Сот баллистикасының объектілерін табу және қарау
Мазмұны.
Кіріспе..........................................................................................1
1 Криминалистикалық (сот) баллистика.
1.1 Сот баллистикасының түсінігі мен мақсаты......................3
1.2 Сот баллистикасы объектілерінің сипаттамасы.................5
2 Баллистикалық іздердің пайда болу тетігі.
2.1 Сот баллистикасының объектілерін табу және қарау.....14
2.2 Баллистикалық объекті іздерінің сипаттамасы................20
Қорытынды................................................................................22
Пайдаланған әдебиеттер...........................................................25
Кіріспе.
Криминалистикалық қару-жарақтану – қылмыстық әрекетпен байланысы бар атылатын,
Краиминалистиеалық қару-жарақтану мыналардан тұрады:
атылатын қаруды және оларды қолдану іздерін криминалистикалық зерттеу;
жарылушы құралдар мен оларды қолдану іздерін криминалистикалық зерттеу;
суық қару және оларды қолдану іздерін криминалистикалық зерттеу.
Сот баллистикасы – атылатын қаруды, құрама бөлшектерді және
Атылатын қару – бұл газды көріністі заттың термикалық
Қолдану мақсатына, сонымен бірге негізгі параметрлері мен сипатына
азаматтық:
қызметтік;
соғысқа арналған әскери.
Атылатын қару сот баллистикасымен зерттелетін құрама белгілер кешеніне
Ствол каналының құрылуына байланысты тегіс стволды, тегіс кесінді
Кескіндер – стволдың ішкі бетіндегі жолақ түрлі ұзынша
Кескінді атылатын қару калибрі екі бір-біріне қарама қарсы
Тегіс стволды қару калибрі шартты бірліктермен белгіленеді және
Атушы механизм капсюльді, жалындатушы және бытыра зарядын жандырушыларының
қыздырушы (мылтық аузын зарядтаушы тарихи қару);
шүріппелі (1895 жылғы наган жүйесіне жататын револьвер);
ұрушы (Норвин жүйесіндегі ТТ-Тульский тапаншасы);
шүріппе-ұрушы (Макаров тапаншасы, Калашников автоматы);
жалындамалы (ППШ, ППС, ППД тапанша пулеметі);
электро жалындаушы (Ле Барон және Дельмас 1866 жылғы
Атудың залалы оқ, картечь, бытыра немесе олардың жасанды
Қазіргі заманға сай атылатын қарумен ату үшін біртұтас
Оқ – қарумен атылатын құрал. Оқ негізінен гильзадан
Капсюль – жай жалындатушы құрамынан, төстен және қақпақшадан
Оқтарды лақтырушы заряд – бұл әр түрлі бытыралар.
Ι. Криминалистикалық (сот) баллистика.
1.1 Сот баллистикасының түсінігі мен мақсаты
Сот баллистикасы криминалистикалық техника бөліміне жатады.
Баллистика (гр. сөз. «balle» — «лақтырамын») — ок,
Сот баллистикасының теориялық және әдістемелік мәселелері В.Х. Черваков,
Көптеген авторлар сот баллистикасын зерттеу объектісі ретівде қарастыруан.
В.Ф. Черваков сот баллистикасын қылмыстыктехниканың көлемді бөлімі ретінде
А.П. Вакуловский сот баллистикасын криминалистикалык, техниканың бір саласына
Б.И. Шевченко сот баллистикасы аныктамасын сот баллис-тикалық зерттеу
Ұзақ жылдар бойы жинақталған тәжірибелік материалдарға байланысты сот
Осы зандылықтарды түбегейлі танып (зерттеп) білу, атыс каруларын
Сот баллистикасы өзінің жеке теориялык негіздерінің калыптасуына байланысты
Сот баллистикасының ғылыми негізін диалектикалық материализмнің жалпы әдістемесі
Атап айтқанда, оларға: атыс қарулары мен оның оқ-дәрінің
Б.И. Ермоленко ез тарапынан сот баллистикасына қатысты келесідей:
Ғылыми зерттеудің әдістемесін дәстүрлі зерттеу әдістері құрайды: бақылау,
1) тергеуші (кейбір жағдайларда маманның қатыстырылуымен) жүргізілетін тергеу
2) зерттеуді сот баллистикалық сараптама нысанында жүргізу.
Тергеу әрекеттері мен баллистикалық сараптама шеңберінде жүргізілетін баллистикалық
Идентификациялык мәселелерге: оқиға болған жерден табылған немесе мәйіттен
Идентификациялық емес мәселелерге (классификациялыі диагностикалык, ситуациялық): қылмыстың жасалу
Қандай түрімен ауыстырылды, сезікті жейдесінің қалтасында металл іздерінің
2) оқ-дәрі жабдықтары (патрондар), шикі заттары, материалдары, қару-жарақ
1.2 Сот баллистика объектілерінің сипаттамасы.
Атылатынқару-жарақ құралы төмендегідей әртүрлі негіздер бойынша топтастырылады:
1. Атыс-қарулары қолдануына байланысты:
Жауынгерлік — нақты күшпен соғыс техникасын жою үшін
2. Ату кезінде қаруды ұстау мен басқару әдісі
тапанша; револьвер; винтовка; карабин; автомат; тапанша-
пулемет; мылтық болып бөлінеді.
3. Автоматтану дәрежесі бойынша автоматтандырьлмаған; жартылай автоматтандырылған; —
4. Оқты ату сипаты бойынша:
бірақ рет атылатын қаруқұралы; — аралас — АКМ
30-1-сурет. 1933 жылғы ТТ (калибрі 7,62 мм.) тапаншасының
1-қорабы; 2-шүріппе; 3-көздеуіш; 4-саңылауы; 5-6екітпе кабы; 6-карауыл; 7-6екітпе
30-2-сурет. Автоматты тапанша ВегеНа, М92ҒЗ, Италия, калибрі 9
30-3-сурет. Автоматты тапанша Ceska Zbrojovka С2-І00, Чехословакия, калибрі9мм.,жалпыұзындығы
30-4-сурет. Тапанша С1ок-17, Авст-рия, калибрі 9 мм., жалпы
30-5-сурет. Тапанша-пулемет Некіег&Косһ МР 5А2, Германия, калибрі 9
ЗО-б-с^рет. «Узи» тапанша-пулеметі. Шығарушы: «ИМИ Израэл Милитэ-ри Индастриз»,
1()-7-сурет. Револьвер Соіі «Тгоорег» МК. V, АҚШ, калибрі
30-8-сурет. Тапанша \¥аПег Р-88 «Сотрасі», Германия, калибрі 9
автоматты винтовкасы) қару-жарағы; — үзіліссіз — РПД (Дягтеревтің
5. Оқпан саны бойынша және үзындыгына байланысты:
- жалғыз оқпанды; — қос оқпанды; — көп
- үзын оқпанды (мылтық, карабин, винтовка); — орташа
6. Калибрі бойынша:
- иір окданды: кіші калибрі (6,5мм-ге дейін); орта
7. Оқпанның ішкі қүрылысының құрастырылу ерекшелігі бойынша:
- иір оқпанды винтовка; — тегіс оқпанды.
8. Дайындау тәсіліне байланысты:
- өндірістік (зауыттық, фирмалык және т.б.); қолдан жасал-гми:
Әр түрлі үлгідегі қару-жарақтың түрін ажырату үшін оның
Атыс құралының жүйесі — атыс құралының жеке құрылысы,
Атыс қаруларынан снарядтар мен гильзаларда әр түрлі іздер
Тегіс оқпанды қарулардың бытыраларывда (картечьтерінде) көбіне елеусіз іздер
Оқтау кезіңде гильза түбінің жоғарғы жағында магазин аузынан
Криминалистикалық тәжірибеде зауытта өндірілгенмен сонымен қатар, колөнерлік және
бұйымдар сияқты болса да олар атыс қаруы тобына
Осындай заттарды атыс қаруына жатқызудьщ криминалистикалык белгілері (критерийлері)
Затгы ату құралы катарына жатқызу үшін соңғы белгісі
II. Барлық оқ-дәрі жабдықтарын келесідей топтарға бөліп көрсетуге
Сот баллистикалық зерттеудің келесі объектілеріне оқ-дәрі жабдықтары жатады.
Қолданылатын ок-дәрі жабдықтарының мынандай түрлерін көрсетуге болады: әскери,
Патрон — деп әдетте, гильза арқылы бір бүтінді
Патрон жабдықгарының қалған барлық элементтерін гиль-За құрайтын (біріктіретін)
Патрондарды тәмендегідей бірқатар топқа бөлуге болады:
1.Конструкциясы бойынша: біртүтас (унитарлы); барлық міементтері гильза арқылы
2. Қолданатын қару-жарақ оқпан ұңғысының сипатына байланысты: иір
3. Қару-жарақты қолдану орны (мақсаты) бойынша: жаынгерлік;
4. Қолданылатын қарудың турі бойынша: тапаншалык; револьверлік;
5. Дайындап шыгару әдісі бойынша: зауыттық; колдан жасалған;
6. Қолданылған қару-жарақтың сипаты-на байланысты: штаттык; патровды алмастырушы;
7. Калибрі бойынша: кіші калибрлі (6,5 мм дейін);
Элементтердің саны бойынша патрондар екі топқа бөлінеді. Бірінші
Аталған компоненттерді жеке-жеке қарастырып өтейік.
Порох — түтінді (қара), аз түтінді (механикалык араласқан
Капсюлъ — оқ-дәрінің тұтавдырғышы. Снаряд—дегеніміз оқ-дәрі (патронның) лақтырғыш
Оқтар келесідей түрде белініп топтастырылады: калибрі бойынша (кіші,
32-сурет. Октын кейбір түрлері және бөлшек атаулары: А-сүйірленген;
I. цогаланған; 1-түпкі Пшіігі; 2-алдыңғы белігі; I ктынүшы;4-диаметрі;
32-1-сурет. Октардың түрлері. Шартты белгілер:
1-кабығы (болат, мельхиор, томпак); 2-коргасын; 3-алюминий; 4-томпак; 5-түтанғыш
гегіс үшты).
Сонымен қатар, сауыт бүзар (бронебойная), сауыт бұзар-өртегіш, өртегіш,
Әдеттегі оқтар - олардын. болаттан жасалған өзегі болады,
Тығын — қолдан немесе зауытта жасалынуы мүмкін. Зауыттан
Гильзалар — аңшы мылтығына арналған гильзалар: металдан, картоннан
Гильза құрылысының негізгі бөлшектері — калыптан (корпус), түпкі
Сурет 33. Әскери патрон
гильзаларының тұрлері және
бөлшек атаулары. А-бөтелке
тәріздес; Б-цилиндрлі;
і-гильзаның аузы; 2-гильзаның енісі; 3-гильза кабырғасы; 4-жиегі; 5-түбі;
Гильзалардың түпкі калпақша-ларывда — шығарылған зауыттың белгісі, калибрі,
III. Сот-баллистикалық зерттеу объектілеріне бегетте қалған ату іздерін
— атудан қалған негізгі іздер;
— атудан калған қосымша іздер. Атудың негізгі іздеріне
Өтетін зақымдар снарядтың кедергіден өту нәтижесінен пайда болады.
Атудың қосымша іздеріне — атумен қатар жүретін қүбылыс-тың
мұндай бөгет белшектері окпен түйісу кезінде бүзылып үш.
• майлану қыртыстары (шөгінділер): оқпанның майлауымен байланысты, онда
• күйе қыртыстары кіретін саңылаудың жан-жағында орна-ласып, жақыннан
• бегетте порох түйірлерінің қыртыстануы мен енуі. Бұл
• күйіп қалу - бұл жылулық жағынан
болады;
• бөгеттің ішінара қирауы порохтық, газдардың әсерінен бола-ды
• кару-жарақ бөлшектерінің іздері. Адамға тақап атудан оның
Атқан кезде пайда болған зақымданудын, формасы, елшемі және
Кіру саңылауы сыртқы келбеті жағынан домалақ, октың бойлық
Оқ бөгетпен соғылу нәтижесінде бөгеттің бөлшектерін үшы-|)і.ш түсіреді,
Кіру саңылауының бірденбір белгісі болып жан-жағында күңгірт түсті
Шыгу саңылауы өдетте қисық пішінді больш кіру саңылауы-иан
мүмкін.
Бөгеттегі талшықты материалдардың талшықгары снарядтьщ
і'і иалысынақарайбағытталады. Ату жаракаты құрғак ағашта әдетте домалак
Шыныда болатын ату жаракдтының пішіні оқ калибрінін диаметрінен
Трикотажды материалдардағы зақымдар әдетте домалак пішінді болады, ал
Ок арқылы тесілген металдын жиектерін тегістеу кезіңде «минус
ΙΙ. Баллистикалық іздердің пайда болу тетігі.
2.1 Сот баллистикасының объектілерін табу және қарау.
Оқиға болған жерді қарау кезінде келесідей сұрактарды шешу
Қаруды қарау, бекіту және алу. Оқиға болған жерде
• қаруда қалған іздер: қол іздері, қан тамшылары
• қарудың оқпанын езіне немесе қоршаған ортадағы адамдарға
• кару оқпанына қандай да бір заттарды
• міндетті түрде карудан оқты алып тастау кажет;
• қару оқпанын ешқавдай затқа тақауға болмайды;
• шаппалы күршекке, атқыш ілмекке тиісуге болмайды;
• қаруды күлатуға болмайды.
Қару табылған жағдайда, ең аддымен түйінді және детальды
Кдруды қарау үшін оны таза қағаздың үстіне қойып
Қылмыскерлер қарудың оқпанына, әсіресе аңшы мылтығы-ның оқпанына тазарту
Сонымен, оқиға болған жерде табылған атыс құралына қарау
• қарудың табылған жері, оның жағдайы мен оқпан
• зауыттық немесе қолдан жасалғандығы;
• моделі, калибрі мен нөмірі;
• металының және басқа да сыртқы қабатының
• механизм жағдайы (сақтандырудың, бекітпенің, серіппенің);
• магазивдегі, патрон салғышта патронның бар-жоғы және саны;
• оқпан ойығының бағыты мен саны;
• оқпан ұңғысының күй-жайы (май жағылу, күйік, коррозия,
• оқпан үңғысынан күйік иісі сезіле ме және
Оқиға болған жерді қарау кезінде атыс қаруының зақымдалған
Қаралып отырған қарудың моделін анықтау үшін негізгі көңілді
Ату ара қашықтыгы — крест тәріздес жыртылыстардың болуына
Атудың бағыты келесідей материалдың: ок каналдарына, Октың тесіп
Оқтын бағытын анықтау үшін арнайы күрал-жабдықтар қолданылуы мүмкін.
Мәйіттегі атыс қаруынан қалған жарақаттарды қарау кезінде м-ійіттің
Оқиға болған жерді карау хаттамасына тек қана нақты
Мәйіт денесіндегі жарақатты хаттамада сипаттау кезінде оның денесінің
Оқтарды табу, бекіту және алу. Табылған оқтардың дәлел-демелік
Объектіге кірген оқтар мен заттарды түтастай алуға мүмкін-діктер
Мұндай әрекеттерді жүзеге асыру кезівде заттар мен объектілердегі
Оқтарды табу шараларына байланысты, олар нөмірленіп, оқиға болған
Октарды қарау хаттамасында: а) октьң формасы; ә) құрылымдық
Табылған оқтар жеке-жеке буып-түйіледі. Мәйіттен алын-і ;ш оқ
Бытыралар табылғанда хаттаманың сипаттау бөлімінде бы-тыралардың саны, олардын,
Ок аңшылық қарумен атылған болса, оқиға болған жерден
Тығындарды тапқан кезде, әсіресе, қолдан жасалғандарын анықтап алу
Гильзаларды табу, бекіту және алу. Атылған гильзалардың атқан
Октың тосқауылмен түйіскен бұрышы және карудың моделі мен
Егер салыстырмалы жақывдыкта атылғавдығы туралы мәліметтер аныкталса, онда
Кейбір жағдайларда гильзаларды табу өте киынға соғады, олар
Ал кейде керісінше аддымен гильзалар табылып, кейінен сол
Нөмірлену кезектілігі сактала отырып гильзаның табылған жері (орны)
Гильзалардан кол іздері табылуы мүмкін, сондықтан да гильзаны
— оның табылған орны ( жері) мен жағдайы;
— гильзаның материалы, түрі, формасы (цилиндрлі, бөтелке тәріздес),
— маркілік белгісі;
— оқты орнықтыру әдісі;
— боек ізінің сипаттамасы (формасы, орналасуы, размері);
— кем-кетігінің, ақауының, сызаттың, бөгде заттар мен жанған
2.2 Баллистикалық объекті іздерінің сипаттамасы.
Сот баллистикасының ғылыми негіздерінде сыртқы және ішкі баллистикаға
Ішкі баллистика жалындаушы құрамның атылу процесі жүзеге
Яғни, ішкі баллистика процесі оқтың қаруға кіріп шығуына
Сыртқы баллистика бойынша атудың негізгі және қосалқы әрекеттері
Атудың негізгі факторы – бұл снарядтың тосқауылдан бағытталған
Із қабылдаушы объектінің өзгеру саласы бойынша барлық атылатын
Атылудың қосымша деректемелері оның негізгі факторының шығарушы және
қарудың қайтарымы және нышанға рефлекторлы оралуы;
ствол каналынан үлкен жылдамдықта қызған бытыра газдарын лақтыру;
снаряд сыртының залал шеттерімен қатынасы.
Гильзада атылатын қару іздері мына жағдайда қалады:
оқтау-магазинді иілдіруден, ысырманың алдыңғы сырт қабатынан, оқ салушыдан,
ату-ұру салдарынан, оқты ұстаушыдан, оқ салушының қабырғаларынан;
атылған гильзаны алу, лақтырушының тісінен, оқ салушыдан, көрсеткіштен.
Кескінді тайғанаушы-жаптырмалы атушы құрал үшін іздердің спецификалық көріністері
Оқтағы атылушы құрал іздері – кескінді сызық іздері,
қаруды оқтау кезінде.
Қаруды ату салдарынан пайда болады.
Атылатын қаруды қолдануды табу, түсіру, қарау мен алу
Атылатын қаруды, гильзаларды, оқтарды, патрондардарды, дробьтарды табуосындай объектілерді
Ату іздерін тіркеу үшін бірнеше әдістермен құралдар қолданылады.
Атылатын оқты қарау қауіпсіздігінің арнаулы әдістерін сақтау талабы:
Атылатын қару келесі бағыт бойынша сипатталады: маркировкаға, ұрып
Хаттамада міндетті түрде объектілерді алу әдісі мен қаптау
Объектілер мен іздерді жалғастыра зерттеуге олардың сақталуы мен
Оқтар мен гильзалар тексеріс алдында бірден алынады, суретке
Сезіктіден қаруды алу мына мәселелерді анықтау мақсатында сот
оқиға болған жерден табылған гильзаның алынған қарудан атылғанын
жәбірленуші өліктің киімінен табылған оқтың салыстырылушы қарудан атылғанын
Қорытынды.
Криминалистік баллистика – бұл қылмысты ашу және тергеу
ҚР Қылмыстық кодексі атыс қаруын, оқ-дәрілерді, жарылғыш заттар
Криминалистік баллистика атыс қаруын; оны жасау үшін қолданылатын
Атыс қаруының мақсаты – оқ-дәрілердің немесе басқа заттың
Әскери қаруға әскери және жедел-қызметтік міндеттерді атқаруға арналған
Атыс қаруы: а) автоматтандыру деңгейі бойынша автоматтандырылмаған, өзі
Жасалу жағдайы бойынша қару стандартты (зауытта жасалған) және
Кәсіпші шеберханасында стандартты сақтай және аз түрде жасалған
Қол астындағы материалдар, кейде стандартты қарумен зауыт құрал-жабдықтарының
Қайтадан жасалған және әдеттен тыс қарулар (ататын портсигарлар,
Қайта жасалған қару – бұл аңшы мылтығынан жасалған
Кез келген атыс қаруы: 1) оқ-дәрінің немесе басқа
Ұңғының ішкі жағындағы кертіктер оқтың айналуын қамтамасыз етіп,
Қарудың калибрі – ұңғы арнасының миллиметрімен есептелетін диаметрі.
Атқан оқтың дауысын ақырындату үшін дыбыс басқыш (глушитель)
Атыс қаруының оқтары бірыңғай болады, яғни тұтандырғыш капсюль,
Гильза корпустан, ауыз жағынан және фланецтен тұрады. Нысаны
Соғыс жүргізетін қару оқтары гильзасының түбінде капсюльдің ұясы
Патронның атылатын элементі – снаряд, яғни оқ бытыра
Аңшылық патронның бытырасы мен картечі түйіршік түрінде болады
Аңшылық патронда тығын мен төсемі де қолданады. Тығын
- 5 -
Сот баллистикасының түсінігі, маңызы мен объектілері
Сот баллистикасы объектілерінің сипаттамасы
Сот баллистикасының түсінігі мен мақсаты
Қылмыс. Криминалистика
Айғақтарды оқиға болған жерде тексеру мен нақтылау барысында шешілетін міндеттер
Криминалистика пәнінен лекция тезистері
Криминалистикалық баллистика жөнінде
Криминалистикалық баллистика
Оқиға болған жерді қараудың сатылары
Құжаттар криминалистикалық зерттеудің объектісі ретінде