бойынша ҚР
1. Адам, мемлекеттік және мемлекеттік емес ұйымдардың қызметі саласында
Біз ұсынып отырған бір-біріне тәуелді, бір-бірін толықтырушы ұғымдардың экономикалық
2. «Монополистік іс-әрекеттер» мен «Бәсекелестікті шектеу» терминдерінің бізбен ұсынылып
3. Монополистік іс-әрекет қызметі («Бәсекелестік туралы» ҚР Заңынан) және
4. Мемлекетпен табиғи монополиялар субъектілерін басқаруға мүмкіндік беретін механизмдерді
Сонымен қатар, кейбір жаңашылдықтарды енгізудің қажеттілігі мен нәтижелілігі күдік
Антимонополиялық органға монополистік іс-әрекет қызметі мен әділетсіз бәсекелестікке қатысы
5. Жалпы алғанда, шетелдік антимонополиялық және қылмыстық заңнаманың анализі
6. Жемқорлық мотив шаруашылық субъектілердің монополистік қызметі субъективтік жағында
7. Қарастырылып отырған қылмыстар категориясын ашу мәселелері ҚР ҚК
Зерттеу жүргізілген респонденттердің 90%-нан астамы (жедел тергеу бөлімшелерінің прокуратура
Бүгінгі күні құқық қорғау жүйесі монополизммен толыққанды күрес жүргізе
8. ҚР ҚК 196 бабы бойынша істерді ашу анализінен
9. Халықаралық қылмыстық істерді ашу тәжірибесін анализдей келе, Қазақстан
Қолданыстағы ҚР ҚК 196 бабы редакциясында табиғи монополистердің қылмыстық
10. Бәсекелестік қатынастардағы монополистік іс-әрекетердің мемлекеттік құрылымдар шенеуніктері жағынан
Қолданыстағы 307 баптың 5 ескертуі сыбайлас жемқорлық бойынша құқық
Ұсынылып отырған редакцияда сыбайлас жемқорлық анықталған, ашылған және сотпен
ҚР ҚК 196 бабымен қарастырылған сыбайлас жемқорлық субъектісімен немесе
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Назарбаев Н.А. Стратегия вхождения Казахстана в число 50-ти наиболее
Романец П.В. Конкуренция, защищающая потребителя // Региональная конкурентная политика:
Асатов М.Ш. Расследование преступлений, связанных с монополистической деятельностью. Новая
Сведения о зарегистрированных преступлениях в сфере экономики, правоохранительными органами
взаимодействия органов финансовой полиции и внутренних дел в борьбе
Большой экономический словарь / под ред. А.Н. Азриляна. –
Экономико-юридический словарь-толкователь / X.X. Сатиев, Ж.Ж. Умирзакова, Д.К. Момбаев,
Айдарбаев С.Ж. Принципы антимонопольного регулирования, лежащие в основе законодательства
Алауханов, Есберген Оразұлы. Қылмыстық құқық
Уголовный кодекс Республики Казахстан: учебно-практическое пособие. – Алматы: Издательство
Закон Республики Казахстан. О конкуренции и ограничении монополистической деятельности:
Ағыбаев, Арықбай Нүсіпәліұлы. Қылмыстық құқық және криминология, қылмыстық атқару
Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан / под ред.
Комментарий к Уголовному кодексу Республики Казахстан / Под ред.
Закон Республики Казахстан. О недобросовестной конкуренции: принят 9
Ағыбаев, Арықбай Нүсіпәліұлы. Қылмыстық құқық. Ерекше бөлім : ерекше
Сандрачук М.В. Экономическая безопасность государства в условиях переходного периода:
Алауханов, Есберген Оразұлы. Қылмыстан қорғануға бола ма? / жауапты
Закон Республики Казахстан. О естественных монополиях: принят 9 июля
Современная рыночная экономика: Энциклопедический словарь / под ред. д.э.н.,
Әбілезов, Е. Т. Қылмыстық-құқықтық реттелудегі жүйе аралық коллизиялар// Ғылым=Наука.-2010.
Асатов М.Ш. Сущность монополизма, понятие монополистических действий и ограничения
Қылмыстық құқықтың жалпы бөлімі бойынша тапсырмалар жинағы =Сборник задач
Закон Республики Казахстан. О национальной безопасности Республики Казахстан: принят
Концепция информационной безопасности от 10 октября 2006 года №
Закон Республики Казахстан. О лицензировании: принят 17 апреля 1995
Программа Правительства Республики Казахстан на 2002-2004 годы «О дальнейших
Постановление Правительства Республики Казахстан. О демонополизации жилищно-коммунального хозяйства и
Программа развития почтовой отрасли Республики Казахстан и формирования почтово-сберегательной
Временное положение о порядке определения границ рынка определенного вида
Абуов, А.Ғ. Криминалистика негіздері: оқу құралы/Алматы, Жеті жарғы, 2004.-
Гинзбург, Александр Яковлевич; Поврезнюк, Геннадий Иванович; Оганов, Николай Иванович
Драпкин, Леонид Яковлевич; Карагодин, Валерий Николаевич Криминалистика : учебник/М.,
Зудин, Василий Федорович. Криминалистическая профилактика преступлений : (концепция, принципы,
Ищенко, Евгений Петрович. Криминалистика: краткий курс/под ред. Ищенко Е.
Карлов, Владимир Яковлевич Использование криминалистической техники в расследовании преступлений:
Тілеубергенов, Е. М. Криминалистикалық сараптамаларда шешілетін сұрақтар: оқу құралы/Әл-Фараби
Сандрачук М.В. Информация: методические основы выявления признаков нарушения баланса
Правила о взаимодействии АРЕМ РК и АРКБЭКП (финансовая полиция):
Галиев С.Ж. Оперативно-розыскная деятельность. Общая часть. Часть 1: учебное
Тлеухан Р. Возможности информационных технологий при выявлении и пресечении
Гинзбург А.Я., Когамов М.Ч. Основы тактики опроса граждан в
Уголовно-процессуальное право Республики Казахстан. Общая часть: Академический курс /
Бахин В., Когамов М., Карпов Н. Допрос на предварительном
Гинзбург А.Я. Криминалистические основы следственных действий (по Уголовно-процессуальному кодексу
Нургалиев Б. М. Организованная преступная деятельность: предварительные итоги криминалистического
Шаймуханов А.Д. Законодательная регламентация производства по уголовным делам, содержащим
Решетников Ф.М. Из истории политической и правовой мысли. –
Токерев А.Ф. Общее предупреждение в деятельности органов внутренних дел.
Уваров И.А. Нравственное воспитание как основа профилактики правонарушений в
Асатов М.Ш. Расследование преступлений, связанных с монополистической деятельностью. Новая
Материалы уголовных дел № 06630005100061(62) в отношении должностных лиц
Ахпанов А.Н., Кусаинов Ш.К. Привлечение в качестве обвиняемого в
Асатов М.Ш. Предложения по совершенствованию расчета рейтинга по оценочным
Правила включения и исключения из Государственного регистра субъектов естественных
Правила применения мер антимонопольного реагирования на нарушения антимонопольного законодательства:
Волженкин Б.В. Экономические преступления / Б.В. Волженкин. – СП6.:
Уголовное право. Общая и Особенная части: учебник для вузов
Горелов А. Об обоснованности выделения предпринимательских преступлений // Уголовное
Горелик А.С, Шишко И.В., Хлупина Г.И. Преступления в сфере
Тотьев К.Ю. Регулирование деятельности субъектов естественных монополий // Закон.
Ежов Ю.А. Преступления в сфере предпринимательства: учеб. пос. /
Гаухман Л.Д., Максимов С.В. Преступления в сфере экономической деятельности.
Уголовное право Российской Федерации. Общая часть / Под ред.
Тотьев К.Ю. Уголовная ответственность за монополистическую деятельность // Хозяйство
Павлов В.Г. Субъект преступления / В.Г. Павлов. – СПб.:
Лопашенко И. Квалификация должностных преступлений в сфере экономической деятельности
Волженкин Б.В. Экономические преступления / Б.В. Волженкин. – СПб.:
Российское уголовное право. Общая часть. В 2-х т. Т.
Сыздыков М.Н. Уголовное право Республики Казахстан. Общая часть. –
Глазьев С., Дамаскин О. Юридическая ответственность должностных лиц исполнительной
Миненок М.Г., Миненок Д.М. Корысть. Криминологические и уголовно-правовые проблемы
Материалы уголовного дела № 05190005100155, возбужденного 21 ноября 2005
Запрос Агентства Республики Казахстан по борьбе с экономической и
Ответ Верховного суда на запрос исх. № 2-1-2/471 от
Ответы из Министерства финансов Республики Казахстан, Министерства экономики и
Хутов К.М. Преступный монополизм как криминогенный фактор коррупции и
36
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар түсінігі және олардың түрлері
Халықаралық қылмыс құқығы
Нарық субъектісін дискредитациялау
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыс
Экономикалық қызмет саласындағы қылмыстар туралы
Банк қызметi саласындағы қылмыстарға криминологиялық сипаттама
Банктік қылмыстармен күресу шараларының жүйесін анықтау және банктік қылмыстар бойынша жауаптылық жөніндегі нормаларды тиімдеу
Экономикалық қылмыстардың алдын алу жөніндегі нормаларды тиiмділеу
Банк қызметi саласындағы қылмыстарға қылмыстық құқықтық сипаттама
Заң психологиясының даму тарихы