Негізгі құралдардың тозуы және амортизациясы
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 6
1. "ТЕРБЕНБЕС" ЖШС ҰЖЫМЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ 9
1.1 "Тербенбес" ЖШС- тің ұйымдастырылуының құрылымы 9
1.2 "Тербенбес" ЖШС ұжымының есеп саясаты 14
1.3 Темір жол жүйесінің негізгі даму бағыты 21
2. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР "ТЕРБЕНБЕС" ЖШС – ТЕГІ
2.1 Негізгі құралдарды жіктеу және бағалау 28
2.2 Негізгі құралдар есебін ұйымдастыру және түгендеу 37
2.3 Негізгі құралдардың тозуы және амортизациясы 47
2.4 Негізгі құралдар есебін жүргізуде ХҚЕС – ын қолдану
3.НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢДЫҢ АУДИТІ 63
3.1 Қазақстанда аудиттің қалыптасуы мен дамуы 63
3.2 Негізгі құралдардың аудиті 68
3.3 Негізгі құралдарды талдау 75
ҚОРЫТЫНДЫ 78
Қолданылған әдебиеттер тізімі 79
КІРІСПЕ
Менің дипломдық жұмысымның тақырыбы "Темір жол құрлым бөліміндегі негізгі
Сонымен қатар бұл кәсіпорында негізгі құралдар есебі БЕС –
Шаруашылық субектісі қолданыстағы заңдарға сәйкес өзіне тиесілі үйлерді, ғимараттарды,
Қазіргі нормативті актілер мен кәсіпорын есеп саясатына сәйкес кәсіпорындар
ЖШС "Тербенбес" – те негізгі құралдарды бағалаудың орташа құн
Дипломдық жұмысымның мәні - темір жол құрлым бөліміндегі
Мақсатына келер болсақ – негізгі құралдарға жалпы сипаттама беріп,
Дипломдық жұмысымның бірінші тарауында ЖШС "Тербенбес" ұжымының құрлымы мен
Екінші тарауына келер болсақ, ол "Негізгі құралдар есебін ұйымдастыру
Неізгі критерилер бойынша ХҚЕС бойынша негізгі құралдардың амортизациясы бөлігінде
Үшінші тарауы "Негізгі қорлардың аудиті". Бұл тарауда Қазақстандағы аудиттің
1. "ТЕРБЕНБЕС" ЖШС ҰЖЫМЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
1.1 "Тербенбес" ЖШС- тің ұйымдастырылуының құрылымы
Оңтүстік – Батыс Қазақстан темір жолының құрылысы 1900 жылдың
Теміржол құрлысымен бірге станциялар мен шеберханалар салына бастады. Қандыағаш,
1989 жылы Сексеуіл депосында айына 2 тепловоз жоспарланып, үлкен
қайта құрылымдау және оңтайландыру процестері жүргізілуде. 2000 жылдың
С.Т. Дүйсеновтың 2004 жылы 26 ақпандағы №77 бұйрығымен жабылуына
Серіктестік осы уақыттағы 2ТЭ10М, 2ТЭ10У, ТЭМ-2 сериялы жолаушылар және
Заңды мәртебесі:
"Локомотив" акционерлік қоғамы "Акционерлік қоғамдар туралы "Қазақстан Республикасының Заңына
Қоғам Қазақстан Республикасының әділет органдарында мемлекеттік тіркелген сәттен бастап
Қоғамның дербес балансы, банктік, соның ішінде валюталық шоттары, толық
Қоғам қызметінің мақсаттары:
1)тасымалдаушылардың магистральдық және маневрлік қозғалыста
2) магистральдық темір жол желісі операторының маневрлік қозғалыстағы қажеттілігін
3) поездар қозғалысының қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
4) локомотивтерді айналым иіндерін оңтайландыру;
5) отын – энергетикалық ресурстарға және локомотивтерді күтіп ұстауға
6) басқару жүйесін толық ақпараттандыруға және автоматтандыруға көшу;
7) кадрлар қажеттілігін қамтамасыз ету және барлық тартым түрлеріне
8) материалдық – техникалық базаны жоспарлы және кешенді дамыту;
9) құрлыстарды құрылғылар мен техникалық құралдарды жарамды күйде ұстау;
10) жылжымалы тартым құрамының жұмылдыру дайындығын қамтамасыз ету, құпия
11)пайда табу болып табылады.
Көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін қоғам мынадай қызмет түрлерін
жылжымалы тартым құрамының қызметтерін көрсету;
поездық және маневрлік жұмыста қозғалыс қауіпсіздігін қамтамасыз ету;
олардың жұмысының үздіксіз ұзақтығы нормаларының орындалуынын ескере отырып, локомотив
локомотивтердің жабдықтауда және ТО-2 техникалық тексеріп қарауда тұру нормаларын
локомотивтердің жұмысын техникалық ұйымдастыру;
локомотивтерді күрделі жөндеуді жүргізетін және техникалық қызмет көрсететін ұйымдармен
табиғат қорғау қызметі, жарақтандырудың алдын – алу, еңбек жағдайларын
жаңа тартым түрлерін, ғылым мен техника жетістіктерінің негізінде әзірленген
локомотив паркін басқарудың автоматтандырылған жүйесін енгізу, электрондық паспорт негізінде
маркетингтік қызмет;
ақпараттық қызметтер көрсету;
сыртқы экономикалық қызмет;
Қазақстан Республикасының заңнамасында тыйым салынбаған өзге де қызметтер.
Қоғамның құқықтары мен міндеттері:
Қоғам ҚР заңнамасында көзделген барлық құқықтарды иеленеді және міндеттерді
Қоғам өз Акционерлерінің мүлкінен оқшауланған мүлікке иелік етеді және
Акционерлер Қоғамның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және қоғамның
Қоғам мемлекеттің міндеттемелері бойынша жауап бермейді, сол сияқты мемлекет
Қоғам өз атынан мәмілелер жасай алады, мүліктік және жеке
Қоғам күзет құжаттарын, технологияларды, "НОУ-ХАУ" және басқа ақпараттарды иелену
Қоғам құнды қағаздарды шығара және оларды тарата алады, мемлекеттік
Қоғам ҚР және шетелде өзінің филиалдары мен өкілдіктерін құра
Қоғам филиалдардың және өкілдіктердің қоғам тағайындайтын лауазымдар номенклатурасын, сондай
Қоғам өндірістік қызметті жоспарлаумен, қызметкерлердің еңбегіне төлем жасаумен, материалдық
Қоғам сондай – ақ ҚР заңнамасында және жарғыда көзделген
Қоғам жүк және жолаушылар тасымалдарының жоспарларын әзірлеуге және
Қоғам жолаушылар және жүк поездарының қозғалыс графигін дайындауға және
Қоғам локомотив паркін тиімді пайдалану, локомотив пен локомотив бригадаларын
1.2 "Тербенбес" ЖШС ұжымының есеп саясаты
ЖШС "Тербенбестің" есеп саясаты ҚР "Бухгалтерлік есеп және қаржылық
Негізгі құралдардың есебі. Негізгі құралдар есебі БЕС №6 "Негізгі
Ішкі ведмоствалық типтік формалар:
№6 нысандағы "НҚ есебінің түгендеу карточкасы".
№10 нысандағы "НҚ есебі бойынша инвентарлық карточкалардың описі".
№12 нысандағы "НҚ қозғалысы есебінің карточкасы".
№12а нысанындағы "Жалға алынған НҚ есебінің карточкасы".
№13 нысанындағы "НҚ түгендеу тізімдемесі".
Негізгі құралдар қозғалысының есебі жүргізіледі:
№1 нысанындағы "НҚ есептен шығару актісі".
№2 нысандағы "Модернизацияланған, рекострукцияланған, жөнделген объектілерді қабылдау - өткізу
№3 нысанындағы "НҚ есептен шығару актісі".
№4 нысандағы "Автокөліктік құралдарды есептен шығару актісі".
Негізгі құралдар әр шоттың бөлімшелерінде есептелінеді. №12 НҚ бөлімшесінің
ЖШС "Тербенбесте" мақсатты бағыттауларына және қызметтеріне байланысты НҚ келесі
Жер.
Ғимарат.
Құрылыс.
Машина және құралдар.
Көлік құралдары.
Құрылғылар.
Өндірістік инвентарь.
Шаруашылық инвентарь.
Жұмыстық және өнімдік малдар.
10) Көпжылдық өсімдіктер.
11) Басқа да негігі құралдар.
12) Аяқталмаған капиталдық құрылыс.
Құрылымдық бөлімдер және филиалдар Директорлар кеңесінің келісімінсіз жер учаскелерін,
Негізгі құралдардың алғашқы құнының есептелуі мынадай жағдайларда ескеріледі:
БЕС №6 "НҚ есебі" бөлімінде қарастырылған, есеп беру тәртібінде
Алғашқы бағалаудың нормалық көрсеткіштері, НҚ пайдалылық мерзімінің ұзару және
НҚ аналитикалық есебімен филиалдар мынандай жағдайда қамтамасыз етеді:
НҚ қозғалысы және қолма – қолдығы.
Өндірістік және өндірістік емес бағыттардағы негізгі құралдар қозғалысы және
НҚ амортизациясын есептеу және осы соманы шығындар шотына көшіру.
НҚ тозу қозғалысы.
НҚ жөндеу түрі бойынша шығындар.
НҚ шығарылуы келесі жағдайда көрсетіледі:
НҚ тарату.
НҚ өткізу.
НҚ ақысыз беру.
НҚ жетіспеушіліктері.
Табиғи апаттар,сәтсіз жағдайлар.
ЖШС "Тербенбес " басқаруы бойынша НҚ түгелдеу жылына бір
НҚ амортизациясын есептеу (автокөліктерден басқасы) бухгалтерлік есепте тура жолмен
Капиталды жөндеу және қызмет етуші объектіні техникалық жарақтандыру, модернизациялау,
Негізгі құралдар №6 нысанда объект сипаттамасының өзгеруі көрсетіледі, бұл
Материалдық емес активтер – бұл ақша қаражаттарына жатпайтын активтер,
Материалдық емес активтердің есебі ведомость аралық типтік бланкаларында
№1 нысанындағы "Материалдық емес активтерді қабылдау тапсыру актісі".
№2 нысанындағы "Материалдық емес активтер есбінің түгендеу карточкасы".
Материалдық емес активтерді түгендеу жылына бір рет жылдық қаржылық
Әлеуметтік саладағы шығындар есебін есептеуде 940 "Әлеуметті сала" шоты
Таурлы-материалдық қорлар болып мыны активтер табылады:
шикізат қорлары, материалдар, сатып алынған жартылай фабрикаттар, құрылымдар мен
қызметтер мен жұмыстарды орындауда аяқталмаған өндіріс.
ЖШС "Тербенбес"-тің қызметіне кіретін дайын тауарларды, өнімдерді сату.
Тауарлық-материалдық аналитикалық есебін ТМҚ атауымен есеп беруші тұлға жүргізеді.
1.3 Темір жол жүйесінің негізгі даму бағыты
Транзиттік тасымалдаудың жоғары эконмикалық тартымдылығын ескере отырып экспорт –
Темір жол жүйесін пайдалану жағдайын жетілдірудегі негізгі бағыт, Алматы
Келешектегі темір жол жүйесінің даму жоспарлары:
Шұбаркөл – Арқалық (Жезқазған өндірістік аймақтарындағы жүкті экспортқа шығару
Жезқазған – Қызылорда немесе Жезқазған – Сексеуіл (Солтүстік және
Сексеуіл – Бейнеу (Орталық, Оңтүстік және Шығыс Қазақстан аймақтарына
Бұл жүйелер транспорттық қамтамасыз ету дәрежесінің жалпы жоғарлауымен қатар
Инвестициялық тартымдылығы және шетел валютасының көлемі жағынан ҚР ТМД
Батыс аймақтағы темір жол ұзындығы 3892 км құрайды. 1014
Алтынсарин – Хромтау темір жол жүйесін пайдалану, Құрық –
Біріккен локомотив шаруашылығы 1997 жылы Қазақстандағы үш темір жол
Локомотив шаруашылығында 27 негізгі локомотив депосы, 21 айналым депосы,
Теміржолдағы локомотив шаруашылығы бірнеше қызмет түрлерін атқарады.
Локомотив бригадтарының локомотивтерді маневрлік жөндеу жұмыстары, поезд қозғалысын ұйымдастырушылар
Локомотив депосының арнаулы цехтардағы локомотивтерді жөндеу жағдайындағы техникалық байқау
Локомотивтерді құммен, дизель отынымен, май және басқа да
Локомотив депосының ірі цехтарда орындалатын локомотивті жөндеу жұмысы. Бұл
Локомотив парктерін жаңарту келесі жолдармен жүргізіледі:
а) жаңа локомотивтерді пайдалану;
б) локомотив модернизациясы;
в) алғашқы ресурстарды қалпына келтіруде жұмыстың мерзімін ұзарту;
г) локомотивтерді қалпына келтіру.
Бұлардың әр қайсысы өз ерекшеліктеріне ие, осыған байланысты әр
Локомотивтерді пайдаланудың тәуелділік және алмасымдық жоспары:
станция жолдар торабының аралығында бірдей локомотивтерді алмастыру;
техникалық қызмет көрсетуді қамтамасыз ету үшін локомотивтерді деполарға қайтару;
поездар қозғалысының жоғарылауы кезіндегі резервтерді пайдалану үшін локомотивтерді кірістіру
Локомотивтерді пайдалануды поезд диспетчерлері басқарады. Олардың қызмет ету аймағы
Олардың негізгі мәселелері:
локомотив парктерін пайдалануды бақылау;
ТО-2, ТО-3 және ағымдық жөндеулерді бақылау;
локомотив бригадтарының демалыс және жұмыс уақыттарын бақылауды қамтамасыз ету
локомотивтердің шынайы жұмыстарының есебі;
қозғалыс кезінде локомотив бригадтарына техникалық көмек көрсету;
аймақтар бойынша поездарды өткізу жағдайын локомотив бригадтарына хабарлау.
Локомотив жұмысының бастауы болып екі жақта да белгіленген диспечер
Жұмыс қортындысына сәйкес 2003 жылы АҚ "ҰК "ҚТЖ" жүк
ҚР 14 облысқа бөлінген. Облыс орталықтары Астана және өз
Защита – Чарск темір жол жүйесінің салынуының басталуы Защита
2. НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАР "ТЕРБЕНБЕС" ЖШС – ТЕГІ
2.1 Негізгі құралдарды жіктеу және бағалау
Негізгі құралдар есебі Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп жөніндегі 13.11.96
мойындау кезеңі;
қызмет ету мерзімі;
амортизация есептеу әдісі;
кезеңдегі күрделі салым;
бағалау әдісі.
Кез келген өндіріс өз қызметіне құрал – жабдықтарын тартса
Негізгі құралдар материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес (әлеуметтік)
Кәсіпорында негізгі құрарлардың есебі №6 БЕС сәйкес ұйымдастырылады. Осы
Өндірістік емес негізгі құрал – жабдықтар – тұтынуға арналған
Иелігіне қарай негізгі құралдар меншікті және жалға алынған болып
Пайдалану сипатына қарай негізгі құралдар жұмыс істеп тұрған, істемей
Келтірілген негізгі құралдардың әрқайсысының құрамына енетіндер:
● жер – субъект меншігіне сатып алынған жердің көлемі
● үйлер – халыққа еңбек етуге, тұруға, әлеуметтік –
● ғимараттар- еңбек заттарын өзгертуге қатысы жоқ белгілі бір
● өткізгіш тетіктер (қондырғылар)- электр, жылу немесе механикалық энергияны
● машиналар мен жабдықтар – күш беретін машиналар және
● күш беретін машиналар және жабдықтар – жылу және
● жұмыс машиналары мен жабдықтар – еңбек өнімдерін
● өлшеу және реттеу приборлары, қондырғылар және лабораториялық жабдықтар
есептеу техникасы – процестерді жылдамдату және автоматтандыруға арналған машиналар,
● басқадай машиналар мен жабдықтар – машиналар, аппараттар және
● көлік құралдары – адамдар мен жүктерді тасымалдауға арналған
● құрал – сайман – қол еңбегінің механикаландырылған немесе
● өндірістік мүлік және соған жататын заттар - өндірістік
● шаруашылық мүлік – кеңсе және шаруашылық мекемелерінің заттары
жұмысқа пайдаланылатын және өнім беретін мал – ат, өгіз,
● көп жылдық өсімдіктер – қолдан егілген, көп жылдық
● жерді жақсартуға байланысты күрделі шығындар (ғимаратсыз) – ауыл
басқа да негізгі құралдар – кітапхана қорлары, спорт мүлкі
Негізгі құрал – жабдықтардың бастапқы, ағымды, баланстық, сату, жою,
Бастапқы (тарихи) құны – негізгі құралды сатып алуға немесе
Негізгі құралдардың бастапқы құны мынадай жолмен анықталады:
Жер учаскелері бойынша меншік немесе тұрақты пайдалану құқығы –
Құрастыруды және орналастыруды қажет ететін немесе қажет етпейтін сатып
Үйлер мен ғимараттарды шаруашылық әдіспен салу кезінде: құрылыс материалдары,
Жерді, үйлерді немесе ғимараттарды біртұтас мүлік ретінде иеленген кезде
Мердігерлік әдіспен тұрғызылған үйлер мен ғимараттар бойынша – объектіні
құрылтайшылардың жарғылық капиталына салынған негізгі құралдар - өздерінің келісілген
субъектінің өзі дайындаған немесе төлем арқылы сатып алынған негізгі
тегін алынған негізгі құралдардың объектілері бойынша – құжаттарда көрсетілген
айырбас операциясы нәтижесінде алынған объектілердің – бастапқы құны негізгі
жас малдарды негізгі табынға аударған кезде – малдарды өсірудің
негізгі табынды қалыптастыру үшін алынған ересек малдар бойынша –
жас өсімдіктер бойынша - өсімдіктерді еккен сәттен пайдалануға бергенге
толық төленген және ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар
жерді жақсартуға жұмсалған күрделі шығындар бойынша – жүргізілген жұмыс
Негізгі құралдардың бастапқы құны өзгертілуі мүмкін; қосымша салынған күрделі
Ағымдағы құн – бұл негізгі құралдардың белгілі бір мерзімдегі
Баланстық құн – бұл бухгалтерлік есепте және қаржылық есеп
Сату (өткізу) құны – бірін – бірі жақсы білетін
Жою құны – тиімді қызмет ету мерзімі біткен негізгі
Амортизацияланған құн – негізгі құралдардың бастапқы және болжанған жою
пайдалы кезең қызметі – бұл кезең ішінде негізгі құралдары
нормативтік қызмет кезеңі – бұл кезең ішінде белгіленгін нормаға
Негізгі құралдардың есебі "Негізгі құралдар" бөлімшесінің мынадай мүліктік активтік
Сонымен бірге, 2416 – шы "Аяқталмаған құрылыс" шотында аяқталмаған
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі: негізгі құралдардың келіп түсуін, кәсіпорын
2.2 Негізгі құралдар есебін ұйымдастыру және түгендеу
Негізгі құралдар негізінен өндірістік ғимараттарды және тұрғын үйлерді,
Негізгі құралдарды қабылдау – тапсыру(орын ауыстыру) актісі негізгі құралдар
Негізгі құралдарды қабылдауды рәсімдеу кезінде субъект жетекшісінің өкімімен тағайындалған
Алыс – беріс (орын ауыстыру) актісінде, міндетті реквизиттермен қоса,
Негізгі құралдардың кәсіпорын ішіндегі орын ауыстыруын рәсімдеу үшін актіні
Бұл мүліктерді бір ғана карточкада есепке алуға рұқсат етіледі.
"Объектінің қысқаша жеке сипаттамасы " бөлімінде негізгі объектінің тек
Егер де объектінің сандық та сапалық та көрсеткіштері айтарлықтай
Ай ішінде "Түскендері", "Есептен шыққандары" және "Ішкі орын
Субъектінің материалдық жауапты адамын бекітілген негізгі құралдардың барлығы бөлімдер
Шаруашылық субъектісі қолданыстағы заңдарға сәйкес өзіне тиесілі үйлерді, ғимараттарды,
Тарату толық немесе ішінара болады. Ғимараттар, жабдықтар және басқа
Бас инженер немесе субъект басшысының орынбасары;
Бас бухгалтер немесе оның орынбасары;
Негізгі құралдар үшін жауапкершілік артылған материалды жауапты тұлға;
Меншік иесінің немесе өкілетті мемлекеттік органның өкілі;
МАИ өкілі (көлік құралдарын есептен шығарғанда) бар тұрақты қызмет
Негізгі құралдар жекелеген түрлерін баланыстан есептен шығарғанда комиссияға: механиктер,
Бұл комиссиялар:
Есептен шығарылатын объектіге тікелей бақылау жүргізеді және оны қалпына
Объектіні есептен шығарудың нақты себептерін анықтайды (тозу, қайта құру,
Негізгі құралдар пайдаланудан ерте шығып қалуына кінәлі адамдарды анықтайды
Есептен шығарылатын объектінің жекелеген тетіктерін, бөлшектерін, материалдарын пайдалану мүмкіндігін
Есептен шығарылғанның пайдалануға жарамды тетіктерін, бөлшектерін, түрлі түсті және
Негізгі құралдар объектілерін есептен шығаруды НҚ №3 нысанындағы "НҚ
НҚ №3 және НҚ №4 нысандарындағы актілерде жасалған немесе
№24 "Бухгалтерлік қызметті ұйымдастыру" бухгалтерлік есеп стандартына сәйкес түгендеу
Есепте тіркелмеген объектілерді қоса алғанда, негізгі құралдардың нақты қолда
Нақты қолда барын бухгалтерлік есеп деректерімен салыстыру арқылы негізгі
Жиынтығы бұзылған және күйреудің, тозудың және басқа себептердің салдарынан
Негізгі құралдар артық немесе пайдаланылмайтын объектілер қайтадан бөлінуге немесе
Машиналарды, механизмдерді, жабдықтарды, көлік құралдарын және негізгі құралдардың басқа
Есепті жылдағы түгендеудің санын, оларды жүргізу күндерін, олардың әрқайсысында
Түгелдеуді:
жылдық бухгалтерлік есептемені жасамас бұрын, бірақ есепті жылдың бірінші
кәсіпорын мүлкін жалға бергенде, өтемін төлеп алғанда, сатқанда, шаруашылық
Инвентарлық карточкалардың, инвентарлық тізімдердің бар – жоғын, техникалық құжаттардың
Бухгалтерлік есептің тіркелімдерінде немесе техникалық құжаттамада ауытқу және жаңылыс
Егер комиссия күрделі сипаттағы өндірістік жұмыстардың немесе құрылыстар мен
Негізгі құралдардың жетіспеушілік немесе артықшылық фактілері белгілі болған кезде
Түгелдеу комиссиясы отырысының хаттамасын шаруашылық субъектісінің басшысы түгендеу аяқталғаннан
Ескерілмегені белгілі болған негізгі құралдар объектілерінің құны:
а) тозу сомасына (негізгі құралдар объектісінің техникалық күйіне қарай
ә) баланыстық құнына Дт 2412-2415 Кт 6160 негізгі құралдар
б) бұрын есептелген тозудың сомасына (бухгалтерлік есептің деректері бойынша)
в) баланстық құнына Дт 1280/ кемшілік және жоғалту Кт
г)егер кінәлы адам анықталмаса немесе сот өтеп беруден бас
Егер кінәлі адам анықталса немесе сот шешімі бойынша кінәлі
а) НҚ баланстық құнына Дт 1250 / материалдық залалды
есеп айырысу Кт 1280/ кемшілік және жоғалту – 35,0;
ә) жетіспейтін НҚ объектілерінің нарықтық және баланыстық құндарының
б) кемшілікті өтеу шамасына қарай Дт 1010, 3350 Кт
в) сонымен бірге Дт 3520 Кт 6160.
Негізгі құралдар өзінің негізгі мақсатына сай мүліктік түгелдеу тізімдеріне
Негізгі құралдардың мүліктік объектілеріне берілген реттік сандары ешқашан өзгермеуі
Өз меншігіндегі негізгі құралдарды мүліктік түгелдеу кезінде жалға немесе
2.3 Негізгі құралдардың тозуы және амортизациясы
Негізгі құрал өндіріс процесіне қатысумен, жылдар мерзімінің әсерімен, табиғат
Негізгі құралдардың сапалық (моралдық) тозуы техникалық прогреске, өндіріс әдістерін
Негізгі құралдардың сапалық (морлльдық) тозуын мынадай факторлар арқылы анықтайды:
Моралдық тозудың әсері нәтижесінде табиғи тозу мерзімі келгенге дейін
Негізгі құралдардың тозуын есептеу үшін №13 "Негізгі құралдардың тозуы"
Кесте 1.
Амортизацияны есептеу кезіндегі шоттар корреспонденциясы
№ Шаруашылық операциялардың мазмұны Сомасы,
теңге Шоттар корреспонденциясы
дебет кредит
1. Қолданыстағы негізгі құралдар бойынша есептелген амортизациясы:
негізгі өндіріс цехтарында пайдаланылған негізгі құралдардың амортизациясы (техникалық –
көмекші өндіріс бойынша
540000
197000
8030
8030
2421,2425
2421,2425
2. Негізгі құралдар бойынша есептелген амортизациясы:
а) жалпы өндіріс цехтарында есептелген амортизациясы
398000
8030
2421,2425
б) басқару - әкімшілігіндегі объектілерінде есептелген амортизациясы
293000
7210
2421,2425
в) әлеуметтік аясындағы
170000
2421,2425
г) өнімді сату бөліміндегі есептелген амортизациясы
160000
7110
2421,2425
д) тау-кен өндірісіндегі маусымдық дайындық жұмыстарында пайдаланылған объектілеріне есептелген
80000
1623
2421,2425
Жиыны
1838000
Х
Х
Ұзақ мерзімге жалға алынған негізгі құралдар бойынша негізгі құралдар
Сатып алу құнын төлегеннен кейін ұзақ мерзімге жалға алынған
Негізгі құралдардың амортизациясын есептеудің әр түрлі әдістері бар. Шаруашылық
құнын бірқалыпты (түзу сызықты)жолмен есептен шығару;
құнын орындалған жұмыстың көлеміне пропорционалды (немесе пара – пар)
жедел есептен шығару;
қалдығын азайту жолымен есептен шығару;
құнын сандардың жиынтығы бойынша (кумулятивтік әдіс) есептен шығару.
Негізгі құралдардың түрлері бойынша амортизацияны есептеудің әрқилы әдістері пайдаланылады.
Негізгі құралдардың құны бойынша амортизацияны бірқалыпты есептеу әдісі, яғни
Бұл тәсілде амортизациялық соманы аудару үшін:
қызмет етудің пайдалы мерзімі. Бұл кезде пайдалануға берілген объектінің
Қазақстан Республикасының салық заңдылықтарының белгіленген амортизациялық нормасының шегінде. Шаруашылық
Негізгі құралдардың амортизациясының бірқалыпты әдісі мына формула бойынша есептелінеді.
Бастапқы құны – Жойылу құны
Пайдалану мерзімі
100000-10000/5 жыл = 18000тг.
Осыған сәйкес ай сайынғы амортизация сомасы 150 мың теңгеге
Негізгі құралдардың амортизациясын бірқалыпты әдіс бойынша есептеу кезінде бастапқы
Кесте 2.
Негізгі құралдардың амортизациясын бірқалыпты әдіс бойынша есептеу
Мерзімі Бастапқы құны Амортизацияның жылдық сомасы Жинақталған тозу сомасы
Сатып алынған мерзімі:
1-ші жылдың
аяғында
100 000
18 000
18 000
82 000
2-ші жылдың аяғында
100 000
18 000
36 000
64 000
3-ші жылдың аяғында
100 000
18 000
54 000
46 000
4-ші жылдың аяғында
100 000
18 000
72 000
28 000
5-ші жылдың аяғында
100 000
18 000
90 000
10 000
Амортизацияны орындалған жұмыстардың көлеміне пропорционалды түрде есептеу әдісі негізгі
Бастапқы құн – жойылу құны
Орындалатын жұмыстың болжамды мөлшері
(100000 – 10000)/900000км =0,10 тг.
Егер пайдаланудың бірінші жылында автокөлік 200 000 шақырым жол
Кесте 3.
Негізгі құралдардың амортизациясын өндірістік тәсіл бойынша есептеу
Мерзімі
Бастап қы құны
Екі еселенген амортизацияның жылдық сомасы Жинақтал ған жылдық амортизация
Сатып алынған мерзімі:
1-жылдың аяғында
2- жылдың аяғында
3- жылдың аяғында
4- жылдың аяғында
5- жылдың аяғында
100 000
100 000
100 000
100 000
100 000
40%*100000=4000040%*60000=24000
40%*36000=14400
40%*21600=8640
2960
40000
64000
78400
87040
90000
3333
5333
6533
7253
7500
Бұл кестеде жылдық амортизация сомасы мен орындалған жұмыстың өндіріс
Амортизацияны есептеудің жеделдетілген әдістері өндірістік мақсатта пайдаланылатын негізгі құралдардың
Дегенмен де, теоретиктер, оның екі түрін ұсынады:
а) Кумулятивтік әдісі
б) Азайып отыратын қалдық әдісі.
Кумулятивтік әдіс – латын тілінен аударғанда - өсу, жиналу
Жыл сайынғы амортизациялау нормасы: бөлімінде жылдар санының қосындысы, ал
Төменде негізгі құралдардың тозуын кумулятивтік әдісі бойынша есептеу жолы
Кесте 4.
Негізгі құралдардың амортизациясын кумулятивтік әдіс бойынша есептеу
Мерзімі (жылдары)
Бастапқы құны
Кумулятивтік саны мен амортизацлаудың нормасы
Жинақталған жылдық тозу сомасы Айға есеп телген аморти
Сатып алынған мерзімі:
1-жылдың аяғында
2-жылдың аяғында
3-жылдың аяғында 4-жылдың аяғында
5-жылдың аяғында
100 000
100 000
100 000
100 000
100 000
5/15*90000=30000
4/15*90000=24000
3/15*90000=18000
2/15*9000=12000
1/15*90000=6000
30000
54000
72000
84000
90000
2500
4500
6000
7000
7500
Кестенің мәліметтерінен кумуликативтік әдіс бойынша есептелген амортизация сомасы объектіні
Негізгі құралдар өндіріс процесіне ұзақ уақыт бойы қатыса отырып,
Екі еселенген нормасымен есептелініп, азайып отыратын қалдық әдісінде амортизациялау
Кесте 5.
Бес жылдық амортизацияның есептелу мөлшері
Мерзімі
Бастапқы құны
Екі еселеген амортиза цияның жылдық сомасы
Жинақталған жылдық амортиза цияланған сомасы Айға есептелінген амортиза цияның
Сатып алынған мерзімі:
1-жылдың аяғыда
2-жылдың аяғында
3-жылдың аяғында
4-жылдың аяғында
5-жылдың аяғында
100000
100000
100000
100000
100000
40%*100000=40000
40%*60000=24000
2960
40000
64000
78400
87040
90000
3333
5333
6533
7253
7500
Халықаралық практикада баяу амортизация деп аталатын әдіс бар, мысалға,
2.4 Негізгі құралдар есебін жүргізуде ХҚЕС – ын қолдану
Халықаралық Қаржылық Есеп Стандарттары (ХҚЕС) - №16 "Негізгі
а) өндірістік ұйымдарда тауарды жеткізу, қызмет көрсету және негізгі
б) бір жылдан жоғары қолданылатын активтер.
Негізгі құралдар есебін жүргізудегі қиындықтар олардың баланста көрсетілуі мен
Негізгі құралдар объектісінің алғашқы құны мынандай жағдайларда ғана актив
ұйым болашақта осы негізгі құралдардың есебінен экономикалық пайда табатын
Берілген объектінің құны сенімді түрде бағаланғанда.
Негізгі құралдарды айырбастаудағы, маманданған бағалаушылардың әділ баға белгілеуіндегі, негізгі
Негізгі құралдардың бухгалтерлік есебі есеп жүргізу объектісінің көлемді және
Негізгі құралдарды құруды анықтау нақты жағдайларға тәуелді болады. Жеке
№16 – ХҚЕС – на сәйкес амортизация мына әдістердің
Тікелей амортизация. Егер оьъектінің құны бүкіл қызмет мерзімі ішінде
Кемитін қалдық әдісі. Көбінесе моральдық жағынан тозуға елеулі дәрежеде
Амортизацияны өндіріс көлеміне қарай есептеу. Әдетте, амортизацияның осы әдісін
Негізгі құралдардың алуан түрлі объектілері үшін амортизацияның әр түрлі
Активтің амортизациясы актив пайдалануға дайын болған кезден бастап есептеледі
Сөйтіп, негізгі критерийлер бойынша ХҚЕС бойынша негізгі құралдардың амортизациясы
Мысалы, амортизация есептеудің тіке сызықты әдісінің мәні неғұрлым толық
Ұтымды пайдалану кезеңінің ұзақтығын бағалау есептілікті халықаралық стандарттар бойынша
Бірден айта кететін жайт – компанияның негізгі қүұралдардың күтілген
активті пайдаланудың күтілетін қарқындылығы (активтің қуаттылығы және оны пайдалана
күтілетін физикалық тозуы (ортаның жайына, жөндеу кестесіне байланысты);
жоспарлы моральдық тозу (өндіріс технологиясының күтілетін өзгерісі);
заңдық шектеулері (лицензияның қолдану мерзімі).
Қорытындылай келіп, қарастырылған критерийлер бойынша ХҚЕС және ҚБЕС бойынша
Баланстық құн бойынша. Бұл – құнсыздану кезінде жиналған шығындар
Өзіндік құн. Бұл:
а) ақша қаражаттарының және олардың эквиваленттерінің төленген сомасы.
б) активтерді құру және пайдалану кезінде белгіленген басқа да
в) активтерді бағалау сомасының алғашқы мойындалуы ХҚЕС – на
келуі.
Амортизациялық құны. Бұл – жою құнымен қатар өзіндік құнның
Әділетті құн. Бұл – активті айырбастауға болатын сома.
Ұйым қызметіне негізделген актив құны. Бұл міндеттемелерді орындау активтерді
Қайта бағалау құны. Бұл – жинақталған қордың құнсыздану шығындары
Жойылу құны. Бұл – ұйым активтерді пайдалы қолдану соңында
Жылжымайтын мүлік объектісінің өзіндік құны мойындалған, сәйкестендірілген резервтер көлемінде,
Резервтерді құру мына жазбада көрінеді:
Дт 2410 "Негізгі құралдар"
Кт 4240 "Басқа да ұзақ мерзімді бағаланған міндеттемелер,
резервтерді қорытындылауды пайдалану".
Болашақтағы экономикалық пайданың жоғарылауы шығындар салдарынан болады. Ағымдағы кезеңдегі
Активтерге байланысты бес негізгі шығын түрлері қолданылады:
Модификация.
Техникалық бақылау.
Алмастыру және жетілдіру.
Араластыру және жаңарту.
Жөндеу.
Модификация есебі үлкен қиындықтар туғызбайды. Бұл әдісте жаңа активтер
Техникалық бақылау ғимараттар мен құрлыстарды пайдалану жағдайының ұзақтығына байланысты.
Мұнда негізгі құралдарды бөлу кезіндіндегі корреспонденция есебі:
Дт 2930 "Аяқталмаған өндіріс"
Кт 2410 "Негізгі құралдар"
Орнату кезіндегі корреспонденция есебі:
Дт 2420 "Негізгі құралдар"
Кт 2930 "Аяқталмаған құрлыс"./10/
3.НЕГІЗГІ ҚҰРАЛДАРДЫҢДЫҢ АУДИТІ
3.1 Қазақстанда аудиттің қалыптасуы мен дамуы
Біздің елімізде аудит дамуы 1987 жылы "Инаудит" акционерлік қоғамы
бірлескен кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржы – шаруашылық қызметіне ривизия
бухгалтерлік кітаптар, есептер, жоспарлар, сметалар мен басқа құжаттарды қолда
Мемлекеттік банкінің мекемелері мен басқа несие мекемелерінен қажетті ұйымдар
Кәсіпорындар мен ұйымдарадан есеп беру құжаттамасы мен басқа құжаттаманы
Шет елдерде " Инаудит" фирмасының жарғысын, балансын, пайдалар мен
Шаруашылық есептегі ревизиялық топтармен салыстырғанда жоғары ұйымдық – құқықтық
1989-1993 жылдары аудиторлық қызмет туралы заң актілерін қабылдауға
Қазақстанда аудиттың қалыптасуы мен оның кең танымал болуына "Қазақстан
1990 жылдан бастап рынокта "Эрнест энд Янг Сыртқы аудит"
Аудиторлық қызметтің мәні қаржылық есеп беруді, төлем – есептеу
Нарықтық қатынастар жағдайында көптеген кәсіпорындар, банктер, сақтандыру компаниялары, көлік
Жеке және ұжымдық меншік иелері – акционерлер, жарнашылар (пай
экономикалық субектілердің (фирмалар, акционерлік қоғамдар);
салық қызметі тұлғасындағы мемлекеттің;
қаржылық есеп беруді әр түрлі пайдаланушылардың;
аудиторлардың меншік иесі мен мемлекеттің мүдделерін қорғау, сонымен бірге
Ішкі пайдаланушыларға (кәсіпорынның өзінің акционерлеріне, директорлар кеңесіне, қызметкерлеріне) басқару
Аудитке кәсіпорын қызметін жан – жақты тексеру енеді. Сондықтан
Тексеруді жүзеге асыра отырып тәуелсіз аудиторлар екі негізгі қызметті
Қаржылық есеп берудің толықтығы мен дұрыстығын дәлелдеуге арналған дәлелдемелерді
Қаржылық есеп беру мәліметтерін есептің жалпы қабылданған стандарттарына сәйкес
Аудиторлық қызметтің негізгі міндеті экономикалық субъектінің қаржы – шаруашылық
Сапалы тексеруді қамтамасыз ету үшін аудиторлық фирмаларға бухгалтерлік, заңдық
3.2 Негізгі құралдардың аудиті
Аудитор, есеп мәліметтерін зерттеу процесінде негізгі құралдар объектілерінің барын
Негізгі құралдар объектілерінің түсуін есепке алудың заңдылығы, тиімділігі және
Негізгі құралдардың жарамсыздығын, оларды қалпына келтіру мүмкін еместігін немесе
Комиссия объектіні қарап, есептен шығарудың нақты себептерін ашып, қолданудан
Жарамсыз материалдар сатылуы мүмкін. Болжамды сатып өткізу бағасы бойынша
пайдалы қызмет мерзімі аяғында сатып алу туралы үшінші жақпен
төмендегілерге байланысты осы материалдық емес активтердің белсенді рыногы болмаса:
материалдық емес активтердің жою құнын осы рынокқа сілтеу жасай
осы рынок материалдық емес активтердің пайдалы қызметі аяғына дейін
Ұзақ мерзімді активтерге түгелдеу жүргізудің сапасын тексеруге тоқталатын болсақ
Ұсынылған түгелдеу және салыстыру ведомостары зерттеледі. Түгелдеу басталғанға дейін
Есепте тіркелмеген немесе олардың сипаттамасы есеп құжаттарында көрсетілген мәліметтерге
Негізгі құралдардың қолда барының, сақталуы және пайдалану аудиті бағдарламасының
негізгі құралдардың бар болуын сипаттайтын баланс баптарының Бас кітаптың
негізгі құралдардың қолда бары мен сақталуы;
мүлікті негізгі құралдарға жатқызудың, оларды жіктеу бойынша топтастырудың, өндірістік
негізгі құралдардың түсуі мен істен шығуы жөніндегі операциялардың есебінде
негізгі құралдардың тозуы мен жөндеуін есептеу мен көрсетудің мақсатқа
бухгалтерлік есеп пен есептілік регистрлерінде негізгі құралдардың бар болуы
негізгі құралдарды пайдаланудың оңтайлы ісі мен тиімділігі және т.б.
Негізгі құралдар аудитінің жоғарыда көрсетілген процедураларының мазмұнын ескере отырып,
а) негізгі құралдардың сақталуын қамтамасыз ету бойынша нақты шаралар
ә) негізгі құралдардың сақталуын қамтамасыз ету үшін, жабылатын
б) кәсіпорын аумағынан тауарлық – материалдық құндылықтарды тасып –
в) негізгі құралдардың сақталуын түгендеу мен іріктемелі тексерулер жүргізілді
Негізгі құралдардың қозғалысын тексергенде мыналарға ерекше назар аудару керек
а) мүліктің түрін негізгі құралдарға жатқызу мен оларды тиістілік
ә) бастапқы құнды, тозуды, келісу немесе сатып алу бағасын
б) кәсіпорынның негізгі құрал құрамына кірмейтін, 2416 шотында бітпеген
в) әдетте, баланыстан кем болмайтын нарықтық құнды белгілеу;
г) негізгі құралдарды өтеусіз бергенде оларға ҚҚС салынуға тиістілігіне,
Аудитор жабдықтаушы төлейтін ҚҚС –ын есепке ала отырып, негізгі
Сонымен қатар негізгі құралдардың қозғалысын қадағалауда келесі шоттардың корреспонденцияларының
Негізгі құралдарды өтеусіз алуда:
а) қалдық құн бойынша – Дт 2411-2415 шоттарында Кт
ә) жинақталған тозу сомасына – Дт 2412-2415 шоттарына Кт
б) салықтық шот – фактураға сәйкес, ҚҚС ескерілген –
Негізгі құралдарды субъектінің өзі дайындағанда:
а) құрылыс процесінде субъектінің шеккен нақты шығын сомаларына Дт
ә)дайындау біткен соң объектілерді кіріске алу Дт 2412-2415 шоттарына
б) негізгі құрал түскенде №12 бөлімшенің Дт "Негізгі құрал"
3. №12 бөлімшенің шоттарында көрсетілген негізгі құралдарға әр ай
3.3 Негізгі құралдарды талдау
Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдау, межелі көрсеткіштерінің орындалуын
Талдау объкетілеріне активтердің, міндеттемелердің, меншіктік капиталдың қаржылық жағдайы туралы
Кәсіпорынның мүлкінің жай күйінде қандай сапалық өзгерістер болғанын зерттеу
Негізгі құралдардың қозғалысы бойынша талдау жасайтын болсақ кестеде көрсетілген
Басқа да машиналар мен құрылғылардың жыл басындағы қалдығы 2005
Компютерлік сыртқы ұйымдастыру қызметі бойынша жыл басындағы қалдық 2005
Мобильді транспорт бойынша жыл басындағы қалдық 2005 жылы 138435
ҚОРЫТЫНДЫ
Қолданылған әдебиеттер тізімі
5
Негізгі қорлардың мәні және оларды пайдалану әдісі
Кәсіпорында негізгі құралдардың есебі
Негізгі құралдардың есебін ұйымдастыру
Негізгі құралдарды кайта бағалау
Негізгі құралдарды жөндеу
Негізгі құралдар туралы
Негізгі құралдарды жөндеудің есебі
Ұзақ мерзімді активтердің есебі мен аудитін қарастырып, талдап, оны жетілдіру
Егізгі құралдардың 16 кехс бойынша есебі
Негізгі құралдардың экономикалық мәні, амортизациясы