Қазақстанның орта ғасырлардағы қалалары мен қоныстары

Тақырыбы: Қазақстанның орта ғасырлардағы қалалары мен қоныстары
Жоспар
Кіріспе
І. Тарау. VІ-ХІІІ ғасырлардағы Қазақстандағы қалалар мен
қоныстар
І.1. Қалалар мен қоныстардың саны, олардың маңызы
І.2. Ерте орта ғасырлық қалалардағы қолөнер және сауда
І.3. Қалалардың архитектурасы
ІІ. Тарау. ХIV-ХVІІІ ғасырлардағы қалалар мен қоныстар
ІІ.1. ХІV-ХVІ ғасырлардағы қалалар мен олардың өмірі
ІІ.2. Соңғы орта ғасырлардағы қалалар мен қоныстар
Қорытынды
Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе
Қалалар саны және қала жұрттарының үлгілері. Жаңа археологиялық
Испиджабқа жақын жерде, одан Шашқа баратын жолдың бойында
І. VІ-ХІІІ ғасырлардағы Қазақстандағы
қалалар мен қоныстар
І.1. Қалалар мен қоныстардың саны, олардың маңызы
Арыстың төменгі ағысында арталығы Отырар қаласында болған Фараб
Қазақстанның оңтүстігіндегі қала жүрттарына құрылымында арқа - ішкі
Алайда Орта Азияға тән қалыптағы Пенджикенттегі археологиялық қазбалар
Осындай сан және сапа бедіілеріне сүйенгенде, Оңтүстік Қазақстандағы
Ал Шу және Талас аңғарларындағы аумақта барлығы 36
«Ұзын дуалды» қалалардың орналасуында қатаң заңдылық бар: Талас
Қалаларды сипаттап топтаған кезде қала орындарының көлемі мен
Арқалар - ішкі қамалдар қаланың міндетті элементі және
Баба-Ата қаласы орнының қамалын қазған кезде мұнда VI-VIII
Ақбешім қаласында 35 га жерді алып жатқан биік
Қамалы биіктігі 16 м және көлемі 110х110 м
Қалалардын шахристандары махалла ларға топтастырылып, үйлер тығыз салынған.
Алайда, археологиялық әдебиетте «махалла» терминінің кеңінен пайдаланылғанына қарамастан,
Бір зерттеушілердің пікірінше, Пенджикент махаллалары тік бұрыш жасап
Оңтүстік Қазақстан қалаларының жұртына кеңінен жүргізілген қазба жұмыстары
Отырар алқабындағы Көк-Мардан қаласының жұртын қазған кезде аршылды.
Құйрықтөбе қаласының орнын қазғанда аршылды. VІІ-ІХ ғасырдың бірінші
Жоспарлануы және салыну сипаты жағынан махалланың Көк-Мардандағы VI-VII
I мыңжылдықтың орта шені Орта Азия мен Қазақстан
Этнографтар жартылай отырықшы және отырықшы қарақалпақтарда әулеттік-рулық топтардың
Отырықшы халықта әулеттік-туыстық топтар айқын аңғарылады. Тәжіктерде олар
Көшпелілер мен жартылай көшпелілерде шағын отбасымен қатар экономикалық
Жетісудың оңтүстік-батысындағы қала жұрттарының шахристанын кеңінен қазу жұмыстары
Қазба жұмыстары Оңтүстік Қазақстанның ертедегі орта гасырлардағы қалалық
Бұл үлгідегі үйлердің сәкілері: екі қабырғада «Г» тәрізді
Әрбір үйде мінәжат орны кезікті. Әдетте ол кіреберіске
Үйлердің көлемі 12 шаршы метрден 45 шаршы метрге
Екінші үлгідегі үйлер - тізбектеле салынған екі бөлмелі.
VII ғасырдың екінші жартысы - VIII ғасырдың алғашқы
Екі бөлмелі үйлер қосымша бөлмесі болуымен сипатталады, ол,
Қазақстанның оңтүстігіндегі ертедегі ортағасырлық тұрғын үй сан ғасырлық
Этнографиялық жағынан осыған ұқсас тұрғын үйлер Памирде сақталған.
Қоныстар әзірше жеткілікті зерттелген жоқ. Жетісуда Құлан өңірінде
Қорғаныс құрылыстары. Әзірше олар да жеткіліксіз зерттелген. Оңтүстік
Зерттеушілердің пікірінше, алдыңғы орта ғасырлардағы замоктар мен қалалардың
Жетісудың оңтүстік-батысындағы Қызылөзен қаласы орнының бекінісі мейлінше ерекше.
Шахристанға батысынан түйісіп жатқан зираттың дуалы «таспалап қалау»
Тараз қаласы да мықты дуалдармен қоршалған. Күйдірілген балшық
Басқа қалалар жұртының қала төңірегіндегі аумақты айналдыра салынған
Қала зираттары. Қалалардың қасында зираттар болған. Бұл кездегі
Қазақстанда мұндай құрылыс тұңғыш рет Арыстың орта ағысындағы
Сондай-ақ құрама белдіктердің лира тәрізді күміс қаптырмалары, тоғалар,
Түркістан маңындағы Шаға қорымынан да осындай жерлеу құрылыстары
Көрхананың өзі, сірә, күмбез сияқты етіп жабылған болса
Көрханалардың біреуінен үш қабат етіп қойылған 25 өліктің
Табылған әсемдік заттар ішінде қола білезік, кішкене көз
Жерлеу құрылыстарының сипаты мен жоспарлануынан, жерлеу ғұрпынан, керамикадан,
Жетісудың оңтүстіқ-батысында Ақбешім, Қызылөзен, Беловодск бекінісі қала қоныстарындағы,
Қызылөзен қала жұртының қалалық зираты қаланың қираған орталығынан
Оба астындағы қабірлердің бірнеше түрі - жерден қазылған
Оба үйінділері VII ғасырдың бас кезінде құрылыс, зороастралық
Қала зиратының қалыптасуындағы келесі кезең лақыттап және үңгіп
Қызылөзен зиратының жоғарғы қабатының мерзімі VIII ғасырдың ортасы
21 көрхана ашылды, олардың әрқайсысы қоршалған. Бұлар саздан
Кіреберісі шығыңқы екі пилонмен көркемделген. Көрхана күмбездер жүйесімен
Талас аңғарында, Тараздағы қалалық зиратта оссуарлық ғұрыптың VI
Тектұрмасты қазған кезде ағаш табыттар мен оссуарийлерге салып
Көрханалардан Күміс сырғалар, гүл табақшалары бар және дөңестелген
Зираттарды қазу жұмыстары қала қауымдарының конфессионалдық өмірінің күрделі
Археологиялық зерттеулер мен материалдар қалалар санының көбейгенін айқын
Деректемелерде тау етегіндегі белдеулерде жаңадан Жумишлагу жөне Манкей
Қалалардың аумағы ұлғаяды. Отырар рабадының көлемі 170 гектарға
Бірінші топқа көлемі 30 гектардан асатын қала жұрттары
Екінші топ ескерткіштерінің көлемі 15 гектардан 30 гектарға
Оңтүстік-Батыс Жетісудағы деректемелерде белгілі болған қалалар саны 26-ға
Қалалардың орталық қираған жұртының көлемі бұрынғы күйінде қалган,
Ертедегі орта ғасырларға арнап жасалған қала жұрттарының типологиясы
Шу аңғарында Баласағұн қаласы жетекші орынға шығып, астана
Солтүстік-Шығыс Жетісуда IX—XIII ғасырдың басында қала мәдениетінің жаңа
Солтүстік-Шығыс Жетісудағы барлық қала жұрттары «төрткүл» аталатын үлгіге
Солтүстік-Шығыс Жетісудың төрткүлдері жөніндегі сан деректерге талдау жасау
Біріншісіне Антоновское, Дүнгене, Шілік; екіншісіне Талғар, Сүмбе, Ақмола
Бірінші топқа көлемі 30 гектардан асатын қалалар енген.
Үшінші топ қалаларының көлемі 10 гектарға да жетпейді.
Бұл кезеңде отырықшы және қала мәдениеті Қазақстанның орталық
Оңтүстік Қазақстанда қала орындары көпшілігіндегі қамалдардың салынуы уақыт
Оксустың, Отырар алқабындағы Бұзықтың қамалдарында, тау етегі өңіріндегі
Қазба жұмыстарының көрсеткеніндей, қала бұрынғысынша қаланың жалпы кұрлысына
Құйрықтөбе қаласы жұртының шығыс бөлігіндегі IX ғасырдың екінші
Құйрықтөбе қаласы жұртынын оңтүстік жағында әрқайсысы 8-10 үйден
Қамалдағы «қыш-құмырашылар махалласы» да сол кезге жатады. Махаллада
Қала махаллаларын, соның ішінде қыш-құмырашылар махалласын зерттеу махаллалардың
Махаллалардың әлеуметтік стратификациясы туралы мәселе қызықтырарлық. Топографиялық байқаулар
Қарастырылып отырған кезеңдегі қала құрылысының құрылымында пайда болған
Бұл кездегі құрылыс элементтерінің қатарына моншалар да қосылады.
Қаланың әскери бекінісі жөнінде бірсыпыра деректер алынды. Аршылған
Басқа кала жұртарында жүргізілген қазба жұмыстары қала бекіністерінің
Оңтүстік-Батыс Жетісуда да қамал құрылысында өзгерістер байқалды. Қызылөзен
Солтүстік-Шығыс Жетісуда Талғар қаласының жұртын қазу жұмыстары оның
Талғар махалласын Құйрықтөбенің уақыты жағынан сәйкес келетін махаллаларымен
Солтүстік Шығыс Жетісу қалаларының бекіністерін зерттеу Талғар дуалының
Жалпы алғанда, IX ғасырдың орта шенінен XIII ғасырдың
ІІ. ХIV-ХVІІІ ғасырлардағы қалалар мен қоныстар
ІІ.1. ХІV-ХVІ ғасырлардағы қалалар мен олардың өмірі
Осының алдындағы кезеңдегі сияқты, Қазақстанның оңтүстік аудандары ХVІ-ХVІІ
Оңтүстік Қазақстан, Орта және Төменгі Сырдария бойындағы қалалар
Бұл аймақ пен оның қалалары көрші халықтармен —
Оңтүстік Қазақстан XIV—XVI ғасырлардың жазбаша деректемелерінде кеңінен таныстырылған
Бұл тарихи-географиялық термин орта ғасырлар деректемелерінде Мауараннахр (Сырдария
Аймақты біріктіріп жатқан негіз Сырдария (сол кездің деректемелері
Ибн Рузбихан осы аймақ пен «қазақтар елінде» болған
Көбінесе саяси оқиғалар (Шыңғысханның, Темірдің, ойраттардың соғыстары) туғызған
Отырар Оңтүстік Қазақстан жерінің ірі сауда-қолөнер орталығы болып
Сауран қорғаныс құрылыстарының тұтас жүйесімен белгілі болды, олардың
Сайрам- жақсы бекітілген бекініс, Қазақстанның онтүстігіндегі, Мауараннахрдан Түркістан
Қаратаудың теріскей беткейіндегі Созақ Дешті Қыпшақтың шығыс бөлігі
Қазақстан тарихында қарастырылып отырған кезең осының алдындағы кезеңмен
Осының алдындағы уақытпен салыстырғанда, деректемелерде айтылатын қалалар саны
Жалпы алғанда, IX-XII ғасырлармен, қала мәдениеті барынша гүлденген
Археологиялық зерттеулердің көрсеткеніндей, XV ғасырдың орта шенінен бастап
XVI-XVII ғасырларда аймақтың саяси және экономикалық өмірінде Сырдарияның
Ясы-Түркістан бүкіл Оңтүстік Қазақстанның астанасы дәрежесіне дейін тез
Қаланың астаналық жағдайын XVI ғасырдың 60-жылдарында теңгелер соғуды
Ибн Рузбихан Ясыны «Түркістан билеушілерінің астанасы (тахт)» деп
Бұрынғысы сияқты, Отырар монғолдарға дейінгі кезде де, момолдар
Рузбихан Сығанақ қаласын «аймақтың солтүстік жағындағы жаннат жердің
VII ғасырдан бастап-ақ белгілі және ІХ-ХІІ ғасырларда Оңтүстік
Түркістаннан онша қашық емес, солтүстік-шығысында 35 шақырым жерде
Қаратаудың солтүстік беткейінде Созақ ірі қала болып қала
Қаратаудың тау шатқалдарында көптеген қыстақтар болғанын Филип Назаров
Қазақстанның соңғы орта ғасырлардағы қалаларының барлығы дерлік соның
Оңтүстік Қазақстанның соңғы орта ғасырлардағы қалаларына көбінесе дөңгелек
Барлық қала жұрттары екі топқа бөлінеді. Бірінші топты
Анықталғанындай жазбаша деректемелердің авторлары парсыша «қала» деген «шаһар»
Қорытынды
Шығыс шығармалары авторларының белгілі бір елді мекендер жөнінде
Түркістанда теңге сарайының жұмыс істегені жоғарыда атап өтілді.
Екінші топтың ескерткіштері-қалашықтар мен қыстақтардың қалдықтары. Бұл қала
Сонымен бірге, жазбаша деректемелердің мағлұматтарына қарағанда, олардың селолық
Қорыта айтқанда Қазақстандағы орта ғасырлық қалалардың маңызы ерекше
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Тарихы І том. Алматы, «Атамұра». 1996 ж.
Қазақстан Тарихы ІІ том. Алматы, «Атамұра». 1998 ж.
Қазақстан Тарихы ІІІ том. Алматы, «Атамұра». 2002 ж.
Волин С.Л. Сведения арабских и персидских иситочников о
Беленицкий А.М., Бентович И.Б., Большаков О.Г. Средневековый город
Кожемяко П.Н. Раннесредневековые города и поселения Чуйской долины.
Байпақов К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
Всеобщая История Архитектура М., 1958, т. І, 121-122
Сухарева О.А. Квартальная община позднефеодального города Бухары, 338-б.
Якубов Ю. Раннесредневековые бытовые очаги из поселения Гардони-Хисор.
Байпақов К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. А., 1972, 65-б.
Кожемяко П.Н. Раннесредневековые города и поселения Чуйской долины.
Байпаков К.М. О локализации позднесредневековых городов Казахстана 1977,
Волин С.Л. Сведения арабских и персидских иситочников о
Беленицкий А.М., Бентович И.Б., Большаков О.Г. Средневековый город
Кожемяко П.Н. Раннесредневековые города и поселения Чуйской долины.
Байпақов К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
Всеобщая История Архитектура М., 1958, т. І, 121-122
Сухарева О.А. Квартальная община позднефеодального города Бухары, 338-б.
Сухарева О.А. Квартальная община позднефеодального города Бухары, 33-б.
Якубов Ю. Раннесредневековые бытовые очаги из поселения Гардони-Хисор.
Байпақов К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. А., 1972, 65-б.
Кожемяко П.Н. Раннесредневековые города и поселения Чуйской долины.
Байпаков К.М. О локализации позднесредневековых городов Казахстана 1977,
41

Ұқсас жұмыстар

Қытай империясының көне астанасы Чаньаннан шыққан алғашқы көпестердің жолдары

Жібек жолындағы қалалар

ҚАЗАҚСТАННЫҢ СОҢҒЫ ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЛАЛАРЫ МЕН ҚОНЫСТАРЫ

Көне ескерткіштер мен сәулет өнерінің мұралары

Қала мәдениеті. Сәулет ескерткіштері

ҰЛЫ ЖІБЕК ЖОЛЫНЫҢ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ СІЛЕМІ

VІ-ХІІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ҚАЛАЛАР МЕН ҚОНЫСТАР. ХIV-ХVІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАНДАҒЫ ОРТА ҒАСЫРЛЫҚ ҚАЛАЛАРДЫҢ ӨСУІ ЖӘНЕ МӘДЕНИЕТІНІҢ ДАМУЫ

Орта ғасырдағы Қазақстан қалалары

Сыр бойының орта ғасырлық қалалары