Өсімдіктің экологиялық топтары

І. Кіріспе
ІІ. Негізгі бөлім
ІІ.1. Биологиялық ырғақтар
ІІ.2. Тіршілік формаларының классификациясы
ІІ.3. Өсімдіктің экологиялық топтары
ІІ.3.1. Өсімдіктің ылғалға байланысты экологиялық топтары
ІІ.3.2.Өсімдіктің субстратқа байланысты экологиялықтоптары
ІІ.3.3.Өсімдіктің жарыққа байланысты экологиялық топтары
ІІ.4. Тіршілік нысандарының эволюциясы
ІІІ. Қорытынды
ІV. Пайдаланылған әдебиеттер
І. Кіріспе
Кез-келген тірі организм өзін айнала қоршаған табиғи ортамен тығыз
Бірақ та организм үшін табиғаттың барлық элементтері белгілі мөлшерде
Экологиялық факторлар дегеніміз – организм үшін қажетті немесе теріс
Факторлар үшін негізгі топқа жіктеледі: абиотикалық, биотикалық жәнеантропикалық.
а) Абиотикалық факторлар дегеніміз – организмдерге әсер ететін бейорганикалық
б) Биотикалық факторлар дегеніміз – тірі организмдердің бір –
в) Антропикалық факторлар дегеніміз – айнала қоршаған ортаға тигізетін
ІІ. НЕГІГІ БӨЛІМ.
ІІ.1. Биологиялық ырғақтар
Биологиялық ырғақ – бұл организмнің тіршілігінде, өсіп-дамуында, ағза
Табиғатына байланысты биоырғақтар: эндогенді – тірі организмнің өзінде кенеттен
1. физиологиялық ырғақтар – жеке жүй
2. экологиялық немесе бейімділік ырғақтар – қоршаған орта кезеңдігіне
Биологиялық ырғақтарды организмнің бейімделушілік қабілеті мен шама критериі ретінде
Тірі табиғаттың өзіндік ерекше қасиеттерінің бірі ондағы өтетін жағдайлардың
Сыртқы (экзогенді) – қоршаған ортадағы өзгерістердің қайталануы және
Сыртқы ырғақтар Жердің өз осінен айналуына қарай Күн мен
Ағзадағы барлық ішкі ырғақтар бір-бірімен байланысты, бір жүйеге кіріктірілген
Фотопериодизм
Фотосинтез (Фото... және синтез) – жоғары сатыдағы жасыл өсімдіктердің,
ІІ.2. Тіршілік формаларының классификациясы.
Тірі ағзалардың, соның ішінде, жан-жануарлар мен өсімдіктердің сыртқы қоршаған
Өсімдіктердің тіршілік формасының классификациясы (Раункиер бойынша).
1. Фанерофиттер - өсімдіктің жер үстіндегі топырақтан жоғарығы бүршіктерінің
2.Хамериттер – топырақ үстінен 20-30 см-ден жоғары бүршіктердің
3.Гемакриптофиттер – топырақ үстіндегі бүршіктердің жаңаруы немесе топырақтың дәл
4. Криптофиттер – топырақтың ішіндегі (геофиттер) немесе су
5.Тероафиттер – жылдың өсуге қолайсыз кезеңінен кейінгі
Жануарлардың тіршілік формаларының классификациясы (сүтқоректілер) (Формозов А.Н. бойынша).
1.Жерүсті формалары.
2.Жерасты (жер қазушылар).
3.Ағашта өмір сүретіндер.
4.Ауада тіршілік етушілер.
5.Суда тіршілік етушілер.
Бұлардан басқа да классификациялары бар.
Биотикалық қатынастар.
Тірі ағзалардың бір – біріне әсер етуші
Биотикалық қатынастардың екі үлкен топтарын бөлуге болады:
1.Түрішілік.
Топтық әсер.
Массалық әсер.
Түрішілік бәсеке.
Бірлестік
Коннибаллизм
Жыртқыш – жәбирленуші түріндегі бірлестік
Паразит – қожа түріндегі қатынастар
ІІ.3. Өсімдіктердің экологиялық топтары
Сыртқы орта тірі организмдерге және олардың бірлестігіне әсер етушілердің
Тіршілік формасы немесе биоморфа (грекше «биос» өмір; «морфе» форма)
ІІ.3.1. Өсімдіктердің ылғалға байланысты
экологиялық топтары
Ылғалға байланысты өсімдіктердің мынадай негізгі топтарын ажыратады: 1.Ксерофиттер (грекше
Гидатофиттер – су өсімдіктері. Бұларға балдырлар, сужапырақ (элодея), валиснерия,
Эпидермасының үстіңгі бетінде кутикуласы болмайды, болғанымен өте жұқа, судың
Су ауаға қарағанда едәуір тығыз, сол себептен өзіне батқан
Гидрофиттер - әдетте су қоймаларының жағалауында өседі (жебежапырақ, қара
Гидрофиттердің барлық мүшелерінде суға батып тұрған бөліктерін оттегімен қамтамасыз
Суға батып тұрған жапырақтары үзыншақ, нәзік таспа тәрізді, жапырақ
Гигрофиттер – ылғалды ормандар, мен өзен аңғарларының батпақты шалғындардың
Мезофиттер – орташа ылғалды ортада тіршілік ететін өсімдіктер. Бұған
Ксерофиттер – ылғал тұрақты немесе уақтылы жетіспейтін ортада өсетін
Ксерофиттердің лептесігі крипта (латышна Crupta – төле) деп аталатын
Склерофиттер құрғақ, қатты келеді, олар су мол болатын
ІІ.3.2. Өсімдіктердің субстратқа байланысты кейбір экологиялық топтары
Өсімдік пен топырақ тығыз қарым-қатынаста болады. Өйткені топырақ -
Эвтрофты өсімдіктердің топырақ құнарлығына талабы өте жоғары (дала, орманды
Олиготрофты (грекше «олигос» - аз, «троф» - қорек) өсімдіктер
Тұздылығы жоғары топырақта өсетін өсімдіктер галофиттер деп аталады (грекше
Сордың бет жағын тұзды су басып жатады. Бұларда көктемде
Өсімдіктердің басым көпшілігі үшін тұздың жоғарғы концентрациясы өте зиян,
ІІ.3.3. Өсімдіктердің жарыққа байланысты
экологиялық топтары
Жарықтан жасыл өсімдіктер үшін физиологиялық мәні зор, олар жарық
Жарық өсімдіктердің сыртқы пішініне ғана емес, ішкі құрылымына да
1) жарық сүйгіш өсімдіктер – гелиофиттер (грекше «гелиос» -
2) көлеңкеге төзімді өсімдіктер жарық мол жерде тіршілік ете
3) көлеңке сүйгіш өсімдіктер – сцифиттер (грекше «циа» -
Жарықтың қарқындылығы, сол сияқты жарықтың ұзақтығы экватордан полюске қарай,
1) ұзақ күн өсімдіктері (солтүстік ендіктері мен биік тау
2) қысқа күн өсімдіктері. Бұған тропика және субтропика табиғат
ІІ.4. Тіршілік нысандарының эволюциясы
Химиялық эволюция ерте кезеңдерінде-ақ түрлі өзгерістерге ұшырап алдымен биохимиялық,
Биохимиялық эволюция теориясын төмендегі схема бойынша беруге болады. Коацерваттар
Ядросыз клетканың (прокариоттардың) эволюциясы 1 млрд тан астам жылға
Келесі кезеңде (шамамен бұдан 2 млрд. жыл бұрын) клеткада
Шамамен 1 млрд пен 2 млрд жыл арасында биологиялық
1 млрд жыл бұрын алғашқы көп клеткалы организмдер пайда
Олар: 1) клетка құрылысы мен өсуге қабілеті; 2)
Патшалыққа бір ғана белгісі бойынша емес, бірнеше ерекшеліктері бойынша
1 млрд жыл бұрын көп клеткалы өсімдіктердің пайда болуы
Бұл кезең шамамен 400 млн жылға созылды да, бұдан
Органикалық дүние эволюциясының осы кезеңінде атмосферада фотосинтездің негізгі компоненттері
Жануарлар дүниесінің дамуы барысында жануарлар организмдерінің органдары олардың атқаратын
Бұдан 65 млн жыл бұрын Жерге диаметрі 9 км
ХVІІІ-Х1Х ғасырларда ғалымдар өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің систематикасын жасау
Қазіргі кезде Жер бетінде өсімдіктердің 500 000 мыңдай, жануарлардың
Тіршілік формаларының дамуындағы оқиғалар мен негізгі даталардың геологиялық шкаласы
Стратиграфикалық және хронологиялық бөлімдер, радиометриялық даталар Тірі организмдердің
эволюциясындағы
Негізгі оқиғалар
Эралар Кезең Дәуір
Кайназой, 65 млн жыл Төрттік, 2.5 млн жыл Голоцен
Үштік, 65-2.5 млн жыл Плиоцен
6-2.5 млн жыл
Миоцен 22-6 млн жыл 14 млн жыл бұрынғы қарапайым
Олигоцен 36-22 млн жыл Злактар, шөпқоректі сүтқоректілер
Эоцен 58-36 млн жыл Қарапайым жылқылар
Палеоцен 65-58 млн жыл Сүт қоректі тышқан тәрізді жануарлар
Мезозой,
255-65 млн жыл Бор 145-65 млн жыл Бөлімдер мен
Юра 210-145 млн жыл
Динозаврлардың жаппай көбеюі. 167 млн жыл бұрын алғашқы ұшқыш
150 млн жыл бұрын алғашқы сүт қоректілер
Триас 255-210 млн жыл
Қылқан жапырақтылар, цикадалар, динозаврлар
Палеозой Перм 280-255 млн жыл Динозаврлар: сүт
Бауырымен жорғалаушылар.
Таскөмір 360-280 млн жыл Ормандар, насекомдар, амфибиялар,
Бауырымен жорғалаушылар.
Девон 415-360 млн жыл Жануарлардың құрлыққа шығуы
Силур 465-415 млн жыл Өсімдіктердің құрлыққа шығуы,
Ордовик 520-465 млн жыл Хордалы жануарларда скелеттің
Кембрий 580-520 млн жыл Түрлі теңіз омыртқасыз
дары
Докембрий, магмалық және метаморфоздық жыныстар; бөлімдері мен кезеңдері жоқ
лар мен өсімдіктерге бөлінуі: қарапайым теңіз
жануарлары, жасыл балдырлар.
2000 млн жыл Эукариоттар –ядролы бір клеткалы организмдер
3300 млн жыл
Балдырлар
4500 млн жыл Тіршіліктің пайда болуы: аминқышқылдары,белок молекулалары, коацерват
тар, прокариоттар.
4700 млн жыл Жердің түзілуі, салмағына
Байланысты заттардың түрлі агрегат күйлеріне дифференциациялануы.
ІІІ. Қорытынды.
Қорыта келе, айтарымыз кез-келген тірі организм өзін айнала қоршаған
а) эпифеттер – топырақтар тамыры болмайтын ағаштарға асылып шырмалып
б) Фанерофиттер – жер бетінде өсетін барлық ағаштар, бұталар
в) Хамефиттер - өркендері жер бетіне өсетін шөптесін жылдық
г) Гемикриптофиттер – жер бетіндегі өркендері қыста үсіп қалатын,
д) Криптофиттер немесе геофиттер – топырақтың терең қабатында тамыр
е) Терофиттер – жер асты, жер үсті мүшелері тегіс
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Горелов А.А. Концепции современного естествознания. Москва: Центр, 1997, 208
Концепции современного естествознания: Учебник для вузов, Под ред. проф.
Мукашев З.А. Концепции современного естествознания: курс лекций. Алматы: ВШП
Потеев М.И. Концепции современного естествознания – СПб.: изд-во «Питер
Рузавин Г.И. Концепции современного естествознания: Учебник для вузов. –
Алексеев В.П., Першиц А.И. История первобытного общества. М.: Высш
Андреев И.Л. Происхождение человека и общества. – М.: Мысль,
Будыко М.И., Голицын Г.С., Израэль Ю.А. Глобальные климатические катастрофы.-М.:
Ағелеуов Е., Дөненбаева К., Агитова К., Иманкулова С. Ботаника.
Әметов Ә.Ә. Ботаника. Алматы, 2000.
Мухитдинов Н.М., Бегенов А.Б., Айдосова С.С. Өсімдіктер морфологиясы мен
Мәкенова М. Ботаника курсының практикумы. Алматы, 2000.
Сыбанбеков К.Ж., Игісінова Ж.Т., Шәріпханова А.С. Өсімдіктер анатомиясы. ШҚМУ,

Ұқсас жұмыстар

Тіршілік формалар туралы ғылым

Шардара су қоймасының маңызы

Өсімдіктердің тіршілік формаларының жүйесі

Экожүйелердің біртұтастығы және орнықтылығы туралы

Жобадан күтілетін нәтижелер

Темекі өсімдігін модель есебінде IN VITRO және IN VIVO микроэлементтерді жағдайында өсіргенде қолдану технологиясы және оның экологиялық маңызы

Сезімтал өсімдіктер

Ауыл шаруашылық химикаттарының топырақ микрофаунасына экологиялық әсері

Өсімдік ауруларының жіктелуі