Құрмалас сөйлемдердің интонациялық ерекшеліктері
Тақырыбы: Интонация компаненттерінің қызметі
Мазмұны
Кіріспе
Интонацияның шығу жәйі.
І. Тарау
1.1. Интонация туралы жалпы түсінік
ІІ.Тарау
2.1. Интонацияның компаненттері
2.2. Интонация және оның компаненттерінің сөйлемдегі қызметі
2.3. Интонация компаненттерінің дайындықсыз сөйлеу тіліндегі көрінісі
ІІІ. Тарау
3.1. Жәй сөйлемнің құрылымдылық коммуникативитілік түрлерінің интонациясы
3.2. Күрделенген сөйлеммен құрмалас сөйлемнің және күрделі синтаксистік тұтастықтың
Қортынды
Пайдаланған әдебиет
Кіріспе
Кез келген тілдің фонетикалық жүйесі оның сегменттік бөлшектерінен, яғни
Әуелде «интонация» термині латынның «intonare», «қатты сөйлеу» деген сөзінен
Интонация мен сөйлеу дыбыстарының қайсысы бұрын пайда болғаны жайында
Демек, сөйлеу тілінің пайда болуынан көп бұрын үйірлі хайуанаттардың
Интонация тонының (тональность) сөйлеу сөзінде де, адамдардың қарым-қатынасында да
Сондықтан, интонацияның сөйлеуден, сөзден бұрын пайда болғанын мойындай отырып,
Интонацияның сөйлеу тіліндегі күрделі құбылыс ретінде атқаратын ролі айырықша.
Кейбір зерттеушілер интонацияны субъективтік құбылыс деп есептейді. Мәселен, олардың
Интонацияның компоненттері боылп саналатын пауза, қарқын, әуеннің жоғарылау, төмендеу
Интонация туралы жалпы түсінік
Интонацияны зерттеу тарихы ертеден, көне замандардан басталады. Байырғы замандарда
Сөйлемнің ритмикалық құрылымының ерекшеліктері мен артықшылықтары туралы пікірлерді Аристотельдің,
Қазіргі түсінікше: «колон» мөлшер жағынан «периодпен» салыстырғанда кішілеу, ықшамдау
Ал «период» логикалық жағынан тиянақты болуымен қатар, ол құрмалас
Фонетикалық жағынан қарағанда көңіл аударатын нәрсе, ол ежелгі трактаттардағы
Сөйлеу тіліндегі интонацияны дұрыс қолдану жайында айтарлықтай пікірлерді М.В.
Интонацияның сипаттамасын М.В. Ломоносов өзінің «Российская грамматика» деген кітабында
Интонация қасиеттерінің сөйлеу тілінде адамдардың бір-бірімен түсінісуінде мәні зор
Интонацияның компоненттері болып есептелетін – қарқын, тембр, паузаның сөздегі
Өткен ғасырдың екінші жартысы мен біздің ғасырдың бірінші жартысында
Себебі кейбір көркем сөздің шеберлері тексті өзінше оқып, оның
Мұндай жағдайлар тілдің лексико-грамматикалық құрылысы мен интонация қатынастарының өте
Интонацияда жүйелілік заңдылыығы бар екенін неміс оқымыстысы Р.Бенедикс те
Сонымен, жоғарыда келтірілген зерттеулерді қорытындылай келгенде, интонацияның шешендер сөзіндегі
Егерде біз жалпы тіл білімі тұрғысынан әр түрлі тілдердегі
Жалпы тіл біліміндегі күрделі проблемаларыдң бірі – тілдің бір
Интонация туралы жарық көрген барлық еңбектерді шолғанда, оны екі
Ағылшын оқымыстысы Д. Стилдің 1776 жылы шыққан «Prosodia Rationalis»
Біздің ғасырымыздың басында жазылған Д. Джоунздың «Ағылшын тілінің интонациясына
Интонация жөнінде біздің дәуірімізге мейлінше жақындап келетін түсінікті Ш.П.Жиро-Дювивьенің
ХІХ ғасырыдң аяғы мен ХХ ғасырыдң басында лингвистикада сөйлеу
Интонацияны зерттеу тарихы екі дәуірге бөлінетін болса, соның бірінші
Бұл дәуірдегі зерттеушілердің арасында интонацияның акустикалық өлшемдері мен оның
Синтаксистік көзқарасты қолдайтындар интонацияны синтаксис көлемінде ғана қарастыру керек
Фонетикалық көзқарас интонация сөйлеу тілінің жалпы ағысын қамтып, оның
Фонологиялық көзқарас интонацияны «Система оппозиций» - қарама-қарсы жүйелер, басқа
Біз алға қойған мақсатымыз бен тақырыбымызға байланысты сөйлеу тілін
Қазақтың төл тіл біліміндегі бірінші дәуірге жататын зерттеулер халқымыздың
Біздің ғасырдың 40-шы жылдарынан бастап интонацияны зерттеу проблемасы жылдам
Қазақ тіл білімінде де басқа шетел, орыс, славян тілдеріндегі
1961 жылы М.Балақаев пен Т.Қордабаевтың бірігіп жазған «Қазіргі қазақ
Т.Қордабаев құрмалас сөйлемдердің құрамына енген жай сөйлемдерді құрмаластырудағы интонацияның
Соңғы жылдарда интонацины зерттеуде шетел тілдері, славян тілдері, оның
Интонацияның кебір сөйлем түрлеріндегі, фразалардағы атқаратын ролін анықтайтын жеке
Сонымен, қазіргі уақытта интонация туралы, оған қатысты жеке мәселелер
Жоғарыда интонацияны зерттеу тарихының бірнеше дәуірге бөлінетіні айтылды. Оның
Соңғы кезде интонацияны жалпы тіл жүйесінің ерекше деңгейінде тұрған
Интонацияның компоненттері
Қай халықтың болса да, оның сөйлеу тілінің өзіне тән
Барлық тілдердегі интонацияның ең басты да универсалды компоненті әуен
Тілдің әуені кейде сөйлеу тілдерінің индивидуалды сөйлеу ерекшеліктеріне қарай
Акустикалық жағынан қарағанда, әуен сипаты әр уақытта өзгеріп тұратын
Жоғарыда айтылып кеткен факторлар сөйлеу тіліндегі интонацияның жалпы тональды
Сөйлеу тіліндегі тональды контурдың жалпы бағыты түрлі-түрлі болуы мүмкін.
Мысалы, хабарлы сөйлемнің интонациясының негізгі тонының жиілігі бұйрықты және
Интонацияның тональды интервалы болымды және болымсыз болып екіге бөлінеді.
Тональды диапазон дегеніміз негізгі тонының жиілігінің ең үлкен және
Сөйлемді не басқа да сөйлеу тіліндегі синтаксистік сегменттер –
Интонацияның ұзақтылығы, яғни уақытқа байланысты сипаты сөйлемнің не сөйлеу
Интонацияның компоненттерінің бірі болып саналатын жоғарыда келтірілген ұзақтылығына әсер
Сөздегі, синтагмадағы, сөйлемдегі, яғни синтаксистік сегменттегі ұзақтылықтарыдң бәрі жиналып
Хабарлы сөйлем мен бұйрықты сөйлемнің қарқынын салыстырып қарасақ, бұйрықты
Интонацияның маңызды да белгілі компонентінің біреуі – пауза. Сөйлеу
Балапан / торғай ұясында отыр. Балапан торғай / ұясында
Бірінші сөйлем («Балапан» деген жалғыз сөздің паузамен бөлінуінің арқасында)
Жоғарыда келтірілген мысалға сүйене отырып Ә.Жүнісбеков қазақ тіліндегі паузаның
Сөйлеу тіліндегі интонацияның паузасын синтаксистік сегменттердің арасында пайда болып
Сөйлеу тілінде интонацияның нағыз паузасы мен алдамшы паузасынан да
Егер вокалданған кідірістің тоны (тональность) төмен болса, ол келісушілікті,
Интонация компонентінің бірі оның интенсивтілігі деп есептеледі. Бірақ интенсивтіліктің
Сөйлемдегі сөз тізбектерінің бір үзігін (сегментін) акценттеу керек болса,
Қазақ тіліндегі қысаң дауысты дыбыстармен салыстырғанда ашық дауысты дыбыстардың
Интенсивтілікке әсер ететін екінші фактор – дауысты дыбыстың синтаксистік
Сонымен сөйлемдердің немесе қандай да бір синтаксистік сегменттердің интонациясының
Сөйлемнің интенсивтілігінің молаюы оның жалпы эмонациялық бояуының қоюлануымен тура
Экспериментті – фонетикалық еңбектерде жиірек қолданылатын интонацияның динамикалық өлшемдері
Интонацияның компоненттерінің біреуі тембр деп аталады. Тембр дегеніміз адамның
Түрлі халықтарыдң сөйлеу тілінде интонацияның компоненттері, басқаша айтқанда просодикалық
Интонацияның компоненттері тілдердің бәрінде қолданылатын универсалды просодикалық тәсіл болып
Тілдердің басым көбіне бірдей интонацияның қарама-қарсылықты (противоположность), түсіндіру-анықтауды (пояснение),
Интонацияның эмоциялық түрлерінің әуені де тілдердің көпшілігінде біркелкі не
Ал қазақ тілін алатын болсақ мұнда әр сөзге түсетін
Қазақ тілінің интонациясына қатысты мәселелерді зерттеу соңғы кезде қазақ
І. Кеңесбаев та сөйлемдегі сөздердің фразалық не ритмикалық екпінін
Ә.Жүнісбеков өз еңбегінде қазақ тіліндегі сөздердің ритмикалық топтарын түгендей
Ә.Жүнісбеков бұл туралы былай дейды: «Думается, что преобладающее в
Ә.Жүнісбеков қазақ тіліндегі сөйлемнің және ондағы сөздерідң ешбір өзгеріссіз,
Ат / қора маңында жүр. Ат қора маңында /
Бұл келтірілген мысалдардың біріншісінде жалғыз «Ат» деген сөз өз
Ә.Жүнісбеков қазақ тіліндегі ритмикалық топтардың екпінін экспериментті зерттеу нәтижесінде
Қазақ тілі интонация мәселелері жөнінде азды-көпті экспериментті-фонетикалық зерттеулер жүргізген
Интонация және оның компоненттерінің сөйлемдегі қызметі.
Жоғарыдағы берілгендерден жұмыста синтаксис мәселелері қарастырылатын сияқты көрінуі мүмкін.
Демек, интонация – лингвистикалық зерттеуді қажет ететін, өзіндік мағынаға
Интонацияның тілдік құбылыс екенін оның атқаратын қызметтері дәлелдей түседі.
Егер интгнациян тілдік қызметі болса, ол тілдің қай деңгейіне
Сонымен, интонацияны фонология мен синтаксис саласында емес, бөлек қарастырып,
Интонацияның тілдік жүйедегі орны – арнайы тоқталуды қажет ететін
Зерттеу тақырыбының аты жоғарыда айтылған интонацияның сөйлемге емес, сөйленімге
Қорыта келе, интонацияны дербес қарастыру – оны тілдің басқа
Сонымен, жоғарыда сөз болған жайттарды қарастыру үшін Қ.Есеновтың топтастыруындағы
Зерттеудің практикалық жағын құрайтын экспериментте қазақ көркем әдебиетінен жинақталған
Интонацияның ең басты компоненті - әуен акустикалық тұрғыдан дауыс
Әуеннің негізгі лингвистикалық қызметіне бүтін мәтінді (бұл паузаның да
Интенсивтілік немесе дыбыс күші деп дыбыс ағынының тығыздығын, яғни
Фразалық екпін Л.Р.Зиндердің анықтауы бойынша интонацияның бір элементі болып
Ұзақтылық – интонацияның уақыттық компоненті. Сөйлемнің айтылу ұзақтылығы қарқынмен
Сөз ішіндегі бір буынның үлкен ұзақтылықпен айтылуы интонациялық зерттеу
Қазақ тілінің ритмикалық топтарының ара жігін ажыратуға қатысатын интонациялық
Ұзақтылық негізіндегі интонацияның уақттық көрсеткішіне қарқын жатады. Сөйлеу қарқыны
Интонацияның бұл компонентінің тағы бір ерекшелігі – көп буыннан
Сөйлеушінің көңіл-күйімен қарқынның бейнелеуші мағынасының арасында байланыс бар екені
Пауза – акустика тұрғысынан дыбысталудың тоқтағанын, физиологиялық жағынан артикуляцияның
Л.К.Цеплитис дыбысталудың тоқтауы интенсивтіліктің нөлдік деңгейін көрсеткендіктен, паузаны уақыттық
Паузаның тілдік қызметіне келетін болсақ, алдымен оның сөз сегменттерінің
Жоғарыда паузаның «интеллектуалдық», «логикалық» қызметтерін көрсеттік. Ал оның эмоциялық
Сонымен, интонация компоненттерінің тілдік қызметін анықтау барысында олардың шамаларының
Интонация компоненттерінің дайындықсыз сөйлеу тіліндегі көрінісі.
Адамзат коммуникативтік қызмет атқаратын сөйлеу тілін, сөзді қажетті құралы
Интонация – сөйлеу тілінің стилистикалық негізін танытып, тілдегі әдеби
Интонация – лексикалық құрылымы, синтаксистік қатары мен фразаның стилистикалық
Біздің зерттеуге алып отырған жұмысымыздың мақсаты, дайындықсыз сөйлеудің пракматикалық
Жұмыста диалог ретінде құрылған, иллокутивті актінің дайындықсыз сөйлеу процесін
Сөйлеу процесі кезінде ең негізгі әрі маңызды қызмет атқаратын
Қарастырып отырған зерттеуде әуеннің көтеріңкі деңгейде аяқталғандығы, сол синтагмаға
Жалпы әуен қозғалысының көтеріңкі – бәсең деңгейде көрінуі, сол
Әуен қозғалысы негізінде сөйлеу процесінің іске асуына тікелей басшылық
Сонымен қатар әуеннің қозғалысы синтагмаға түскен ой екпінімен, яғни
Сөйлеу кезінде әуеннің қозғалысы әр адамның өзіндік ерекшеліктеріне байланысты
Зерттеліп отырған жұмыс – публицистикалық стильдің ауызша формасы арқылы
Ал енді келесі интонацияның компоненті – дауыс үдемелігі (интенсивтілік).
Дауыс үдемелігі негізінде басқа компонеттермен бірігіп барып, біршама мағынаға
Дауыс үдемелігі көбінесе синтагмаға, сөзге ой екпінінің түсуімен байланысты
Сөйлеу кезінде адамның ішкі ойынан пайда болған дайындықсыз сөйлеу
Дауыс үдемелігі – дауыстың қатты, не жай шығуының нәтижесінде
Үдемеліктің әуенмен параллель келіп отыруы сөйлемнің бірыңғай мүшелері, яғни
Сонымен, дауыс күші мен әуеннің байланыстылығын осы мысалдар арқылы
Экспериметтік жұмыстың нәтижесінде, еркін сөйлеу кезінде сөзге, не синтагмаға
Ал енді келесі интонация компоненттерінің бірі – кідіріс (пауза)
Сөйлеу кезінде сөйлеуші адам өз ойын, пікірін жеткізу үшін
Жазуда кідіріс орнын тыныс белгілері ажыратып отырады. Осыған орай
Бұл зерттеуде ең ұзақ кідіріс сөйлем ортасында да, соңында
Сонымен бірге хезитациялық кідіріспен қатар жүретін синтагма мен сөйлем
Ал енді келесі интонацияның компененті – сөйлеу қарқыны болып
Қарқын – сөйлеу кезіндегі айтар ойдың маңызды және маңызсыз
Қарқын көбінесе әуенмен, дауыс диапазонымен бірлесіп қызмет етеді. Өйткені
Біздің эксперименттік зерттеуден байқағанымыз, сөйлеу кезінде мағынасы зор, маңызды
Ал лепті сөйлем интонемалары арқылы көрінетін «Рахмет! (25мс)» -
Сөйлеу кезінде прагматика арқылы пайда болатын экстралингвистикалық факторларға (ақиқат
Біздің келесі интонацияның компоненті – дауыс диапазоны.
Дауыс диапазоны негізінде негізгі тонның жиілігімен қатар жүріп,
әуеннің кеңдігі мен тар деңгейін анықтап, ажыратып отырады. Біз
Дауыс диапазоны үш түрлі деңгейде болып келеді. Олар: кең,
Зерттеу барысында дауыс диапазонының кеңдігі мазмұнымен байланысты екені анық
Осы компоненттердің ішіндегі өте аз зерттелгені даусы реңкі (тембр)
Дауыс реңкі көбінесе көркем әдебиет стилінде, ауызекі сөйлеу стилдерінде
Эксперименттік зерттеуде мысалы, «Осы сияқты тағы «фото кужат» деп
Прагматикааның негізінде жасалатын тілдік таңба әр түрлі функцияларды, қандай
Зерттеу жұмыста байқалғаны, интонацияның әуені мен қарқыны, кідірісі, дауыс
Қорытындылай келе, интонация прагматикалық мақсатты орындауда ерекше қызмет атқаратын
Сөйлеу коммуникациясындағы интонация варианттарының прагматикалық қызметі
Сөйлеу процесі құрылымыдық-коммуникативтік қатынас кезінде, интонацияның ықпалы арқылы жасалып,
З.Базарбаева анықтаған қазақ тілінің интонациялық бірліктері (интонема) біздің жұмыста
Осы бірліктер дайындықсыз еркін сөйлеу кезінде қолданылатын, интонацияның сан
Интонация бірліктерінің инварианттары мен варианттары сөйлеу кезінде байқалып, әр
Сөйлемнің өзі тиянақты мен тиянақсыз интонемалардан тұрады. Яғни сөйлем
Ең алдымен тиянақты интонемак арқылы жасалған сөйлеу түріне тоқталып
Тиянақты интонеманың сызбасы
Мәселен огезде \ тек қана ұлттық идеологиямызды, \ ұлттық
тілімізді \ әдебиетімізді, \ мәдениетімізді ғорғайтын \ қоғамдық ұйым
Бұл синтагмалар екінші тоналды контурдан біріншіге төмендеу арқылы тиянақты
Қазіргі гезде заң талаптарын, \ заңды түрде талап етіп,
заңымыздың жүрмей жатқан жерін зерттей отырып мына жер жүрмей
жалдамдай түскен.
Мына тіл басқармаларындағы \ қызметкерлер \ қаншалықты
осы тілге жанашырлық танытып жатқанын ғайдам, бірақ содаңгейін \
Жай сөйлемнің құрылымдық коммуникативтік түрлерінің интонациясы
Жалпы тіл білімінде ғалымадардың сөйлемді түзетін негізгі белгілердің бірі
Жазушының, яғни жазба мәтін авторының өзі жазған мәтінде тыныс
Н.В.Черемисина осы проблема туралы өз еңбегінде «писмменный текст всегда
Алайда интонацияның барлық компоненттерінің ерекшеліктерін, мысалы, оның негізгі тонының
Мәтіннің күрделі түрлеріндегі интонацияның единицаларын, компоненттерін, оның басқа да
Өзге тілдердегідей қазақ тілінің де сан алуан синтаксистік-коммуникативтік құрылымдарында
Мұны сөйлемнің жазба түрінде ешбір техникалық әдіссіз – ақ
Енді жоғарыдағы сөйлемнен өзгеше Ол студент // сабаққа келмей
Ол студент // сабаққа келе алмай жүр деген сөйлемнің
Сонымен интонация компоненттері әртүрлі коммуникативтік, эмоциялық мазмұнға ие болып,
Қазақ тілінде бастауышы мен баяндауышы сөйлемнің предикативті өзегін құратын
Соңғы кезде атаулы сөйлемнің тағы бір түрі деп вокативті
Мұндағы интонацияның компоненттерінің ролі мен көрінісі – баса атап
Қазақ тілінде бастауышы жоқ, жалғыз баяндауыштан тұратын бір құрамды
Сонымен, интонацияның тоны, ұзақтылығы, интенсивтілігі, тембрі тағы да басқа
Жай сөйлемдер айтылу мақсатына қарай төртке бөлінеді. Олар: хабарлы,
Хабарлы сөйлемнің интонациялық ерекшеліктері
Қазақ тілінде де басқа тілдер сияқты хабарлы сөйлемдер (Л.Щербаның
Келтірілген мысалдарыдң бәрі дерлік тұрлаулы мүшелері түгел, екі құрамды
ДЕМАЛЫС
сурет. Бір мүшелі хабарлы сөйлемнің интонациялық сызығы.
Егерде бір мүшелі сөйлем бірнеше ырғақты топтан тұрса, топ
КҮН ЖАҢА
сурет. Бір мүшелі үш ырғақты топтан тұратын хабарлы сөйлемнің
Күрделенген сөйлем мен құрмалас сөйлемнің және күрделі синтаксистік тұтастықтың
ерекшеліктері
Қазақ тілінің синтаксисінде құрмалас сөйлемдер: салалас, сабақтас және аралас
Ал күрделі синтаксистік тұтастықты алсақ, бұлар бір тақырыпқа байланысты
Н.Т.Сауранбаев құрмалас сөйлемдер туралы еңбегінде алғаш рет сөйлемдердің құрмаласу
Дана бабамыз Ахмет Байтұрсынов айтып кеткендей тіл әуезінің (интонациясының)
Күрделенген сөйлемдердің интонациялық ерекшеліктері
Күрделенген сөйлем дейтіндердің есім қабыспалы оралымдар, есімше қабыспалы оралымдар
1) Аз мөлшерлі оралым, яғни есім қабыспалы оралыммен күрделенген
Көтеріңкі – бәсең бірнеше толқынды интонациямен өрнектеліп, соңына қарай
Келтірілген мысалдардағы алдыңғы көтеріңкі тонмен айтылатын сегменттері тиянақсыз және
2) Күрделенген сөйлемдердің қазақ тілінде ең жиі кездесетіні және
Жоғарыда қаралған есім қабыспалы оралыммен күрделенген сөйлемдермен салыстырғанда, есімшелі
Қолына ұзын құрық ұстаған Дәрмен // су бойын жағалай
тереңдігін өлшеді (М.Әуезов).
Енді міне адам қарарлық ажары қалмаған күміс самауыр,
//масқара болып келіп тұр (Ғ.Мүсірепов).
Әдеп пен әдет дегеннің екеуі де тар қыспаққа айналып
қазақ қызының // беті мен қолынан басқа денесі //
Көзіне тіршілік үміті елестеген Амантай //, жанып жатқан
сарайдан сырғып түсіп //, өзенге қарай жүгірді (С.Мұқанов).
Жоғарыда келтірілген барлық мысалдарда есімшелі қабыспалы оралым қанша көлемді
Барлық мысалдарда да есімшелі қабыспалы оралыммен күрделенген сөйлемдерде есімшелі
Есімшелі қабыспалы оралыммен күрделенген сөйлемдердегі осы оралым және оған
Бұл сөйлемдердің есімшелі қабыспалы оралымы мен оған қатысты акценттелген
Үшінші сөйлемнің есімшелі қабыспалы оралымының ішіндегі бірыңғай мүшелер (әдеп
Есімшелі қабыспалы оралымдар да жоғарыда қаралған есім қабыспалы оралымдар
3) Көсемшелі жанаспалы оралымдармен күрделенген сөйлемдердің интонациялық ерекшеліктерін қарастырайық.
Құрмалас сөйлемдердің интонациялық ерекшеліктері
І. Бір-біріне бағынбай, тең дәрежеде салаласып, тиянақты түрде құрмаласқан
1) Құрамына енген жай сөйлемдердің жалғаулықсыз, іргелесіп құрмаласатын түрі.
2) Құрамына енген жай сөйлемдердің жалғаулықтар арқылы құрмаласатын түрі.
Құрамындағы жай сөйлемдер өзара бір-бірімен мағынасына және интонациясына қарай
Құнанбай округті басқаратын приказдың бастығы //, Майбасар
оның орынбасары болатын (М.Әуезов).
Кетерде Боржабай маған амандасқан жоқ, // мен оған амандасқан
жоқпын (С.Мұқанов).
Қорытынды
Жалпы тіл білімінде интонация барлық тілдердегі сөйлемді сомдайтын ең
Сөйлеу тіліндегі сөйлемдердің мағынасына байланысты интонацияның адамдарыдң қарым-қатынасындағы алатын
Сондықтан сөйлеу тіліндегі интонацияның жазба текстерде көрініс табуы табиғи
Қорыта келгенде интонация – көп функциялы, көп қырлы, күрделі
Пайдаланған әдебиеттер:
Сыздықова Р. Сөз сыры (сөзді дұрыс айту нормалары). Алматы
Сыздықова Р. Сөз қолданыс және әдеби норма (жазушы және
Шалабаев Б. Текст лингвистикасы туарлы (қазақ тілімен әдебиеті) 1993ж.
Жұбанов Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеушілер. Алматы 1966ж
Сарыбаев Ш. Қазақ тіл білімі мәселелері Алматы 2000ж
Байтұрсынов А. Тіл тағылымы 1994ж.
Балақаев М. Қазақ тілінің граматикасы 1948ж.
Қордабаев Т, Балақаев М. Қазіргі қазақ тілі синтаксис. ғылым
Мусабекова Ф. Қазіргі қазақ тілінің пунктуациясы А. 1991ж.
Жиенбаев С. Сөйлемнің тыныс белгілері А. 1940ж.
Сыздықыва Р.Ғ. Қазақ орфографиясы мен пунктуациясы жайында анықтауыш. А.
Сыздықыва Р.Ғ. Абайдың прозалық шығармаларындағы күрделі ойдың белгілері. А.
Есенов Қ. Құрмалас сөйлем синтаксисі. А. 1995ж.
Есенов Қ. Сабақтас құрмалас сөйлемнің құрылысы. А. 1982ж.
Исаев С. Қазіргі қазақ тіліндегі граматикалық ұғымдар. А, 1992ж.
Кеңесбаев І. Мусабеков Ғ. Қазіргі қазақ тілі (лексика, фонетика)
Қалиев Б. Қазақ тіліндегі дауысты дыбыстардың редукциясы А. 1984ж.
Садуақас Ж. Қазақ тіліндегі бір құрылымды сөйлемдер. А. 1996ж.
Сыздықова Р.Г. Сөз сазы. А. 1995ж.
Ерназарова. Сөйлеу тілі синтаксисінің прагмалингвистикалық аспектісі А. 2001ж.
Сыздықова Р. Қазақ тілінің анықтығышы (еміле, тініс белгілері, сөз
Базарбаева З.М. Қазіргі қазақ тілі интонациясының негіздері. Алматы, 2002ж.
Баймұратова И. Қазақ тіліндегі интонация тәсілі арқылы жасалған сұраулы
Жұбанев Қ. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы, 1966ж.
Ақанов К. Граматика терминологиясының негіздері. Алматы, 1996ж.
Нұрмаханова Ә. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1961ж.
Нұрмаханова Ә. Н. Жүнісбекова К. Қазақ тіліндегі сөйлемдердің интонациясын
Базарбаева. З. Интонация жүйесінің теориялық негіздері. Алматы, 2001ж.
50
Интонация компаненттерінің қызметі
Жай сөйлем мен құрмалас сөйлемнің ара қатынасы
Құрмалас сөйлемнің ғылым ретінде даму, қалыптасу жолы
Ауызша мәтін артикуляциясы
Тілдегі үнемдеу заңдылығының теориялық негіздері
Синтаксистік оралымдар және оның жай сөйлемдер мен құрмалас сөйлемдерге қатысы
Құрмалас сөйлем ықшамдалуының басқа тілідік құрылымдармен байланысы
Құрмалас сөйлемдерді жіктеу мәселесі
Құрмалас сөйлем туралы жалпы түсінік
Жүсіпбек Аймауытовтың "Ақбілек" романындағы құрмалас сөйлемдер